2. Το Ε.Υ.ΖΗ.Ν. είναι πρόγραμμα των Υπουργείων Παιδείας
& Θρησκευμάτων και Πολιτισμού & Αθλητισμού, που
στοχεύει στη διασφάλιση της υγιούς ανάπτυξης των
παιδιών και των εφήβων μέσα από την υιοθέτηση
ισορροπημένων συνηθειών διατροφής και σωματικής
δραστηριότητας.
Το πρόγραμμα περιλαμβάνει διάφορες δραστηριότητες
στο επίπεδο της πρωτοβάθμιας φροντίδας, οι οποίες
αποσκοπούν στην προσφορά γνώσεων, την καλλιέργεια
δεξιοτήτων και τη δημιουργία υπηρεσιών για το παιδί,
το σχολείο αλλά και την οικογένεια, με άξονα τη διαμόρ-
φωση μιας υγιεινής στάσης ζωής.
3. Επιστημονική Ευθύνη Προγράμματος
Συντώσης Λάμπρος, Ph.D, Καθηγητής Διατροφής & Διαιτολογίας στο Χαροκόπειο
Πανεπιστήμιο
Παναγιωτάκος Δημοσθένης, Ph.D, Καθηγητής Βιοστατιστικής & Επιδημιολογίας
της διατροφής στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο
Ψαρρά Γλυκερία, Ph.D, Διαιτολόγος – Διατροφολόγος
Τάμπαλης Κων/νος, Ph.D, Καθηγητής Φυσικής Αγωγής-Επιδημιολόγος
Συγγραφική Ομάδα
Αποστόλου Αριστείδης, MSc, Καθηγητής Φυσικής Αγωγής
Αρναούτης Ιωάννης, Ph.D, Καθηγητής Φυσικής Αγωγής
Γεωργούλης Μιχάλης, MSc, Διαιτολόγος - Διατροφολόγος
Μπαθρέλλου Ειρήνη, Ph.D, Διαιτολόγος - Διατροφολόγος
Μπέλλου Έλενα, Ph.D, Διαιτολόγος - Διατροφολόγος
Φιλίππου Χριστίνα, MSc, Διαιτολόγος - Διατροφολόγος
Σχεδιαστική Επιμέλεια
Κυριάκου Δάφνη, MSc, Διαιτολόγος - Διατροφολόγος
4. 1
1
Α10. ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Τα περισσότερα κράτη του πλανήτη σχεδιάζουν και εφαρμόζουν πολιτικές, προκειμένου
να ανταποκριθούν στις σχετιζόμενες με τη διατροφή ανάγκες του πληθυσμού τους.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ, World Health Organization – WHO) μία
«πολιτική» (συχνά αναφέρεται και ως «στρατηγική») είναι μια γραπτή δήλωση δέσμευσης
από ένα κράτος-έθνος. Ένα «σχέδιο δράσης» (π.χ. ένα εθνικό σχέδιο δράσης για τη
διατροφή) προκύπτει από την πολιτική που έχει προηγουμένως εκπονηθεί και περιέχει
λεπτομερή επιχειρησιακά σχέδια, συμπεριλαμβανομένων των προϋπολογισμών και των
στόχων, που είναι συγκεκριμένοι, μετρήσιμοι, εφικτοί και χρονικά προσδιορισμένοι, ενώ ένα
«πρόγραμμα» παρέχει λεπτομέρειες για την εφαρμογή του σχεδίου δράσης.
Οι βασικοί άξονες, στους οποίους βασίζεται μια διατροφική πολιτική, περιλαμβάνουν
τη μέριμνα για τη διαθεσιμότητα και την ασφάλεια των τροφίμων, καθώς και τη μέριμνα για
την προαγωγή της υγείας του πληθυσμού και την πρόληψη της προσβολής του από
νοσήματα που σχετίζονται με τη διατροφή. Οι διατροφικοί στόχοι που ανακοινώνονται στο
πλαίσιο των διατροφικών πολιτικών θα πρέπει να έρχονται ως συνέχεια σχετικών
επιστημονικών ερευνών και καταγραφής των πραγματικών προβλημάτων και αναγκών ενός
πληθυσμού τόσο σε διεθνές όσο και σε εθνικό επίπεδο. Ταυτόχρονα, οι στόχοι που τίθενται
πρέπει να είναι εφικτοί, δηλαδή να μπορούν να εφαρμοστούν από το κράτος που τους
εξαγγείλει. Οι πολιτικές τροφίμων θα πρέπει να καλύπτουν τις ιδιαίτερες ανάγκες του
πληθυσμού-στόχου και να μεριμνούν για τις ευαίσθητες ή ειδικές ομάδες, όπως τα παιδιά,
οι ηλικιωμένοι, οι έγκυες και οι θηλάζουσες. Παράλληλα, θα πρέπει να μπορούν να
εξασφαλίσουν τη διαθεσιμότητα τροφίμων σε καταστάσεις φυσικών καταστροφών, κρίσης
ή πολέμου. Η πολιτική τροφίμων κάθε κράτους καθορίζεται και από άλλους παράγοντες που
σχετίζονται με τις επιμέρους συνθήκες, το κλίμα, την οικονομία και τους πόρους της
περιοχής, τη μορφή της κοινωνικής οργάνωσης, καθώς και το πολιτιστικό επίπεδο του
πληθυσμού, διαμορφώνεται μέσω νομοθεσίας και κανονισμών, ενώ θα πρέπει να
παρακολουθείται επαρκώς η ορθή εφαρμογή της από τους διάφορους φορείς. Πέρα από τις
πολιτικές τροφίμων, πολλά κράτη προχωρούν και στην εκπόνηση διατροφικών οδηγιών,
δηλαδή συστάσεων προς τον πληθυσμό αναφοράς, οι οποίες στοχεύουν στην υιοθέτηση
διαιτητικών συνηθειών και συμπεριφορών που προάγουν την υγεία, και οι οποίες
βασίζονται σε επιστημονικά δεδομένα.
5. 2
2
Α10. ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ
ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΔΑΙΤΡΟΦΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Στην Ελλάδα, η άσκηση διατροφικής πολιτικής εμφανίζει αδυναμίες και ελλείψεις, όπως
έχει αναφερθεί στο «Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τη Διατροφή και τις Διατροφικές Διαταραχές
2008-2012» που εκπόνησε το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Όπως
αναφερόταν στο εν λόγω Σχέδιο, οι ελλείψεις αφορούσαν κυρίως την απουσία επαρκούς
πολιτικής πρωτοβουλίας και ενός επιστημονικού συμβουλευτικού οργάνου της πολιτείας,
στην έλλειψη ενός μηχανισμού συλλογής και επεξεργασίας των στοιχείων για τη διατροφή
και την υγεία, στην απουσία μέτρων και πολιτικών για την πληροφόρηση του κοινού, την
επισήμανση των τροφίμων, την προώθηση υγιεινών προτύπων κλπ., καθώς και στην
περιορισμένη διατομεακή συνεργασία.
Αναλυτικότερα, η πολιτική για τη διατροφή στην Ελλάδα έχει ως κύρια κατεύθυνση τη
διασφάλιση της υγιεινής και ασφάλειας των τροφίμων, καθώς και των επιχειρήσεων
τροφίμων και εστίασης, με κύριο φορέα σχεδιασμού και άσκησης της πολιτικής τροφίμων
τον ΕΦΕΤ (Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων). Ειδικότερα, η αποστολή του ΕΦΕΤ έγκειται
στην προστασία του καταναλωτή με τη διασφάλιση της εισαγωγής, της παραγωγής και της
διακίνησης υγιεινών τροφίμων, στην πιστοποίηση της ποιότητας και της ασφάλειας των
τροφίμων, στην αποτροπή φαινομένων νοθείας και παραπλάνησης του καταναλωτή και
στην προστασία των οικονομικών του συμφερόντων. Μάλιστα, από το 2000, ο ΕΦΕΤ
ορίστηκε ως ο αρμόδιος φορέας για την εφαρμογή των συστημάτων διασφάλισης υγιεινής
των τροφίμων (HACCP, Ανάλυση Κινδύνου Κρίσιμα Σημεία Ελέγχου), στις επιχειρήσεις και τη
βιομηχανία τροφίμων. Έχοντας ως στόχο όλα τα παραπάνω, ο ΕΦΕΤ προβαίνει σε
συστηματικούς ελέγχους και επιθεωρήσεις τροφίμων και επιχειρήσεων τροφίμων, στην
παροχή τεχνικής βοήθειας προς τους παραγωγικούς κλάδους, στον καθορισμό και τον
έλεγχο της εφαρμογής προτύπων και διαδικασιών ποιότητας και ασφάλειας, στη
διαμόρφωση θέσεων, εισηγήσεων και πολιτικών σε θέματα ασφάλειας τροφίμων, καθώς και
στην ορθή πληροφόρηση και εκπαίδευση του καταναλωτή σε θέματα που αφορούν την
ασφάλεια των τροφίμων.
