1. John TUKEY hayatı;
16 Haziran 1915`te Massachusetts, New Bedford`da doğdu. Ebeveynleri kendisinin
potansiyelinin farkına vardıktan sonra onu okula göndermek yerine evde eğitme
kararı aldılar. Eğitiminde annesi daha büyük bir rol üstlendi. Üniversiteye
başlamadan önce yüksek bir eğitim seviyesine ulaşmıştır. Brown Üniversitesine,
Matematik ve Kimya eğitimi için gitmiştir.
1936 yılında Kimya dalında Brown Üniversitesinden derecesini aldıktan sonra
doktora programı için Princeton Üniversitesine girdi. İlk senesinde hem matematik
hem kimya okudu ancak Brown`da ki gibi laboratuar asistanı olarak çalışmasına izin
verilmemesi üzerine ilgisi matematiğe kaydı. Ve 1938`de derecesini aldı. Tukey`in
araştırması Lefschetz tarafından yönetildi ve 1940`da ‘Topolojide ki Denumerability
Günü’ tezini yayınladı. doktorasını vermeden önce 3 makalesi yayınlandı. Mezun
olduktan sonra Princeton`a profesör olarak atandı.
Savaş olaylarına katkıda bulunmak için The Fire Control Research ofisine katıldı ve
bu Tukey`in kariyerinde önemli bir rol oynadı. Özellikle balistik, topçu kontrolü,
menzil analizi, hareket hedefleri için yörünge hesaplamaları gibi problemleri çözmek
üzerine çalıştı ve bunları yapmak için istatistikler kullanıldı.
Savaş 1945`te bittiğinde Tukey`e Princeton üniversitesinde istatistikçi olması teklif
edildi ancak Tukey AT & T Bell laboratuarlarına çalışmaya başladı. Elektronik
bilgisayarların geliştirilmesinde görev aldı.
1950 de Tukey, Elizabeth Louise Rapp ile evlendi.
Tukey`in istatistiğe ilk büyük katkısı, zaman serisinin spektrumlarını tahmin etmek
için modern tekniklerin tanıtılmasıydı. 1965 yılında JWCooley ile birlikte bir makale
yayınladılar. Dijital veri işleme için temel olan ‘Hızlı Fourier Dönüşümü (FFT)’
algoritmasını tanıttı. Varyans analizine ve tek bir deneyden bir dizi parametre değeri
2. hakkında eşzamanlı çıkarım yapma sorununa da önemli katkılarda bulunmuştur. Bu
çalışma birçok farklı alanda katkısının küçük olduğu düşünülen bir çalışma olsa da
en çok bilinen çalışması olmuştur.
Grafiklere dayanan bir dizi teknik kullanan istatistiklere yeni bir yaklaşım olan
‘Keşif Veri Analizi’ kurdu. Keşif Veri Analizi isimli kitabı bu konu üzerine yapılan
çalışmaların klasiğidir.
Tukey tüm kariyerini Princeton`da geçirdi. 1956 yılında yeni kurulan İstatistik
Araştırma Grubu`nun direktörü oldu. 1965 yılında princetonda kurulan ve dört yıl
boyunca görev yapan İstatistik bölümünün başkanı oldu.
Tukey birçok onursal ödül aldı.
1965`te Amerikan İstatistik Derneği`nin SS Wilks ödülü,
1973`te ABD Ulusal Bilim Madalyası
1982`de Elektronik ve Elektrik Mühendisleri Enstitüsü`nden onur madalyası aldı.
Çalışmaları, U2 casus uçağının geliştirilmesi üzerinde çalışan uranyum
zenginleştirme gibi beklenmedik alanlara götürdü ve 1959`da Cenevre`de ki nükleer
silahsızlanma konferansında Amerika Birleşik Devletlerini temsil etti.
3. İstatistik bilimine yaptığı katkılar.
İlk büyük katkısının ‘zaman serisinin spektrumlarını tahmin etmek için modern
tekniklerin kullanılması’ olduğu düşünülüyor.
Veri analizi için grafik yöntemlerle de önemli bir araştırılmasını başlatmıştır.
İstatistiksel uygulamalarda son derece etkili olan hem grafik hem sayısal birçok
yöntemi geliştiren kişi olarak tanınmaktadır.
