Открытый урок "Химия пәні заттар және олардың қасиеттері"

Сабақ жоспары- 8 сынып
Сыныбы: 8
Күні:
Сабақтың тақырыбы: Химия пәні заттар және олардың қасиеттері
Сабақтың мақсаты: Зат туралы ұғымды қалыптастыру арқылы оның дене айырмашылығын
қарастыру. Заттардың бір –біріне айналуын, жіктелуін, табиғаттағы құбылысын өзара
байланыстығын түсіндіру.
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сабақтың әдісі: сұрақ –жауап, түсіндіру
Сабақтың көрнекілігі: интер. тақта
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі: оқушылармен амандасу, түгелдеу
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау
ІІІ.Жаңа сабақ: Химия нені зерттейді
• Химия пәні заттарды олардың қасиеттерін, басқа заттарға айналып түрленуін зерттейді.
• Заттар дегеніміз – денелерді құраушылар. Олар бір – бірінен өздеріне тән физикалық және
химиялық қасиеттерімен ерекшелінеді.
• Химияның міндеті – заттарды қолдану үшін қасиеттерін айқындау, адамдардың
сұранысына қажет жаңа химиялық заттар алу, табиғи қорларды орынды пайдаланып,
қоршаған ортаны қорғау.
Заттарды және денелерді кестеге сипаттап жаза білу
Зат Шыны Алю-миний Ағаш Темір
Дене Сынауық
құты
Қасық
кастрөл
Үстел
парта
Күрек
Балға
балта
Химиялық реакция теңдеуін жазып 2 H2 + O2 = 2 H2O
• символ
• коэффициент
• таңба
• индекс
Химиялық элементтердің оқылуымен және айтылуымен танысу
символ айтылуы орысша латынша
H Аш Водород Гидрогениум
Li Литий
Be Бериллий
B Бор
C Це Углерод Карбониум
N Эн Азот Нитрогениум
O О Кислород Оксигениум
Бекіту: Тапсырма: Темір мен күкіртті сипаттайтын қасиеттерін салыстырып, мына кестені
толтырыңдыр.
қасиеттері темір күкірт
Үйге : § 1 мазмұнын оқу. 1-10-17 тапсырмаларды орындау.
Бағалау:

Сабақ жоспары – 8 сынып
Сыныбы: 8
Күні:
Сабақтың тақырыбы: §2 Таза заттар және қоспалар
Сабақтың мақсаты: Таза заттар мен қоспаларды жіктеу. Таза заттар
мен қоспаларға түсініктеме беру. Тапсырма беру арқылы осы сабақта алған
білімдерін қорытындылау.
Сабақтың түрі: жаңа сабақ
Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ -жауап
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау 1. Заттар дегеніміз не?
2. химияпәні нені зерттейді?
3. денелер дегеніміз не?
4. заттарды құраушы факторлар?
ІІІ.Жаңа сабақ: заттар денелерді құраушылар және заттардың өзара
ұқсастығын немесе айырмашылығын көрсететін белгі.
Заттардың және олардың қасиеттерін басқа заттарға айналып түрленуі
Міндеті: Заттарды қолдану үшін қасиеттерін айқындау
Ғылым болып ХІХ-ХХ ғасырларда қалыптасты.
Қоспалар бір текті және әр текті деп екіге бөлінеді. Бір текті қоспа –алынған
заттардың жеке бөлшектері байқалмай, бір массаға айналуы, оны көзбен де
микроскоппен де қарасақта көріндейді.
Әр текті қоспа- заттарды бір-бірімен араластырсақта, жеке бөлшектері
байқалады, және оны көреміз.
Бекіту: №1 Төменде берілгендерді көшіріп жазып, тек химиялық заттардың
астын сызыңдар:
ШЫНЫ,СТАКАН, ДӘПТЕР,КІТАП,
ҚАҒАЗ, РЕЗЕҢКЕ,БОР, СУ, ТҰЗ.
№2Заттар мен денелердің қатарындағы бір “АРТЫҚ” сөзді көрсетіңіз!
А) Стақан,қалам,су,сызғыш
Ә) Ас тұзы,ас содасы, пластмасса,пышақ
Б) Резеңке, бор, кітап,қағаз
№3 Құм шекер мен ас тұзының қасиеттерінде қандай ұқсастықтар бар?
Агрегаттық күйі Түсі Иісі Дәмі Суда ерігіштігі
Құм шекер
Ас тұзы
 1)Химия ғылымы нені зерттейді?
 2) “Дене” мен “зат” ұғымдарының айырмашылығы?
 3) Химияның басты міндеттері қандай?
Үйге: §2 оқу. № 10-11-13 жаттығуды шығару
Бағалау:

Сыныбы: 8
Күні:
Сабақтың тақырыбы: §3 Заттарды қоспалардан бөлу және тазарту.
Сабақтың мақсаты: Заттарды қоспалардан бөлу, тазарту, тәжірибе
арқылы бақылау.жасаған тәжірибені бақылай отырып, есте сақтау,
қайталау.
2қоспалар дегеніміз не?
3. әртекті және бір текті қоспалар дегеніміз не?
4. таза заттар дегеніміз не?
ІІІ.Жаңа сабақ: бөлу мен тазарту : Біртекті қоспада еріміейтін заттарды
бөлу. Тұндыру және сүзу арқылы.
Біртекті қоспадан суда ерімтал заттарды бөлу, айдау және қайта кристалдау
арқылы.
Тұндыру: 1. Темір мен ағаш қоспасы, қоспадан темірді магнит арнқылы бөліп
алу. 2. Ұсақ құм араласқан лай суды тазарту. Лай суды біраз уақыт қатты
тұнғанын күтіп, тазарту.
Тұздың аздап құм мен топырақ араласқан қоспасын тазарту. Оны суға
саламыз, тұз ериді. Құм түбіне түседі, саз лайланып тұрады, оны сүзу арқылы
тазартамыз.
Қайта кристалдау: ас тұзы мен судан тұратын біртекті қоспаны бөліп тазарту.
Сүзу әдісімен бөлінген ерітіндіні сүзінді деп атайды.
Бекіту: №1 Төменде берілгендерді көшіріп жазып, тек химиялық заттардың
астын сызыңдар:
ШЫНЫ,СТАКАН, ДӘПТЕР,КІТАП,
ҚАҒАЗ, РЕЗЕҢКЕ,БОР, СУ, ТҰЗ.
№2Заттар мен денелердің қатарындағы бір “АРТЫҚ” сөзді көрсетіңіз!
А) Стақан,қалам,су,сызғыш
Ә) Ас тұзы,ас содасы, пластмасса,пышақ
Б) Резеңке, бор, кітап,қағаз
Үйге: §3 оқу. № 1-8 жаттығуды шығару
Бағалау:

Сыныбы: 8
Күні:
Сабақтың тақырыбы: §4,5 физикалық және химиялық құбылыстар.
Химиялық реакциялардың белгілері.
Сабақтың мақсаты: Күнделікті табиғатта кездесетін денелер мен
заттардың өзгерістерге қалай ұшырайтынын еске түсіремотырып, осы
құбылыстардың айырмашылығы мен ұқсастығын ажырата білу;
Осы негізде дененің және заттардың өзгерісін сипаттай білу;
2. заттардың қасиеттері дегеніміз не?
3. қоспаның қандай түрлерін білесіңдер?
4. қоспаны бөлу не үшін қажет?
ІІІ.Жаңа сабақ: Құбылыс – қоршаған ортаның заттардың және денелердің әртүрлі
өзгерістерін айтады
Физикалық құбылыс – дененің пішіні, заттың агрегатық күйі өзгеріске ұшырайды, ал
олардың құрамы өзгермейді
Химиялық құбылыс – бір заттар екінші заттарға айналады, яғни химиялық реакция
жүреді.
Құбылыстарға мысалдар: Физикалық құбылыстар:
 Судың булануы,
 Руданың ұсатылуы,
 Пластмассыалар деформациясы,
 парафиннің балқуы
Химиялық құбылыс тар:
 Сірке қышқылында мрамордың еруі.
 Темірдің коррозиясы
Химиялық реакциялардың белгілері
1. Газдың бөлінуі
2. Тұнбаның түсуі
3. Түсінің өзгеруі
4. Жылудың бөлінуі немесе сіңірілуі
5. Дәмінің пайда болуы
Бекіту: тапсырма
Мына құбылыстардың ішінен қайсысы физикалық, химиялық екенін анықтаңдар: а)
балқу; б) жану ;
в) бұлттану; г) шіру; д) даттану
Мына құбылыстардың қайсысы химиялық реакция түрінде жүретінін бөліп жазыңдар:
А) күміс қасықтың қараюы; ә) спирттің булануы;
б) сүттің ашуы; в) мұнайдың бензин алу;
г) қорғасынның балқуы;
Үйге: §4,5 оқу. № 1-7 жаттығуды шығару, орындау