Στο Σχέδιο αναφερόταν, επίσης, ότι στον τομέα της προώθησης υγιεινών προτύπων
διατροφής, τα μέτρα που έχουν ληφθεί στη χώρα μας αφορούν κυρίως στην αγωγή υγείας
σε παιδιά και τη διεξαγωγή σχετικών προγραμμάτων και δράσεων στα σχολεία. Βασικός
6. 3
3
Α10. ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ
εκφραστής της πολιτικής αυτής είναι το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, το οποίο
με συγκεκριμένα προγράμματα προωθεί την ισορροπημένη διατροφή και τη σωματική
δραστηριότητα και άσκηση στα σχολεία της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας
εκπαίδευσης. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται το πρόγραμμα Ε.Υ.ΖΗ.Ν. (Εθνική δράση Υγείας
για τη ΖωΗ των Νέων), το οποίο στοχεύει στη διασφάλιση της υγιούς ανάπτυξης των παιδιών
και των εφήβων μέσα από την υιοθέτηση ισορροπημένων συνηθειών διατροφής και
σωματικής δραστηριότητας. Πιο συγκεκριμένα, το πρόγραμμα Ε.Υ.ΖΗ.Ν. απευθύνεται σε
όλους τους μαθητές των Νηπιαγωγείων, Δημοτικών, Γυμνασίων και Λυκείων της χώρας και
– κάθε έτος – καταγράφει και αξιολογεί τον ρυθμό ανάπτυξης, τις διατροφικές συνήθειες, τη
σωματική δραστηριότητα και το επίπεδο της φυσικής τους κατάστασης. Ταυτόχρονα, το
ΕΥΖΗΝ, μέσα από παράλληλες ενέργειες, παρέχει διαρκή συμβουλευτική ενημέρωση και
εκπαίδευση σε μαθητές, γονείς και εκπαιδευτικούς. Τέλος, με συγκεκριμένες δράσεις, το εν
λόγω πρόγραμμα παρεμβαίνει στην καθημερινότητα της ελληνικής οικογένειας, του
σχολείου και της κοινωνίας.
Όπως σημειώνεται, επίσης, στο Σχέδιο, σε επίπεδο γενικού πληθυσμού της χώρας, οι
πρωτοβουλίες που έχουν ληφθεί προωθούνται συχνά από φορείς του ιδιωτικού τομέα,
έχουν κυρίως οικονομική κατεύθυνση – και όχι υγειονομική – με κύρια στόχευση την
προώθηση του ελαιόλαδου και σε μικρότερο βαθμό της κατανάλωσης φρούτων.
Ταυτόχρονα, σε νομοθετικό επίπεδο, η κύρια κατεύθυνση των μέτρων που λαμβάνονται δεν
είναι η υγειονομική, αλλά πρωτίστως η ρύθμιση της αγοράς και η προστασία του
καταναλωτή. Παρόλα αυτά, την τελευταία 15ετία έχουν γίνει συγκεκριμένες ενέργειες στη
χώρα μας, σε επίπεδο χάραξης εθνικής διατροφικής πολιτικής, που περιλαμβάνουν τις
«Διατροφικές οδηγίες για τους ενήλικες Έλληνες» που εκπόνησε το 1999, το Ανώτατο
Επιστημονικό Συμβούλιο Υγείας του υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας. Τρία χρόνια αργότερα
(το 2002) το υπουργείο συγκρότησε την Εθνική Επιτροπή Διατροφικής Πολιτικής, τα μέλη της
οποίας ανανεώθηκαν τα επόμενα χρόνια.
Η επιτροπή, εξετάζοντας την κατάσταση που υπάρχει στην Ελλάδα, έθεσε τους
παρακάτω στόχους:
Μείωση της έκτασης της παιδικής παχυσαρκίας.
Αύξηση της κατανάλωσης οσπρίων και λαχανικών.
Μείωση της κατανάλωσης κρέατος και αύξηση της κατανάλωσης ψαριών.
Εφαρμογή αρχών σωστής διατροφής στην ομαδική τροφοδοσία.
7. 4
4
Α10. ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ
Ενημέρωση των καταναλωτών για τη διατροφική αξία και την ασφάλεια των τροφίμων.
Αντιστοίχως, το «Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τη Διατροφή και τις Διατροφικές Διαταραχές
2008-2012» έθετε τους εξής τέσσερις άξονες δράσης:
1. Πρόληψη νοσηρότητας και προώθηση ισορροπημένων διαιτητικών επιλογών
(επισήμανση τροφίμων, αύξηση κατανάλωσης οσπρίων, λαχανικών και ψαριών, μείωση
κατανάλωσης κρέατος, ασφάλεια τροφίμων, δράσεις ενημέρωσης, προώθηση υγιεινών
διατροφικών προτύπων κ.ά.).
2. Έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία νοσημάτων (ιατρεία παχυσαρκίας, πιστοποίηση φορέων
αντιμετώπισης της παχυσαρκίας και συμβουλευτικών υπηρεσιών διατροφής-
διαιτολογίας, δίκτυο για την αντιμετώπιση των διαταραχών διατροφής).
3. Διατομεακή συνεργασία για μια εθνική διατροφική πολιτική (συνεργασία με τη
βιομηχανία και το εμπόριο τροφίμων), καθώς και για την αντιμετώπιση του
παχυσαρκιογόνου περιβάλλοντος (περιβάλλον που προκαλεί παχυσαρκία).
4. Επιστημονική υποστήριξη, παρακολούθηση και αξιολόγηση (ερευνητικά προγράμματα,
υγειονομικός χάρτης, εκπαίδευση στελεχών υγείας για τις διατροφικές διαταραχές,
εθνικό μητρώο διαιτολόγων- διατροφολόγων).
Στο Σχέδιο καταγράφονταν – μεταξύ άλλων – τα πλεονεκτήματα, οι αδυναμίες, οι
ευκαιρίες και οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζει ο πληθυσμός της Ελλάδας σε σχέση με τη
διατροφή (Πίνακες 1 και 2).
8. 5
5
Α10. ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ
Πίνακας 1. Πλεονεκτήματα και αδυναμίες για την υφιστάμενη κατάσταση σε σχέση με τη διατροφή στην Ελλάδα (Εθνικό Σχέδιο Δράσης
για τη Διατροφή και τις Διατροφικές Διαταραχές 2008-2012).
Πλεονεκτήματα Αδυναμίες
1. Σχολές τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στους τομείς της διατροφής
και των τροφίμων
2. Δράση του Ε.Φ.Ε.Τ. και των Yπηρεσιών Δημόσιας Υγείας
3. Εκστρατεία του υπουργείου Υγείας «Η Ζωή έχει χρώμα» και
«Ρίξε το Βάρος στο παιδί»
4. Πρωτοβουλίες από τους φορείς της παραγωγής και τους
εκπροσώπους των καταναλωτών
5. Η ενσωμάτωση στην ελληνική νομοθεσία σειράς κοινοτικών
οδηγιών για την υγιεινή διατροφή
6. Δίκτυο ιδιωτικών υπηρεσιών διαιτολογίας
1. Απουσία σχεδιασμένης ευρείας διατροφικής πολιτικής
2. Απουσία διατομεακής συνεργασίας για την προώθηση της
υγιεινής διατροφής
3. Απουσία πληροφόρησης, επισήμανσης τροφίμων
4. Ανεπάρκεια των μέτρων για την προστασία των νέων
5. Απουσία πολιτικών σύνδεσης της υγιεινής διατροφής με την
εργασία
6. Απουσία μέτρων για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας
7. Απουσία διαιτητικών υπηρεσιών και υπηρεσιών αντιμετώπισης
της παχυσαρκίας
9. 6
6
Α10. ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ
Πίνακας 2. Ευκαιρίες και κίνδυνοι για την υφιστάμενη κατάσταση σε σχέση με τη διατροφή στην Ελλάδα (Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τη
Διατροφή και τις Διατροφικές Διαταραχές 2008-2012).
