Σπουδαία ελληνικά θέατρα και πληροφορίες για αυτά.

1. ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΘΕΑΤΡΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ
1. Το αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου
Το αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου βρίσκεται στο νοτιοανατολικό άκρο
του ιερού που ήταν αφιερωμένο στον θεραπευτή θεό της αρχαιότητας,
τον Ασκληπιό, στο Ασκληπιείο Επιδαύρου. Είναι χτισμένο στη δυτική
πλαγιά του Κυνόρτιου όρους. Βρίσκεται κοντά στο σημερινό Λυγουριό
της Αργολίδας και ανήκει στον Δήμο Επιδαύρου. Θεωρείται το
τελειότερο αρχαίο ελληνικό θέατρο από άποψη ακουστικής και
αισθητικής.
Ιστορία
Το αρχαίο θέατρο κατασκευάστηκε από τον αρχιτέκτονα Πολύκλειτο
τον Νεότερο όπως αναφέρει ο Παυσανίας[4]. Ο Παυσανίας[5] εξαίρει
το θέατρο για τη συμμετρία και την ομορφιά του. Με μέγιστη
χωρητικότητα 13.000 - 14.000 θεατών το θέατρο φιλοξενούσε τους
μουσικούς, ωδικούς και δραματικούς αγώνες που
συμπεριλαμβάνονταν στη λατρεία του Ασκληπιού. Επίσης,
χρησιμοποιήθηκε και ως μέσο θεραπείας των ασθενών, καθώς υπήρχε
η πεποίθηση πως η παρακολούθηση δραματικών παραστάσεων είχε
ευεργετικά αποτελέσματα για την ψυχική και σωματική υγεία των
ασθενών.

2. Περιγραφή μνημείου
Το μνημείο σήμερα διατηρεί τη χαρακτηριστική τριμερή διάρθρωση
ενός ελληνιστικού θεάτρου, διαθέτει δηλαδή κοίλο, ορχήστρα και
σκηνικό οικοδόμημα. Κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους το θέατρο δεν
υπέστη μετατροπές όπως αρκετά ελληνικά θέατρα.
Το σκηνικό οικοδόμημα του θεάτρου κτίστηκε σε δύο οικοδομικές
φάσεις[6]: η πρώτη τοποθετείται στα τέλη του 4ου αι. π.Χ. και η
δεύτερη στα μέσα του 2ου αι. π.Χ. Μέχρι και σήμερα, το θέατρο
χρονολογούνταν κατ’ αναλογία με τη χρονολόγηση του σκηνικού
οικοδομήματος σε δύο φάσεις: η πρώτη στα τέλη του 4ου αι. π.Χ. και
η δεύτερη στα μέσα του 2ου αι. π.Χ.
Το κοίλο του διαιρείται καθ’ ύψος σε δύο άνισα τμήματα, το κάτω
κοίλο ή θέατρο και το άνω θέατρο ή επιθέατρο. Τα δύο επιμέρους
τμήματα χωρίζονται από ένα οριζόντιο διάδρομο κίνησης των θεατών
(πλάτους 1.82 μ.), το διάζωμα. Το κάτω τμήμα του κοίλου διαιρείται σε
12 σφηνοειδή τμήματα, τις κερκίδες, ενώ το άνω τμήμα του σε 22. Οι
κατώτερες σειρές του άνω και κάτω κοίλου έχουν τη μορφή
προεδρίας, θέσεις δηλαδή που προορίζονταν για σημαντικά πρόσωπα.
Ο σχεδιασμός του κοίλου είναι μοναδικός και βασίστηκε σε τρία
κέντρα χάραξης. Χάρη στον ιδιαίτερο αυτό σχεδιασμό επιτεύχθηκε αφ’
ενός η τέλεια ακουστική του θεάτρου, αφ’ ετέρου το άνοιγμα προς την
καλύτερη θέαση.
Το κέντρο του θεάτρου αποτελεί η κυκλική ορχήστρα, διαμέτρου 20 μ.
Στο κέντρο της βρίσκεται κυκλική λίθινη πλάκα, η βάση του βωμού, ή η
θυμέλη. Την ορχήστρα περιβάλλει ειδικός υπόγειος αποχετευτικός
αγωγός, ο εύριπος, πλάτους 1.99 μ, τον οποίο κάλυπτε λίθινος
κυκλικός διάδρομος.

3. Απέναντι από το κοίλο και πίσω από την ορχήστρα αναπτύσσεται το
σκηνικό οικοδόμημα του θεάτρου. Η μορφή της σκηνής (η οποία εν
μέρει διατηρείται και σήμερα) χρονολογείται στην ελληνιστική
περίοδο και αποτελείτο από διώροφο σκηνικό οικοδόμημα και
προσκήνιο μπροστά στη σκηνή. Το προσκήνιο είχε στην πρόσοψή του
κιονοστοιχία. Εκατέρωθεν του προσκηνίου προεξείχαν ελαφρά τα δύο
παρασκήνια. Ανατολικά και δυτικά των δύο παρασκηνίων υπήρχαν
δύο μικρά ορθογώνια δωμάτια για τις ανάγκες των παραστάσεων. Δύο
κεκλιμένα επίπεδα οδηγούσαν στην στέγη του προσκηνίου, στο λογείο
όπου αργότερα έπαιζαν οι ηθοποιοί. Τέλος, το θέατρο διέθετε δύο
μεγαλοπρεπείς θύρες, οι οποίες είναι σήμερα αναστηλωμένες.