Бағалау:
Сыныбы:
Күні:
Сабақтың тақырыбы: §6 Атомдар мен молекулалар. Күрделі және
жай заттар
Сабақтың мақсаты: Оқушылардың физика мен табиғаттанудан
атом жайлы алған білімдерін нақтылау және химиялық реакциялар
түрлері айту;Демокрит, Ломоносов, Дальтон, Берцелиус, Авогадро атом –
молекулалық ілімнің дамуындағы үлесері; Жай және күрделі заттар туралы
айтып түсіндіру;
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау 1. Физикалық құбылыс дегеніміз не?
2. химиялық құбылыс дегеніміз не?
3. химиялық реакция белгілерін ата?
4. ҚТЕ сақтау ережелері
ІІІ.Жаңа сабақ: Атомдар мен молекулалар:
 Бұдан 2500 жылдай бұрын өмір сүрген грек философы Демокрит: “Барлық
денелер өте ұсақ, көзге көрінбейтін әрі бөлінбейтін, мәңгі қозғалыста болатын
бөлшектер – атомдардан тұрады” деген болжам айтты.
 Өз үлестерін қосқан ғалымдар:
М.В. Ломоносов (1711-1765), Д. Дальтон (1766- 1844),
А.Авогадро (1776 – 1856), С. Канниццаро (1826 – 1910),
Иенс Яков Берцелиус (1779- 1848) Атом -химиялық заттарды құрайтын, өздері әрі қарай
бөлінбейтін, ең ұсақ бөлшектер.
 “Атом” грекше “ бөлінбейтін” деген сөз.
 Молекула – заттың құрамы мен қасиетін сақтайтын ең кіші бөлшегі
 “Молекула” сөзі “ең кішкене” деген мағынаны білдіреді,
 Жай заттар – атомдардың бірдей түрінен құралады.
 Күрделі заттар – атомдардың әртүрінен құралады.
Жай заттар:
• Атомдардың бірдей түрінен құралады
 Химиялық жолмен бөлінбейді
 Мысалдар: сутек, оттек, магний, күкірт, темір, мыс
Күрделі заттар:
 Атомдардың әртүрінен құралады.
 Химиялық жолмен бөлінеді
 Мысалдар: су, ас тұзы, қант, марганцовка, магнийдің оттекпен қосылысы, күкірттің
сутекпен қосылысы
Бекіту: 1 – зертханалық жұмыс
“ Химиялық заттардың үлгілерімен танысу”
 Темір шеге, мыс сымы, алюминий табақшасы, күкірт, көмір, тотияйын, мүсәтір,
әктас, малахит, кварц, химиялық талшық, пластмасса, мен полимерлер, ас тұзы осы
химиялық заттардың үлгілерін дәптерлеріңе жазыңдар?

Үйге: §6 оқу. № 1-12 жаттығуды шығару, орындау
Бағалау:
Сыныбы: 8
Күні:
Сабақтың тақырыбы: §7 Хмиялық элементтер, олардың таңбалары
Сабақтың мақсаты: Химиялық элемент және оның таңбасы жайлы
мағлұмат беру;Оқушыларды химиялық элементің таңбасын жазуды
үйрету;Өз беттерімен тапсырмаларды орындауға тәрбиелеу;
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау 1. Атом дегеніміз не?
2. Молекула дегеніміз не?
3. күрделі заттар дегеніміз не?
4. ҚТЕ сақтау ережелері
5. жай заттар дегеніміз не?
ІІІ.Жаңа сабақ: Химиялық элемент – атомдардың белгілі бір түрі
 Химиялық элементтер өздерінің атауларына сай таңбаланады.
 Элементтің таңбасы химиялық тілге көшуге мүмкіндік береді
 Химиялық таңба (символ) әрбір элементті және оның бір атомын бейнелейді
Мысалы: “Н” таңбасы сутек элементтің әрі атомын көрсетіп, “аш” деп оқылады
Көптеген элементтердің таңбалары олардың атына ұқсас оқылады, мыс. Калий
элементінің таңбасы –К(кalium), оқылуы “калий”
 Егер атомдар саны бірнеше болса, оны таңбаның алдына сан түрінде жазады, ол
коэффициент деп аталады. Мәселен: сутектің 2 атомы – 2Н, көміртектің 3 атомы –
3С
 Көптеген элементтердің атаулары оларға сәйкес келетін жай заттардың
атауларымен бірдей.
 Мысалы: сутек, оттек, темір, магний, күкірт
 Химиялық элементтер үлкен екі топқа бөлінеді: металдар және бейметалдар
 Металдардың атомдарына өзара бірігіп жай заттар құрайды. Жиі кездесетін
металдар: Fe, Cu, Al, Mg,Zn, Au, Ag
 Бейметалдардың атомдары өзара бірігіп, жай заттарға айналады. Газ күйінде
болатын О пен Н, қатты күйде кездесетін С немесе графит, кеуектеу болатын S
және т.б.
Мынадай химиялық элементтердің:
а) оттек, сутек, көміртек
б) темір, мыс, фосфор, магний
в) натрий, күкірт, мырыш, кремний
г) алюминий, фтор, хлор, марганец
Таңбалары:H, J, C, Fe, Ag, Au, Cs, Fr, Ar, Ge болып белгіленген элементтердің қазақша,
орысша, латынша аттарын атап, дәптерлеріңе жазыңдар.
Бекіту: Келтірілген темір, оттек, сутек, мыс, күкірт, алтын, күміс, фосфор,
мырыш, көмір, платина, жай заттарды металдар мен бейметалдарға бөліп
топтап төмендегідей кестені толтырыңдар

Бағалау:
Сыныбы: 8
Күні:
Сабақтың тақырыбы: §8 Хмиялық элементтердің салыстырмалы
атомдық массалары
Сабақтың мақсаты: Заттың сандық және сапалық құрамын білдіретін
химиялық формула жайлы білімді қалыптастыру
Заттың салыстырмалы атомдық және молекулалық массаларын және
күрделі зат құрамындағы элементтің массалық үлесін табуды үйрету
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау 1. Химиялық элемент дегеніміз не?
2. коэффицент дегеніміз не?
3. атом мен молекуланы кім енгізді? Кай жылы?
4. жай заттар мен күрделі заттар дегеніміз не?
5. оқылу мен таңбаларын кім енгізген?
ІІІ.Жаңа сабақ: Элементтің салыстырмалы атомдық массасы дегеніміз –
берілген элемент массасының көміртек атомы массасының 1/12 бөлігінен
неше есе ауыр екенін көрсететін сан.
Бұл өлшемсіз шама.
• Ar – салыстырмалы атомдық массасының таңбасы
• Ar ( С) =
• Ar (O) =
• Ar (P) =
• Ar (Mn)=
Бекіту: 1.Алюминийдің валенттілігі нешеге тең? А)4 В)3 С)5 Д)2 Е)1
2. Азоттың жоғарғы валенттілігі оксидтерге тән: А)N2O B) NO C) N2O5 D)NO2
E) N2O3
3.Темір (III) оксидінің формуласы: A) Fe2O3 B)FeO C) F3O4 Д)Fe(OH)2
E)Fe(OH)3
4. NH3 затындағы азоттың валенттілігі тең: А) 1 В)3 С)5 Д)2 Е)4
5 Na2SO4 қосылысындағы күкірттің валенттілігі тең: А) 5 В)4 С)6 Д)7 Е)3
6. SO3, H2S,AI2S3 қосылыстарындағы сәйкес келетін күкірттің валенттілігі тең:
А)2.4.5 В) 6,2,3 С) 3,2,6 Д)2,3,6 Е)3,6,2
7.Жоғарғы және төменгі қосылыстарда күкірттің валенттілігі тән:
A)SO3,ZnS B) SO2,H2S C)SO3,SO2 D) H2S,SO2 E)H2S,ZnS
8. Мына қосылыстарда сәйкес келетін AICI3, AgCI, FeCI2 Металдардың валенттілігі:
А)1,2,3 В)3,2,1 С)3,1,2 Д)2,1,3 Е)2,3,1
9. VII жоғары валенттілікке тән: A)O B)Na C)S D) CI E)N
10. СаСО3 қосылысында көміртегінің валенттілігі тең: А)5 В)6 С)3 Д)4 Е)1