Ευκαιρίες Κίνδυνοι
1. Η παραδοσιακή Μεσογειακή Δίαιτα
2. Η υψηλή κατανάλωση φρούτων και λαχανικών
3. Η κατανάλωση ελαιόλαδου στο σύνολο των λιπιδίων
4. Η μεγάλη εγχώρια παραγωγή φυτικών τροφίμων
5. Η αυξανόμενη ευαισθητοποίηση του πληθυσμού σε θέματα
διατροφής και παχυσαρκίας
6. Η δυνατότητα αξιοποίησης των μέσων μαζικής ενημέρωσης
1. Η υψηλή μέση θερμιδική πρόσληψη
2. Το υψηλό ποσοστό παχυσαρκίας στα παιδιά και στο σύνολο του
πληθυσμού
3. Το χαμηλό ποσοστό σωματικής άσκησης
4. Η ταχεία αύξηση της κατανάλωσης ζωικών λιπών και γενικότερα
ζωικών τροφίμων
5. Η απώλεια επωφελών χαρακτηριστικών της παραδοσιακής
δίαιτας
6. Υιοθέτηση διατροφικών προτύπων και μοντέλων διασκέδασης
συνδεδεμένων με υψηλή κατανάλωση θερμίδων και λιπών
10. 7
7
Α10. ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ
Σε επίπεδο διατροφικών συστάσεων, το Εθνικό Σχέδιο Δράσης υιοθετούσε τις
διατροφικές οδηγίες του Επιστημονικού Συμβουλίου Υγείας, τις οποίες περιλάμβανε στο
παράρτημα της σχετικής δημοσίευσης. Συνοπτικά, οι βασικότερες οδηγίες που ανέφερε
είναι οι ακόλουθες:
Για τους ενήλικες, η διατήρηση δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ) που δεν ξεπερνά τα 25
kg/m2 είναι πρωταρχικός στόχος. Η αύξηση του ΔΜΣ θα πρέπει να ερμηνεύεται ως
ανάγκη αύξησης της σωματικής δραστηριότητας, ενώ η μείωση της ενεργειακής
πρόσληψης αποτελεί τη δεύτερη και λιγότερο επιθυμητή επιλογή. Ακόμη και όταν ο ΔΜΣ
παραμένει σταθερά κάτω των 25 kg/m2 (φυσιολογικό σωματικό βάρος), συνιστάται
σωματική δραστηριότητα ισοδύναμη με ζωηρό βάδισμα, κολύμπι, χορό, ανέβασμα
σκάλας, ή κηπουρική για 15 με 30 λεπτά την ημέρα, κατά προτίμηση κάθε ημέρα.
Η ύπαρξη ποικιλίας τροφίμων στη δίαιτα ελαχιστοποιεί την πιθανότητα να υπάρξει
σημαντική έλλειψη συγκεκριμένου θρεπτικού συστατικού, οι βιολογικές ιδιότητες του
οποίου μπορεί να μην έχουν μέχρι σήμερα αναγνωριστεί. Ακόμη και τρόφιμα που δεν
συνιστώνται ιδιαιτέρως δεν θα πρέπει να αποκλείονται τελείως από τη διατροφή, καθώς
μπορεί να παρέχουν ένα ή περισσότερα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά (π.χ. το κρέας
ως πηγή βιταμίνης B12). Σε μία συνήθη διατροφή, κανένα τρόφιμο δεν πρέπει να
θεωρείται ως δηλητήριο το οποίο πρέπει οπωσδήποτε να αποφεύγεται, εκτός όταν
ορισμένα άτομα έχουν γενετική ή άλλου είδους ευαισθησία σε συγκεκριμένα τρόφιμα
(π.χ. κουκιά και ανεπάρκεια του ενζύμου G6PD).
Καθημερινά θα πρέπει να καταναλώνονται, κατά μέσο όρο, 8 μικρομερίδες δημητριακών
ή προϊόντων τους, συμπεριλαμβανομένου του ψωμιού, κατά προτίμηση ολικής άλεσης.
Η οδηγία αυτή δεν είναι δύσκολο να ακολουθηθεί, ακόμη και στη σύγχρονη Ελληνική
διατροφή, καθώς οι Έλληνες εξακολουθούν να καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες
ψωμιού. Τα αδρά επεξεργασμένα δημητριακά (ολικής άλεσης) θα πρέπει να
προτιμώνται, καθώς αποτελούν καλή πηγή διαιτητικών ινών.
Η ζάχαρη βρίσκεται σε αφθονία στα γλυκίσματα. Η μείωση της κατανάλωσης ζάχαρης
μπορεί να επιτευχθεί με εκπαίδευση σε νεαρή ηλικία. Αν και πολλά ελληνικά γλυκίσματα
περιέχουν ελαιόλαδο, διάφορους ξηρούς καρπούς, φρούτα και αλεύρι, και όχι κρέμα
γάλακτος ή βούτυρο, η μέση ημερήσια πρόσληψή τους δεν πρέπει να ξεπερνά τη μισή
μικρομερίδα την ημέρα, ή τη μία μικρομερίδα – κάθε δεύτερη ημέρα.
Συνιστάται η κατανάλωση περίπου 6 μικρομερίδων λαχανικών και 3 μικρομερίδων
11. 8
8
Α10. ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ
φρούτων καθημερινά, κατά μέσο όρο. Δεν υπάρχει κίνδυνος από την υπερβολική
κατανάλωση των λαχανικών και των φρούτων, αρκεί η ενεργειακή πρόσληψη να μην
υπερβαίνει την κατανάλωση ενέργειας. Τα λαχανικά και τα φρούτα παρέχουν σημαντικές
ποσότητες διαιτητικών ινών, πολλά μικροθρεπτικά συστατικά (κάλιο, ασβέστιο, βιταμίνη
C, βιταμίνη B6, καροτενοειδή, βιταμίνη E, φυλλικό οξύ), όπως και άλλα συστατικά με
αντιοξειδωτικές ιδιότητες. Τα χόρτα, τα οποία κατατάσσονται στα λαχανικά και
αποτελούν μέρος της παραδοσιακής διατροφής του Έλληνα, παρουσιάζουν ιδιαίτερο
ενδιαφέρον καθώς αποτελούν πλούσια πηγή αντιοξειδωτικών ουσιών. Τα λαχανικά
μπορούν να καταναλώνονται είτε μαγειρεμένα με ελαιόλαδο είτε ωμά με τη μορφή
σαλάτας.
H ρίγανη, ο βασιλικός, το θυμάρι και άλλα μυρωδικά που φύονται στην Ελλάδα
αποτελούν εξαιρετική πηγή αντιοξειδωτικών ουσιών και συνιστούν ένα εύγευστο
υποκατάστατο του αλατιού στην προετοιμασία των φαγητών.
Η κατανάλωση πουλερικών, αβγών και κόκκινου κρέατος δεν θα πρέπει να ξεπερνά, κατά
μέσο όρο, τη 1 μικρομερίδα την ημέρα, ή τη 1 μερίδα κάθε δεύτερη ημέρα, και παραπέρα
μείωση δεν φαίνεται να απειλεί την καλή υγεία των ενηλίκων. Το κρέας των πουλερικών
προτιμάται από το κόκκινο κρέας, ενώ τα αβγά, συμπεριλαμβανομένων και αυτών που
χρησιμοποιούνται στη μαγειρική και τη ζαχαροπλαστική, δεν θα πρέπει να ξεπερνούν τα
4 την εβδομάδα. Κατά συνέπεια, ένα άτομο μπορεί να καταναλώνει 3 αβγά και 2 μερίδες
πουλερικών την εβδομάδα.
Τα ψάρια και τα θαλασσινά θα μπορούσαν να υποκαταστήσουν το κρέας και τα αβγά,
αλλά γαστρονομικοί, πρακτικοί και οικονομικοί περιορισμοί υπαγορεύουν τη σύσταση
για 1 περίπου μικρομερίδα την ημέρα, δηλαδή 3 μερίδες την εβδομάδα.
