2. ՄԱՐՍՈՂՈՒԹՅԱՆ ՆՇԱՆԱԿՈՒԹՅՈՒՆԸ.
Օրգանիզմի կենսագործունեության բնականոն
ընթացքի և էներգիայի պաշարները լրացնելու համար
անհրաժեշտ է ընդունել որոշակի քանակությամբ
սննդանյութեր: Սննդամթերքի հիմնական
բաղադրիչները՝ սպիտակուցները, ճարպերը,
ածխաջրերն ու հանքային աղերն են: Դրանցից
սպիտակուցները, ճարպերը և ածխաջրերի զգալի
մասը բարդ օրգանական միացություններ են և ունեն
խոշոր չափսեր, ինչի արդյունքում չեն կարող անցնել
աղիների պատով և ներթափանցել արյան և ավշի մեջ:
Այդ պատճառով այդ նյութերը պետք է նախապես
ճեղքվեն՝ վերածվելով ջրում լուծելի մանր և պարզ
միացությունների:
Սպիտակուցների, ճարպերի և ածխաջրերի
քայքայումն ավելի պարզ` ջրում լուծելի
միացությունների, կատարվում է մարսողական
համակարգում:
3. ՄԱՐՍՈՂԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔԸ.
Մարսողական համակարգը կազմված է
մարսողական խողովակի օրգաններից և
մարսողական գեղձերից:
Մարսողական օրգաններն են բերանի խոռոչը,
ըմպանը, կերակրափողը, ստամոքսը, 12-մատնյա
աղին, բարակ, հաստ աղիները, ուղիղ աղին և
հետանցքը:
Մարսողական գեղձերն են թքագեղձերը, լյարդը,
ենթաստամոքսային գեղձը, նաև ստամոքսի ու
աղիների լորձաթաղանթում գտնվող հսկայական
քանակությամբ մանր գեղձերը:
4. ՄԱՐՍՈՂԱԿԱՆ ԽՈՂՈՎԱԿԻ ՊԱՏԵՐ, ՄԱՐՍՈՂԱԿԱՆ
ՖԵՐՄԵՆՏՆԵՐ.
Մարսողական խողովակի պատերն արտաքինից պատված
են շարակցական հյուսվածքային թաղանթով, միջին շերտը
հարթ մկանային կազմություն ունի: Այդ մկանաթելերի
կծկման շնորհիվ աղիների պարունակությունը
տեղաշարժվում է, և, ի վերջո, չմարսված նյութերը
հեռացվում են օրգանիզմից: Մարսողական խողովակի
պատերի ներքին շերտը լորձաթաղանթն է, որը կազմված է
գեղձային էպիթելից:
Օրգանական նյութերի քայքայման գործընթացը
կատարվում է մարսողական հյութերի (թուք,
ստամոքսահյութ, աղիքահյութ, լեղի, ենթաստամոքսային
հյութ) ազդեցության շնորհիվ: Դրանք պարունակում են
սպիտակուցային ծագում ունեցող ֆերմենտներ, որոնք
արագացնում են քիմիական ռեակցիաները: Ֆերմենտների
ազդեցությունը խիստ յուրովի է:
Յուրաքանչյուր ֆերմենտ ազդում է միայն որոշակի նյութի
վրա:
5. ՄԱՐՍՈՂԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ.
Ֆերմենտները գործում են միայն որոշակի
միջավայրում, օրինակ` պեպսինը` թթվային,
ամիլազը` հիմնային: Ֆերմենտներն ազդում են
միայն որոշակի ջերմաստիճանում, մեծ
մասամբ` 36−37°C:
Մարսողական համակարգի խանգարումները
առաջացնում են մի շարք հիվանդություններ,
ինչպես նաև պատճառ են դառնում գիրության:
Գիրությունը (մարմնի ավելորդ քաշ) շատ բարդ
խնդիր է, քանի որ դրա առաջացման
պատճառները ավելի շատ են, քան դրա դեմ
պայքարի արդյունավետ միջոցները:
6. ՄԱՐՍՈՂՈՒԹՅՈՒՆԸ ԲԵՐԱՆԻ ԽՈՌՈՉՈՒՄ.
Բերանի խոռոչի մուտքը սահմանափակված է
շրթունքներով։ Բերանի խոռոչում են գտնվում
ատամները, որոնք տեղակայված են վերին և
ստորին ծնոտների վրա։ Յուրաքանչյուր ծնոտում
տեղակայված է 4 կտրիչ, 2 ժանիք, 4 փոքր և 6 մեծ
աղորիքներ։
Յուրաքանչյուր ատամ ունի արմատ, որը
տեղակայված է ծնոտի ոսկրային ատամնաբնում,
նաև վզիկ ու պսակ, որոնք ատամի երևացող
մասերին են։
Ատամը կազմված է կարծր նյութից՝ դենտինից,
իսկ նրա պսակը ծածկված է էմալով։ Ատամն
արմատի շրջանում պատված է ցեմենտով։
Ատամի խոռոչը լցված է կակղանով։
7. ՄԱՐՍՈՂՈՒԹՅՈՒՆԸ ԲԵՐԱՆԻ ԽՈՌՈՉՈՒՄ.
Բերանի խոռոչում նյութերի մարսման և
խոնավացման մեջ մեծ դեր ունի թքագեղձի
արտադրած թուքը։ Թքագեղձերը երեք զույգ
են՝ հարականջային, ենթալեզվային և
ենթածնոտային, որոնց ծորաներով օրվա
ընթացքում արտադրվում է ավելի քան 1 լիտր
թուք։ Թուքը պարնակում է 99,4% ջուր, իսկ
մնացածը ֆերմենտներ են, և լիզոցիմ։
Բերանի խոռոչի մարսողության ընթացքում
կարևոր դեր ունի լեզուն։ Ծամելու ընթացքում
լեզուն սննդագնդիկն ուղում է դեպի ատամներ և
այնտեղից էլ ըմպան։Երբ կծկվում են լեզվի և
ըմպանի մկանները, տեղի է ունենում կլլման
գործնթաց։