Бағалау:
Сыныбы: 8
Күні:
Сабақтың тақырыбы: §9 Хмиялық элементтердің салыстырмалы
молекулалық массалары
Сабақтың мақсаты: Заттың сандық және сапалық құрамын білдіретін
химиялық формула жайлы білімді қалыптастыру
Заттың салыстырмалы атомдық және молекулалық массаларын және
күрделі зат құрамындағы элементтің массалық үлесін табуды үйрету
3. Салыстырмалы атомдық масса дегеніміз не?
4. жай заттар мен күрделі заттар дегеніміз не?
5. атомдық масса дегеніміз не?
ІІІ.Жаңа сабақ: Заттың салыстырмалы молекулалық массасы дегеніміз
- берілген зат молекуласының массасы көміртек атомы массасының 1/12
бөлігінен неше есе ауыр екенін білдіреді
• М r – молекулалық массасының таңбасы
• М r (H2 O)=
• М r (CO2) =
• М r (H2SO4) =
• М r (H3PO4) =
Бекіту: 1.Алюминийдің валенттілігі нешеге тең? А)4 В)3 С)5 Д)2 Е)1
2. Азоттың жоғарғы валенттілігі оксидтерге тән: А)N2O B) NO C) N2O5 D)NO2
E) N2O3
3.Темір (III) оксидінің формуласы: A) Fe2O3 B)FeO C) F3O4 Д)Fe(OH)2
E)Fe(OH)3
4. NH3 затындағы азоттың валенттілігі тең: А) 1 В)3 С)5 Д)2 Е)4
5 Na2SO4 қосылысындағы күкірттің валенттілігі тең: А) 5 В)4 С)6 Д)7 Е)3
6. SO3, H2S,AI2S3 қосылыстарындағы сәйкес келетін күкірттің валенттілігі тең:
А)2.4.5 В) 6,2,3 С) 3,2,6 Д)2,3,6 Е)3,6,2
7.Жоғарғы және төменгі қосылыстарда күкірттің валенттілігі тән:
A)SO3,ZnS B) SO2,H2S C)SO3,SO2 D) H2S,SO2 E)H2S,ZnS
8. Мына қосылыстарда сәйкес келетін AICI3, AgCI, FeCI2 Металдардың валенттілігі:
А)1,2,3 В)3,2,1 С)3,1,2 Д)2,1,3 Е)2,3,1
9. VII жоғары валенттілікке тән: A)O B)Na C)S D) CI E)N
10. СаСО3 қосылысында көміртегінің валенттілігі тең: А)5 В)6 С)3 Д)4 Е)1
Бағалау:

Сыныбы: 8
Күні:
Сабақтың тақырыбы: §10 Химиялық формулалар бойынша есептеулер
Сабақтың мақсаты: Химиялық қосылыстардың формулаларын қолданып,
көптеген есептеулер жүргізу. Химиялық есептер шығаруға, өндірісте
заттың мөлшерін табуға, қоспадағы заттарын шамасын анықтауға
үйретіп, ой –қабілеттерін дамыту
4. Салыстырмалы молекулалық масса дегеніміз не?
ІІІ.Жаңа сабақ: 1. Күрделі заттардың молекуласындағы элементтердің
массалық қатынастарын есептеу
1- есеп Күкірт қышқылының H2SO4 формуласына сай элементтердің
массалық қатынастарын есептеп шығарыңдар.
2. Күрделі заттың құрамындағы элементтердің массалық үлесін табу.
МАССАЛЫҚ ҮЛЕС ДЕГЕНІМІЗ – химиялық қосылыстағы атом массасының
бүкіл молекуланың массасына қатынасы
Гректің w ( омега) әріпімен белгіленеді, өлшем бірлігі % пайыз (процент)
өрнектеледі
3. Заттың құрамына кіретін элементтердің белгілі массалық үлестері
бойынша олардың химиялық формулаларын қорытып шығару.
1-есеп Көміртек пен сутектен тұратын заттың құрамында 75 % көміртегі бар.
Осы заттың химиялық формуласын табыңдар.
Шешуі: Заттың жалпы формуласы СхНу . Мұндағы х пен у көміртек пен
сутек атомдарының санын көрсетеді.
W (H) = ( 100 – 75 )% =25%
Бекіту
Тапсырма:
1- Мыс оксидіндегі CuO элементтердің массалық үлестерін анықтаңдар.
2- Азот қышқылының HNO3 элементтердің массалық үлестерін
есептеңдер.
3- Метанның СН4 элементтердің массалық үлестерін есептеңдер

Бағалау:
Сыныбы: 8
Күні:
Сабақтың тақырыбы: §11 Химиялық элементтердің валенттілігі
Сабақтың мақсаты: “Валенттілік” деген ұғыммен таныстыру, заттың
формуласындағы атомның валенттілігін анықтауға жаттықтыру
Заттардың химиялық формулаларын құрастыруды үйрету, жазғызу
Оқушыларды өз бетінше жұмыс істеуге үйрету
ІІІ.Жаңа сабақ: Валенттілік мәндері – элемент таңбасының үстіне не оң
жағына жақша ішіне рим сандарымен көрсетіп жазады
Заттардың химиялық формулаларын құрастыру
• Заттардың құрамын, таңбалар арқылы өрнектеп, оның химиялық
формулаларын жазуға болады.
CuO, HNO3,
Валенттілік 2 –ге бөлінеді:
1. Тұрақты
2. Айнымалы
Бекіту
• Молекуласы: бір атом күкірт пен екі атом оттектен;
• Екі атом натрий мен бір атом оттектен тұратын формулаларды
жазыңдар
• Молекуласы: екі атом сутек пен бір атом күкірттен
• Бір атом кальций мен бір атом көміртегі және үш атом оттегіден
тұратын формулаларды жазыңдар
• Молекуласы: екі атом сутек пен бір атом күкірттен
• Екі атом натрий мен бір атом оттектен тұратын формулаларды
жазыңдар
Бағалау:

Сыныбы: 8
Күні:
Сабақтың тақырыбы: §12 Элементтердің валенттіліктері бойынша
химиялық қосылыстардың формуласын құру.
Сабақтың мақсаты: “Валенттілік” деген ұғыммен таныстыру, заттың
формуласындағы атомның валенттілігін анықтауға жаттықтыру
Заттардың химиялық формулаларын құрастыруды үйрету, жазғызу
Оқушыларды өз бетінше жұмыс істеуге үйрету
ІІІ.Жаңа сабақ: Валенттілік мәндері – элемент таңбасының үстіне не оң
жағына жақша ішіне рим сандарымен көрсетіп жазады
Заттардың химиялық формулаларын құрастыру
• Заттардың құрамын, таңбалар арқылы өрнектеп, оның химиялық
формулаларын жазуға болады.
CuO, HNO3, СаО, СН4
Химиялық қосылыстың формуласын құру.
№ Орындалу реті Формула құру
1 Элементтердің таңбаларын
жазу
Р О
2 Элементтердің валенттігін
көрсету
Ү ІІ
Валенттілік мәндерінің ең
кіші ортақ еселігін табу
5*2=10
Қосылыстағы элементтер
атомының қатынастарын табу
10/5=2, 10/2= 5
Элементтердің индекстерін
жазу
P2 О5
Қосылыстын формуласын
жазу
P2 О5
Бекіту:

Бағалау:
Сыныбы: 8
Күні:
Сабақтың тақырыбы: §13 Зат құрамының тұрақтылық заңы
Сабақтың мақсаты: Атомдардың бір – бірімен белгілі қатыната
қосылатынын, оның анықтамасын, мазмұнын айтып беру. Оқушылардың өз
ойын түсіндіріп, тақырыптық мәнін аша білуге дағдыландыру.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау 1. Валенттілік дегеніміз не?
2. валенттікті қалай есептеп шығарамыз ?
3. бинарлы қосылыс дегеніміз не?
4. Молекула мен атом дегеніміз не?
ІІІ.Жаңа сабақ: Заттардың құрам тұрақтылық заңы – әрбір күрделі заттың
алыну тәсіліне қарамастан құрамы тұрақты болады
А және В І валентті болса, қатынасы 1:1 биэлементті қосылыс болар еді.
АВ: НСІ, КВг, NаСІ
А- ІІ валентті, В- І валентті болса, АВ2-Н2О, МgCl2
А-ІІІ, В- І валентті болса, АВ3, NН3, РІ3
ХІХ ғасырдың басында француз ғалымы Ж.Пруст ашқан құрам тұрақтылық
заңының тұжырымдамасы осыны көрсетеді.Әр бір күрделі заттың алыну
тәсіліне қарамастан құрамы тұрақты болады. Атомдар валенттігіне
байланысты өзара белгілі бір массалық қатынасты сақтай отырып, химиялық
қосылыстар түзеді. Заттың құрамы көбінесе оның алу тәсіліне тәсіліне
тәуелсіз сондықтан тұрақты болып келеді.
Бекіту:
Есеп № 1
2,5 моль судың массасын
табу керек.
Шешуі :
М(Н2О)=2*1+16=18г/моль
Есеп № 2
4 моль судың массасын табыңдар.
Шешуі:

Бағалау:
Сыныбы: 8
Күні:
Сабақтың тақырыбы: §14 Химиялық реакция теңдеулері
Сабақтың мақсаты: Оқушыларға негізінде химиялық реакция теңдеуін
құра білуге үйрету. Өз ойын тұжырымдап, тақырыптың мазмұнын
жетілдіре отырып, дағдысын дамыту. Оқушыларды өз бетінше жұмыс
жасауға тәрбиелеу
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау 1. Зат массасының құрам тұрақтылық заңы
дегеніміз не?
2. Арақатынасты орнату қалай жүзеге асады ?
3. Пруст заңының тұжырымдамасы?
4. Молекула мен атом дегеніміз не?
ІІІ.Жаңа сабақ: Химиялық реакциялық теңдеуді жазу үшін:
1. теңдеудің сол жағына реакцияға қатысатын заттардың таңбасын жазамыз:
Мысалы:
2.Теңдеудің оң жағына реакция нәтижесінде пайда болған заттардың
формуласын жазамыз:
Мысалы:
3. Теңдеудің сол жағымен оң жағын коэффициент арқылы теңестіреміз:
Мысалы:
Есептер Шығару:
N2+ H2 =
K + Сl2 =
Р + Сl2 =
С + Н2 =
С+ О2 =
Р+ О2 =
Аl + О2 =
Аl + S =
H2 + O2 =
Бекіту:
N2+ H2 =
K + Сl2 =
Р + Сl2 =