Κατανάλωση κατά μέσο όρο 2 μικρομερίδων γαλακτοκομικών την ημέρα, με τη μορφή
τυριού, παραδοσιακού γιαουρτιού και γάλακτος, φαίνεται να είναι συμβατή με την υγεία
και τις γαστρονομικές συνήθειες των Ελλήνων.
Το ελαιόλαδο θα πρέπει να χρησιμοποιείται όποτε είναι δυνατό, τόσο σε σαλάτες, όσο
και στο τηγάνι ή σε μαγειρευμένα τρόφιμα.
Το αίσθημα της δίψας ρυθμίζει επαρκώς την πρόσληψη νερού, με εξαίρεση ηλικιωμένα
άτομα και ορισμένες παθολογικές καταστάσεις. Γενικά, όσο υψηλότερη είναι η
ενεργειακή πρόσληψη και κατανάλωση, τόσο μεγαλύτερη είναι και η ποσότητα νερού
που χρειάζεται ο οργανισμός. Το νερό πρέπει να προτιμάται ως βασική πηγή
12. 9
9
Α10. ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ
ενυδάτωσης, ενώ άλλα ποτά, όπως τα αναψυκτικά με ζάχαρη, καλό είναι να
αποφεύγονται. Η υποκατάσταση του νερού με μη οινοπνευματώδη ποτά δεν παρέχει
οποιοδήποτε πλεονέκτημα.
Η κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών, σε ποσότητα που αντιστοιχεί σε 30 g αιθυλικής
αλκοόλης (3 ποτήρια για τα περισσότερα οινοπνευματώδη) την ημέρα για τους άνδρες
και 15 g αιθυλικής αλκοόλης (1,5 ποτήρι για τα περισσότερα οινοπνευματώδη) την ημέρα
για τις γυναίκες, έχει ευεργετικές επιδράσεις στην υγεία.
Η κατανάλωση αλατιού θα πρέπει να μειώνεται στο ελάχιστο δυνατό. Οι περισσότερες
επεξεργασμένες τροφές περιέχουν ήδη περισσότερο αλάτι από αυτό που χρειάζεται ο
ανθρώπινος οργανισμός.
Η κατανάλωση τροφής θα πρέπει να γίνεται αργά, κατά προτίμηση σε συγκεκριμένες
ώρες της ημέρας, χωρίς άγχος και με τη συντροφιά προσφιλών προσώπων.
Ως ενδιάμεσα μικρογεύματα καλό είναι να προτιμώνται φρούτα ή ξηροί καρποί και όχι
γλυκίσματα.
Οι υγιείς ενήλικες (πλην των εγκύων) δεν χρειάζονται διατροφικά συμπληρώματα
(βιταμίνες, ιχνοστοιχεία, κλπ.) όταν ακολουθούν μια ισορροπημένη διατροφή.
Τα χαμηλής θερμιδικής αξίας (light) τρόφιμα δεν αποτελούν υποκατάστατο της φυσικής
άσκησης για τον έλεγχο της παχυσαρκίας. Επιπλέον, η κατανάλωσή τους σε μεγάλες
ποσότητες έχει αποδειχθεί ότι οδηγεί σε αύξηση του σωματικού βάρους.
Η υποδειγματική διατροφή αποτελεί τον τελικό στόχο, αλλά η υιοθέτησή της σε
καθημερινή βάση μπορεί να γίνει προοδευτικά.
Για τη χρήση των όρων «μερίδες» και «μικρομερίδες», το Επιστημονικό Συμβούλιο
Υγείας ανέφερε ότι «σε πολύ αδρή προσέγγιση, μία μικρομερίδα είναι περίπου το μισό της
μερίδας όπως αυτή καθορίζεται με τις Ελληνικές αγορανομικές διατάξεις, δηλαδή περίπου
το μισό της μερίδας εστιατορίου». Έτσι μία μικρομερίδα αδρά αντιστοιχεί σε:
1 φέτα ψωμιού (25 g)
100 g πατάτες
½ φλιτζάνι του τσαγιού (δηλαδή 50-60 g) μαγειρεμένου ρυζιού ή ζυμαρικών
1 φλιτζάνι του τσαγιού ωμά φυλλώδη λαχανικά ή ½ φλιτζάνι από τα υπόλοιπα
λαχανικά, είτε μαγειρεμένα είτε ψιλοκομμένα (δηλαδή περίπου 100 g από τα
περισσότερα λαχανικά)
13. 10
10
Α10. ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ
1 μήλο (80 g), 1 μπανάνα (60 g), 1 πορτοκάλι (100 g), 200 g πεπόνι ή καρπούζι, 30 g
σταφύλια
1 φλιτζάνι του τσαγιού γάλακτος ή γιαουρτιού
30 g τυριού
1 αβγό
60 g μαγειρεμένου άπαχου κρέατος ή ψαριού
1 φλιτζάνι του τσαγιού (δηλαδή 100 g) μαγειρεμένων ξηρών φασολιών.
Στις «Διατροφικές οδηγίες για τους ενήλικες Έλληνες», με στόχο τη σχηματική απόδοση
όλων των συστάσεων παραπάνω, χρησιμοποιήθηκε η πυραμίδα της Μεσογειακής δίαιτας
(Εικόνα 1), στην οποία απεικονίζεται η συνιστώμενη συχνότητα κατανάλωσης τροφίμων με
στόχο την προαγωγή της υγείας. Ωστόσο, η πυραμίδα αυτή διαφοροποιήθηκε σε ορισμένα
σημεία από το 1999 έως σήμερα. Πιο συγκεκριμένα, η σύγχρονη πυραμίδα της Μεσογειακής
δίαιτας περιλαμβάνει πέραν των διαιτητικών συνηθειών και άλλες συμπεριφορές, συνεπώς
αποτελεί περισσότερο μια απεικόνιση ενός ευεργετικού για την υγεία τρόπου ζωής (Εικόνα
2). Για παράδειγμα, στη βάση της νέας πυραμίδας τοποθετείται η τακτική σωματική
δραστηριότητα, η επαρκής ανάπαυση και η συντροφικότητα κατά τη διάρκεια κατανάλωσης
των γευμάτων. Επίσης, τονίζεται η αίσθηση της απόλαυσης που σχετίζεται με την
προετοιμασία και την πρόσληψη της τροφής, η προτίμηση στην κατανάλωση ποικιλίας
παραδοσιακών, εποχικών και φιλικών προς το περιβάλλον προϊόντων, καθώς και η άφθονη
κατανάλωση νερού και αφεψημάτων βοτάνων.
14. 11
11
Α10. ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ
Εικόνα 1. Πυραμίδα Μεσογειακής δίαιτας («Διατροφικές οδηγίες για τους ενήλικες
Έλληνες» - Ανώτατο Επιστημονικό Συμβούλιο Υγείας του υπουργείου Υγείας και
Πρόνοιας, 1999).
15. 12
12
Α10. ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ
Εικόνα 2. Σύγχρονη Πυραμίδα Μεσογειακής δίαιτας (Fundacion Dieta Mediterranea 2010).
Παράλληλα, η Ελλάδα ως μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.), ευθυγραμμίζεται με τις
οδηγίες και τις πολιτικές διατροφής που διαμορφώνονται από τα αρμόδια θεσμικά όργανα,
όπως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Η ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΕΙΣ
Η γενική στρατηγική της Ε.Ε. στον τομέα της διατροφής στοχεύει στην ενεργητική
προάσπιση της υγείας του πληθυσμού. Στο πλαίσιο αυτό, η Ε.Ε. καλείται να χειριστεί τα
ζητήματα της ασφάλειας των τροφίμων και της προστασίας των καταναλωτών από πιθανούς
διατροφικούς κινδύνους, αλλά και να προωθήσει μια ισορροπημένη διατροφή που να
περιορίζει καταστάσεις όπως η παχυσαρκία και η εκδήλωση των μη μεταδοτικών νοσημάτων
που σχετίζονται με τη διατροφή (Nutrition Related - Non Communicable Diseases, NR-NCDs).