Zaman Serisi Analizi
Keşifsel Veri Analizi
Çoklu Karşılaştırmalar üzerinde çalışmalar yapmıştır.
Olasılık ve İstatistik Felsefesi ve Araştırması ile ilgili büyük katkıları vardır.
Kutu ve Bıyık Grafikleri, veri gruplarını görüntülemek için bir araç olarak Tukey
tarafından icat edilmiştir. Bu grafikte bir veri setinden beş değer kullanılır.
Uçlar, üst ve alt çeyrekler, ve medyan. Örnek bir kutu-bıyık grafiği şekil 1 de ki gibi
görünür.
şekil 2
Tukey ayrıca, verileri görüntülemek için bir araç olarak dal-yaprak diyagramını icat
etti. Sütunda son basamağı kaldırılmış veriler bulunur ve sütunların yanında, son
rakamlar uygun sütunla uygun satırlara yerleştirilir. Daha sonra her satır sayısal
sıraya göre düzenlenir. Şekil 2 de küçük bir görsel örnek bulunmakta.
Temel olarak TUKEY daha iyi, daha doğru güven aralıkları bulmak için formül
geliştirdi. Tukey yöntemleri istatistik için oldukça değerlidir.
4. İstatistik bilimine yaptığı katkılarve işletme uygulamasının
günümüzden bir örneği;
KUTU BIYIK GRAFİĞİ:
Kutu-Bıyık grafikleri, verilerin dörtte birinin dağılımını görsel olarak göstermenin
kolay bir yoludur.
Kutu-Bıyıklardan paralel olarak uzanan çizgiler "Bıyık" olarak bilinmektedir ve
çeyreğin daha üstünde veya altında olan veriler arasındaki değişkenliği belirtmek için
kullanılmaktadır. Uç değerler, kimi zaman bıyık denen çizgiler ile aynı hizada olacak
şekilde bireysel noktalar ile çizilir. Kutu-Bıyık grafikleri yatay veya dikey olarak
çizilebilirler. Ortalama değer, çeyreklik gibi istatistiksel değerlerin grafikte
görülmesinin sağlar. Histogram ve yoğunluk grafiklerine göre ilkel olsa da daha az
yer kaplama gibi bir avantajı vardır. Ayrıca veri setinin simetrik olup olmadığı da bu
grafik türünde tespit edilebilir. Yukarıdaki grafik birden çok kutu bıyık grafiğinin
koordinat sistemine yatırılmasıyla oluşturulmuştur.
5. Son zamanlarda yaşanılan ve aylardır gündemimizin başında yer alan, ekonomileri
çökerten, bazı işletmelerin kapatılması ya da maksimum zararı almasına yol açan
corona salgınından kazanç sağlayan şirket grupları da vardır. Kargo ve sanal alışveriş
şirketleri bunların başında gelmektedir. Bunların ikisini birden bünyesinde barındıran
amazon şirketini incelemek istedim. Çünkü bu dönemden en karlı çıkan şirket
kuşkusuz ki amazondur. Yukarıda ki şekilde amazonun kasım, aralık, ocak, şubat,
mart ve nisan aylarında ki hisse senedi değerlerini her ay için farklı bir kutu bıyık
grafiği ile inceledim.
Öncelikle kasım ve aralık aylarında hisse senetlerinin daha düşük sayılar üzerinden
seyrettiğini görebiliyoruz bu grafiklerde. Corona salgınından sonra hisse senedi
fiyatlarında ciddi artışlar söz konusu.
Ay bazında grafikleri ayrı ayrı inceleyecek olursak kasım ayında normal seyreden
hisse senetlerini aralık ayında sola çarpık bir hal alan grafikten anladığımız üzere
biraz daha düşük rakamlarda görüyoruz. Ocak ayında yüksek miktarlara çıkmaya
başlayan hisse senetleri hala sola çarpık. Yani ayın büyük çoğunluğu ortalama
değerin altında seyretmiş. Ancak şubat ayından sonra başlayan yoğun karantina
programlarıyla grafiklerin sağa çarpık olduğunu yani ay boyu hisse senedi fiyatları o
ayın ortalama değerinin üzerinde seyretmeye başlıyor.
Sonuç olarak. Grafik bütün verileri tek tek incelememize gerek kalmadan bu şekilde
bizlere görselleştirebiliyor.
