Endagered Spieces of Crete

1. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
2017-8
Υπεύθυνοι εκπαιδευτικοί:
Μπιλάλη Μαρία, Καραδάκη Όλγα
ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΒΑΜΟΥ

2. Θαλάσσια Χελώνα
Caretta caretta

3. Οι θάλασσες της Γης
φιλοξενούν θαλάσσιες
χελώνες για περισσότερα
από 100 εκατομμύρια
χρόνια.
Η θαλάσσια χελώνα
Καρέτα είναι ένα από τα πιο
εμβληματικά είδη των
μεσογειακών και ελληνικών
θαλασσών.
Η Ελλάδα φιλοξενεί το 60%
των φωλιών Καρέτα στη
Μεσόγειο.

4. Οι θαλάσσιες χελώνες
ζουν ως και 100 χρόνια.
Τα ζώα που φωλιάζουν
στη Μεσόγειο είναι
συγκριτικά μικρά, με
μήκος σώματος 75-100 εκ.
και βάρος 100-135 κιλά.

5. Παραλίες ωοτοκίας στην Κρήτη
• Η Καρέτα ωοτοκεί στην Κρήτη στο
Ρέθυμνο, στον Κόλπο των Χανίων
και στον Κόλπο της Μεσσαράς.

6. 30 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ ΤΗ ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ ΓΥΡΝΑ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΛΙΑ ΠΟΥ
ΓΕΝΝΗΘΗΚΕ ΓΙΑ ΝΑ ΑΠΟΘΕΣΕΙ ΤΑ ΑΥΓΑ ΤΗΣ

7. Οι θηλυκές χελώνες
σκάβουν τη φωλιά τους με
τα πίσω τους πτερύγια και
σε βάθος περίπου 60
εκατοστών.
Σε κάθε αναπαραγωγική
περίοδο μια καρέτα φτιάχνει
2-3 φωλιές, σε διαστήματα 2
εβδομάδων η μία από την
άλλη. Η κάθε φωλιά
περιέχει ως και ως 120 αυγά.
Η επώαση διαρκεί περίπου
55 μέρες και το φύλο των
νεοσσών εξαρτάται από τη
θερμοκρασία μέσα στη
φωλιά.

8. Η επιστροφή τους στην ίδια
παραλία, επιβεβαιώνει τη
σημασία της διατήρησης,
διαχείρισης και προστασίας
των οικοσυστημάτων και
των παραλιών ωοτοκίας οι
οποίες απειλούνται από την
οικιστική και τουριστική
ανάπτυξη, τη διάβρωση και
την κλιματική αλλαγή.

9. ΤΕΛΙΚΑ ΜΟΝΟ 1 ΣΤΑ 100 ΚΑΤΑΦΕΡΝΕΙ ΝΑ ΕΝΗΛΙΚΙΩΘΕΙ

10. Η θαλάσσια Χελώνα, ζώο απειλούμενο
• Η Διεθνής Ένωση για την Προστασία της Φύσης (ΙUCN) έχει χαρακτηρίσει 6
από τα 7 είδη θαλάσσιων χελωνών ως κινδυνεύοντα ή κρίσιμα κινδυνεύοντα.
• Οι απειλές για τις θαλάσσιες χελώνες είναι τόσο φυσικές όσο και
ανθρωπογενείς.

11. Απειλές
• Υποβάθμιση παραλιών φωλεοποίησης
• Τυχαία θανάτωση λόγω της παγίδευσης σε δίχτυα ή σε άλλα αλιευτικά
εργαλεία
• Η ηθελημένη θανάτωση και κακοποίηση ζώων λόγω ανταγωνισμού ή
εκδίκησης για ζημιές που χελώνες μπορεί να έχουν προκαλέσει σε δίχτυα
• Η φωτορύπανση, δηλαδή πηγές φωτός κοντά ή στις παραλίες φωλεοποίησης
μπορεί να αποπροσανατολίσουν τόσο τις θηλυκές καρέτα που επιχειρούν να
βγουν στην παραλία για να γεννήσουν τα αυγά τους όσο και τους νεοσσούς
που έχουν περιορισμένο χρόνο να φτάσουν στη θάλασσα ώστε να
καταφέρουν να αποφύγουν τους φυσικούς θηρευτές τους
• Οι επιπτώσεις της ρύπανσης είναι σημαντικές και πολυποίκιλες. Οι
θαλάσσιες χελώνες μπερδεύουν τα πλαστικά απορρίμματα, ιδιαίτερα τις
σακούλες, με μέδουσες, τις τρώνε και αυτό τις οδηγεί σε πνιγμό ή ασιτία.
Επίσης, οι νεοσσοί μπορεί να παγιδευτούν σε επιπλέοντα απορρίμματα.