Μεταξύ άλλων, οι δράσεις της Ε.Ε. περιλαμβάνουν την πληροφόρηση και την εκπαίδευση
16. 13
13
Α10. ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ
των καταναλωτών, την προώθηση της έρευνας στο πεδίο της διατροφής, την αντιμετώπιση
των κοινωνικοοικονομικών ανισοτήτων που παρατηρούνται στον τομέα της διατροφής, την
προώθηση της υγιεινής διατροφής σε ειδικές ομάδες του πληθυσμού (όπως τα παιδιά), τις
πολιτικές παρακολούθησης των δεδομένων σχετικά με τη διατροφή και την παχυσαρκία,
καθώς και τη συνεργασία με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και άλλους διεθνείς
οργανισμούς.
Ειδικότερα, ο κύριος στόχος της ευρωπαϊκής πολιτικής ως προς την ασφάλεια των
τροφίμων είναι «να διασφαλιστεί ένα υψηλό επίπεδο προστασίας της ανθρώπινης υγείας
και των συμφερόντων των καταναλωτών σε σχέση με τα τρόφιμα και να ληφθούν παράλληλα
υπόψη η πολυμορφία, συμπεριλαμβανομένων των παραδοσιακών προϊόντων, αλλά και η
αποτελεσματική λειτουργία της εσωτερικής αγοράς». Η κατευθυντήρια αρχή της
Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που περιγράφεται κυρίως στη Λευκή Βίβλο για την ασφάλεια των
τροφίμων, είναι η εφαρμογή μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης από το αγρόκτημα στο
τραπέζι, η οποία καλύπτει όλους τους τομείς της τροφικής αλυσίδας, συμπεριλαμβανομένης
της παραγωγής των ζωοτροφών, της πρωτογενούς παραγωγής, της επεξεργασίας των
τροφίμων, της αποθήκευσης, της μεταφοράς και της λιανικής πώλησης. Την ίδια στιγμή, η
αύξηση των υπέρβαρων και παχύσαρκων ατόμων στην Ευρώπη προκαλεί μεγάλη ανησυχία,
με την Ε.Ε. να υπογραμμίζει πως οι 6 από τους 7 σημαντικότερους παράγοντες κινδύνου για
πρόωρο θάνατο σήμερα στη «γηραιά ήπειρο» έχουν σχέση με τη διατροφή και τη σωματική
δραστηριότητα (υπέρταση, υψηλή χοληστερόλη, παχυσαρκία, ελλιπής κατανάλωση
φρούτων και λαχανικών, έλλειψη σωματικής άσκησης και κατάχρηση αλκοόλ).
Ενδεικτικές δράσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Οι ενέργειες της Ε.Ε. στον τομέα της διατροφής καταγράφονται κάθε χρόνο σε έκθεση
που εκπονείται συνολικά για τις δράσεις της. Στη «Γενική Έκθεση για τη Δραστηριότητα της
Ε.Ε. 2013», περιλαμβάνεται η έγκριση για τη διανομή φρούτων και λαχανικών σε σχολεία για
το σχολικό έτος 2013/14, στο πλαίσιο του προγράμματος για την προώθηση της
κατανάλωσης φρούτων και λαχανικών στα σχολεία. Στην Έκθεση καταγράφεται, επίσης,
σχέδιο μεταρρύθμισης της πολιτικής για την ενημέρωση σχετικά με τα ευρωπαϊκά γεωργικά
προϊόντα και τρόφιμα και για την προώθησή τους. Όπως αναφέρεται, η νέα ευρωπαϊκή
πολιτική προώθησης αναμένεται να συμβάλλει στο άνοιγμα νέων αγορών. Με το σύνθημα
17. 14
14
Α10. ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ
«Απόλαυσέ το, είναι ευρωπαϊκό», η πολιτική αποσκοπεί στο να βοηθήσει τους
επαγγελματίες του κλάδου (γεωργούς και παραγωγούς τροφίμων) να καθιερωθούν στις
διεθνείς αγορές και να ευαισθητοποιήσει τους καταναλωτές για τις προσπάθειες των
Ευρωπαίων αγροτών να προωθήσουν ποιοτικά προϊόντα. Η Έκθεση σημειώνει, επίσης, πως
τέθηκε σε ισχύ ο περιορισμός στη χρήση τριών παρασιτοκτόνων, καθώς η ευρωπαϊκή Αρχή
για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) όρισε ότι τα τρία σκευάσματα (clothianidin,
imidacloprid και thiametoxam) είναι επιβλαβή για τον πληθυσμό των μελισσών στην
Ευρώπη. Παράλληλα, εκδόθηκε κανονισμός για την αναθεώρηση της νομοθεσίαςπλαισίου
για τα τρόφιμα που προορίζονται για ειδική διατροφή («διαιτητικά τρόφιμα»). Όπως
υπογραμμίζεται, ο νέος κανονισμός που θα εφαρμοσθεί από το 2016 θα καταργήσει την
απαρχαιωμένη έννοια του «διαιτητικού τροφίμου» και θα θέσει σαφείς κανόνες για την
προστασία ειδικών ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού όπως τα βρέφη και τα μικρά παιδιά.
Τέλος, στην Έκθεση αναφέρεται πως η Ε.Ε. αποτελεί τον μεγαλύτερο χορηγό του πλανήτη
στον τομέα της εξασφάλισης τροφίμων και επισιτισμού και της γεωργικής ανάπτυξης, καθώς
διαθέτει ετησίως τουλάχιστον 1 δισεκατομμύριο ευρώ για την εξασφάλιση τροφίμων και του
επισιτισμού. Όπως σημειώνεται, η υποστήριξη της Ε.Ε. έχει ως στόχο την καταπολέμηση του
υποσιτισμού, την αύξηση των διαθέσιμων τροφίμων και τη βελτίωση της πρόσβασης στα
τρόφιμα για τα άτομα που κινδυνεύουν από την πείνα.
Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί ότι στις αρχές του 2014, η Ε.Ε. ανακοίνωσε το «Σχέδιο
δράσης κατά της παιδικής παχυσαρκίας 2014-2020». Όπως υπογραμμίζεται, παρά την
ανάληψη δράσεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο για να αντιστραφεί η ανοδική τάση του
υπερβάλλοντος βάρους και της παχυσαρκίας, το ποσοστό του πληθυσμού που είναι
υπέρβαρο ή παχύσαρκο παραμένει ανησυχητικά υψηλό, τόσο για τους ενήλικες, όσο και για
τα παιδιά και τους νέους. Ο γενικότερος στόχος του εν λόγω σχεδίου δράσης είναι να
συμβάλει στην ανάσχεση της αύξησης του υπερβάλλοντος βάρους και της παχυσαρκίας στα
παιδιά και τους νέους (0-18 ετών) ως το 2020. Όπως σημειώνεται, για την επίτευξη αυτού
του στόχου, η ενεργός συμμετοχή ενός ευρέος φάσματος ενδιαφερομένων είναι
απαραίτητη. Οι επιμέρους δράσεις είναι προαιρετικές και θα πρέπει να προωθηθούν από το
κάθε ένα κράτος- μέλος της Ε.Ε., με βάση τις δικές του συνθήκες.
18. 15
15
Α10. ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ
Με δεδομένη τη στήριξη και το συντονισμό από την Ε.Ε., το σχέδιο δράσης βασίζεται σε οκτώ
κύριους τομείς δράσης:
Υποστήριξη μίας υγιούς αφετηρίας διαβίωσης.
Προώθηση πιο «υγιεινών συνθηκών περιβάλλοντος» (ειδικά σε σχολικές και προσχολικές
δομές).
Μετατροπή της υγιεινής επιλογής σε «ευκολότερη επιλογή».
Περιορισμός του μάρκετινγκ και της διαφήμισης σε παιδιά.
Ενημέρωση και ενίσχυση των οικογενειών.
Ενθάρρυνση της σωματικής δραστηριότητας.
Παρακολούθηση και αξιολόγηση.
Περαιτέρω ανάπτυξη της έρευνας.
ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΚΑΙ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΗΝΩΜΕΝΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ
ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ
Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (ΗΠΑ) είναι από τις πρωτοπόρες χώρες στην
εκπόνηση ολοκληρωμένων συστάσεων και οδηγιών προς τους κατοίκους της, στο
αντικείμενο της διατροφής. Ταυτόχρονα, είναι ένα κράτος όπου υπάρχει υψηλός
επιπολασμός (δηλαδή, συχνότητα εμφάνισης) νοσογόνων καταστάσεων, όπως η
παχυσαρκία και οι ασθένειες που σχετίζονται με τη διατροφή. Η πρώτη εκδοχή των
διατροφικών οδηγιών των ΗΠΑ δημοσιεύτηκε το 1980, ενώ έκτοτε ανανεώνονται κάθε πέντε
χρόνια και αφορούν τα άτομα ηλικίας μεγαλύτερης των δύο ετών. Στις πιο πρόσφατες
οδηγίες που εξέδωσαν από κοινού τα Υπουργεία Υγείας και Γεωργίας των ΗΠΑ («Διατροφικές
συστάσεις για Αμερικανούς» - Dietary guidelines for Americans, 2010), υπογραμμίζεται πως
πολλοί Αμερικανοί θα πρέπει να προβούν σε σημαντικές αλλαγές στις διατροφικές τους
συνήθειες, καθώς υπάρχει αυξανόμενη ανησυχία για την υγεία του πληθυσμού. Όπως
τονίζεται χαρακτηριστικά, «σήμερα, περισσότερο από ποτέ, οι καταναλωτές χρειάζονται
σωστές συμβουλές», προκειμένου να προβούν σε συνειδητές αποφάσεις σχετικά με τη
διατροφή τους.
19. 16
16
Α10. ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ
Οι βασικές συστάσεις που δίνονται είναι οι παρακάτω:
Έλεγχος ενεργειακού ισοζυγίου για τη διαχείριση του σωματικού βάρους:
Πρόληψη και αντιμετώπιση του υπερβάλλοντος βάρους και της παχυσαρκίας μέσω της
βελτίωσης της διατροφής και της αύξησης της σωματικής δραστηριότητας.
Έλεγχος της συνολικής πρόσληψης θερμίδων για τη διαχείριση του σωματικού βάρους.
Για τα υπέρβαρα ή παχύσαρκα άτομα, αυτό σημαίνει ότι πρέπει να προσλαμβάνουν
λιγότερες θερμίδες από τρόφιμα και ποτά από ό,τι συνήθως.
Αύξηση της σωματικής δραστηριότητας και μείωση του χρόνου που δαπανάται σε
καθιστικές συμπεριφορές.
Διατήρηση του ενεργειακού ισοζυγίου σε όλα τα στάδια της ζωής: την παιδική ηλικία,
την εφηβεία, την ενήλικη ζωή, την εγκυμοσύνη και το θηλασμό, καθώς και την τρίτη
ηλικία.
Τρόφιμα και συστατικά τροφίμων των οποίων η κατανάλωση είναι χρήσιμο να
περιοριστεί:
Μείωση ημερήσιας πρόσληψης νατρίου σε λιγότερο από 2.300 mg και περαιτέρω
μείωση πρόσληψης στα 1.500 mg για τα άτομα που είναι μεγαλύτερα από 50 ετών και
για όσα – ανεξαρτήτως ηλικίας – έχουν υπέρταση, διαβήτη ή χρόνια νεφρική νόσο.
Λιγότερο από το 10% των συνολικών θερμίδων θα πρέπει να προέρχεται από κορεσμένα
λιπαρά οξέα. Αντικατάστασή τους με μονοακόρεστα και πολυακόρεστα λιπαρά οξέα.
Κατανάλωση λιγότερο από 300 mg την ημέρα χοληστερόλης.
Κατανάλωση όσο το δυνατόν λιγότερων τρανς (trans) λιπαρών οξέων, με περιορισμό των
επεξεργασμένων τροφίμων που τα περιέχουν – όπως είναι τα μερικώς υδρογονωμένα
έλαια – και των υπόλοιπων στερών λιπών.
Μείωση της πρόσληψης θερμίδων από στερεά λίπη και πρόσθετα σάκχαρα.
Περιορισμός της κατανάλωσης τροφών που περιέχουν επεξεργασμένα δημητριακά.
Κατανάλωση αλκοόλ με μέτρο: ως ένα ποτό την ημέρα για τις γυναίκες και δύο ποτά την
ημέρα για τους άνδρες.
20. 17
17
Α10. ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ
Τρόφιμα και θρεπτικά συστατικά των οποίων η κατανάλωση είναι χρήσιμο να αυξηθεί:
Συστάσεις ως μέρος μιας υγιεινής διατροφής στο πλαίσιο των θερμιδικών αναγκών κάθε
ατόμου:
Αύξηση κατανάλωσης λαχανικών και φρούτων.
Κατανάλωση ποικιλίας λαχανικών, ιδιαιτέρως σκουροπράσινων. Επίσης, κόκκινων και
πορτοκαλί λαχανικών, καθώς και φασολιών, μπιζελιών.
Τουλάχιστον τα μισά από τα δημητριακά που καταναλώνονται να είναι ολικής άλεσης.
Αντικατάσταση επεξεργασμένων με δημητριακά ολικής άλεσης.
Αύξηση πρόσληψης γάλακτος ή γαλακτοκομικών προϊόντων χαμηλών σε λιπαρά ή χωρίς
λιπαρά.
Επιλογή ποικιλίας πρωτεϊνικών τροφίμων, οι οποίες να περιλαμβάνουν ψάρια,
θαλασσινά, άπαχο κρέας και πουλερικά, αβγά, φασόλια και μπιζέλια, προϊόντα σόγιας,
καθώς και ανάλατους ξηρούς καρπούς και σπόρους.
Αύξηση ποσότητας και ποικιλία των θαλασσινών που καταναλώνονται, αντικαθιστώντας
το κρέας και τα πουλερικά.
Αντικατάσταση των πρωτεϊνικών τροφίμων με μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε στερεά
λίπη με επιλογές που έχουν μικρότερη ποσότητα στερεών λιπών και / ή είναι πηγές
ελαίων.
Αντικατάσταση στερεών λιπών από έλαια, όπου αυτό είναι δυνατόν.
Επιλογή τροφών που παρέχουν περισσότερο κάλιο, διαιτητικές ίνες, ασβέστιο και
βιταμίνη D. Αυτές οι τροφές περιλαμβάνουν τα λαχανικά, τα φρούτα, τα δημητριακά
ολικής άλεσης, το γάλα και τα γαλακτοκομικά προϊόντα.
Συστάσεις για ειδικές ομάδες πληθυσμού:
Γυναίκες σε αναπαραγωγική ηλικία:
Επιλογή τροφίμων που παρέχουν αιμικό σίδηρο, ο οποίος απορροφάται πιο εύκολα από
τον οργανισμό, πρόσθετων πηγών σιδήρου, και «ενισχυτών» της απορρόφησης του
σιδήρου, όπως οι τροφές πλούσιες σε βιταμίνη C.
Πρόσληψη 400 μg την ημέρα φυλλικού οξέος από εμπλουτισμένα τρόφιμα ή/και
συμπληρώματα, επιπρόσθετα στα τρόφιμα που περιέχουν φυλλικό οξύ και αποτελούν
μέρος μιας διατροφής με ποικιλία.
21. 18
18
Α10. ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ
Γυναίκες κατά την εγκυμοσύνη και τη γαλουχία:
Κατανάλωση ποικιλίας ψαριών και θαλασσινών εντός της εβδομάδας.
Περιορισμός του λευκού τόνου και αποφυγή κατανάλωσης συγκεκριμένων ψαριών,
μεγάλου μεγέθους, όπως ο καρχαρίας, ο ξιφίας και το σκουμπρί, με στόχο την
αποφυγή της πρόσληψης βαρέων μετάλλων.
Λήψη συμπληρώματος σιδήρου, σύμφωνα με τις ιατρικές συστάσεις.
Άτομα άνω των 50 ετών
Κατανάλωση τροφών ενισχυμένων σε βιταμίνη Β12, όπως τα εμπλουτισμένα
δημητριακά ή και τα συμπληρώματα διατροφής εάν κρίνεται απαραίτητο.
Υιοθέτηση ισορροπημένων διατροφικών προτύπων:
Συνδυασμός όλων των προηγούμενων συμβουλών για την υιοθέτηση ενός υγιεινότερου
διατροφικού προτύπου. Στις οδηγίες γίνεται αναφορά σε δύο υγιεινά διατροφικά πρότυπα:
α) στη δίαιτα DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension) και
β) στο διατροφικό πρότυπο του Τμήματος Γεωργίας των Ηνωμένων Πολιτειών (United States
Department of Agriculture – USDA).