С + Н2 =
С+ О2 =
Бағалау:
Сыныбы: 8
Күні:
Сабақтың тақырыбы: §15 Зат массасының сақталу заңы.
Сабақтың мақсаты: Зат массасының сақталу заңын түсіндіре отырып,
сол негізінде химиялық реакция теңдеуін құра білуге үйрету.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау 1. Химиялық реакция дегеніміз не?
2. теңестіру дегеніміз не ?
4. реагент және өнім дегеніміз не?
ІІІ.Жаңа сабақ: Зат массасының сақталу заңы – реакцияға дейінгі заттардың
массасының реакциядан кейін де өзгермей сақталады. Әр бір химиялық
реакция теідеуі зат массасының сақталу заңына бағынатындай етіп
құрылады, ол реагенттер мен өнімдердің материалдық балансын сипаттайды,
соған орай практикалық есептеулер жүргізуге кеңінен қолданылады.
Ломоносов реакцияға кірісерден бұрын заттардың массасы реакция
нәтижесінде түзілген заттардың массасымен әрдайым бірдей болатындығын
заң түрінде 1748ж былайша тұжырымдалады.
Есептер Шығару:
N2+ H2 =
K + Сl2 =
Р + Сl2 =
С + Н2 =
С+ О2 =
Р+ О2 =
Аl + О2 =
Аl + S =
H2 + O2 =
Бекіту:
№ 5
2 НgО →О2+ 2Нg
х=4г+ 50,2г
х=50,2+4=54,2
54,2=50,2-4г

2 НgО →О2+ 2Нg
54,2 → 4г 50,2г
Жауабы: m (НgО )=54,2г
Бағалау:
Сыныбы: 8
Күні:
Сабақтың тақырыбы: §16 Атом – молекулалық ілім.
Сабақтың мақсаты: Атом- молекулалық ілімнің шығу тарихына,
ережелеріне тоқтала отырып дұрыстығына көз жеткізу. Табиғаттағы
заттардың көп түрлігін нақты мысалдар келтіру арқылы дәлелдей білуге
дағдыландыру..
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау 1. Зат массасыныңсақталу заңы дегеніміз не?
2. реакция теңдеуі дегеніміз не ?
3. Ломоносовтың қосқан үлесін айту, дәлелдер келтіру?
4. валентілік дегеніміз не?
ІІІ.Жаңа сабақ: Атом- молекулалық ілім-атомдар мен молекулалар
жайындағы білімдерінің жиынтығы. Ол барлық жаратылыстану
ғылымдарына ортақ.
Аотм мен молекула заттардың құрамында болады.Осы ілімніңнегізгі
қағидалары:
1. Барлық заттар атомдар мен молекулалардан құралалады.
2. Заттарды шексіз бөле беруге болмайды, оларды молекулаларға немесе
атомдарға дейін бөлуге болады.
3. Атомдар мен молекулалар үздіксіз қозғалыста болады.
4. Бір элементтің атомдары өзара бірдей, бірақ кез келген басқа
элементтіңатомдарынан айырмашылығы болады.
5. Молекулалар атомдардан құралады. Молекулалар химиялық құбылыс
кезінде өзгріске ұшырап бұзылады.
6. Физикалық құбылыстар кезінде атомдар мен молекулалар өзгермей
сақталады.
7. Бастапқы заттарды құрайтын атомдардан жаңа заттардың түзілуі
химиялық реакция деп аталады.
Бекіту:
№ 9
«Атом» мен «молекула» сөздерін пайдаланып сөйлемді аяқта.
а) су ... құрамына оттек және сутек ... кіреді.

ә) ауаның құрамында азот және оттек .... бар.
б) хлордың ...массасы, оның ... массасын екі есе ауыр.
в) адам мен жануар тыныс алғанда отек ... пайдаланады.
Үйге: §16 оқу. № 6,7,8 жаттығуды шығару, орындау
Бағалау:
Сыныбы: 8
Күні:
Сабақтың тақырыбы: §17 Зат мөлшері. Моль . Авогадро саны.
Молярлық масса.
Сабақтың мақсаты: Зат мөлшері мен оның өлшем бірлігі моль жайлы
алған білімді есептер шығаруға пайдалана білу дағдыларын қалыптастыру
Оқушыны өз ойын түсіндіріп, есеп шығара білу
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау 1. Атом дегеніміз не?
2. Молекула дегеніміз не ?
3. Атом- молекулалық ілім қағидаларын түсіндіру ?
4. валентілік дегеніміз не?
5. Модельдермен химиялық элементтердің күрделі және жай түрлерін
көрсету.
ІІІ.Жаңа сабақ: Зат мөлшері
Химияда заттың өлшемі ретінде ерекше физикалық шама – зат мөлшері
• Зат мөлшері - (ню) әріпімен белгіленеді
• Өлшем бірлігі – моль
• Моль – бұл құрамында 0,012 кг (12 г) көміртекте болатын атомдар
санына тең құрылымдық бөлшектер болатын заттың мөлшері
Авогадро саны
• ХІХ ғасырда өмір сүрген итальяндық ғалым А. Авагадро құрметіне
Авагадро саны деп аталған
• NA - әріпімен белгіленеді
• Тұрақты шама
NA = 6,02 * 1023
Молярлық масса
• Химияда заттың әрбір молінің массасы молярлық масса деп атайды
• М – әріпімен белгіленеді
• Г/МОЛЬ – өлшем бірлігі

• Молярлық масса зат массасының оның зат мөлшеріне қатынасымен
өрнектеледі
Бекіту: № 6, № 7, № 8 жаттығуды орындау
№ 1
Шешуі : М(Н2О)=2*1+16=18г/моль
Үйге: §17 оқу. № 8,9,10 жаттығуды шығару, орындау
Бағалау:
Сыныбы: 8
Күні:
Сабақтың тақырыбы: §18 Химиялық реакциялардың типтері
Сабақтың мақсаты: Химиялық реакциялардың төрт типтеріне тоқтала
отырып реакция теңдеулерін жазып , оны айтып беру дағдысын дамыту
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау 1. Зат мөлшері дегеніміз не?
2. Авогадро саны дегеніміз не?
3. Молярлық масса дегеніміз не?
4. Атом – молекулалалық ілімнің негізін кім қалады?
ІІІ.Жаңа сабақ: Химиялық реакциялардың типтері төртке бөлінеді:
1. Қосылу реакциясы
2. Айырылу реакциясы
3. Орынбасу реакциясы
4. Алмасу реакциясы
1. Қосылу реакциясы дегеніміз-Екі немесе бірнеше заттың бірігіп, бір
күрделі затқа айналуын айтамыз
Fe + S →t
FeS CaO + H2O = Ca(OH)2
CaO + H2O + CO2 = Ca(HCO3)2
2. Айырылу реакциясы дегеніміз- Бір заттың бірнеше затқа айналып
ыдырауын айтамыз
2H2O → 2H2 + O2 CaCO3→ CaO + CO2↑
KMnO4→ K2MnO4 + MnO2 + CO2↑
3. Орынбасу реакциясы дегеніміз- Күрделі заттың құрамындағы бір
элемент атомының орнын жай заттың атомы басатын күрделі зат пен
жай зат арасындағы реакцияны айтамыз
Zn + CuCl2 = Cu + ZnCl2

4. Алмасу реакциясы дегеніміз- Екі күрделі заттың құрамындағы
атомдар (атомдар тобы) бірінің орнын басуы арқылы жүретін
реакцияны айтамыз
CuО + Н2SO4 = CuSO4 + H2O
Бекіту: 53 беттегі 6-жаттығу
С+Н2 →СН4
Бағалау:
Сыныбы: 8
Күні:
Сабақтың тақырыбы: §19 Химиялық реакциялар теңдеулері бойынша
есептеулер
Сабақтың мақсаты: химиялық реакциятиптері мен реакциятеңдеуін
теңестіру ұғымдарын қалыптастыру, одан әрі жалғастыру. Реакция
теңдеулері бойынша сандық есептер шығаруды үйрену.
ІІ. Практикалық бөлім: тапсырма №1
Төмендегі реакция теңдеулерін теңестеру:
Cu + O2 =CuO Mg+O2 = MgO
Zn +CuCl2 =Cu+ ZnCl2 Fe(OH)3→Fe2O3 + H2O
Зат массасының сақталу заңын өайталай отырып, реакция теңдеуіне сүйеніп,
сан есептер шығару.
№2 есеп. 1 моль Мg реакцияға түсу үшін қанша моль оттек қажет және қанша
МgО зат мөлшері түзілетінің есептеңдер.
Бер: 1 моль х моль х моль
V (Мg)=1моль 2 Мg + О2 = 2 МgО
т/к: V (МgО)=? 2 моль 1 моль 2 моль
V (О2)=? m= M*V
m(О2) = 32*0.5 = 16г
m(МgО) =40*1 = 40г жауабы: m(О2) = 16г, m(МgО) =40г
№3 теңдеулерді аяқтап, теңестіру
С+ О2 =
Р+ О2 =
Аl + О2 =
Аl + S =
H2 + O2 =

