1. Türkiye İktisat Tarihi (1908­2009)– Korkut Boratav
1) Devrim ve savaş yılları (1908­1922) ;
Bu dönemin başındaki Osmanlı İmparatorluğu’nu ‘yarı sömürge’ olarak
nitelendirebiliriz.
Osmanlı burjuvazisi sanayide değil, ticarette gelişmişti (dış ticaret), buna
bağlı olarak aracı (komprador) bir özellik taşımaktaydı; ve büyük ölçüde
gayrimüslimlerden oluşmaktaydı.
19.yy’ ın başlarında sanayi devriminin sürükleyici sektörünü oluşturan
tekstil bakımından Osmanlı kendi kendine yetebilmekte iken, yüzyıl sonra iç tüketimin
%80­90’ı ithal malı iplik ve kumaştan sağlanıyordu. ‘Üç beyazlar’ denilen ‘un, şeker ve
pamuk’ tüketimi büyük ölçüde dışarıdan ithal edilen mallarla sağlanmaktaydı.
Kısacası; buğday öğütmek, tütün işlemek ve geleneksel ipekçilikten oluşan
üretim faaliyetleri bütünüyle bugünkü anlamıyla sanayi olmadığından, Osmanlı
ekonomisi büyük ölçüde sanayisiz bir ekonomi sayılabilir. Toplumun sınai ürün
tüketimi esas olarak ithalat yoluyla karşılanmaktaydı.
Meşrutiyetin ilanından hemen sonra yaygın bir biçimde başlayan grev ve
işçi hareketlerine yönelik ‘Tatil­i Eşgal Kanunu’ çıkarılarak, grev yasaklanmıştır.
Sermaye­emek ilişkilerini yok saymadan , sermaye lehine yapılan bir
düzenlemedir.
Savaş yıllarında dış ticaret büyük bir sekteye uğradı. Bu nedenle Anadolu
çiftçisi, metropoller için üretmeye başladı. Anadolu’dan İstanbul’a hububat sevki,
savaş yıllarının en karlı faaliyeti olarak ortaya çıktı.
Kapitülasyonların tek yönlü olarak kaldırılması da savaş yıllarında
gerçekleşmiştir.
Anadolu bozkırlarının geçimlik üretime mahkum kıldığı geniş ve yoksul
köylü kitlesi , on yılı aşkın savaş ve yıkım döneminin en çok sarstığı sınıf olmuştur.
Savaş yıllarının bilinçli ‘zenginleştirme’ politikalarından en çok nasibini alan
grup, siyasi iktidara yakın bağlar kurmayı başarmış Müslüman ticaret burjuvazisiydi.

2. 2) Açık Ekonomi Koşullarında Yeniden İnşa (1923­1929);
Bu dönemin bir önceki dönemden tamamen kopuk olmadığını bir süreklilik
içinde olduğunu gözlüyoruz.
1923 yılında imzalan Lozan Antlaşması, ithal mallarla yerli mallara farklı
oranlarda tüketim ve satış vergileri uygulanmasını önlüyor; sadece devlet tekeline
konu olan mallarda, kamu gelirlerini arttırmak amacıyla daha yüksek bir fiyatlamaya
imkan veriyordu. Bu durumda birçok malın üretimi ve ithalini devlet eline almak
uygun görünüyordu. Fakat bu tekeller daha sonra imtiyazlı yerel ve yabancı
şirketlere devredilmiştir. Devletin sağladığı tekel durumundan yararlanarak yüksek
kazançlar elde eden zümreler olmuştur.
Lozan ile kapitülasyonlar kaldırılmıştır. Bahsettiğimiz dönem içinde yabancı
sermayeye yönelik ‘kapitüler ayrıcalıklar olmaması şartıyla davetkar’ bir tutum vardır.
Bu tutum, yarı sömürge Osmanlı ekonomisinin mirası olan demiryolu
şebekesinin ve tütün rejisinin millileştirilmesini önlemedi. Demiryolları Cumhuriyet
rejiminin ilk modern ve dinamik devlet işletmeciliği olarak ortaya çıktı.
1923 yılında ‘İzmir İktisat Kongresi’ gerçekleşmiştir. Bu kongre, Milli
Mücadele yıllarında Ankara ile sağlıklı bağlar kuramamış olan İstanbul ve İzmir’in
Türk­Müslüman sermaye çevrelerinin siyasi iktidarla kaynaşmalarında önemli bir ilk
adım olmuştur. Kongrede; genel olarak kalkınmacı, yerli ve yabancı sermayeyi ve
piyasaya dönük çiftçiyi özendirici, ekonomik hayatın denetiminin milli unsurlara
geçmesini kolaylaştırıcı ve ılımlı bir korumacılığı öngören tezlerin ön plana çıktığı
söylenebilir.
