Το σχίσμα του 1054

1. Το
Σχίσμα
του 1054
Σχίσμα: Η διάσπαση της αδιαίρετης
κατά την πρώτη χιλιετία χριστιανικής
εκκλησίας.

2. Ρωμαϊκή
Αυτοκρατορία
Ανατολική
Δυτική
Εκκλησία
Ανατολής
Δύσης

3. Δ. Σιμούδης, https://www2.slideshare.net/ssuser8555a6/1054-11991310/3

4. Απομάκρυνση Ανατολικής και Δυτικής Εκκλησίας.
Τα αίτια του Σχίσματος
• Η Ανατολική Εκκλησία αναπτύσσεται και ακμάζει:επηρεάζει και εγχριστιανίζει
γειτονικούς λαούς (Σλάβους, Βουλγάρους, Ρώσους)
• Η Δυτική Εκκλησία παρακολουθεί τις διαρκείς πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές που
γίνονται στην Εύρωπη. Προσπαθεί να διατηρήσει το κύρος που είχε τους πρώτους
μετά Χριστόν αιώνες. Από τότε που δημιουργούνται τα βαρβαρικά κράτη στη Δύση, ο
πάπας γίνεται ολοένα και πιο ανεξάρτητος από τους βυζαντινούς αυτοκράτορες. Τα
εδάφη του δεν ανήκουν πια στη βυζαντινή αυτοκρατορία και αρχίζει πια να έχει και
πολιτική εξουσία. Ο πάπας υποστηρίζει τους ηγεμόνες στα κράτη της Δυτικής
Ευρώπης και δυναμώνει τη θέση του.

5. https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/57/Invasions_of_the_Roman_Empire_Greek.png

6. «Σχίσμα επί Φωτίου»
(Το πρώτο Σχίσμα)
9ος αι.:
• Ανατολική & Δυτική Εκκλησία→ σε διένεξη
• Αφορμή: Χειροτονία Φωτίου και εκλογή του σε σύντομο
χρόνο ως Πατριάρχης (861) Κων/πολεων → Διαδικασία
που δεν προβλέπεται από τους κανόνες της
Εκκλησίας→Δεν γίνεται αποδεκτή από Δυτική Εκκλησία.
• 879 μ.Χ.: Αναγνωρίζεται ο Φώτιος ως πατριάρχης κι από
Δυτική Εκκλησία →η κρίση εκτονώνεται.
• Από την σύγκρουση όμως είχαν αναδειχθεί σημαντικές
δογματικές και εκκλησιαστικές διαφορές.
Από Wikipedia, λήμμα:Πατριάρχης Φώτιος Α’

7. Ο Πατριάρχης Φώτιος επί θρόνου συζητά με μαθητές του. Από το χειρόγραφο του Σκυλίτζη, Εθνική Βιβλιοθήκη Μαδρίτης
Από Wikipedia, λήμμα:Πατριάρχης Φώτιος Α’

8. Δογματικές & Εκκλησιαστικές διαφορές (Ι)
A. Η προσθήκη του filioque («και εκ του Υιού») στο Σύμβολο της
Πίστεως από τη Δυτική Εκκλησία.
• «Και εις το Πνεύμα το Άγιον, το Κύριον... το εκ του Πατρός εκπορευόμενον» →
«Και εις το Πνεύμα το Άγιον, το Κύριον...το εκ του Πατρός και του Υιού εκπορεύομενον»
B. Η Δυτική Εκκλησία διεκδικεί την πρωτοκαθεδρία στον χριστιανικό
κόσμο→Αναγνωρίζεται το ιδιαίτερο πρωτείο του Πάπα σε θέματα
διοίκησης και πίστης της Εκκλησίας →τείνει να αντικαταστήσει το συνοδικό
σύστημα της Εκκλησίας. Κάτι τέτοιο δεν μπορούσε να γίνει αποδεκτό από
την Ανατολική Εκκλησία.