Бекіту: № 5, № 7 жаттығуды орындау
№ 1
Шешуі :
М(Н2О)=2*1+16=18г/моль
Бағалау:
Сыныбы: 8
Күні:
Сабақтың тақырыбы: §20 Оттектің жалпы сипаттамасы және
табиғатта таралуы.
Сабақтың мақсаты: Жеке алынған жай заттың қасиеттерімен таныса
отырып, бейорганикалық заттардың кластары, құрамы, табиғатта
таралуы, алынуы жайлы білімді одан әрі дамыту.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау 1. реакция типтерін ата?
2. зат мөшері, моль дегеніміз не?
3. Авогадро саны дегеніміз не?
4. молярлық маса дегеніміз не?
5. реакция теңдеулерін ата, теңестіру дегеніміз не?
ІІІ.Жаңа сабақ: Оттек табиғатта көп таралған элемент. өсімдіктер мен
жануарлардың тіршілігі үшін маңызы зор. Сондықтан да осы тарауды
оттектің жай зат және элемент ретіндегі сипаттамасы, табиғатта таралуы,
физикалық және химиялық қасиеттері. Табиғаттағы айналымы мен
қолданылуы қараластырылады.
«Оттек» -латын тілінен аударғанда «оxygenim» (оксигениум) қышқыл
тудыруышы мағынаны білдіреді. Таңбасы «О»- (о-деп оқылуы)
Аr (салыстырмалы атомдық массасы) = 16
2 периодтың ҮІ топтың элементі. Валенттігі: (ІІ), реттік нөмірі- 8
Бос күйінде 21%- болады, ал қосылыстарда 49,13% болады.
Оттек- химиялықбелсенді және жерде ең көп таралған элемент.
Атмосферадағы ауада оттек О2 жай зат түрінде болады. Ол тыныс алу үшін
қажет. Оттек жер бетінде көптеген қосылыстардың құрамында кездеседі.
Бекіту: № 6 (58)

М(H2O)=18
М(SiO2) =28+32=60
W(О)= 16/18=0,88*100=88%
W(О2)= 32/18=0,53*100=53%
№ 7
М(С6Н12О6)=12*6+12*1+16*6=180
W(О6)= 96/180=0,53*100=53%
Үйге: §20 оқу. № 8 жаттығуды шығару
Бағалау:
Сыныбы: 8
Күні:
Сабақтың тақырыбы: §21 Оттектің физикалық қасиеттері.
Оттекті алу.
Сабақтың мақсаты: Оттектің физикалық қасиеттерімен алу жолдарын
жүйелі түрде қабылдауға және оны айтып беруге дағдыландыру.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау 1. оттек дегеніміз не?
2. оттектің табиғатта таралуы
3. салыстырмалы атомдық масса дегеніміз не?
4. оттектің жалпы сипаттамасы?
ІІІ.Жаңа сабақ: физикалық қасиеттері иіссіз, дәмсіз, түссіз газ.
Сондықтан оны ауадан ажырату өте қиын. 18 ғасырда ағылшын химигі Дж.
Пристли мен швед ғалымы К.Шелле оттекті тәжірибе жүзінде анықтап, оны
ауаның құрамдас бөлігі екенін дәлелдеді. Оттек ауадан сәл ауыр. О0
С –та
және 1 атм.қысымда (101,325кПа) оның 1 литрінің массасы 1,43г, ал ауанікі
-1,29г тартады. Оттек суда аз ериді. Қ.ж 200
С-та және 1 атм.қысымда судың
100 көлемінде не бары 3 көлем оттек газы ери алады.
Оттек -1830
С –та сұйылады, 12180
С қатады.
Фотосинтез процесі кезінде жасыл өсімдіктер, оттекті бөліп шығарады.
1. Өнеркәсіпте- оттекті көп мөлшерде сұйық ауаны айдау арқылы алады.
2. Зертханада- оттекті құрамында оттек мол болатын әрі қыздыру кезінде
тез айырылатын күрделі заттан алады. 2 КмnO4 → K2MnO4 +MnO2 +O2↑
Бекіту: № 8
2HgO → 2Hg + O2 ↑ KClO3 →2 KCl+ 3O2↑
№ 9
М(КмnO4)=39+55+16*4 =158

М(KClO3)=122,5 W(О3)= 48/122,5=0,39*100=39%
М(HgO) =216 W(О)= 16/216=0,074*100=7,4%
Бер: 12,25 х
m(KClO3)=12.25г KClO3 →2 KCl+ 3O2↑
т/к: m(О2)=? 122,5 96
х=12,25*96/122,5=1176/122,5=9,6г
жауабы: m(О2) = 9,6г
Бағалау:
Сыныбы: 8
Күні:
Сабақтың тақырыбы: §22 Оттек алу және оның қаситтері. Жану..
Сабақтың мақсаты: Оттектің физикалық қасиеттерімен алу жолдарын
жүйелі түрде қабылдауға және оны айтып беруге дағдыландыру.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау 1. оттектің жалпы сипаттамасы?
2. оттектің табиғатта таралуы
3. физикалық қасиеттері
4. қолданылуы
ІІІ.Жаңа сабақ: физикалық қасиеттері иіссіз, дәмсіз, түссіз газ.
Сондықтан оны ауадан ажырату өте қиын. 18 ғасырда ағылшын химигі Дж.
Пристли мен швед ғалымы К.Шелле оттекті тәжірибе жүзінде анықтап, оны
ауаның құрамдас бөлігі екенін дәлелдеді. Оттек ауадан сәл ауыр. О0
С –та
және 1 атм.қысымда (101,325кПа) оның 1 литрінің массасы 1,43г, ал ауанікі
-1,29г тартады. Оттек суда аз ериді. Қ.ж 200
С-та және 1 атм.қысымда судың
100 көлемінде не бары 3 көлем оттек газы ери алады.
Оттек -1830
С –та сұйылады, 12180
С қатады.
Фотосинтез процесі кезінде жасыл өсімдіктер, оттекті бөліп шығарады.
1. Өнеркәсіпте- оттекті көп мөлшерде сұйық ауаны айдау арқылы алады.
2. Зертханада- оттекті құрамында оттек мол болатын әрі қыздыру кезінде
тез айырылатын күрделі заттан алады. 2 КмnO4 → K2MnO4 +MnO2 +O2↑
Оттектің металдармен және бейметалдармен әрекеттесуі жану деп аталады.
Жай және күрделі заттардың оттекпен әрекеттесуі жану реакциясын түзеді.
Жану кезінде жылу және жарық бөлінеді.
Бекіту: № 9
М(КмnO4)=39+55+16*4 =158

М(KClO3)=122,5 W(О3)= 48/122,5=0,39*100=39%
М(HgO) =216 W(О)= 16/216=0,074*100=7,4%
Бер: 12,25 х
m(KClO3)=12.25г KClO3 →2 KCl+ 3O2↑
т/к: m(О2)=? 122,5 96
х=12,25*96/122,5=1176/122,5=9,6г
жауабы: m(О2) = 9,6г
Бағалау:
Сыныбы: 8
Күні:
Сабақтың тақырыбы: §23 Тотығу. Оксидтер. Олардың атаулары
Зерт.жұмыс № 4 Оксидтердің үлгілерімен танысу.
Сабақтың мақсаты: оқушыларға тотығу реакциясын түсіндіре отырып,
оксидтер ұғымын түсіндіріп, үлгілерімен таныстыру.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау 1. жану дегеніміз не?
2. бейметалдармен оттектің әрекеттесін түсіндір
3.металдармен әрекеттесуі
4. химиялық, физикалық қасиеттері
5. тотығу реакциясы дегеніміз не?
ІІІ.Жаңа сабақ: оксидтер дегеніміз- біреуі оттек болып келетін екі элементтен
құралған бинарлы қосылысты айтамыз.
заттардың оттекпен әрекеттесуі тотығу реакциясы деп аталады. Металдар мен
бейметалдар оттекпен әрекеттесуі оксидтер түзеді. Оттек заттармен әрекеттескенде
тотықтырғыш қызметін атқарады. Мысалы, 2Сu+ О2 =2CuO, Fe2O3, CO2, SO2
Бинарлы қосылыстардың формуласын құру үшін әуелі тиісті элемент атомы, одан соң
оттек атомының таңбасы жазылады. Халықаралық жүйеге сай атағанда оксидтердегі
элемент атомынан соң жақша ішіне оның валенттілігінрим санымен көрсетіп одан кейін
оксид деген сөз қосады. Мысалы: СuO - мыс (ІІ) оксиді, SO3 – күкірт (VІ) оксиді, Fe2O3 –
темір (ІІІ) оксиді, Al2O3 – альюминий оксиді, т.б. Оксидтерді атаудың тағы бір әдісі бар.
Мұнда формуладағы оксид түзуші элементтер атомдар санынан басталып өзінің аталуы,
одан соң оттек атомдарының саны беріліп «оксид» мөрімен аяқталуы тиіс. Мысалы: CuO
мыс моноксиді, SO3 күкірт триоксиді, Mn2O7 димарганец гептаоксиді, Al2O3 диальюминий
триоксиді, Fe2O3 дитемір триоксиді, т.б.
Атомдар саны грекше оқылады, яғни моно - бір, ди - екі, три – үш, тетро – төрт, пента – бес
мағынаны білдіреді.
Бекіту: № 1. Мына заттардан бинорлы заттарды теріп жазу.
І. Na2O, CuO, Cu2O, FeS, SO2, SO3, MnО3, FeCe3, Ke.