12. Δικτυογραφία
• http://www.wwf.gr/images/pdfs/Caretta%20caretta_WWF.pdf
• http://www.archelon.gr/contents/biology.php?row=row7
• http://www.wwf.gr/endangered-species/caretta
• http://www.medasset.org/meet-medasset/

13. z
ΤΟ ΑΓΡΙΜΙ

14. z ΤΟ ΜΟΝΑΔΙΚΟ ΕΝΔΗΜΙΚΟ ΖΩΟ ΤΗΣ
ΚΡΗΤΗΣ

15. z
ΟΝΟΜΑΣΙΑ
Το αγρίμι, μερικές φορές αποκαλούμενο κρητική αίγα,
κρητικός αίγαγρος ή κρητικό αγριοκάτσικο, θεωρείται
ένα ενδημικό υποείδος του αγριοκάτσικου και η
μοναδική μορφή αίγαγρου στην Ευρώπη.
Στα αρσενικά χρησιμοποιείται το όνομα «αγρίμι» ενώ
στα θηλυκά «σανάδα».

16. z
ΤΟ ΑΓΡΙΜΙ ΚΑΙ ΤΟ «ΚΡΙ-ΚΡΙ»
Οι Κρητικοί χρησιμοποιούν τη λέξη «κρι-κρι» μόνο για τους… τουρίστες.
Από ότι λέγεται, το όνομα κρι-κρι το πήρε στην Αμερική, όταν το 1950,
όταν ένας Κρητικός, πρόεδρος κοινότητας, έπιασε ένα μικρό αγρίμι και
θέλησε να το κάνει δώρο στον τότε πρόεδρο της Αμερικής Tρούμαν.
Ο Αμερικανός πρόεδρος δέχτηκε το δώρο και το ζώο μεταφέρθηκε στον
ζωολογικό κήπο όπου φημολογείται πως πέθανε μετά από λίγο καιρό.
Το όνομα του αγριμιού τότε έγινε για τους Αμερικανούς «κρι-κρι», από
την πρώτη συλλαβή της λέξης «Κρήτη».

17. z
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ
Το τρίχωμά τους εναρμονίζεται απόλυτα με το
άγριο περιβάλλον των βράχων, παίρνοντας
τόνους σκούρου καφέ, γκριζωπού και μαύρου.
ΑΡΣΕΝΙΚΑ: έχουν χαρακτηριστικό μεγάλο γένι,
ενώ οι μαύρες γραμμές της ράχης και του λαιμού
γίνονται εντονότερες με το πέρασμα του χρόνου.
Ύψος: περίπου ένα μέτρο
Βάρος: 80 κιλά
Κέρατα: φτάνουν ακόμη και το ένα μέτρο.
ΘΗΛΥΚΑ: είναι πιο μικροκαμωμένα.
Ύψος: 70 εκατοστά ύψος
Βάρος: 65 κιλά
Κέρατα: το μήκος δεν ξεπερνά τα 20
εκατοστά.

18. z
ΚΙΝΔΥΝΟΙ
Ήταν η μόνη πηγή κρέατος για τους
αντάρτες την εποχή της Κατοχής στον Β
παγκόσμιο πόλεμο.
Σήμερα απειλείται κυρίως από τους
λαθροθήρες, τις περιορισμένες εκτάσεις
βόσκησης και τις ασθενείς.
Αλλά ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι η
ανάμειξη με την κοινή αίγα.
Το αγρίμι κηρύχτηκε
προστατευόμενο
είδος το 1960, όταν
η καταμέτρηση
έδειξε ότι είχαν
απομείνει μόλις 200.

19. z
ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ
Όσον αφορά τον πληθυσμό του, είναι
άγνωστος ο ακριβής αριθμός.
Εκτιμήσεις αναφέρουν ότι τα εναπομείναντα
ζώα στον Εθνικό Δρυμό της Σαμαριάς
κυμαίνονται από 500 έως 2.000.
Η πιο πρόσφατη εκτίμηση -και αυτή είναι ενός
φοιτητή-ερευνητή βρετανικού πανεπιστημίου
που αναφέρει ότι υπάρχουν περίπου 700
αίγαγροι.

20. z
ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΔΙΑΒΙΩΣΗΣ
Παλαιότερα ζούσε σε όλο σχεδόν το νησί,
όμως το ανελέητο και αδιάκοπο κυνήγι,
από τις αρχές του περασμένου αιώνα, το
έδιωξε από πολλές περιοχές και μείωσε
δραματικά τον πληθυσμό του.
Τελευταίο του καταφύγιο οι κορυφές των
Λευκών Ορέων στη δυτική Κρήτη,
ιδιαίτερα σε μια σειρά σχεδόν
κατακόρυφων βράχων που ξεπερνούν τα
900 μέτρα, στο φαράγγι της Σαμαριάς.