1925 yılında ‘aşar’ kaldırılmıştır. Bu sebeple oluşan gelir kaybının 1926
yılından başlayarak dolaylı vergilerdeki artışlarla ve esas olarak şeker ve gazyağının
vergilenmesiyle karşılandığını saptıyoruz.
1923­1929 yılları tarımsal üretimin hızla büyüdüğü bir dönemdir. Savaş ve
yıkım yıllarından sonra ekonominin yeniden inşası, milli hasılanın en büyük kesimini
oluşturan tarımın dinamizmi sayesinde gerçekleşmiştir.
1927 yılında ‘Teşvik­i Sanayi’ kanunu çıkarıldı. Bu kanun sınai yatırımlara ve
işletmelere çok geniş ve cömert muafiyet, imtiyaz ve teşvikler sağlamaktaydı.
Bahsettiğimiz dönemde Türkiye, dünya ekonomisine esas olarak
hammadde ihraç edip, sınai tüketim malı ithal ederek katılmaktaydı. 1923­1929
döneminin anlamlı bir sanayileşme süreci oluşturmadığı söylenebilir.

3. 1929 Türkiye için önemli bir yıldır. Lozan Antlaşması’nın gümrük tarifelerine
koyduğu sınırlama bu yılda son buluyordu; ve Osmanlı’dan kalan borçların ilk taksidi
de bu yıl ödenecekti. Büyük buhranın ortaya çıkması da 1929’u daha önemli bir hale
getirmiştir.
1923­1929 döneminde dış ticaretin milli hasıladaki payı o kadar fazlaydı ki,
sonraki 50 yıl boyunca aşılamadı. Bu dönem ithalatçı ve ihracatçı sermaye grupları
tarafından ‘altın yıllar’ olarak kabul edilir.
3) Korumacı – Devletçi Sanayileşme (1930­1939);
Bu dönemi; korumacılık ve devletçilik himayesinde ‘İlk Sanayileşme Dönemi’
olarak tanımlayabiliriz.
1929 yılında ortaya çıkan ‘Büyük Buhran’ Türkiye ve diğer azgelişmiş
ülkeleri oldukça etkiledi. Büyük buhran hammadde fiyatlarının sınai fiyatlardan çok
daha fazla düşürmüştür. Buğday fiyatları 1929’dan 1932’te %68 düşmüştür.
1930’lu yıllar çiftçi nüfusun büyük bir huzursuzluğa sürüklendiği zaman
dilimidir. Tarımsal fiyatlardaki düşüşü engellemek, bir yandan da piyasadaki
oluşabilecek rantların tüccara değil, devlete aktarılmasını sağlamak adına
uygulamalar yapılmıştır. 1932’de Ziraat Bankası’na doğrudan çiftçiden buğday alma
hakkı verilmiştir. 1934’de ‘buğdayı koruma kanunu’ çıkarılmıştır. 1935 yılında Ziraat
Bankası ile ortak yapılan çalışmalarla ‘ çiftçi kredi kooperatifleri’ yasalaşmıştır.
Büyük buhranla oluşan tüm ekonomik durumların, Üçüncü Dünya
ülkelerinde ilk sanayileşme hamlelerinin oluşmasını tetiklediği bir gerçektir.
Bu sanayileşme sürecinin, Türkiye’de kapitalizmin gelişmesine katkıda
bulunduğu söylenebilir. Devletin sanayi lehine uyguladığı fiyat politikaları, özel
şirketler için de geçerliydi. Artan kamu yatırımları devlet ile iş yapan müteahhitler,
ticaret ve küçük sanayi için ek talep ve kazanç demekti. Sonraki yıllarda sivrilecek
pek çok sermaye gruplarının kökeninde 1930’lu yıllarda devlet ihaleleriyle elde
edilen kazançlar yatmaktadır.
1930’lu yıllarda yabancı sermayeye bakışın değiştiğini gözlemleyebiliriz.
Yabancı yatırımların önemli bir kısmı millileştirilmiştir.