4. 2. Αρχαίο θέατρο Αμφιλοχίου Άργους
Στον οικισμό Καινούργιο της κοινότητας Αμπελακίων, που απέχει 12
χλμ. από την Αμφιλοχία και βρίσκεται ανατολικά του οδικού άξονα
Αμφιλοχίας – Άρτας, σε μία από τις ήπιες απολήξεις του Μακρυνόρους
τα προς τον Αμβρακικό κόλπο, διατηρούνται τα ερείπια αρχαίας πόλης,
η οποία ταυτίζεται με τη γνωστή από τον Θουκυδίδη σημαντική πόλη
της Ακαρνανίας, το Αμφιλοχικό Άργος. Από αυτή την τόσο σημαντική
πόλη, που κυριαρχούσε από τον 5ο αι. π.Χ. στην εύφορη παράκτια
πεδινή περιοχή, διατηρούνται ορατά τμήματα της οχύρωσής της, τα
θεμέλια δημοσίων και ιδιωτικών κτιρίων, ίχνη του θεάτρου.
Η θέση του θεάτρου του Αμφιλοχικού Άργους είναι γνωστή ήδη από το
1916, αλλά δεν έχει ακόμα ερευνηθεί ανασκαφικά, γι’ αυτό και είναι
ορατές μόνο ορισμένες λιθόπλινθοι του κοίλου.

5. 3. Αρχαίο θέατρο Δελφών
Το θέατρο των Δελφών είναι ένα από τα λίγα θέατρα της αρχαίας
Ελλάδας, για το οποίο γνωρίζουμε τόσο την ακριβή χρονολόγηση όσο
και τις μορφές που είχε στη διάρκεια των αιώνων, το συνολικό του
σχέδιο και την όψη του κοίλου. Βρίσκεται μέσα στο ιερό του
Απόλλωνα, στη βορειοδυτική γωνία και στη συνέχεια του περιβόλου
του. Στην αρχαιότητα φιλοξενούσε τους αγώνες φωνητικής και
ενόργανης μουσικής, που διεξάγονταν στο πλαίσιο των Πυθίων και
άλλων θρησκευτικών εορτών και τελετουργιών, των οποίων η σημασία
προσδίδει στο μνημείο πνευματική και καλλιτεχνική αξία ισότιμη με
την αθλητική ιδέα που συμβολίζει το αρχαίο στάδιο της Ολυμπίας. Η
μορφή του πρώτου θεάτρου, που κατασκευάσθηκε στο χώρο, δεν μας
είναι γνωστή. Είναι πιθανό ότι οι θεατές κάθονταν σε ξύλινα
καθίσματα ή απ' ευθείας στο έδαφος. Αργότερα, τον 4ο αι. π.Χ.,
κτίσθηκε το πρώτο πέτρινο θέατρο και ακολούθησαν πολλές επισκευές
του. Τη σημερινή του μορφή, με τη λιθόστρωτη ορχήστρα, τα λίθινα
εδώλια και τη σκηνή, έλαβε κατά τους πρώιμους ρωμαϊκούς χρόνους,
το 160/159 π.Χ., όταν ο Ευμένης Β΄ της Περγάμου χρηματοδότησε τις
κατασκευαστικές και επισκευαστικές εργασίες που έγιναν στο μνημείο.
Το κοίλο του θεάτρου διαμορφώθηκε εν μέρει στο φυσικό έδαφος
(στα βόρεια και δυτικά) και εν μέρει σε τεχνητή επίχωση (στα νότια και
ανατολικά). Διαιρείται με το διάζωμα σε δύο ζώνες, από τις οποίες η
ανώτερη έχει 8 σειρές εδωλίων και η κατώτερη 27. Οι δύο ζώνες
χωρίζονται με ακτινωτές κλίμακες, σε έξι κερκίδες η επάνω και σε επτά
η κάτω, συνολικής χωρητικότητας 5.000 θεατών. Η πεταλοειδής
ορχήστρα πλαισιώνεται από αποχετευτικό αγωγό, ενώ το
πλακόστρωτο δάπεδό της και το θωράκιο προς την πλευρά του κοίλου
ανήκουν στους ρωμαϊκούς χρόνους. Στους τοίχους των παρόδων είναι
εντοιχισμένες απελευθερωτικές επιγραφές, το κείμενο των οποίων,
όμως, έχει χαθεί λόγω της φθοράς που έχει υποστεί η επιφάνεια των
λιθοπλίνθων. Από τη σκηνή σώζονται μόνο τα θεμέλια.

6. Φαίνεται ότι χωριζόταν σε δύο μέρη, το προσκήνιο και την κυρίως
σκηνή. Τον 1ο αι. μ.Χ. η πρόσοψη του προσκηνίου διακοσμήθηκε με
ζωφόρο, στην οποία απεικονίζονταν οι άθλοι του Ηρακλή.
Στο θέατρο έχουν γίνει ανασκαφές και εργασίες συντήρησης, ωστόσο
το μνημείο έχει υποστεί αρκετές φθορές και πολλά αρχιτεκτονικά μέλη
του (εδώλια και λιθόπλινθοι παρόδων) βρίσκονται ακόμη διάσπαρτα
σε ολόκληρο το ιερό. Επί πλέον, το κοίλο παρουσιάζει φαινόμενα
καθιζήσεων, ενώ έντονο είναι και το φαινόμενο των επιφανειακών
απολεπίσεων και ρηγματώσεων των λίθων, που οδηγούν σε απώλεια
μεγαλύτερων τμημάτων του ασβεστολιθικού υλικού.