Υπενθυμίζεται ότι, όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενη διάλεξη, τα διατροφικά πρότυπα
αποτελούν μοντέλα διατροφής, τα οποία περιλαμβάνουν το σύνολο των τροφίμων και των
θρεπτικών συστατικών που καταναλώνονται από τα άτομα σε πολύπλοκους συνδυασμούς.
Όσον αφορά στη δίαιτα DASH, όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενη ενότητα, αυτή αποτελεί
ένα διατροφικό πρότυπο που βασίζεται κυρίως σε τρόφιμα φυτικής προέλευσης και
γαλακτοκομικά προϊόντα χαμηλών λιπαρών και έχει αποδειχθεί αποτελεσματική στη
ρύθμιση των επιπέδων αρτηριακής πίεσης, ιδίως αν συνδυαστεί με μείωση της διαιτητικής
πρόσληψης νατρίου και έλεγχο του σωματικού βάρους σε υπέρβαρα άτομα. Όσον αφορά
στο διατροφικό πρότυπο του USDA, αυτό απεικονίζεται στην αντίστοιχη πυραμίδα του USDA
ή αλλιώς My Pyramid (η πυραμίδα μου), η οποία αποτελεί μια βελτιωμένη έκδοση της
πυραμίδας που εκδόθηκε το 1992. Όπως φαίνεται στη σχετική εικόνα (Εικόνα 3), η πυραμίδα
αυτή αποτελεί ουσιαστικά μια πυραμίδα έξι χρωματικών διαβαθμίσεων, οι οποίες
εκφράζουν τις διάφορες ομάδες τροφίμων και πιο συγκεκριμένα, το πορτοκαλί δηλώνει τα
δημητριακά, το πράσινο τα λαχανικά, το κόκκινο τα φρούτα, το κίτρινο τα έλαια, το μπλε τα
γαλακτοκομικά, και το μοβ το κρέας και τα όσπρια. Η διαφορά στο πλάτος των γραμμών που
αντιπροσωπεύουν την κάθε ομάδα τροφίμων αποτελεί έναν οδηγό για τη μεταξύ τους
22. 19
19
Α10. ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ
αναλογία. Με άλλα λόγια, όσο πιο πλατιά είναι η γραμμή που αντιστοιχεί σε μια ομάδα
τροφίμων, τόσο μεγαλύτερη πρέπει να είναι η κατανάλωση τροφίμων από τη συγκεκριμένη
ομάδα. Τέλος, στο αριστερό μέρος της πυραμίδας, υπάρχει μια φιγούρα που ανεβαίνει
σκαλοπάτια και ρόλος της είναι η ανάδειξη της σπουδαιότητας της σωματικής
δραστηριότητας στην καθημερινότητα.
Εικόνα 3. Πυραμίδα διατροφής του Τμήματος Γεωργίας των Ηνωμένων Πολιτειών (United
States Department of Agriculture – USDA).
Παράλληλα, στις συστάσεις που ανακοινώνονται από τους κρατικούς φορείς των ΗΠΑ
δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στην αναλογία μεταξύ των ομάδων τροφίμων σε κάθε γεύμα. Για
τον λόγο αυτό, υπάρχει ένας απλός και γενικός κανόνας, ο οποίος στις περισσότερες
περιπτώσεις αντανακλά ένα διατροφικά ισορροπημένο γεύμα: από τη συνολική ποσότητα
του γεύματος, μεγαλύτερος όγκος (περίπου το ½ της ποσότητας) ενδείκνυται να προέρχεται
από την ομάδα των λαχανικών και των φρούτων, και από την υπόλοιπη ποσότητα,
μεγαλύτερη να προέρχεται από τρόφιμα της ομάδας των δημητριακών και η υπόλοιπη από
την ομάδα του κρέατος και των υποκατάστατών του. Ένα τρόφιμο της ομάδας των
γαλακτοκομικών προϊόντων μπορεί, επίσης, να συνοδεύει τα γεύματα ή αλλιώς ένα ποτήρι
νερό (Εικόνα 3).
23. 20
20
Α10. ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ
Εικόνα 3. Ενδεικτική αναλογία τροφίμων για ένα διατροφικά ισορροπημένο γεύμα
(MyPlate, υπουργείο Γεωργίας των ΗΠΑ).
Η οπτικοποίηση αυτή του ιδανικού γεύματος προέκυψε στο πλαίσιο του προγράμματος
«MyPlate» («το πιάτο μου»), το οποίο τον Ιούνιο του 2011 αντικατέστησε το «MyPyramid»
(«η πυραμίδα μου»). Σύμφωνα με το υπουργείο Γεωργίας των ΗΠΑ, το MyPlate αποτελεί
μέρος μιας ευρύτερης επικοινωνιακής πρωτοβουλίας που στηρίζεται στις «Διαιτητικές
Οδηγίες για Αμερικανούς, 2010», με σκοπό να συμβάλει ώστε οι καταναλωτές να προβούν
σε πιο ορθές επιλογές τροφίμων. Το MyPlate αποτυπώνει σχηματικά τις ομάδες τροφίμων,
χρησιμοποιώντας μία γνώριμη οπτική εικόνα: το πιάτο του φαγητού (και ένα ποτήρι).
Σχηματικά, ίδιες είναι οι αναλογίες τροφίμων στο MyPlate για παιδιά, για τα οποία
δίνονται οι εξής γενικές συμβουλές:
Να καταναλώνουν περισσότερα φρούτα και λαχανικά.
Να δοκιμάζουν δημητριακά ολικής άλεσης.
Να επανεξετάσουν τα ποτά που πίνουν (προτιμότερα τα γαλακτοκομικά με λίγα ή
καθόλου λιπαρά, καθώς και το νερό αντί για ποτά με ζάχαρη).
Να επιλέγουν τις άπαχες πρωτεϊνικές τροφές (όσπρια, ψάρια, θαλασσινά, πουλερικά και
άπαχα κόκκινα κρέατα).
24. 21
21
Α10. ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ
Να περιορίσουν τα σνακ με υψηλή περιεκτικότητα σε λίπος ή/και ζάχαρη (να τα τρώνε
όσο το δυνατόν πιο αραιά και σε μικρές ποσότητες).
Να είναι σωματικά δραστήρια (για τουλάχιστον 1 ώρα την ημέρα, κάνοντας ποδήλατο,
περπατώντας ή παίζοντας ένα άθλημα με φίλους τους).
Να σημειωθεί, τέλος, ότι ορισμένες από τις σύγχρονες συστάσεις που υιοθετούνται στις ΗΠΑ
έρχονται σε συμφωνία με τις συστάσεις που έχει ανακοινώσει το ελληνικό Υπουργείο Υγείας
και Πρόνοιας το 1999 (Πίνακας 3).
Πίνακας 3. Σημεία σύγκλισης διατροφικών συστάσεων σε Ελλάδα και ΗΠΑ.
Έλεγχος ή μείωση σωματικού βάρους
Αύξηση σωματικής δραστηριότητας
Υψηλή καθημερινή κατανάλωση φρούτων και λαχανικών
Αντικατάσταση κρέατος με ψάρια και θαλασσινά
Μείωση κατανάλωσης νατρίου ή αλατιού
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΣΕ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΕΠΙΠΕΔΟ
Σε παγκόσμιο επίπεδο, τα διατροφικά ζητήματα εξελίσσονται ταυτόχρονα με ένα
πλήθος πολύ σημαντικών θεμάτων που απασχολούν τους διεθνούς οργανισμούς και τους
κατοίκους του πλανήτη, όπως είναι οι οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες, η
αστικοποίηση και η παγκοσμιοποίηση, η κλιματική αλλαγή, η εξάντληση των φυσικών πόρων
και η υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Μεταξύ άλλων, οι σύγχρονες διατροφικές προκλήσεις
περιλαμβάνουν τα ζητήματα της δυσθρεψίας, της ασφάλειας τροφίμων και της εκδήλωσης
ασθενειών που σχετίζονται με τη διατροφή.