Devletçi politikanın en belirleyici yönü; tarım dışındaki tüm alanlarda

4. devletin asli yatırımcı ve üretici unsur olmasıdır. Devletin sanayi faaliyetleri
1934’den itibaren ‘Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı’ içinde programlanmıştır. 1938’de
bu planın yeterli uygulandığı kabul edilmiş, bir sonraki planın yapılması 2. Dünya
Savaşı nedeniyle ertelenmiştir.
Sanayi kesimi, Cumhuriyet tarihinin bundan sonraki hiçbir döneminde 1930­
1939 yıllarının ortalama büyüme hızına ulaşamamıştır. Bu dönemde ‘dış ticaret açığı’
ortadan kalkmıştır. Dış ticaret dengesinin esas olarak ithalatın yaklaşık yarı yarıya
azaltılmasıyla sağlandığı söylenebilir.
Bu dönemin sonunda Türkiye 3 beyazı (un, şeker, dokuma­pamuk) kendisi
üretebiliyordu. Yatırım malı ve ara mal üreten modern sanayinin de bu dönemde
kurulduğu bilinmektedir.
Bu dönemde sanayileşmenin finansal yükü öncelikle köylüler (özellikle
buğday üreticileri), ikinci olarak işçi sınıfı tarafından paylaşıldı. Önceki dönemlere
oranla dış ticaret burjuvazisinin de durumu kötüleşti.
4) Bir Kesinti­İkinci Dünya Savaşı (1940­1945) ;
Savaşın öncesinde başlayan planlama çalışmaları ve sınai yatırım
programları, savunma harcamalarının bütçeye hakim olması yüzünden tümüyle
ertelendi.
Bu dönemde azalan üretim ve ithalat koşullarında oluşan darlıklar ile
beraber önlenemeyen enflasyonist baskıları vardı. Bahsettiğimiz dönemde
Türkiye’yi yöneten iki farklı hükümet, bu problemlere farklı yöntemlerle çözüm
bulmaya çalıştı.
Refik Saydam hükümeti; sorunu katı fiyat denetimleri ve tarım ürünlerine
düşük fiyatla el koyarak çözmeyi denedi. Ocak 1940’ta ‘Milli Koruma Kanunu’
çıkarıldı. İşgücünü denetleyen bazı hükümler içermekle beraber; hükümete, özel
işletmelere geçici el koyma, ithalatta ve iç ticarette azami, ihracatta asgari fiyatları
saptama, temel malların vesikayla dağıtılması gibi geniş yetkiler veren bir kanundur.
Buğday, pamuk, şeker pancarı piyasa fiyatının altında satın alınıyor; pamuklu dokuma
ve şeker(vesikalı dağıtım dışında) devlete yüksek karlar sağlayacak fiyatlarla; ekmek
ve kömür ise ucuza kentli nüfusa satılıyordu.
Şükrü Saraçoğlu hükümeti(1942) ise; piyasa üzerindeki sıkı denetim
mekanizmalarını kaldırma ya da gevşetme yoluna gitti. İlk olarak hububat alım fiyatı
yükseltildi ve ürünün %25inden fazlasının piyasa fiyatlarından satımı için çiftçi

5. serbest bırakıldı. Buğday fiyatlarının %200 ve %120, genel fiyat düzeyinin ise %90
ve %75 dolaylarında arttığı 1942 ve 1943 yılları, savaş döneminin en yüksek
enflasyonunun yaşandığı zaman dilimdir. Hükümet, aşırı kazançlara ve enflasyona
karşı iki olağanüstü vergi almaya başladı. Varlık vergisi, ticaret burjuvazisine;
Toprak Mahsulleri Vergisi ise fazla tarımsal kazanç elde edenlere yönelik
çıkarılmıştı.
1940­1945 dönemi tüm üretken sektörlerin ve milli gelirin daraldığı yıllar
olarak tanımlanabilir.
5) Dünya Ekonomisiyle Farklı Bir Eklemlenme Denemesi (1946­1953);
1946 yılı hem siyasi hem iktisadi bakımdan bir dönüm noktasıdır. 1946 yılı
tek partili rejimden, çok partili parlamenter döneme geçiş yılıdır. Aynı zamanda
1946; kapalı, korumacı, içe dönük ekonomi politikaların değiştirildiği, ithalatın
büyük ölçüde arttırıldığı, dış açıkların kronikleşmeye başladığı, dolayısıyla dış
yardım, kredi ve yabancı sermaye yatırımlarıyla ayakta duran bir ekonominin
yerleştiği önemli bir yıldır.