7. 4. Αρχαίο θέατρο Άργους
Το αρχαίο θέατρο Άργους αποτελεί το κορυφαίο πολιτιστικό μνημείο
του Άργους, και βρίσκεται σε κεντρικό σημείο της πόλης,
νοτιοανατολικά του λόφου της Λάρισας, ενώ εκτείνεται ακριβώς
απέναντι από την αρχαία αγορά Άργους.
Κατασκεύασμα του Πολύκλειτου στα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ., το
αρχαίο θέατρο Άργους θεωρείται ένα αρχιτεκτονικό επίτευγμα, καθώς
κατά το ένα τρίτο είναι λαξευμένο σε φυσικό βράχο.
Με χωρητικότητα περίπου 20.000 θεατών στα χρόνια της ακμής του,
το αρχαίο θέατρο Άργους αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα αρχαία
θέατρα του ελλαδικού κόσμου, φιλοξενώντας μουσικούς και
δραματικούς αγώνες των Νεμέων, αλλά και αγώνες προς τιμήν της
θεάς Ήρας, ενώ κατά τους Ρωμαικούς χρόνους οι αγώνες που
τελούνταν στο χώρο γίνονταν προς τιμήν του εκάστοτε αυτοκράτορα.
Το αρχαίο θέατρο Άργους αποτελούνταν από το κοίλον των θεατών,
και την ορχήστρα των παραστάσεων. Το κοίλον διέθετε 89 σειρές
εδωλίων, τα οποία ήταν χωρισμένα σε τρία διαζώματα τεσσάρων
τμημάτων, τις κερκίδες. Τα κεντρικότερα εδώλια, που προορίζονταν
για τους επισήμους, ήταν επίσης λαξευμένα στο βράχο, ενώ τα
υπόλοιπα αποτελούνταν από λίθινους δόμους και χτίζονταν πάνω σε
χώμα.
Η ορχήστρα του αρχαίου θεάτρου Άργους είχε διαμέτρο 26,68 μέτρων,
και την περιέβαλε αγωγός για την απομάκρυνση των υδάτων σε
περίπτωση πλημμύρας. Το δάπεδό της, ήταν από ασβεστολιθικές
πλάκες και έτσι σχηματίζονταν ένας κύκλος, πάνω στον οποίο
εφάπτονταν οι δύο διάδρομοι ή πάροδοι. Το προσκήνιο,
αποτελούνταν από 20 κίονες, κι ανοίγοταν προς το μέρος της
ορχήστρας, και πίσω από αυτό η σκηνή.

8. Από τον 2ο αιώνα μ.Χ. το αρχαίο θέατρο Άργους εξωραϊστηκε κατά το
ρωμαϊκό πρότυπο, ενώ στην πορεία εμφανίστηκαν σ’ αυτό και
περιφράξεις (σε περιπτώσεις μονομαχιών), στέγαστρα (για τον ήλιο)
,και νέες εξέδρες για τους επισήμους, μέχρι που έπαψε να λειτουργεί
τον 5ο-6ο αιώνα μ.Χ.

9. 5. Αρχαίο θέατρο Ασπένδου
Το αρχαίο θέατρο της Ασπένδου θεωρείται ένα από τα καλύτερα
διατηρημένα αρχαία ελληνικά θέατρα στο κόσμο. Έχει διάμετρο 96 μ.
και χωρητικότητα καθισμάτων 7.000 θεατών. Κτίσθηκε από τον Έλληνα
αρχιτέκτονα Ζήνωνα το 155 (μ.Χ.) στην ελληνιστική περίοδο. Το κοίλο
ήταν κατασκευασμένο αμφιθεατρικά και έφερε τρία διαζώματα, (το
κάτω,το μεσαίο και το άνω με θολωτές καμάρες) ενδιάμεσα των
οποίων φέρονταν ανά είκοσι σειρές μαρμάρινων καθισμάτων.
Είσοδος στη σκηνή
Ο εσωτερικός διάκοσμος της σκηνής
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον από αρχιτεκτονική άποψη παρουσιάζει η μεγάλη
πρόσοψη της σκηνής που το ύψος της έφθανε περίπου τα 14 μ.
Ολόκληρο το χώρο της σκηνής φέρεται να σκέπαζε λοξή ξύλινη στέγη
που εξασφάλιζε επίσης και ηχομόνωση. Η στέγη αυτή ήταν κρεμαστή
σε ιστούς που ήταν περασμένοι σε 58 πακτωμένους προβόλους στο
άνω μέρος της σκηνής και που με σχοινιά σύρονταν περιμετρικά από
τις θολωτές καμάρες του άνω διαζώματος. Το θέατρο αυτό ήταν
δωρεά δύο πλουσίων Ασπενδίων εμπόρων της εποχής.
Κατά την Βυζαντινή περίοδο το θέατρο είχε μεταβληθεί αρχικά σε
καραβάν-σεράι (=σταθμό καραβανιών), αργότερα όμως μετά την
κατάληψη της περιοχής από τους Σελτζούκους αποτελούσε
Σελτζουκικό ανάκτορο.