21. ΓΥΠΑΕΤΟΣ
Gypaetus barbatus

22. ΓΥΠΑΕΤΟΣ
• Το ελληνικό του όνομα Γυπαετός
προκύπτει από το παρουσιαστικό του
που συνδυάζει την μεγαλοπρέπεια
του αετού και τις διατροφικές
συνήθειες των όρνιων,
πτωματοφάγος.

23. Gypaetus barbatus
• Το λατινικό όνομα barbatus σημαίνει
"γενειοφόρος" εξαιτίας των φτερών
κάτω από το ράμφος του που
μοιάζουν με γένια.

24. • Σπάνια απαντώνται σε υψόμετρα
κάτω των 1.000 μέτρων, συνήθως
ζουν πάνω από τα 2.000 μέτρα.
• Ο Γυπαετός είναι ένα από τα πιο
σπάνια αρπακτικά που φιλοξενεί η
χώρα μας.

25. ΜΕΓΕΘΟΣ
• Ο Γυπαετός είναι το μεγαλύτερο πτηνό
της Ευρώπης. Το μήκος του σώματος
του μπορεί να φτάσει τα 125 εκατοστά
και το άνοιγμα των φτερών του τα 277
εκατοστά. Το βάρος του κυμαίνεται
από 5.6 έως 7 κιλά.
• Αναλογίες γερακιού αλλά σε
μεγαλύτερο μέγεθος.

26. ΖΕΥΓΑΡΩΜΑ
• Ο αρσενικός και ο θηλυκός Γυπαετός ζευγαρώνουν για μια ζωή.
• Αρχίζουν τις ερωτοτροπίες τους νωρίς τον Οκτώβριο εώς και τον
Ιανουάριο, πετώντας πλάι-πλάι, κυνηγώντας ο ένας τον άλλο,
ακροβατώντας με πλεγμένα τα νύχια τους και βουτώντας στο
κενό.
• Γεννούν 1-2 αυγά, τα οποία το θηλυκό επωάζει 53-60 ημέρες. Οι
νεοσσοί παραμένουν στην φωλιά για 100-130 ημέρες.

27. ΦΩΛΙΑ
• Φωλιάζουν μέσα σε μικρές σπηλιές ή σε προφυλαγμένες
προεξοχές ψηλών ορθοπλαγιών.
• Συνήθως χτίζουν δύο και τρεις μεγάλες φωλιές ενώ γεννούν σε μία
από αυτές ένα με δύο αυγά μέσα στο καταχείμωνο, Δεκέμβριο-
Ιανουάριο.
• Η εκκόλαψη των αυγών, που γίνεται και από τους δύο γονείς
διαρκεί κάτι λιγότερο από δύο μήνες. Τελικά τον Ιούνιο πετάει από
τη φωλιά, σχεδόν πάντα, ένα μόνο μικρό με σκούρο καφέ κεφάλι
και ουρά.

28. Ο «ΚΟΚΑΛΑΣ»
• Ο Γυπαετός είναι το μοναδικό πλάσμα στον κόσμο που τρέφεται
σχεδόν αποκλειστικά (70-90%) με κόκαλα.
• Στην Κρήτη οι βοσκοί τον ονομάζουν Κοκαλά, καθώς γνωρίζουν τη
συνήθειά του να σπάει τα μεγαλύτερα κόκαλα σε βραχώδεις
πλαγιές τις "σπάστρες", με μία χαρακτηριστική τεχνική: τα πετάει
από μεγάλο ύψος σε βραχώδεις απότομες πλαγιές, ακολουθώντας
τα από πίσω με μία σπειροειδή κάθοδο, διαδικασία την οποία
επαναλαμβάνει ώσπου τελικά να σπάσουν τα κόκαλα, για να
μπορεί να τα φάει.
• Οι περιοχές κυριαρχίας τους είναι τεράστιες 200-700 τετρ. Χλμ.
Φωλιάζουν σε βράχους και απότομες πλαγιές σε υψόμετρα από
400 έως 2500 μέτρα.

29. Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΙΣΧΥΛΟΥ
• Ο αρχαίος τραγικός ποιητής Αισχύλος
ιδρυτής της ελληνικής τραγωδίας
σκοτώθηκε από μια χελώνα που
έριξε ένας γυπαετός στο κεφάλι του
που το θεώρησε πέτρα.