ІІ. H2SO4, NaOH H2SO3.
№ 2. 2Н2+О2→2Н2О 2Mg + O2 → 2MgO 2Ca +O2 → 2CaO
4Na + O2 →2Na2O 4Al + 3O2 → 2 Al2O3
№ 3. MnO2 – марганец (ІV) оксиді ( марганец диоксиді). MnO3 – марганец (VІ) оксиді
( марганец триоксиді)
NО – азот (ІІ) оксиді ( азот монооксиді) NО2 – азот (ІV) оксиді ( азот диоксиді)
Cr2O3 – хром (ІІІ) оксиді ( дихром триоксиді) CrO3 – хром (VІ) оксиді ( хром триоксиді)
№ 5. CuO = 63 + 16 = 79 Cu2O = 63 * 2 + 16 = 126 + 16 = 142
W(Cu2O) = 126/42 = 0.887 * 100 = 88.7 % W(CuO) = 63/79 = 0.797 * 100 = 79.7 %
Үйге: § 23 № 6 есеп шығару. Оқу, мазмұнын айту.
Сыныбы: 8
Күні:
Сабақтың тақырыбы: §24 Оттектің табиғаттағы айналымы.
Қолданылуы..
Сабақтың мақсаты: Оқушыларға оттектің табиғаттағы айналымын
және қолданылуы жайлы түсіндіру, қалыптастыру, үйрету..
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау 1. оксидтер дегеніміз не?
2. халықаралық атауларын атау
3. бинарлы қосылыс дегеніміз не?
4. тотығу реакция дегенімз не?
5. атаулардың екі тәсіліне мысалдар келтіру.
ІІІ.Жаңа сабақ: Химиялық элемент ретінде оттек көптеген табиғи
қосылыстардың құрамына кіреді. Жер қыртысы негізінен оттектің
кремниймен және алюминиймен қосылысынан тұрады. Фотосинтез
процесінде оттек көп мөлшерде бөлінеді.
6СО2+6Н2О→С6Н12О6 +6О2 ↑
Оттектің қосылыстары жер қыртысын құрайды. Табиғатта оттеті бөліп
шығаратын бір ғана реакция бар, ол- фотосинтез. Оттектің жер
атмосферасындағы қоры үнемі сақталады. Табиғаттағы оттек жер бетіндегі
тіршіліктің сақталу кепілі. Оттек химия өнеркәсібінде, металлургияда,
медицинада, авиацияда, қопарғыш заттар жасауда кеңінен қолданылады.
Бекіту: № 3 табиғатта таралуы
құрамы
құрылысы қолданылуы
қасиеттері алынуы
Оттек

Бағалау:
Сыныбы: 8
Күні:
Сабақтың тақырыбы: §25 Озон. Оттектің аллотроиялық түрөзгерісі.
Озонның табиғатта таралуы. қаситтері
Сабақтың мақсаты: Оқушыларға озонның табиғатта таралуы мен
оттектің түрөзгерістерімен таныстыру.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау 1. оттектің табиғатта айналымы
2. оттектің қолданылуы
3. физикалық, химиялық қасиеттері
4. Тотығу, жану ұғымдарын түсіндіру.
ІІІ.Жаңа сабақ: Оттек екі жай зат: О2 оттек және О3 озон түзеді. Озон О3 –
оттектің аллотропиялық түр өзгерісі. Белгілі жағдайда ол газдар бір –біріне
айналады. Оттек газы едәуір берік қосылыс, ал озон тұрақсыз, тез ыдырап, оттекке
айналады. Озон күшті тотықтырғыш., оның химиялық белсенділіг оттектен жоғары. Озон
қабаты- күннің ультра күлгін сәулесінің зиянды әсерінен жер бетіндегі тіршілікті
сақтайды. 1785 ж голланд оқымыстылары жаңа газды анықтап, оның атын озон деп
атаған. Озон формуласы О3 молекуласы 3 атомнан тұратын оттектің түрөзгерісі екені
мәлім болады.
Оттек О2 Озон О3
Физикалық қасиеттері: ол көкшілдеу түсті, өзіне тән ерекше иісі бар (грекше «озо»- иісті)
газ. Суда аз ериді, қайнау -112о
С, балқу температурасы -193о
С. Оттек газынан 1,5 есе
ауыр. Күшті тотықтырғыш, бояғыш заттарды түссіздендіреді. Оны қолдану арқылы ауыз
су мен ағын судағы, бөлме температурасындағы бактерияны жояды.
2О2
у.к сәулелері немесе электр заряды
2О3
Сапалық реакция О3 +Н2О+ 2KJ =J2↓ +O2↑+2KOH (О2 реакцияға түспейді.)

Бекіту:
Бағалау:
Сыныбы: 8
Күні:
Сабақтың тақырыбы: §26 Ауа -газдар қоспасы
Сабақтың мақсаты: Оқушыларға ауа құрамындағы газдардың қоспасы бар
екенін түсіндіру, саналарына қалыптастыру.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау 1. озон дегеніміз не?
2. Озонның табиғатта таралуы
3. физикалық, химиялық қасиеттері
4. озонның қолданылуы
ІІІ.Жаңа сабақ: Ауаның құрамын алғаш рет француз ғалымы А.Лавуазье
(1774ж) анықтады. ХҮІІІғ. дейін табиғат зерттеуші ғалымдар реакция кезінде
түзілген газдардың бәрін «ауа» деп санап, әрқайсысына ерекше қасиеті үшін
мысалы, Н2 сутекті «жанғыш ауа», СО2 көмірқышқыл газы «орман ауасы»
деп атады. Тек қана ХҮІІІ ғ аяғында ауа- газдар қоспасы екені толық
дәлелденді. Ауаның тұрақты құрам бөлігі. Көлемі бойынша ауада 78 % азот,
21% оттек, 1%инертті және басқа да газдар кездеседі.
Газ күйіндегі оттек пен азот ауа атмрсфераның негізгі бөлігі болып
табылады. Одан басқа ауа құрамында көлемі бойынша массалық үлесі аз
реті Заттың қасиеттері оттек озон
1
2
3
4
5
6
Агрегаттық күйі
Түсі
Иісі
Суда ерігіштігі
Қайнау температурасы
Тотықтырғыштық қасиеттері

газдар да бар бірақ олардың мөлшері табиғаттағы түрлі процестерге
байланысты көбеюі де мүмкін. Ормандарда, мұнай ұңғымаларында,
шахталарда өрт болғанда оттек көп шығын болады. Сондықтан да ауа
атмосферасын ластамай, оны дұрыс пайдалану үшін заттардың қасиеттерін
білудің маңызы зор.
Бекіту:
Бағалау:
Сыныбы: 8
Күні:
Сабақтың тақырыбы: §27 Химиялық реакциядың жылу эффектісі.
Сабақтың мақсаты: Химиялық реакциялардың жылу эффектісімен
таныстыру, экзотермиялық және эндотермиялық реакциялар,
темохимиялық теңдеулер туралы түсінік беру.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ –жауап, есептер шығару
Сабақтың көрнекілігі: интер. Тақта, есептер жинағы
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау 1. ауаның құрамы?
2. ауаның базасын сақтау?
3. қандай қоспалардан тұрады?
4. кім және қай жылы ашты?
ІІІ.Жаңа сабақ: жылу бөле жүретін реакция- экзотермиялық реакциялар деп
аталады. «экзо» гректің «сыртқа» деген сөзі жылудың реакция жүріп жатқан
ортадан, сыртқы қоршаған ортаға бөлініп шығаратынын білдіреді.
Эндотермиялық реакция-жылу сіңіре жүретін реакция.
«Эндо»- ішкі сөзі жылудың сырттағы қоршаған ортадан реакция жүріп
жатқан ортаға берілетінін білдіреді.
Жылу эффекті- хииялық реакциялар кезінде бөлінетін немесе сіңірілетін
жылу мөлшері.
реті Заттың қасиеттері оттек озон
1
2
3
4
5
6
Агрегаттық күйі
Түсі
Иісі
Суда ерігіштігі
Қайнау температурасы
Тотықтырғыштық қасиеттері