10. Μέχρι πρόσφατα στο θέατρο αυτό παρουσιάζονταν διάφορα θερινά
καλλιτεχνικά φεστιβάλ, λόγω όμως φθορών που σημειώθηκαν έχουν
ανασταλεί παρόμοιες εκδηλώσεις, που συνεχίζονται όμως σε
παρακείμενο κατάλληλα διαμορφωμένο χώρο.
Το αρχαίο θέατρο της Ασπένδου θεωρείται ένα από τα καλύτερα
διατηρημένα αρχαία ελληνικά θέατρα στο κόσμο. Έχει διάμετρο 96 μ.
και χωρητικότητα καθισμάτων 7.000 θεατών. Κτίσθηκε από τον Έλληνα
αρχιτέκτονα Ζήνωνα το 155 (μ.Χ.) στην ελληνιστική περίοδο. Το κοίλο
ήταν κατασκευασμένο αμφιθεατρικά και έφερε τρία διαζώματα, (το
κάτω,το μεσαίο και το άνω με θολωτές καμάρες) ενδιάμεσα των
οποίων φέρονταν ανά είκοσι σειρές μαρμάρινων καθισμάτων.

11. 6. Αρχαίο θέατρο Άσσου
Όπως κάθε αρχαία πόλη, έτσι και η Άσσος είχε το θέατρό της στην
πλαγιά, κάτω από την αγορά, με υπέροχη θέα στο πέλαγος και στον
Λεπέτυμνο! Κατασκευάστηκε ίσως σε μια κοιλότητα λατομείου στην
ύστερη ελληνιστική εποχή (2ος π.Χ. αι.), σίγουρα επάνω σε
προηγούμενο! Ήταν το μισό απ’ αυτό της Μυτιλήνης με χωρητικότητα
περίπου 5.000 θεατών. Ένα διάζωμα το χωρίζει σε δύο τμήματα 13 και
15 σειρών εδράνων. Η ορχήστρα του, μήκους 20,5 μέτρων, ήταν
διώροφη και είχε στεγασμένες εισόδους στα πλάγια! Το βλέπουμε
ανακατασκευασμένο και γίνονται διάφορες εκδηλώσεις στον χώρο
του.
Τα σπίτια της πόλης βρίσκονταν στη νότια πλαγιά, γύρω από τον κύριο
(ΝΔ προς ΝΑ) δρόμο και έχει ανασκαφεί ένας από τους κάθετους.
Φαίνεται ότι εδώ υπήρχαν τα «πλούσια σπίτια» και ανασκάπτονται
ακόμα, από το 1992, σε μια έκταση 1.000 τ.μ. Αυτά χρονολογήθηκαν
από τον 1ο - 3ο μ.Χ. αι., 90-110 τ.μ, με πλακόστρωτες αυλές, δεξαμενές
νερού, μονώροφα, με τοίχους πάχους 60 εκ. από λαξευμένες πέτρες
και λάσπη. Επάνω απ’ αυτά υπήρχαν μεταγενέστερα έως την
πρωτοχριστιανική εποχή, τον 6ο μ.Χ. αι. Πιο «λαϊκά» σπίτια κάλυπταν
και την ανατολική πλαγιά, μέσα από την ανατολική πύλη. Ήταν το ένα
δίπλα στο άλλο, με μικρές αυλές, από αλάξευτη πέτρα και λάσπη, με
δύο ή τρία δωμάτια και μικρές αυλές. Ίσως στην περιήγηση του
σημερινού Behram να συναντήσουμε τέτοια σπίτια, κατάλοιπα της
ίδιας αγωνίας του φτωχού ανθρώπου να επιβιώσει, άσχετα με την
εποχή που του όρισε η ιστορία. Ο τοπικός βασάλτης, το υπόστρωμα
του υψώματος, αποτέλεσε και αποτελεί ακόμα το κύριο οικοδομικό
υλικό που έχτισε τα πάντα! Τείχη, σπίτια, δημόσια κτήρια, με τη
χρησιμοποίηση ανδεσίτη και μαρμάρου.

12. Η πόλη, την οποία το 334 π.Χ. απελευθέρωσε από τους Πέρσες ο
Αλέξανδρος και ήταν από το 241 π.Χ. στην κυριαρχία των Ατταλιδών
της μακρινής Περγάμου, κληροδοτείται το 130 π.Χ. από τον Άτταλο τον
Γ΄, στην ανερχόμενη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία! Έχει περάσει
ανεπίστρεπτα η εποχή του Ερμεία και του Αριστοτέλη! Στον
«ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΟΝ ΜΕΓΙΣΤΟΝ ΝΕΙΚΗΤΗΝ ΚΑΙ ΤΡΟΠΑΙΟΦΟΡΟΝ ΑΙΕΙ
ΑΥΓΟΥΣΤΟΝ…..» είναι αφιερωμένο πια ένα μαρμάρινο τιμητικό βάθρο,
που βρίσκεται στον χώρο της αρχαίας πόλης!