30. ΜΑΚΙΓΙΑΡΙΣΜΑ
• Άλλη μια ιδιαιτερότητα του είδους είναι το "μακιγιάρισμα" των
φτερών του με οξείδια του σιδήρου, τα οποία βρίσκει σε θέσεις με
κόκκινο χρώμα ή στα τοιχώματα των σπηλιών όπου φωλιάζει, με
αποτέλεσμα τα λευκά φτερά του κεφαλιού και του στήθους να
χρωματίζονται πορτοκαλί.
• Οι λόγοι καθώς και τα οφέλη που οδηγούν σε αυτή τη
συμπεριφορά του "μακιγιαρίσματος" μας είναι ακόμη άγνωστα.

31. Ο ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΣΗΜΕΡΑ
• Στις αρχές του αιώνα ο Γυπαετός είχε πλέον εξαφανιστεί από τις
περισσότερες χώρες της Ευρώπης.
• Σήμερα επιβιώνουν απομονωμένοι μεταξύ τους πληθυσμοί στα
Πυρηναία και στην Κορσική, ενώ στις Άλπεις το είδος έχει
επανεισαχθεί τα τελευταία 13 χρόνια.
• Στην νότιο ανατολική Ευρώπη ζουν μόνο στην Κρήτη όπου
υπάρχουν 4-6 ζευγάρια. Ο συνολικός τους πληθυσμός είναι
λιγότερο από 30 άτομα.

32. Η ΚΥΡΙΟΤΕΡΗ ΑΠΕΙΛΗ
• Τα δηλητηριασμένα δολώματα έχουν αφανίσει ολόκληρους
πληθυσμούς γυπών.
• Τα δολώματα τα οποία εξακολουθούν να τοποθετούνται, όπως
χωρίς κανένα ενδοιασμό ομολογούν οι άνθρωποι της υπαίθρου,
είναι η κυριότερη αιτία εξαφάνισης του Γυπαετού από το
προπύργιό του, τη Στερεά Ελλάδα.
• Έτσι, σήμερα αντικρίζουμε βουνά όπως ο Παρνασσός, η Γκιώνα
και τα Βαρδούσια, εξαιρετικοί βιότοποι του είδους να είναι
εντελώς άδεια από γύπες.

33. Δικτυογραφία

34. Κιρκινέζι
Επιστημονική ονομασία: Falco NAUMANNI

36. Το Κιρκινέζι είναι ένα αποκλειστικά
μεταναστευτικό είδος. Είναι
χαρακτηριστικό ότι, με εξαίρεση κάποιες
περιοχές στην Αφρική (Τυνησία, Αίγυπτο,
Μαρόκο), και κάποιους θύλακες στην
Ισπανία, όπου απαντάται καθ' όλη τη
διάρκεια του έτους, σε όλες τις υπόλοιπες
περιοχές, είναι είτε καλοκαιρινός, είτε
χειμερινός επισκέπτης.
Στην Ελλάδα έρχεται το καλοκαίρι για
αναπαραγωγή και, το ίδιο ισχύει για μία
μεγάλη ζώνη που περιλαμβάνει τη
Μεσόγειο, μέρος των Βαλκανίων και
φτάνει μέχρι την Κίνα. Αντίθετα,
διαχειμάζει σε εκτεταμένες περιοχές της
κεντρικής και νότιας Αφρικής.
Οι αναπαραγόμενοι ευρωπαϊκοί του
πληθυσμοί βαίνουν μειούμενοι.

37. ΤΡΟΦΗ
Η βασική του προτίμηση είναι τα
έντομα, που αποτελούν έως και το
80% της διατροφής του. Κυνηγάει
κυρίως ακρίδες και γρύλους και,
όταν οι αγρότες καίνε τα σπαρτά,
πολύ συχνά παρατηρείται να
κυνηγάει τα έντομα, τα ποντίκια
και τις σαύρες που προσπαθούν
να διαφύγουν.

38. Το Κιρκινέζι είναι είδος διμορφικό, όπως και τα περισσότερα γεράκια.
Το αρσενικό (αριστερά) διαφέρει από θηλυκό (δεξιά)

39. ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ
Έρχεται κατά σμήνη, νωρίς την άνοιξη, για να φωλιάσει στα χωριά και
τις επαρχιακές πόλεις. Προτιμάει τις μικρές τρύπες στις στέγες και τα
κεραμίδια παλαιών κτηρίων, καμπαναριών, κάστρων κ.ο.κ., ή σε
αποθήκες, ενώ λίγα άτομα φωλιάζουν σε δέντρα, βράχους και
ορθοπλαγιές. Έχει εντοπιστεί να φωλιάζει στη Θεσσαλία ακόμη και σε
περιστερώνες.
Δεν χρησιμοποιείται κάποιο υλικό επίστρωσης για τη φωλιά.
Η γέννα είναι (3-)4 έως 5(-6) αυγά που τα επωάζει κυρίως το θηλυκό
για 28 ημέρες.