Ο ΠΟΥ έχει αναπτύξει συγκεκριμένες δράσεις και πολιτικές που αποσκοπούν στην
προώθηση της υγιεινής διατροφής και της ασφάλειας των τροφίμων, αλλά και στην
εξασφάλιση του εφοδιασμού των τροφίμων στους κατοίκους του πλανήτη. Σήμερα, ο κύριος
στόχος του ΠΟΥ για τον παγκόσμιο πληθυσμό είναι η αντιμετώπιση της δυσθρεψίας ή κακής
θρέψης (malnutrition). Όπως σημειώνει, οι πολιτικές και οι στρατηγικές διατροφής πρέπει
να ενταθούν, προκειμένου να αντιμετωπίσουν την αυξανόμενη διπλή επιβάρυνση της κακής
25. 22
22
Α10. ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ
θρέψης, δηλαδή τόσο τον υποσιτισμό, όσο και την παχυσαρκία και τις μη μεταδοτικές
ασθένειες που σχετίζονται με τη διατροφή (Nutrition Related - Non Communicable Diseases,
NR-NCDs). Ο ΠΟΥ αναφέρει πως παρά την πρόοδο που έχει επιτευχθεί τα τελευταία χρόνια,
ως προς το σχεδιασμό και την υλοποίηση εθνικών πολιτικών διατροφής, υπάρχουν ακόμα
αδυναμίες και ελλείψεις, όπως ότι οι πολιτικές των κρατών δεν ανταποκρίνονται επαρκώς
στις σύγχρονες προκλήσεις (π.χ. στο διπλό πρόβλημα της κακής θρέψης). Την ίδια στιγμή,
υποστηρίζει πως τα κράτη αδυνατούν να αποτυπώσουν με σαφήνεια τους στόχους, τα
χρονοδιαγράμματα, τη μεθοδολογία των πολιτικών που σχεδιάζουν, ενώ ενίοτε στερούνται
του κατάλληλου οικονομικού προϋπολογισμού.
Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, οι σύγχρονες παγκόσμιες διατροφικές προκλήσεις
περιλαμβάνουν κακή θρέψη του πληθυσμού, αλλά και ευαίσθητων ομάδων αυτού, όπως τα
παιδιά, το υπερβάλλον βάρος και η παχυσαρκία σε ενήλικες, η ανεπάρκεια βιταμινών και
ανόργανων συστατικών (σιδήρου, βιταμίνης Α και ιωδίου), καθώς και θέματα που αφορούν
στη διατροφή των βρεφών και των μικρών παιδιών. Στο «Σχέδιο δράσης για τα τρόφιμα και
τη διατροφή 2014-2020» του ΠΟΥ για την περιοχή της Ευρώπης, υπογραμμίζεται πως η
ανεπαρκής διατροφή επηρεάζει όχι μόνο την υγεία, την ποιότητα ζωής και το προσδόκιμο
ζωής, αλλά σχετίζεται επίσης με μη μεταδοτικές ασθένειες, όπως τα καρδιαγγειακά
νοσήματα, ο διαβήτης και ο καρκίνος. Ο στόχος του Σχεδίου Δράσης (που θα υλοποιηθεί
κατά την περίοδο 2014-2020) είναι να μειώσει την επιβάρυνση που προέρχεται από τη
νοσηρότητα και την αναπηρία που μπορεί να προληφθεί, και από την πρόωρη θνησιμότητα
που μπορεί να αποφευχθεί – οι οποίες οφείλονται στις μη μεταδοτικές ασθένειες που
σχετίζονται με τη διατροφή, στον υποσιτισμό και την ανεπάρκεια θρεπτικών συστατικών.
Ο ΠΟΥ, προκειμένου να εκτελέσει την αποστολή του, βρίσκεται σε συνεχή επικοινωνία
με τα περισσότερα κράτη του πλανήτη, καθώς και με άλλους οργανισμούς υγείας αλλά και
διεθνείς φορείς και ενώσεις. Ένας από αυτούς είναι η Οργάνωση των Ηνωμένων Εθνών για
τα Παιδιά (United Nations Children's Fund – Unicef), η οποία δραστηριοποιείται ως προς την
αντιμετώπιση του παγκόσμιου προβλήματος της δυσθρεψίας. Όπως σημειώνει, ο
υποσιτισμός συντελεί σε πάνω από τους μισούς θανάτους παιδιών κάτω των 5 ετών στον
αναπτυσσόμενο κόσμο. Η Unicef κάνει λόγο για παγκόσμια προβλήματα διατροφής, όπως
είναι η σιδηροπενία (που ανακόπτει τη διανοητική ανάπτυξη στα μικρά παιδιά), η
ανεπάρκεια βιταμίνης Α (που απειλεί το ανοσοποιητικό σύστημα σχεδόν του 40% των
παιδιών κάτω των 5 ετών στον αναπτυσσόμενο κόσμο και προκαλεί τύφλωση σε δεκάδες
26. 23
23
Α10. ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ
χιλιάδες παιδιά) και η ανεπάρκεια ιωδίου (που συντελεί στο να γεννιούνται με νοητική
υστέρηση σχεδόν 20 εκατομμυρίων βρεφών κάθε χρόνο). Μεταξύ των δράσεων που
προωθεί η Unicef περιλαμβάνονται ο εμπλουτισμός τροφίμων (συνηθισμένα τρόφιμα
εμπλουτίζονται με βιταμίνες και ανόργανα συστατικά) και οι εκστρατείες ενημέρωσης του
παγκόσμιου πληθυσμού.
Από την πλευρά του, ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) και άλλοι διεθνείς
οργανισμοί έθεσαν οκτώ αναπτυξιακούς στόχους (πιο γνωστούς ως Στόχοι Ανάπτυξης της
Χιλιετίας), τους οποίους συμφώνησαν να πετύχουν έως το 2015, όλα τα κράτη (μέλη του
ΟΗΕ) και οι κορυφαίοι αναπτυξιακοί οργανισμοί. Ο πρώτος από τους στόχους είναι η
εξάλειψη της ακραίας φτώχειας και της πείνας στον πλανήτη – με επιμέρους στόχο τη
μείωση στο μισό του ποσοστού των ανθρώπων που υποφέρουν από την πείνα παγκοσμίως
(από 800 σε 400 εκατομμύρια). Παρόλα αυτά, όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενη ενότητα,
ο στόχος αυτός φαίνεται πλέον ανέφικτος, καθώς ο αριθμός των υποσιτισμένων μειώνεται
μεν τα τελευταία χρόνια, αλλά μόλις κατά 2,5 εκατομμύρια ετησίως. Τέλος, στη διακήρυξη
του πανεπιστημίου του Giessen (Giessen Declaration, 2005), υιοθετήθηκε μια πιο
ολοκληρωμένη προσέγγιση της διατροφής, έχοντας βιολογικές, κοινωνικές και
περιβαλλοντικές διαστάσεις, ενώ υπογραμμίστηκε ότι η πολιτική τροφίμων θα πρέπει να
στηρίζεται στην επιστήμη της διατροφής.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Συμπερασματικά, τα περισσότερα κράτη του πλανήτη, αλλά και διεθνείς Οργανισμοί
σχεδιάζουν και εφαρμόζουν πολιτικές, προκειμένου να ανταποκριθούν στις σχετιζόμενες με
τη διατροφή ανάγκες του πληθυσμού τους. Οι βασικοί άξονες, στους οποίους βασίζονται οι
σύγχρονες διατροφικές πολιτικές, τόσο σε εθνικό, όσο και σε διεθνές επίπεδο,
περιλαμβάνουν τη μέριμνα για τη διαθεσιμότητα και την ασφάλεια των τροφίμων, καθώς
και τη μέριμνα για την προαγωγή της υγείας του πληθυσμού μέσω της πρόληψης της
παχυσαρκίας και των χρόνιων μη μεταδοτικών νοσημάτων που σχετίζονται με τη διατροφή.
Σε κάθε περίπτωση, όπως σημειώνει και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, οι πολιτικές και
οι στρατηγικές διατροφής πρέπει να ενταθούν, καθώς παρά την πρόοδο που έχει επιτευχθεί
τα τελευταία χρόνια ως προς το σχεδιασμό και την υλοποίηση τους, αλλά και τη γενικότερη
ευαισθητοποίηση Οργανισμών και Φορέων ως προς την ισορροπημένη διατροφή και τη
27. 24
24
Α10. ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ
σχέση της με την υγεία, υπάρχουν ακόμα πολλές αδυναμίες και ελλείψεις σε επίπεδο
εθνικών δράσεων.