Жылу мөлшері (Дж) немесе (кДж) белгіленеді.
С+О2 = СО2 +Q (+Q жылу бөлінуі)
N2+O2=2NO- Q (-Q жылу сіңірілуі)
Термохимиялық теңдеулер – реакциялық жылу эффекті көрсетілген
химиялық реакциялар
С+О2 = СО2 + 402,24 кДж
2Н2О → 2Н2↑+О2↑- 572 кДж
1кг отын толық жанғанда бөлінетін жылу мөлшері сол заттың меншікті жану
жылуы деп аталады. Химиялық реакцияның жылу эффектісінің шамасы
бірнеше факторларға тәуелді:
1. әрекеттесуіші заттардың табиғатына;
2. температураға;
3. реагенттердің мөлшеріне;
4. реагенттер мен алынған өнімнің агрегаттық күйіне байланысты болуы.
Бекіту: оқулықтан жаттығулар орындау
Бағалау:
Сыныбы: 8
Күні:
Сабақтың тақырыбы: §28 Авогадро заңы. Газдардың молярлық көлемі.
Газдардың салыстырмалы тығыздығы.
Сабақтың мақсаты: Оқушыларға Авогадро заңы, газдардың молярлық
көлемін түсіндіру, газдардың салыстырмалы тығыздығын түсіндіру, осы
түсініктер бойынша есептер мен жаттығулар орындауға баулу.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау 1. экзотермиялық реакциялар дегеніміз не?
2. эндотермиялық реакциялар дегеніміз не?
3. жылу эффектісі дегеніміз не?
4. термохимиялық реакциялар дегеніміз?
ІІІ.Жаңа сабақ: 1811ж италяндық ғалым Авогадро газдар жайлы заң ашты.
Бірдей жағдайда (қысым мен температура) әр түрлі газдардың бірдей болады
деп айтты. Молекула саны 6,02*1023
тұрақты. Авогадро саны NА деп
белгіленеді. Анық айтқанда қалыпты жағдайда (қ.ж), яғни 0о
С температурада,
1 атмосфералық қысымда (101,325 кПа) кез келген газдың бір молі 22,4 л
көлем алады. VM= V/ ,=V/VM

Әр түрлі газдардың қалыпты жағдайда молярлық көлемдері бірдей
болғанымен молярлық массаларының әр түрлі болатыны белгілі.
N2 О2 СО2
VM =22,4 л/моль VM =22,4 л/моль VM =22,4 л/моль
М= 28 г/моль М= 32 г/моль М= 44 г/моль
Д =Мr 1 газ/ Мr 2 газ немесе Д =Мr 1/ Мr 2
Д- бірінші газдың екінші газ бойынша тығыздығы деп аталды. Газдың
салыстырмалы тығыздығы сутек газы ДН2, оттек газы ДО2, ауа Дауа т.б
есептеледі.
1- мысал: сутек газының ауамен салыстырғандағы тығыздығын табу керек.
Дауа (Н2)=29/2 =14,5 сутек газы ауадан 14,5 есе жеңіл.
Бекіту: 2- мысал: оттек газының сутек пен салыстырғанда тығыздығын
табу. ДН2 (О2)=32/2 =6
Химиялық формула бойынша газдардың тығыздығын табуға болады. ρ=m/υ
а) ρ(Н2)=2 г/моль/22,4 л/моль=0,089г/л
ә) ρ(О2)=32г/моль/22,4 л/моль=1,43г/л
б) ρ(ауа)=29 г/моль/22,4 л/моль=1,29г/л
№4 жаттығуды орындау
Үйге: §28 оқу. № 5,6 жаттығуды шығару
Бағалау:
Сыныбы: 8
Күні:
Сабақтың тақырыбы: §29 Химиялық реакциялардың газдардың
көлемдік қатынастары
Сабақтың мақсаты: Оқушыларға хииялық реакциядағы газдардың көлемдік
қатынастары арқылды есеп шығаруға баулу, түсіндіру.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау 1. Авогадро заңы дегеніміз не?
2. газдардың молярлық көлемі дегеніміз не?
3. газдардың салыстырмалы тығыздығы дегеніміз не?
4. мысалдар келтіру
ІІІ.Жаңа сабақ: Химиялық реакцияға қатысатын және алынатын өнімдер
газ тәрізді заттар болса, реакция теңдеуі бойынша олардың көлемдік
қатынастарын табуға болады. Реакция теңдеуінде қойылатын коэффициент
газ тәрізді заттардың моль санымен қатар көлемдерінің де қатынасын
көрсетеді. Авогадро заңына сүйеніп, әр түрлі есептеулер болады.
Н2 + Сl2 = 2HCl
1 моль 1 моль 2 моль 1:1:2

22,4л 22,4л 48,8л
Мысалы: 10м3
сутек газы жанғанда оттектің қандай көлемі жұмсалады?
2Н2 + О2 = 2H2О
2көлем 1көлем
2м3
1м3
10м3
хм3
О2:Н2 2:1
10:2 =х:1 10м3
/ 2м3
= хм3
/1м3
х=5м3
жауабы: V=5м3
Авогадро заңына сүйеніп жүргізілетін есептеулер.
Қалыпты жағдайда көлемі белгілі газдың мөлшерін табу және зат мөлшеріне
сүйене отырып оның көлемін есептеу.
1-мысал: қ.ж көлемі 89,6л оттек газының зат мөлшерін есептеңдер.
V = VM * ,=V/VM =89,6л/ 22,4л/моль=4 моль (О2)
2- мысал: мөлшері 1,5моль оттек газы қ.ж-да қанша көлем алады?
V = VM *=22,4л/моль*1,5моль =33,6л (О2)
Бекіту: Бер: υ=m/M; υ=V/VM
m(SO2)=128г V=Vm*υ
т/к: υ=? υ= 128/64= 2 моль
V=? М(SO2)=32+16*2=64 г/моль
V=Vm*υ =2*22,4=44,8л
Бағалау:
Сыныбы: 8
Күні:
Сабақтың тақырыбы: §30 Сутек. Сутектің табиғатта таралуы және
айналуы
Сабақтың мақсаты: Оқушыларға сутек, сутектің табиғаттағы
айналымын түсіндіру.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау 1. оттек дегеніміз не?
2. оксидтер дегеніміз не?
3. Авогадро заңы дегеніміз не?
4. Салыстыромалы тығыздық, молярлық көлем дегеніміз не?
5. жылу эффектісі дегеніміз не?
ІІІ.Жаңа сабақ: Сутек ең жеңіл элемент болғандықтан Д.И Менделлев
жасаған элементтердің периодтық кестесінде бірінші орында тұр. Н таңбасы
«аш» ждеп оқылады. Аr(Н)=1,008 қосылыста немесе жай зат кезінде Н2
(гидрогениум) сутек молекуласы бір –біріне әлсіз тартылады, сондықтан қ.ж
газ. Жер бетінде оттекке қарағанда сутек едәуір аз. Сутек ең жеңіл газ

болғандықтан, космос кеңістігінде көп таралған. Көп таралған сутектің ең
басты қосылысы- су. Сутектің судағы массалық үлесі -11%
Сутек алу: 1776 ж ағылшын ғалымы Г.Кавендиш сутекті алды. Француз
ғалымы А.Лавуазье сутектің жай зат екенін анықтап, оған «гидрогениум» деп
атады. Латынша бұл «су тудырушы» дегенді білдіреді.
1) суды тұрақты электр тогының көмегімен айыру. 2H2О = 2Н2 + О2
2) метанның сумен әрекеттесуі СН4 + H2О→ СО2 +4Н2 -165кДж
3) лаборотрияда аз мөлшердегі сутекті белсенді металдар: магний,
мырыш, темірді сұйылтылған немесе күкірт қышқылымен
әрекеттестіріп алу.Zn+2HCl= ZnCl2+ H2
белсенді метал +қышқыл = тұз+ сутек газы
4) өте белсенді металдар сумен әректтесіп алынады; натрий, калий,
кальций. Тіклей әрекеттесу Сa+ Н2O = Ca(OH)2 +H2
өте белсенді метал +су =метал гидроксиді+ сутек газы
Сутекті Кипп аппаратында жинайды.
Бекіту: Бер: 4г х
m(Са)=4 г Сa+ Н2O = Ca(OH)2 +H2
т/к: m(H2)=? 40 2
V=? 4---------х
40---------2 х=0,2г
Бағалау:
Сыныбы: 8
Күні:
Сабақтың тақырыбы: §31 Сутектің физикалық қасиеттері
Сабақтың мақсаты: Оқушыларға сутектің физикалық қасиеттерін
түсіндіре отырып, саналарына қалыптастыру,түсіндіру.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау 1. сутек дегеніміз не?
2. оны кім ашты, зерттеді?
3. сутекті алу жолдары?
4. табиғатта таралуы?
5. карточкалар
ІІІ.Жаңа сабақ: Қалыпты жағдайда сутек түссіз, иіссіз газ. Суда аз ериді.
100көлем суда 2 көлем газ ериді. -253оС температурада сұйылады. Газ
күйінде сутек жеңіл болғандықтан стаканның аузын төмен қаратып жинап,
оны екінші ыдысқа құюға болады. Резеңке шарға сутекпен толтырса, ол
жоғары көтеріліді. Сутекпен толтырылған сабын көпіршіктері жоғары қарай
ұшады.