13. 7. Αρχαίο θέατρο Αιγείρας
Ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της πόλης, αν και δεν αναφέρεται
από τον Παυσανία το 2ο αι.μ.Χ., είναι το αρχαίο θέατρο. Κτισμένο στη
βόρεια πλαγιά τεχνητού λόφου και εν μέρει λαξευμένο στο φυσικό
βράχο το θέατρο ατενίζει το γαλάζιο της θάλασσας. Έχει πεταλόσχημο
κοίλο και βρίσκεται σε υψόμετρο 350μ. από την επιφάνεια της
θάλασσας, βόρεια της ακρόπολης. Η κατασκευή του χρονολογείται στο
α΄ μισό του 3ου αι. π.Χ., γύρω στα 280-250 π.Χ., όταν ιδρύεται το Β΄
Κοινό των Αχαιών – η Αχαϊκή Συμπολιτεία – και οι αχαϊκές πόλεις
αναδιοργανώνονται. Το κοίλο λαξεύτηκε στο βράχο και, όπου αυτός
δεν υπήρχε, διαμορφώθηκε κατάλληλα το έδαφος και τοποθετήθηκαν
λίθινα εδώλια. Στο φυσικό βράχο λαξεύτηκε κατά το μεγαλύτερο μέρος
και η ορχήστρα, στα κράσπεδα της οποίας κατασκευάστηκε αυλάκι για
την απορροή των όμβριων υδάτων. Το σκηνικό οικοδόμημα της
Ελληνιστικής περιόδου ήταν διώροφο. Ένα διάζωμα διαιρεί το κοίλο σε
δύο τμήματα και η συνολική χωρητικότητά του ανέρχεται σε 3.000
θεατές, ενώ το μήκος του φθάνει τα 30.70μ.

14. 8. Αρχαίο θέατρο Ήλιδας
Το αρχαίο θέατρο της Ήλιδας είναι κτισμένο στα βόρεια της αρχαίας
αγοράς, σε μια παλιά αναβαθμίδα του Πηνειού ποταμού, η οποία
διαμορφώθηκε κατάλληλα γι’ αυτό το σκοπό. Το θέατρο κτίστηκε τον
4ο αι. π.χ. Σοβαρές καταστροφές μάλλον από σεισμό κατά την ύστερη
ελληνιστική εποχή, οδήγησαν στην αντικατάσταση του δυτικού
αναλημματικού τοίχου από έναν νεότερο. Μετασκευές υπέστη και στα
ρωμαϊκά χρόνια.
Παρουσιάζει την μάλλον σπάνια ιδιομορφία ότι το κοίλο του ήταν
χωμάτινο. Λίθινη επένδυση υπήρχε μόνο στις ανόδους που επέτρεπαν
την πρόσβαση στα διάφορα σημεία του, κατά μήκος των παρόδων και
σε μια σειρά λίθινων εδράνων στο κατώτερο τμήμα του. Έξι διάδρομοι
ανόδου, πλάτους περίπου ενός μέτρου, στρωμένοι με ποταμίσιες
πέτρες (κροκάλες), χώριζαν το κοίλο σε επτά κερκίδες. Ισχυροί
αναλημματικοί τοίχοι συγκρατούσαν την επίχωση του κοίλου και
διαμόρφωναν με τα πλευρικά διαμερίσματα της σκηνής τις δύο
παρόδους του θεάτρου.
Η μόνιμη λίθινη σκηνική κατασκευή είναι από τις αρχαιότερες. Σώζει
ένα από τα παλαιότερα προσκήνια (αρχές 3ου αι. π.Χ.), η πρόσοψη του
οποίου ήταν διακοσμημένη με ημικίονες. Μεγάλες οπές κατά μήκος
του στυλοβάτη επέτρεπαν την τοποθέτηση των σκηνικών. Πίσω από το
προσκήνιο υπήρχαν τα διάφορα ευρύχωρα διαμερίσματα της σκηνής
και εκατέρωθέν της τα παρασκήνια. Η αρχικά κυκλική ορχήστρα
περιορίστηκε από την κατασκευή μιας μακρόστενης δεξαμενής που
διοχέτευε τα όμβρια ύδατα μέσω ενός παλαιότερου αγωγού στον
Πηνειό.
Το θέατρο βρήκε εγκαταλειμμένο ο περιηγητής Παυσανίας ο οποίος
επισκέφθηκε την Ήλιδα στο β’ ήμισυ του 2ου μ.Χ. αιώνα. Έναν αιώνα
αργότερα ολόκληρη η περιοχή μετατράπηκε σε νεκροταφείο. Η
καταστροφή αυτή που παρατηρείται και σε άλλα σημεία της αρχαίας
πόλης σχετίζεται με την επιδρομή των Ερούλων (267 μ.Χ.).

15. 9. Αρχαίο θέατρο Γυθείου
Το αρχαίο θέατρο του Γυθείου βρίσκεται στο βόρειο τμήμα της
ομώνυμης σύγχρονης πόλης και πιο συγκεκριμένα στους πρόποδες της
ακρόπολης.
Χρονολόγηση και περιγραφή του μνημείου
Το θέατρο οικοδομήθηκε κατά τους πρώιμους ρωμαϊκούς χρόνους. Το
κοίλο του θεάτρου αποτελείται από 15 σειρές εδωλίων, από τις οποίες
σώζονται σε καλή κατάσταση οι πρώτες 8 σειρές. Το κοίλο διαθέτει
σήμερα τέσσερις κερκίδες. Η πρώτη σειρά εδράνων που προορίζεται
για τους επίσημους, γνωστή ως προεδρία, διαθέτει καθίσματα με
ερεισίνωτα (ειδικό στήριγμα για την πλάτη). Οι υπόλοιπες σειρές
αποτελούνται από απλά ημικυκλικά έδρανα με αύλακα. Το θέατρο δεν
έχει περιμετρικό
διάδρομο και άνω
διάζωμα. Στο
βόρειο και στο
νότιο τμήμα του
κοίλου υπήρχαν
πώρινοι
αναλημματικοί
τοίχοι, διαμέτρου
75 περίπου μ., οι
οποίοι είναι
πώρινοι. Το
υπόλοιπο θέατρο
ήταν κατασκευασμένο από εγχώριο υπόλευκο μάρμαρο.
Η σκηνή έχει μήκος 12 μ. και πλάτος 5 μ. Στο πίσω μέρος της σκηνής
υπάρχει στοά, η οποία χρησιμοποιούνταν για τις ανάγκες των
ηθοποιών.