41. Κατάσταση πληθυσμού
Στο σύνολο του παγκόσμιου πληθυσμού και στην Ευρώπη ειδικότερα, το είδος εμφανίζει
συνεχόμενη κάμψη. Είναι αρκετά σπάνιο στα βόρεια όρια της επικράτειάς του. Αυτό οφείλεται,
κυρίως, στην καταστροφή των οικοτόπων του και στη χρήση εντομοκτόνων φαρμάκων που,
έχουν άμεσες συνέπειες πάνω του, διότι είναι ένα κατά βάση εντομοφάγο πτηνό.
Τα ίδια ισχύουν για τα Κιρκινέζια της Ελλάδας, μόνο που εδώ προστίθεται και η λαθροθηρία με
σκοπό την ταρίχευση.
Το Κιρκινέζι μοιάζει πολύ με το συγγενικό Βραχοκιρκίνεζο και, λόγω αδυναμίας αναγνώρισής
του στο πεδίο, πέφτει θύμα με την -απαράδεκτη ούτως ή άλλως- δικαιολογία ότι είναι «πολύ
συνηθισμένο», ενώ συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο.
Αντίθετα, οι αγρότες, γνωρίζοντας τη μεγάλη του συμβολή στην ακριδοθηρία και την
προστασία που προσφέρει με αυτό τον τρόπο στα σπαρτά, το γνωρίζουν και το προστατεύουν.
Το Κιρκινέζι αποτελεί «δείκτη υγείας» του περιβάλλοντος στον ελλαδικό χώρο, όσον αφορά στα
πτηνά και η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία έχει προτείνει σειρά μέτρων για την προστασία
του.

42. ΦΟΥΡΟΓΑΤΟΣ

43. Ονομασία
Το επιστημονικό όνομα του φουρόγατου
είναι Felis sylvestris cretensis , όμως το
κοινό του όνομα είναι κρητικός
αγριόγατος η φουρόγατος

44. Κίνδυνος εξαφάνισης
Ο ανθρώπινος παράγοντας καθώς και η
καταστροφή των βιοτόπων είναι οι κυριότεροι
λόγοι οι οποίοι συμβάλλουν αρνητικά για την
επιβίωση τους .

45. Διατροφή
Η τροφή τους είναι
τα πουλιά τα
έντομα τα
τρωκτικά και οι
λαγοί .
Πληθυσμός
Μέχρι και την
σημερινή εποχή ο
πληθυσμός τους
είναι
απροσδιόριστος
όμως κατά πάσα
πιθανότητα είναι
πολύ μικρός
καθώς είναι είδος
υπό εξαφάνιση .

46. Επίσκεψη στο Ελαφονήσι

48. Ενημέρωση από το Φιλοζωικό Σύλλογο Χανίων και την Οικολογική
Πρωτοβουλία Χανίων

49. Παρουσίαση προγράμματος
στο χώρο του σχολείου
http://lyk-vamou.chan.sch.gr/parousiasi-
perivallontikon-programmaton-2017-8/

50. ΕΡΓΑΣΤΗΚΑΝ ΟΙ
ΜΑΘΗΤΕΣ
ΓΟΥΝΑΚΗ ΣΟΦΙΑ
ΖΑΜΠΕΤΑΚΗ ΒΑΣΙΛΕΙΑ
ΖΑΝΝΗ ΕΥΤΥΧΙΑ
ΚΑΛΛΙΒΡΕΤΑΚΗ ΑΝΝΑ
ΚΑΡΤΕΡΑΚΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ
ΚΑΣΣΑΝΔΡΑ ΣΙΜΟΝΑΙ
ΚΑΤΣΙΑΔΑΚΗ ΔΕΣΠΟΙΝΑ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΠΟΥΠΑ
ΛΟΥΡΑΚΗΣ ΣΤΡΑΤΟΣ
ΜΠΟΛΑΡΑΚΗ ΜΑΡΙΑ
ΠΑΝΟΠΟΥΛΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ
ΣΑΛΙ ΕΙΡΗΝΗ
ΣΑΠΟΥΝΑΚΗ ΜΑΡΙΑ
ΣΑΡΤΖΕΤΑΚΗ ΖΑΦΕΙΡΕΝΙΑ
ΧΑΡΟΚΟΠΑΚΗΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