Сутек ауадан 14,5 есе жеңіл. Оған көз жеткізу үшін сутек ауадан жеңіл.
Таразының екі басына көлемдері бірдей: біреуіде ауа толтырылған аузы
жабық құты, екіншісінде ауаның орнына сутек газы толтырылған құты
қойылған. Таразының сутек газы бар жағы ауадан жеңіл болғандықтан
жоғары көтерілеі. Зонд шарларды сутек газымен толтырып, метерологиялық
аспаптарды қажетті биіктікке көтеру арқылы ауа райын зерттеу жұмыстары
жүргізіледі.
Газ тәрізді заттар молекуласының кинетикалық энергиясы, температураға
байланысты емес екенін физикадан білесіңдер. Молекулалық массасы
неғұрлым аз болса, олардың соқтығысу жылдамдығы соғұрлым жоғары
болады. Бір денеден екінші денеге жылуды тез жеткізетін газдардың бірі-
сутек газы. Оның ауамен салыстырғанда жылу өткізгіштік 7 есе үлкен. Газ
тәрізді заттардың ішінде сутектің жылу өткізгіштігі өте жоғары.
Бекіту: Бер: 0,1моль х
υ(АІ)=0,1 моль 2АІ + 6НСІ =2 АІСІ3 +3H2
т/к: m(HСІ)=? 2 моль 6 моль
М(НСІ)=36,5 υ=m/M ↔ m = υ*M
1) m = 0,1 моль* 36,5υ3,65г
2) 0,1---------х
2моль -----6 моль х=0,3г
Бағалау:
Сыныбы: 8
Күні:
Сабақтың тақырыбы: §32 Сутектің химиялық қасиеттері.
қолданылуы
Сабақтың мақсаты: Оқушыларға сутектің химиялық қасиеттерін және
қолданылуын түсіндіре отырып, саналарына қалыптастыру,түсіндіру.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау 1. сутек дегеніміз не?
2. сутектің физикалық қасиеттері?
3. не сбепті сутек жылу өткізгіштіген түсіндір?
4. сутекті жинаудың тәсілдерін түсіндір.?
ІІІ.Жаңа сабақ: сутек бейметалдармен тікелей әрекеттесіп суда жақсы
еритін газдар, ал металдармен гидридтер түзеді. Сутек газы экологиялық таза
шикізат көзі болып табылады. өнеркісіпте көп қолданылады.

Сутекке тән ерекше қасиет оның оттекпен белсенді әрекеттесуі. Осы
қасиетіне сәйкес ракета отыны ретінде қолданылады.
Сутек молекуласының құрылысы қарапайым болғанымен едәуір берік
қосылыс. Ол қыздырғанда оттекпен шабытты әрекеттесіп, көп жылу бөледі.
Жану нәтижесінде су түзіледі.
2Н2+О2→2Н2О+572 кДж
Күкіртті балқыта отырып, оған сутек газын жіберсе, шіріген жұмыртқаның
иісіндей иісі бар күкіртсутек газы бөлінеді: Н2+S→Н2S
Сутек газы хлормен әрекеттесіп, өткір иісті хлорсутек газы бөлінеді.
H2+ СІ2 = 2НСІ↑
2Na + Н2→2NaH натрий гидриді
Ca + Н2 =CaH2 кальций гидриді
Сутектің күрделі заттармен әректтесуі.
СuO+Н2 →Cu + Н2О
Қолданылуы:
Оксидтерден металды бөліп алу, хлорсутек синтезі, тұз қышқылын алу,
қозғалтқыштағы отын, аммиак синтезі, азот қышқылын өндіру,
тыңайтқыштар өндеу, металды кесу және пісіру, өсімдік майын қатты майға
айналдыру.
Бекіту:
Бағалау:
Сыныбы: 8
Күні:
Сабақтың тақырыбы: §33 Қышқылдар, құрамы, алу жолдары.
Сабақтың мақсаты: Оқушыларға қышқылдардың құрамын түсіндіру, алу
жолдарын сатылап көрсетіп, саналарына қалыптастыру ,түсіндіру.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау 1. химиялық қасиеттері?
3. қолданылуы?
4. сутектің күрделі заттармен әрекеттесуі.?
ІІІ.Жаңа сабақ: сұйылтылған сірке қышқылы (сіркесу) тамақ өнеркәсібінде
жиі қолданылады. Тұз қышқылы НСІ, күкірт қышқылы Н2SО4 , т.б
қышқылдар өнеркәсіптік жолмен алынады.

Қышқылдар дегеніміз- құрамында металл атомдарымен орын алмастыру
бейім сутек атомдарынан және қышқыл қалдығынан тұратын күрделі заттар.
Қышқылдарға тән белгілер: қышқылтым дәм, күйдіргіштік қасиет.
Қышқылдар ерітінділерін ажырату үшін арнаулы анықтағыштар-
индикаторлар пайдаланылады. Индикатор латынша «көрсеткіш» деген
ұғымды білдіреді. Оларға лакмус, метилоранж, фенолфталеин жатады.
Қышқылдар ерітінділерде түсін өзгертетін заттарды индикторлар деп
атаймыз.
Күлгін түсті лакмус- қызарады
Сары түсті метилоранж- қызарады
Фенолфталеин- түсі өзгермейді.
Қышқылдарды алу жолдары
Бекіту: №1
НNO3 Н2SО4 Н2CО3 Н3PО4
↓ ↓ ↓ ↓ ↓ ↓ ↓ ↓
H NO3 Н2 SО4
-
Н2 CО3 Н3 PО4
№ 2 Бер: М(SO3)=32+16*3=80 г/моль
m(SO2)= 8г 8г х
т/к: m=? SO3 + Н2О = Н2SО4
80 98
х= 8 *98/80=9,8г
жауабы: m=9,8г
Бағалау:
Сыныбы: 8
Күні:
Сабақтың тақырыбы: §34 Қышқылдархимиялық қасиеттері.
Сабақтың мақсаты: Оқушыларға қышқылдардың химиялық қасиеттерін
түсіндіру, олармен таныстыру, саналарына қалыптастыр,түсіндіру.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау 1. химиялық қасиеттері?
3. қолданылуы?
4. сутектің күрделі заттармен әрекеттесуі.?
ІІІ.Жаңа сабақ: қышқылдардың металдармен әрекеттесуі. Металдар кернеу
қатарында белсенділігі бойынша орналасқан. Кернеу қатарында сутектен
бұрын орналасқан металдар қышқылдан сутекті ығыстырады, ал кейін

орналастырғандары ығыстыра алмайды. Қышқылдар металдармен және
олардың оксидтерімен әрекеттесіп тұз түзеді.
Li K Ca Na Mg Al Zn Fe Ni Sn Pb (H) Cu Hg Ag Au
Орыс ғалымы Н.Н Бекетов жасаған меьалдардың бұл керену қатары
тәжірибе нәтижесінде дәлелденген.
Кернеу қатарында сутектің сол жағында орналасқан металдар сутекті
сұйылтылған қышқылдардан ығыстырып шығарады. Кернеу қатарында
сутектен кейін орналасқан металдар оны сұйылтылған қышқылдан ығыстыра
алмайды.
Кернеу қатарындағы металдардың белсенділігі оңнан солға қарай артады. Ең
белсенді метал- калий К, ал ең енжар металл- алтын Аu
Mg + Н2SО4 = Mg SО4 +Н2
Fe + 2НСІ = FeСІ2 + Н2
Металл +қышқыл = тұз + сутек газы
Қышылдардың металл оксидтерімен әрекеттесуі
СuO+Н2SО4 →CuSО4 + Н2О
Металл оксиді+ қышқыл = тұз+ су
Бекіту: №1
Мg + НCl сұйыл→
Al+ Н2SО4 сұйыл→
Fe +Н2SО4 сұйыл→
Cu + НCl →
Бағалау:
Сыныбы: 8
Күні:
Сабақтың тақырыбы: §35 Тұздар. Құрамы және химиялық қасиеттері
Сабақтың мақсаты: Оқушылармен тұздар тарауын өтіп, оның құрамын
және химиялық қасиеттерін таныстыру, түсіндіру, қалыптастыру.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау 1. қышқылдар дегеніміз?
2. керену қатары дегеніміз?
3. қышқылдардың металдармен әрекеттесуі?
4. қышқылдардың металл оксидтерімен әрекеттесуі

Открытый урок "Химия пәні заттар және олардың қасиеттері"

Открытый урок "Химия пәні заттар және олардың қасиеттері"

Recommended

Recommended

More Related Content

Featured

Featured (20)

Открытый урок "Химия пәні заттар және олардың қасиеттері"