1946 yılının başında ‘Beş yıllık kalkınma planı’ hazırlanmıştır. Bu plan
korumacı­devletçi anlayışın sürdürülmesini içermekteydi. 7 Eylül 1946’da 1 Dolar
1.28 Türk Lirasından, 2.80 ‘e aniden yükselmiştir. Bu olayın ardından dış yardım
arayışları başlamıştır. Önceden hazırlanan plan yerine ‘Türkiye Kalkınma Planı’
hazırlanmıştır. Fakat bu plan da uygulanmamıştır.
1946 yılına 250 milyon dolar döviz rezerviyle giren, 1946 yılında 100 milyon
dolara yakın bir dış ticaret fazlası veren Türkiye’nin dış yardım arama çabaları ve
sonradan aldığı yardımlar mantık dışı görünmektedir. Dış ticaret fazlasının
görüldüğü son yıl 1946’ dır.
1946­1953 yılları, tüm sosyal grupların mutlak durumlarının ve yaşam
koşullarının düzeldiği, reel gelirlerinin arttığı; buna karşılık ücretli­maaşlı
grupların göreli durumlarının gerilediği, genel olarak mülk gelirlerinin ve
özellikle ticaret sermayesinin milli hasıladan paylarının arttığı; geniş köylü
kitlelerinin ise fiyat hareketleri nedeniyle bozulan bölüşüm ilişkilerini, üretim
dinamizmi içinde fazlasıyla telafi edebildikleri bir dönem olma özelliği gösterir.
6) Tıkanma Ve Yeniden Uyum (1954­1961) ;
1954­1961 yılları, savaş sonunun genişleme konjonktürünün ve liberal dış
ticaret politikalarının son bulduğu; ekonominin göreli bir durgunluk içinde
dalgalanmalara tabi olduğu; ihraç mallarına yönelik talepteki düşme ve dış
kaynakların belli bir düzeyi aşması yüzünden doğan dış tıkanmaya tepki olarak

6. ithalat sınırlamalarına girildiği bir dönem olarak nitelendirilebilir.
1954­1961 dönemi, liberal bir dış ticaret rejimi içinde dış dengenin
sağlanamayacağının anlaşıldığı; bu nedenle dış ticaret kontrollerine gidilen;
ancak ticaret açıkları yine ortadan kalkmayan hatta artık müzminleşen, öte
yandan geniş kamu kesiminin özel sermaye birikimiyle işlevsel bir bütünlük
içinde eklemlendiği bir ekonomik yapının yerleştiği yıllardır.
Bu dönemin başında ‘Milli Koruma Kanunu’ çıkarılmış olsa da, 4 Ağustos
1958’de Doların 2.2 Türk Lirasına yükselmesiyle gerçekleşen devalüasyon
sonucunda fiilen uygulanması durdurulmuştur.
7) İçe Dönük, Dışa Bağımlı Genişleme (1962­1976) Ve Yeni Bunalım (1977­1979)
Bu dönemde 1963’ten başlayan üç tane ‘Beş Yıllık Kalkınma Planı’
hazırlanmıştır. Ayrıca ‘Devlet Planlama Teşkilatı’ kurulmuştur.
Gelişmiş kapitalist toplumlardan yayılan tüketim normları, radyo, buzdolabı,
otomobil, mutfak eşyaları vb. mallara karşı etkili bir talep meydana getiriyordu. Dış ticaret
tıkanmaları geçerliyken, bu malların ithal edilmesi serbest bırakılamazdı. Bu mallar, bazı
durumlarda yabancı sermayenin katılımıyla ülke içinde üretildi. Sözü edilen endüstrilerin
dönemin ortasından itibaren burjuvazinin tüketim taleplerine yanıt vermenin ötesinde bir
yaygınlık kazandığı söylenebilir. Bu sanayileşme ilk beş yıllık kalkınma planı süresince
ithalat oranını azalmıştır. Fakat sonraki yıllarda ithalatın arttığı gözlenmektedir. Bu durum
üretimde gereken ithal malların fazlalığına ve ara malların üretimine fazla yatırım
yapılmamasına bağlanabilir.
Soğuk harp koşullarında Türkiye Batı Blok’unun gözetilen, hatta bir anlamda
iltimaslı bir üyesi olarak ek olanaklardan yararlandırılmıştır. Bu etkenler, Türkiye
ekonomisinin ithal bağımlılığının kronik bir hal almasına ve ihracatın ihmaline önemli
katkılar yapmıştır.