9. Ποιο το πρόβλημα με το filioque;
Η διπλή εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος και από τον Πατέρα και από τον Υιό καταλύει
το δόγμα της Αγίας Τριάδας, επειδή
• κάθε πρόσωπό της είναι μοναδικό, ανεπανάληπτο και έχει τα δικά του
αποκλειστικά χαρακτηριστικά:
• Ο Πατέρας είναι αγέννητος – άναρχος
• Ο Υιός γεννάται από τον Πατέρα
• Το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται από τον Πατέρα
Η ανάμειξη αυτών των αποκλειστικών ιδιοτήτων των προσώπων της Αγίας Τριάδας
προκαλεί σύγχυση και ακυρώνει την κοινωνία στη βάση της ισότητας και της διαφοράς.
Με την εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος και από τον Πατέρα και από τον Υιό δεν
έχουμε μόνο διαρχία στην Αγία Τριάδα αλλά και υποτίμηση του Αγίου Πνεύματος.

10. Άλλες Δογματικές &
Εκκλησιαστικές διαφορές (ΙΙ)
Γ. Η νηστεία του
Σαββάτου
Δ. Η αγαμία του κλήρου
Ε. Η χρήση των αζύμων
στη Θεία Λειτουργία
Από Wikipedia, λήμμα: Πάπας Λέων Θ.

11. Αν και οι κύριες αιτίες ήταν
δογματικές...
...οριστική ρήξη μεταξύ των
δύο Εκκλησίων επήλθε...
...εξαιτίας κρίσης στην Ιταλία
στα μέσα του 11ου αι. μ.Χ.

12. Μέσα 11ου αι. Κρίση στη Ν. Ιταλία & Σικελία
• Οι κάτοικοι της Ν. Ιταλίας και Σικελίας θαύμαζαν τις παραδόσεις και τη
λαμπρότητα της Ανατολικής Εκκλησίας και της Αυτοκρατορίας.
• Πάπας Λέων Θ’ (1049-1054) προσπάθησε να εισαγάγει τα λατινικά
έθιμα στη λατρεία, στην εκκλησιαστική και κοινωνική ζωή των
περιοχών αυτών.
• Πατριάρχης Μιχαήλ Κηρουλάριος (1043-1069) αντιδρά →δίνει εντολή να
κλείσουν όλα τα λατινικά μοναστήρια και ναοί στην Κων/πολη.
• Η αφορμή για το Σχίσμα είχε δοθεί.

13. Το Σχίσμα: Τα γεγονότα
• Ο Πατριάρχης με επιστολή του καταδικάζει τις καινοτομίες της Δ. Εκκλησίας.
• Ο Πάπας στέλνει τον καρδινάλιο Ουμπέρτο στην Κων/πολη να παραδώσει
στον Πατριάρχη και Αυτοκράτορα επιστολές: διεκδικεί την προσάρτηση των
Εκκλησιών της Βουλγαρίας και Ιλλυρίας στη δικαιοδοσία του & αμφισβητεί
τον τίτλο του Οικουμενικού Πατριάρχη για τον Κηρουλάριο.
• Αλλαζονική συμπεριφορά Ουμπέρτου →υποστηρίζει απόλυτα το πρωτείο του
Πάπα.
• Ο Πατριάρχης, από την πλευρά της Ανατολικής Εκκλησίας, πιστεύει ότι ο
Πάπας πρέπει να διαπραγματεύεται μαζί του ως ίσος προς ίσο.

