Student handbook mathematics

7. 4
_eòPd
MbúeZûe ij gòLôaû _ûAñ QûZâQûZâúuê iûjû~ý Keòaû Gjû Gjòbkò Zò@ûeò Keû~ûAQò ù~ gòlK QûZâQûZâúuê _â[ùc KòQò
ùijò ]ûeYû VòKþ bûaùe aêSòaû _ûAñ iûjû~ý Keòaû û
Gjò @býûi _êÉòKûùe KòQò iÚû^ùe Gbkò _âgÜ @Qò ~ûjûKê Keòaû _ûAñ ùgâYúùe _âÉêZ Keòaû eKûe Gaõ Gjû C_ùe iû[ú
QûZâQûZâú I gòlK ij @ûùfûP^û Keòaû eKûe û G[ôùe QûZâQûZâúcû^uê MYòZ iõ_Kðùe ]ûeYû iõ_KðúZ ^òRe aòPûe aû
gòlKu ij cògò Gjûe icû]û^ Keòaû Gaõ Gjû C_ùe @ûùfûP^û Keòaû _ûAñ iêù~ûM còkòa û
iû]ûeY Éeùe QûZâQûZâúcû^uê Gjû C_ùe ò^Kê _âûd êA[e Kûc KeòaûKê _Wÿòa û gòlK QûZâQûZâúcû^uê KjòaûKê ùja ù~
ùicû^uê Gjû C_ùe ùKùa Kûc KeòaûKê _Wòa û
Gjò @býûi _êÉòKûùe KòQò Gbkò _âgÜ ò@û~ûAQò ~ûjû gòlKu ßûeû gòLû~ûA[ôaû ]ûeYûe @býûi _ûAñ Gaõ KòQò _âgÜ GcòZò
@ù^K mû^e aòKûg _ûAñ eLû~ûAQò û ~ûjûKò ùicûù^ Gjò iciýûe iûcþ^û Keò ^òRe MYòZ iõ_KðúZ MYòZ mû^Kê UòùK @]ôK
aòKgòZ Keò_ûeòùa û

8. 5
1. 36 Kê iõLýû ùeLûùe gðû@ û
2. 50, 65, 83 Kê iõLýû ùeLûùe gðû@ û
3. 600, 750, 940, 670 Kê iõLýû ùeLûùe gðû@ û
4. 3000, 5500, 7560 Kê iõLýû ùeLûùe gðû@ Kò´û ^òR c^eê PûùeûUò Zò^ò@u aògòÁ iõLýû ùfLô ùijò
iõLýûMêWÿòKê iõLýû ùeLûùe gðû@ û
Kû~ðý_ZòâKû-1 : iõLýûMêWòKê iõLýû ùeLûùe gðûAaû

9. 6
1. 47, 50, 87, 94 Kê bûwòKeò ùfL û ù~_eò 16 = 10 + 6
2. 450, 372, 718 Kê bûwòKeò ùfL û
3. 2400, 3750, 9876 Kê bûwòKeò ùfL û
4. ^òcÜfòLòZ iõLýûcû^u c¤eê êAUò ùfLûGñ iõLýû ù~ûWÿò Zò@ûeò ùjC[òaû ^ê@û iõLýû ùfL û
3, 80, 400, 5, 20, 300, 740, 606, 60, 4
5. ^òcÜfòLòZ iõLýûcû^u c¤eê êAUò ùfLûGñ iõLýû ù~ûWÿò Zò@ûeò ùjC[òaû ^ê@û iõLýû ùfL û
5000, 4, 300, 8, 7000, 100, 9, 4005, 5201, 3002, 600
Kû~ðý_ZòâKû-2 : iõLýûMêWÿòK ù~ûWÿòaû I bûwòaû

10. 7
1. 1, 3, 4, 5 @u MêWÿòKê aýajûe Keò êA @u agòÁ 6 Uò iõLýû MV^ Ke û
2. 3, 5, 7, 40, 70, 90 e 10 ijòZ iõ_Kð gðû@ û
3. 20, 600, 700, 50, 300 e 100 ijòZ iõ_Kð gðû@ û
4. 1000, 5000, 400, 9000, 700, 3000 e 1000 ij iõ_Kð gðû@ û
5. 50000, 6000, 70000, 3000, 80000 e 10000 ij iõ_Kð gðû@ û
6. Zùk ò@û~ûA[ôaû iõLýûMêWòKê GKK I gKùe gðû@ û
47, 87
7. Zùk ò@û~ûA[ôaû iõLýû MêWòKê GKK, gK I gZKùe gðû@ û
258, 641, 729, 405
Kû~ðý_ZòâKû-3 : iõLýûùe [ôaû @ucû^u c¤ùe [ôaû iõ_Kð RûYòaû

11. 8
1. Zùk ò@û~ûA[ôaû iõLýûMêWòKê gZK, gK I GKK eì_ùe gðû@ û
647, 873
2. Zùk ò@û~ûA[ôaû iõLýûMêWòKê jRûe, gZK, gK I GKK eì_ùe gðû@ û
3447, 8701
3. Zùk ò@û~ûA[ôaû iõLýûMêWòKê gK I GKK ùe gðû@ û
719 =
406 =
527 =
346 =
222 =
900 =
654 =
4. Zùk ò@û~ûA[ôaû iõLýûMêWòKê gZK I GKKùe gðû@ û
9876 =
7349 =
8761 =
3001 =
4539 =