Oluşan ekonomik yapı içinde, ekonomik büyüme, geniş halk kitlelerine aşağı
yukarı kesintisiz reel gelir artışıyla intikal etmiştir. Genellikle her kesimi hoşnut eden bu
model, 1971’deki askeri müdahale dönemi sayılmazsa 1977 yılına kadar devam etmiştir.
10 Ağustos 1970’te 1 dolar resmen 9TL’den 15 TL’ye çıkarıldı. 1970­1975 yıllarında,
TL’nin dış değeri düşürülmemiş, hatta ABD’nin devalüasyona gitmesiyle Dolar 13.5 TL’ye
kadar düşmüştür.1975­77 arasında ise mini devalüasyonlarla dolar 17.5 TL’ ye kadar
çıkarıldı.
Türkiye; petrol fiyatlarının yükselmesiyle 1974 yılından sonra tüm dünyanın

7. sürüklendiği ekonomik bunalıma, 1977 yılında girmeye başlamıştır.
1958, 1970 yıllarındaki gibi istisnai bir operasyon sayılan devalüasyon 1977’den
itibaren her yıl, gerekirse birkaç kez başvurulabilecek olağan bir ayarlama haline
gelmişti.
8) Sermayenin Karşı Saldırısı (1980­1988) ;
1979 yılında ülkenin siyasi durumu çok karışıktı. Ecevit istifa etmişti ve yerini
Demirel’e bırakmıştı. İstikrar programı düzenleme görevi de Turgut Özal’a verilmişti. T.
Özal 80’li yıllar boyunca iktisadi politikaların belirlenmesinde başrolü üstlenmiştir.
(Başbakanlık müsteşarı, başbakan yardımcısı, ANAP Genel Başkanı, Başbakan) 1979
yılının son günlerinde ’24 Ocak Kararları’nı hazırlamıştır. Bu rapordaki ilginç bir sav;
Türkiye’nin bu derece yüksek ücretlerle ihracat yapamayacağı; dolayısıyla ayakta
duramayıp batacağıydı. ‘4 Ocak 1980’de uygulamaya konan bu kararlar; IMF ve Dünya
Bankası’nın empoze ettiği öğeleri barındırmaktaydı.
12 Eylül 1980’ de gerçekleşen rejim değişikliği Özal’ ı sadece fiilen değil, resmen
‘ekonominin patronu’ yapmıştır. Eylül rejimi, sonraki üç buçuk yıl boyunca iktisat
politikalarının ‘sermayenin bir karşı saldırısı’ şeklinde gelişmesini, işgücü piyasasını
‘askeri’ bir denetim altında tutarak gerçekleştirdi.
1982 yılında küçük bankaların ve bankerlerin başlattığı faiz yarışı, büyük bir
finansal kargaşa ile sonlandı. T. Özal hükümetten ayrılmak zorunda kaldı.
1984­1988 ANAP’ın parlak yılları olarak adlandırılabilir. 1988 yılı ANAP’ ın ilk ve son
istikrar denemesini içerir. Kamu açıklarında gerçekleştirilen daralmaya rağmen,
enflasyonun artmasıyla başarısızlığa uğrar.
Dış ekonomik ilişkiler bakımından bu dönemin özellikleri; ithalatta liberalizasyon,
ihracatta çok cömert teşvikler ve döviz kurunda zaman içinde ılımlı tempoda reel
devalüasyonları hedefleyen bir esnek kur sistemidir.
80’li yıllar, bir bütün olarak emek gelirlerinin safi hasıla içindeki paylarının
gerilediği; ancak hem göreli olarak, hem de mutlak anlamda büyüyen artık kitlesinin
paylaşımında ticari ve mali sermaye ile rantiye tabakalarının sanayicilere göre, çok daha
fazla avanatajlı konuma getirildiği bir dönemdir.
9) Finans Kapitale Teslimiyet Ve Popülizme Aksak Dönüş (1989­1997);
Türkiye ekonomisi, uluslar arası finans kapitale teslimiyeti temsil eden
1989’ la başlayan 20 yıl içinde; 1994, 1998­1999, 2001 ve (başlangıcı farklı olsa

8. da)2008­2009 yıllarında 3 kez kriz dalgasının içinden geçti.
Bu dönem ANAP’ın tek parti yönetiminin bittiği ve Türkiye’nin
koalisyonlarla kurulan hükümetlerle yönetildiği yılları kapsamaktadır.
1989 yılındaki işçi eylemleri işten çıkarmalar ve kriz ortamı nedeniyle
geriledi. 1990­2000 yılları arasında sendikalaşma oranı %41den %21’e indi.