16. Στην ορχήστρα, τις εισόδους και στη βάση της σκηνής υπάρχουν
γλυπτά και αγάλματα θεών και ηρώων.
Χρήση μνημείου
Από την αρχή της ίδρυσής του στο θέατρο πραγματοποιούνταν
θεατρικές παραστάσεις διαφόρων ειδών. Επίσης, στο χώρο του
θεάτρου τιμούσαν με πολυήμερη γιορτή την αυτοκρατορική
οικογένεια, κάνοντας αγώνες άσματος και προσφορές μπροστά στα
αγάλματα των τιμώμενων προσώπων. Σε μεταγενέστερους χρόνους
στο χώρο της ορχήστρας κατασκευάστηκε δεξαμενή.
Ανασκαφικές εργασίες
Το θέατρο ανασκάφηκε για πρώτη φορά το 1891 από τον Ανδρέα Σκιά
και αποκαλύφθηκε σχεδόν ολόκληρο, εκτός από το πίσω μέρος της
σκηνής.

17. 10. Αρχαίο θέατρο Διονύσου
Το Θέατρο του Διονύσου ή Θέατρο Διονύσου Ελευθερέως είναι ο
σημαντικότερος γνωστός υπαίθριος θεατρικός χώρος στην αρχαία
Αθήνα και θεωρείται το πρώτο θέατρο του κόσμου. Βρισκόταν 3
περίπου μέτρα πάνω από το ναό και αποτελούσε μέρος του ιερού του
Ελευθερέως Διονύσου που βρισκόταν στις νοτιοανατολικές παρυφές
της Ακρόπολης και υπήρξε ο βασικός τόπος παράστασης του αττικού
δράματος, αφού φιλοξενούσε τα Μεγάλα Διονύσια, τη μεγαλύτερη
θεατρική γιορτή της πόλης των Αθηνών. Οι σωζόμενες τραγωδίες και
κωμωδίες του 5ου και του 4ου π.Χ. αι. γράφτηκαν - τουλάχιστον οι
περισσότερες - για να εκτελεστούν σε αυτόν τον χώρο.
Η Ελληνική Αρχαιολογική Εταιρεία ξεκίνησε τις ανασκαφές στη περιοχή
του θεάτρου το 1838 οι οποίες συνεχίστηκαν πολύ περισσότερο στο
υπόλοιπο του 19ου αιώνα.
Θεμελίωση
Το θέατρο του Διονύσου θεμελιώθηκε πιθανώς τον 6ο π.Χ. αι., στην
περίοδο της δυναστείας των Πεισιστρατιδών, που με τα τότε δεδομένα
θεωρείται γιγάντιο τεχνικό έργο. Έκτοτε επανοικοδομήθηκε και
επεκτάθηκε πολλές φορές και έτσι είναι δύσκολο να καθορισθεί ποια
ήταν η αρχική του μορφή. Σήμερα στον ίδιο χώρο βρίσκονται τα
ερείπια ενός ρωμαϊκού θεάτρου. Από την κεντρική κερκίδα του
θεάτρου σώζονται σήμερα μόνο 13 σειρές εδωλίων.
Αρχιτεκτονική
Σχεδιάγραμμα του Θεάτρου
Το θέατρο ήταν αρχικά μόνο ένα μέρος του περιβόλου ή τεμένους του
Διονύσου. Αποτελούνταν από έναν επίπεδο χώρο για την ορχήστρα και
ελάχιστες σειρές ξύλινων ή μαρμάρινων κερκίδων στο λόφο. Η
παλαιότερη ορχήστρα στον περίβολο του θεάτρου πιστεύεται πως
ήταν κυκλική και είχε διάμετρο περίπου 27 μέτρων, αν και υπάρχουν