14. Το Σχίσμα: Η σύγκρουση
• Όταν διαβάστηκαν οι επιστολές του Πάπα, το κλίμα φορτίστηκε.
• Στην απογευματινή Θεία Λειτουργία του Σαββάτου (16 Ιουλίου 1054), την
ώρα της τέλεσης του μυστηρίου, ο Ουμπέρτος κατέθεσε στην Αγία Τράπεζα του
ναού της Αγίας Σοφίας τον αφορισμό του Πατριάρχη και αναθεμάτισε
ολόκληρη την Ανατολική Εκκλησία...και έφυγε.
• Ο Πατριάρχης συγκάλεσε σύνοδο (24 Ιουλίου 1054): αναθεμάτισε και αφόρισε
τους συντάκτες της επιστολής της Δυτικής Εκκλησίας.
• Οι Πατριάρχες της Ανατολής (Ιεροσολύμων, Αντιοχείας, Αλεξανδρείας)
ενημερώνονται για τα γεγονότα από Κηρουλάριο, συντάσσονται μαζί του και
μένουν πιστοί στην ορθοδοξία.

15. Το Σχίσμα των Εκκλησιών Ανατολής και
Δύσης είναι πλέον μια πραγματικότητα.
• Μεγάλες ευθύνες πρέπει να
αποδοθούν στον Πατριάρχη
Κηρουλάριο και στον καρδινάλιο
Ουμπέρτο: υπήρξαν αδιάλλακτοι
και εξώθησαν τα πράγματα στα
άκρα.
• Οι σύγχρονοι δεν έδωσαν ιδιαίτερη
σημασία στο γεγονός.
• Οι συνέπειες φάνηκαν αργότερα...
Ο Πατριάρχης Μιχαήλ Α΄ Κηρουλάριος ένθρονος (Μικρογραφία
από το "Χρονικόν" του Ιωάννη Σκυλίτζη 12ος αι.) http://www.hellenicaworld.com/Greece/Religion/imagesDE/MichaelKeroularios.jpg

16. Συνέπειες Σχίσματος
• Η νορμανδική κατάκτηση των ιταλικών περιοχών διευκολύνθηκε έμμεσα από το
Σχίσμα του 1054, που είχε προκαλέσει έντονη αντιβυζαντινή διάθεση→ παρεμπόδισε τη
συνεργασία Ρώμης και Κωνσταντινούπολης κατά των Νορμανδών. Η βυζαντινή
αυτοκρατορία έχασε για πάντα τις ιταλικές κτήσεις το 1071.
• Ο Πατριάρχης Κων/πόλεως αυξάνει βαθμιαία την πνευματική του κυριαρχία στην
Ανατολή, όπου διατηρεί το συνοδικό σύστημα στη διοίκηση της Εκκλησίας.
• Η Δύση εκτρέφει συνεχώς σχέδια κατάκτησης της Ανατολής με τις Σταυροφορίες. Με
την Δ’ Σταυροφορία (1202-1204) καταλαμβάνει και καταστρέφει την Πόλη.
• Αργότερα η Δυτική Εκκλησία αντιμετωπίζει κρίσεις και διαδοχικά σχίσματα (π.χ.
Προτεσταντισμός) που είχαν ως αιτία τους τις αυταρχικές θέσεις της Ρωμαϊκής
Εκκλησίας σε ζητήματα εκκλησιαστικά αλλά και πολιτικά.

18. Με την τέταρτη Σταυροφορία (1202-1204) καταλαμβάνει και καταστρέφει την Πόλη. Προσπαθεί να
επιβάλει στα κατακτημένα μέρη τα λατινικά έθιμα. Αντιμετωπίζει τους ορθοδόξους ως εχθρούς
χειρότερους και από τους μουσουλμάνους, οι οποίοι αποτελούσαν το πρόσχημα της Σταυροφορίας.