Doksanlı yıllarda KİT’lerin özelleştirilmesi hedefi ön plana çıktı.
1994 yılında bir tür servet vergisi olan ‘net aktif vergisi’ ve gelir vergisine
ek olarak ‘ekonomik denge vergisi’ aynı yılın dolaysız vergi hasılatının %21’ini
sağlayan verimli uygulamalar olarak tarihe geçmiştir.
Sermaye hareketlerinin serbestleşmesi ve Avrupa Birliği ile imzalana
Bümrük Birliği antlaşması ithalat­ihracat dengesinde kaygılanacak bir bozulmaya
yol açmamıştır.
Serbestleşen sermaye hareketleriyle başlayan dokuz yıllık dönem boyunca
ekonomik büyümeden kaynaklanan dış kaynak gereksnimi artmamış böylece
kronikleşen bir cari açık oluşmamıştır. Buna karşılık yabancı sermaye girişleri
cari dış kaynak gereksinimlerinin çok üstünde seyretmiş bu durum ekonomiye
dış kırılganlıklar getirmiştir.
10) Kesintisiz IMF Gözetimi Ve Krizler (1998­2009) ;
Önceki yıllarda serbestleşmiş olan dış ticaret ve sermaye hareketleri ile
dünya ekonomisindeki şiddetli iniş­çıkışlar birleşince Türkiye de çalkantılı, krizli
bir gelişim sürecine savruldu. 1998­1999, 2001 ve 2008­2009 yılları, bu sürecin
krizlerini içerdi.
1978­1979 yıllarında Türkiye ekonomisini IMF programına teslim etmemek
için çetin bir mücadele veren Ecevit; 1999 yılından sonra Türkiye’yi 10 yıllık
IMF/DB vesayetine sürükleyecek antlaşmasını başlatıp DB Başkan Yardımcısı
Kemal Derviş’in önerisiyle ’15 günde 15 yasa’ nın TBMM’den geçmesini mümkün
kılan bir siyasetçidir.
2001 krizine bir IMF programı ile girilir ve krizin yönetimi IMF’ye devredilir.
AKP de 2003­2005 yıllarında IMF ile anlaşmaları sadakatle sürdürür. Mayıs
2005’ te yeni 3 yıllık bir anlaşma imzalanır.
“ 3 yıllık bir program….2007 Kasımında yapılacak olan bir sonraki genel seçimler

9. için bir çıpa sağlayacaktır.”
Türkiye ekonomisi böylece 1998­2008 yılları boyunca kesintisiz IMF
programlarıyla yönlendirilmiştir. Yapısal olarak nitelendirilen ve reform
nitelendirmesiyle saygınlık kazandırılan düzenlemelerin büyük bölümü ise Dünya
Bankası patentlidir.
Türkiye 21. Yüzyıla ‘yapısal reform’ gündemiyle girdi. Gündemin 1. Maddesi
popülizmin yasal, kurumsal, mali ögelerden oluşan dayanaklarını kaldırma
hedefini oluşturuyordu. Nihai amaç sermaye üzerinde doğrudan veya dolaylı
olarak yük oluşturan bölüşüm düzenlemelerinin tasfiyesi, işçi sınıfının ve
köylülüğün göreli durumlarının belirleyen ücretlerin, tarımsal ürün ve girdi
fiyatlarının tamamen piyasa mekanizmasına teslim edilmesi olmaktaydı. Bu
dönüşüm, daha somut olarak, sosyal devlet uygulamalarının daraltılması,
bunlardan
kaynaklanan
mali yükün
artan
oranlarda
hizmetten
yararlananlarca(vatandaşlarla) üstlenilmesi; işgücü piyasasını ve tarımı etkileyen
iktisat politikası araçlarının adım adım tasfiyesi ile gerçekleşebilecekti. Bu
sürecin marjinalleştirdiği, yoksullaştırdığı çevreler ise, piyasayı düzenleyip,
düzelterek değil, tamamen ayrı yoksullukla mücadele programlarıyla
gözetileceklerdi. Burjuvazinin tüm çevreleri bu yönelişi hararetle desteklediler.
2004­2006 yıllarında sağlık iğle ilgili reform oluşturan yasalar çıkarılmıştır.
Esnekleşme hedefinin önemli bir bölümü tüm sektörlerde taşeronluğa kamu
sektöründe de ayrıca sözleşmeli statüye bağlı istihdamın yaygınlaşması ile
hayata geçmiştir.