18. διαφωνίες προς το θέμα αυτό. Μια ξύλινη σκηνή κατασκευάστηκε στο
πίσω μέρος της ορχήστρας, για την τοποθέτηση τεχνητών σκηνικών και
πιθανώς για τη βελτίωση της ακουστικής. Ο περίβολος περιείχε τον
αρχαιότερο ναό του Διονύσου και έναν θυσιαστικό βωμό. Αργότερα
προστέθηκε μια αίθουσα ή στοά εξαλείφοντας τον παλαιότερο ναό και
χτίστηκε ένας δεύτερος ναός επεκτείνοντας νότια τα όρια του
περιβόλου. Η ακουστική του χώρου θεωρούνταν εξαιρετική. Στα τέλη
του 5ου αιώνα π.Χ. οι ξύλινες κατασκευές αντικαταστάθηκαν με
μαρμάρινες.
Το Θέατρο του Διονύσου οφείλει τη παρούσα μορφή του ως επί το
πλείστον στον Λυκούργο (περ. 390-324/4 π.Χ), ο οποίος ως επιβλέπων
του οικονομικού και οικοδομικού προγράμματος, αναμόρφωσε το
θέατρο σε μαρμάρινο και του έδωσε μνημειακή μορφή. Το θέατρο του
4ου αιώνα π.Χ. είχε μόνιμη σκηνή η οποία εκτείνονταν μπροστά από
την ορχήστρα και χώρο κερκίδων τριών διαζωμάτων (θέατρον) το
οποίο εκτεινόταν στη πλαγιά του λόφου. Το κτίσμα της σκηνής διέθετε
δύο πτέρυγες προβολής σε κάθε πλευρά (παρασκήνια), στα οποία
ενδεχομένως τοποθετούνταν σκάλες ή κινητά σκηνικά.
Μεταβολές υλοποιήθηκαν στο θέατρο κατά την ύστερη Ελληνιστική
περίοδο, όταν και προστέθηκαν 67 μαρμάρινοι θρόνοι γύρω από τη
περιφέρεια της ορχήστρας. Οι θρόνοι ήταν ενυπόγραφοι με τα
ονόματα των αξιωματούχων οι οποίοι τους κατείχαν. Οι μαρμάρινοι
θρόνοι που σώζονται μέχρι σήμερα, έχουν τη μορφή καθισμάτων
κλισμού, και φαίνεται πως ήταν Ρωμαϊκά αντίγραφα προγενέστερων
περιόδων. Στο ενδιάμεσο αυτής της σειράς καθισμάτων βρισκόταν
ένας μεγάλος μαρμάρινος θρόνος που ανήκε στον ιερέα του Διονύσου.
Το θέατρο εκσυγχρονίστηκε κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο, αν και
διατηρήθηκαν τα στοιχεία, η ακεραιότητα και η γενική μορφή του
αρχαιοελληνικού θεάτρου. Μια εξ ολοκλήρου νέα σκηνή
κατασκευάστηκε κατά τον 1ο αιώνα μ.Χ., αφιερωμένη στον Διόνυσο
και τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Νέρωνα. Μέχρι τη περίοδο αυτή, στο
δάπεδο της ορχήστρας τοποθετήθηκε μάρμαρο, ενώ νέες τιμητικές
θέσεις χτίστηκαν στην άκρη της ορχήστρας.

19. Κάποιες ακόμη αλλαγές έγιναν κατά τη διάρκεια του 3ου αιώνα μ.Χ.
από τον άρχοντα Φαίδρο, συμπεριλαμβανομένης και της επανάχρησης
των νωρίτερων ανάγλυφων του Αδριανού, τα οποία είχαν χτιστεί
μπροστά από το κτίσμα της σκηνής. Τα απομεινάρια του
ανακαινισμένης και επανασχεδιασμένης Ρωμαϊκής έκδοσης του
θεάτρου υπάρχουν ακόμη στο χώρο.
Η χωρητικότητα του θεάτρου υπολογίζεται σε 17.000 περίπου θεατές
που κατανέμονταν σε κερκίδες. Η απόσταση της πρώτης σειράς
(προεδρία) από την τελευταία εκτιμάται γύρω στα 80 μέτρα, ενώ από
τους ηθοποιούς γύρω στα 12 μέτρα. Η ψηλότερη σειρά θέσεων του
θεάτρου υψωνόταν περίπου 35 μέτρα επάνω από το χαμηλότερο
μέρος του περιβόλου και, πριν από την κατασκευή της στοάς και της
σκηνής, οι θεατές μπορούσαν να δουν τον ναό και τον θυσιαστικό
βωμό από το θέατρο. Το πιο σημαντικό για τους Αθηναίους, βέβαια,
ήταν το γεγονός ότι ο ίδιος ο Διόνυσος (αντιπροσωπευόμενος από το
λατρευτικό του άγαλμα στην μπροστινή σειρά) μπορούσε να βλέπει
όχι μόνον τις παραστάσεις που δίνονταν προς τιμήν του, αλλά και τις
θυσίες που προσφέρονταν στον βωμό του.
Άλλες χρήσεις
Ορισμένες φορές το Θέατρο του Διονύσου χρησιμοποιούνταν για τη
φιλοξενία συνεδριάσεων της Εκκλησίας του Δήμου, ιδίως μετά τον
χαρακτηρισμό της Πνύκας ως ακατάλληλου. Κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο,
«ακάθαρτες Ρωμαϊκές εκδηλώσεις» που συνήθως περιορίζονταν στο
αμφιθέατρο, αντικατέστησαν τις ιερές παραστάσεις που τελέστηκαν
μια φορά στο χώρο. Κατά τη Βυζαντινή περίοδο, ολόκληρος ο χώρος
καταστράφηκε.