19. Προσπάθειες άρσης του Σχίσματος (Ι)
• Από το 1054 ως το 1453: Έγιναν προσπάθειες από τους αυτοκράτορες –κυρίως
Παλαιολόγους- που περίμεναν βοήθεια από τη Δύση έναντίον των
Σελτζούκων Τούρκων και μετά των Οθωμανών Τούρκων. Οι Πάπες
απαιτούσανν την υπαγωγή της Ανατολικής Εκκλησίας στη Δυτική→ ο λαός δεν
το δεχόταν.
• Σύνοδος της Λυών (1274): Η αυτοκρατορία κινδύνευε από τους Τούρκους. Ο Μιχαήλ Παλαιολόγος
ζητά βοήθεια από τη Δύση. Οι αξιώσεις του Πάπα και η αντίδραση του λαού εμπόδισαν την ένωση.
• Σύνοδος Φεράρρας-Φλωρεντίας (1438-1439): Και πάλι η αυτοκρατορία κινδυνεύει. Ο Ιωάννης
Η’Παλαιολόγος συμμετέχει στη σύνοδο. Πολλοί υπογράφουν την ένωση πιεζόμενοι από κάθε
θεμιτό ή αθέμιτο μέσο. Ελάχιστοι αντιδρούν (Μάρκος ο Ευγενικός, επίσκοπος Εφέσου). Τα
Πατριαρχεία της Ανατολής συμφωνούν με θεολογία του Μάρκου Ευγενικού. Η ένωση –υποταγή
στην ουσία της Ανατολικής στη Δυτική Εκκλησία-στην πράξη δεν πραγματοποιήθηκε.

20. Ο καρδινάλιος Μποναβεντούρα, ενώ
δέχεται τους Έλληνες απεσταλμένους στη
Σύνοδο της Λυών, σε πίνακα του Ισπανού
ζωγράφου Francisco de Zurbaran
(Παρίσι, Μουσείο Λούβρου)
http://4.bp.blogspot.com/-WQ66j8gjvFY/U2ucoECKNDI/AAAAAAAAA-
g/uFqha2NuHZI/s1600/%CE%95%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CE%BD%CE%B11.jpg

21. Από το έργο του
Μπενότσο Γκοτσόλι «Το
ταξίδι των Μάγων», που
θεωρείται ότι απεικονίζει
τον Αυτοκράτορα
Ιωάννη Η΄ Παλαιολόγο.
Από Wikipedia, λήμμα: Σύνοδος της Φλωρεντίας

22. Προσπάθειες άρσης του
Σχίσματος (ΙΙ)
• Σοβαρή προσπάθεια ένωσης των δύο
Εκκλησιών έγινε το 1965 (7
Δεκεμβρίου), όταν ο Πάπας Παύλος ο
Στ’ και ο Οικουμενικός Πατριάρχης
Αθηναγόρας ανακάλεσαν τους
αφορισμούς του πάπα Λέοντα Θ’ και
του πατριάρχη Μιχαήλ
Κηρουλάριου, με τους οποίους είχε
επέλθει η ρήξη το 1054.
https://www.kathimerini.gr//resources/2019-07/1964_01_05_5.jpg

23. Το Σχίσμα
https://www.tanea.gr/wp-content/uploads/2020/03/1-1-1-2.jpeg
υφίσταται μέχρι και σήμερα
https://i1.prth.gr/images/963x541/files/2018-06-24/oikoumeniko_patriarxeio456.jpg

24. Τέλος
Πηγές:
Ιστορία του Μεσαιωνικού και Νεότερου Κόσμου (565-1815), Β΄Λυκείου, ΙΤΥΕ 2014-2015, 45-46
Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία, Β’ Γυμνασίου, ΙΤΥΕ 2015, 57-58
Θρησκευτικά. Η μαρτυρία της Ορθόδοξης Εκκλησίας στον σύγχρονο κόσμο, Γ’ Γυμνασίου, σ. 42-44: http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/pdf/8547/5231/21-0203-
01_Thriskeutika_G-Gymnasiou_Vivlio-Mathiti/ (ημ. προσπ. 11/1/21)
Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία, Β’ Γυμνασίου, Εκπαίδευση των παιδιών της μουσουλμανικής μειονότητας της Θράκης:
https://museduc.gr/docs/Istoria/B/04_KEFALAIO_B.pdf (ημ. προσπ. 11/1/21)
Επιμέλεια: Ε. Νασιώτη ΠΕ02