20. Αναστήλωση του θεάτρου
Ήδη από το 2002 ξεκίνησαν οι εργασίες αναστήλωσης του αρχαίου
θεάτρου του Διονύσου. Σύμφωνα με δελτία τύπου του Υπουργείου
Πολιτισμού κατά την περίοδο 2002 – 2009 διατέθηκαν 3,5
εκατομμύρια ευρώ, προερχόμενα τόσο από το Γ΄ Κοινοτικό Πλαίσιο
Στήριξης, όσο και από εθνικούς πόρους, των οποίων θα ακολουθήσει
νέα χορηγία ύψους 6 εκατομ. ευρώ, από τη Νομαρχία Αθηνών για την
αναμόρφωση της κεντρικής κερκίδας με την κατασκευή 13 ακόμη
σειρών εδωλίων, προσθέτοντας έτσι 500 ακόμα θέσεις στις 1600
υπάρχουσες.
Για την αναστήλωση θα χρησιμοποιηθεί αντί του πειραϊκού ακτίτη,
που ήταν το αρχαίο υλικό κατασκευής, παρόμοιος λίθος από την
Κορινθία, καθώς και το υλικό των αρχαίων εδωλίων που έχει
εντοπιστεί και βρίσκεται διάσπαρτο στον χώρο.
Το έργο της αναστήλωσης έχει αναλάβει ο αρχιτέκτονας -
αναστηλωτής Κωνσταντίνος Μπολέτης με ειδικό επιτελείο
αρχιτεκτόνων, τον Κλήμη Ασλανίδη, την Αθηνά Σαμαρά και τις
αρχαιολόγους Χριστίνα Παπασταμάτη και Ελένη Παριανού. Το
κεντρικό τμήμα του θεάτρου προβλέπόταν να ολοκληρωθεί το 2013,
ενώ όλος ο χώρος, με προεκτάσεις των πλαϊνών σημείων του το 2016.
Τον Ιανουάριο του 2010 είχαν ολοκληρωθεί οι εργασίες κατασκευής
έξι σειρών εδωλίων.
Το ωδείον
Το θέατρο του Διονύσου διέθετε τρία ωδεία. Το πρώτο βρισκόταν
κοντά στην Εννεάκρουνο, το δεύτερο ήταν του Περικλή και το τρίτο
κτίστηκε από τον Ηρώδη τον Αττικό.

21. I. Το πρώτο ωδείο
Το ωδείο αυτό ήταν παμπάλαιο κτίσμα της αρχαίας Αθήνας και
χρονολογείται πριν την κτίση του θεάτρου του Διονύσου. Εδώ έδιναν
την παράστασή τους οι ραψωδοί και οι κιθαρωδοί. Δεν έχει διασωθεί
ποιος το έχτισε ούτε αν καταστράφηκε κατά την επιδρομή των Περσών
στην Αθήνα. Κατά τη διάρκεια του 5ου και του 4ο αιώνα π.Χ.
χρησιμοποιήθηκε για πολιτικούς και στρατιωτικούς σκοπούς, αλλά και
ως αποθηκευτικός χώρος για τα σιτηρά της Αθήνας. Εδώ έμεναν ο
σιτοφύλακας και οι μετρονόμοι και λάμβαναν χώρα δίκες. Στον χώρο
αυτό γινόταν και η εναρκτήρια τελετή των Διονυσιακών αγώνων, ο
λεγόμενος προάγωνος, μια τελετή στην οποία οι δραματικοί ποιητές
ανήγγελλαν τους τίτλους των έργων τους και εισήγαν τους ηθοποιούς
τους. Την εποχή του Παυσανία ήταν ένα από τα λαμπρότερα κτήρια
της Αθήνας, λαμπρότερο ακόμη και από το υστερότερο ωδείο του
Περικλή.
ΙΙ. Το ωδείον του Περικλή
Στα μέσα του 5ου αι. π.Χ., ανοικοδομώντας την αρχαία Ακρόπολη,
ο Περικλής έχτισε το ωδείον βορειοανατολικά του θεάτρου. Αυτό το
κτήριο ήταν κατά προσέγγιση τετραγωνικό στη μορφή με μια στέγη
που περιγράφηκε ως πυραμιδική ή κωνική. Μνημονεύτηκε από τον
Ψευτο-Δικαίαρχο ως το λαμπρότερο κτήριο του κόσμου.
Λένε ακόμα ότι ο Ξέρξης το απομιμήθηκε για να χτίσει τη σκηνή
του χρησιμοποιώντας τα κατάρτια από τα περσικά καράβια. Όταν ο
Σύλλας κατέκτησε την Αθήνα την 1η Μαρτίου 86 π.Χ., ο Αριστίων
κατέφυγε στην Ακρόπολη, ενώ προηγουμένως πυρπόλησε το ωδείο για
να μην το χρησιμοποιήσουν οι Ρωμαίοι για ορμητήριο.

22. Περίπου τριάντα χρόνια αργότερα ο βασιλιάς Αριοβαρζάνης Β΄
Φιλοπάτωρ της Καππαδοκίας το ξαναέχτισε. Αυτή είναι και η
τελευταία καταγραφή που έχουμε για το ωδείο αυτό.
ΙΙΙ. Το ωδείον του Ηρώδου του Αττικού
Το τρίτο ωδείο χτίστηκε λίγο μετά το 160 π.Χ. στο νοτιοδυτικό
κλίτος του βράχου της Ακρόπολης από τον Ηρώδη τον Αττικό. Το έκτισε
στην μνήμη της συζύγου του, Αππίας Άννας Ρηγίλλης, η οποία
απεβίωσε το 161 π.Χ.. Ήταν και αυτό λαμπρό κτήριο, θεατρικό, με ξύλο
κέδρου.
Θεοδωράτου Άννα-Μαρία