12. 9
1. ^òcÜfòLôZ iûeYú _ìeY Ke û
Kû~ðý_ZòâKû-5 : ùMûUòG iõLýûe cêfýKê GKK @û]ûeùe aòPûe Keòaû
2. Zùk ò@û~ûA[ôaû iõLýûMêWòKê jRûe, gZK, gK I GKK @û]ûeùe _âKûg Ke
37, 753, 8642
iõLýû GKK gK I GKK gZK I GKK jRûe I GKK
26
90
82
175
973
080
404
3927
9075
8631
2580
0055
8003
9999
0660

13. 10
3. Zùk ò@û~ûA[ôaû iõLýûMêWòKê aòÉûe Keò ùfL û
29, 456, 3209
4. Zùk ò@û~ûA[ôaû Zòù^ûUò ùfLûGñ iõLýû cògûA ^êZ^ iõLýû Zò@ûeò Ke
8, 70, 400, 1, 60, 900, 10, 7, 800
5. 30, 500, 600, 40, 200, 70 e 100 ij iõ_Kð gðû@ û

14. 11
1. Zùk ò@û~ûA[ôaû _âgÜMêWòKe iõLýûKê bûwò cògû@ û
(K) 58 ùe 37 cògû@
(L) 49 ùe 62 cògû@
(M) 498 ùe 342 cògû@
(N) 345 ùe 789 cògû@
(O) 0987 ùe 5463 cògû@
(P) 9456 ùe 6789 cògû@
Kû~ðý_ZòâKû-6 : _ê^ü icìjKeY Keò cògû@ aû ù`Wÿ

15. 12
2. Zùk ò@û~ûA[ôaû _âgÜ cû^uùe iõLýûcû^uê bûwò aòùdûM Ke
(K) 52 eê 26 aòùdûM Ke û
(L) 94 eê 37 aòùdûM Ke û
(M) 642 eê 489 aòùdûM Ke û
(N) 721 eê 346 aòùdûM Ke û
(O) 6456 eê 3897 aòùdûM Ke û
(P) 8123 eê 5467 aòùdûM Ke û

16. 13
1. Zùk ò@û~ûA[ôaû _âgÜMêWòKê iõ_ìeY _¡Zòùe cògû@ û
(K) 47 ùe 28 cògû@
(L) 59 ùe 76 cògû@
(M) 468 ùe 247 cògû@
(N) 251 ùe 867 cògû@
(O) 8242 ùe 9765 cògû@
(P) 4723 ùe 5738 cògû@
Kû~ðý_ZòâKû-7 : iõ_ìeY _¡Zòùe icû^ iõLýû cògûA/KcûA aòùdûM Ke

17. 14
2. Zùk ò@û~ûA[ôaû _âgÜMêWÿòKe icRûZúd iõLýû cògûA/ù`Wÿò aòùdûM Ke û
(K) 41 eê 35 aòùdûM Ke û
(L) 73 eê 37 aòùdûM Ke û
(M) 732 eê 568 aòùdûM Ke û
(N) 601 eê 275 aòùdûM Ke û
(O) 5364 eê 2476 aòùdûM Ke û
(P) 9483 eê 3945 aòùdûM Ke û

18. 15
1. ^òcÜfòLôZ _âgÜMêWòKê @ûõgòK cògûAaû _âYûkúùe icû]û^ Ke û
(K) 73 ùe 89 cògû@ û
(L) 58 ùe 146 cògû@ û
(M) 458 ùe 387 cògû@ û
(N) 594 ùe 987 cògû@ û
(O) 3579 ùe 4876 cògû@ û
(P) 2423 ùe 9767 cògû@ û
Kû~ðý_ZòâKû-8 : @ûõgòK cògûY _âYûkú

19. 16
2. ^òcÜfòLôZ _âgÜMêWÿòKê @ûõgòK ù`WÿûY _¡Zòùe icû]û^ Ke û
(K) 82 eê 59 aòùdûM Ke û
(L) 162 eê 98 aòùdûM Ke û
(M) 243 eê 197 aòùdûM Ke û
(N) 345 eê 298 aòùdûM Ke û
(O) 7312 eê 6579 aòùdûM Ke û
(P) 3142 eê 2649 aòùdûM Ke û

20. 17
1 . ^òcÜùe ò@û~ûA[ôaû _âgÜMêWÿòKê iõLýû ùeLûùe cògû@
(K) 37 ùe 65 cògû@ û
(L) 89 ùe 263 cògû@ û
(M) 347 ùe 278 cògû@ û
(N) 503 ùe 769 cògû@ û
(O) 8643 ùe 2006 cògû@ û
(P) 3794 ùe 7843 cògû@ û
Kû~ðý_ZòâKû-9 : iõLýû ùeLûùe cògûAaû û

21. 18
1 . ^òcÜùe ò@û~ûA[ôaû _âgÜMêWÿòKê iõLýû ùeLûùe aòùdûM Ke û
(K) 82 eê 59 aòùdûM Ke û
(L) 162 eê 98 aòùdûM Ke û
(M) 243 eê 197 aòùdûM Ke û
(N) 798 eê 345 aòùdûM Ke û
(O) 6579 eê 2312 aòùdûM Ke û
(P) 3142 eê 2649 aòùdûM Ke û
Kû~ðý_ZòâKû-10 : iõLýû ùeLûùe aòùdûM Keòaû û

22. 19
1 . cògûY I ù`WÿûY C_ùe _âgÜ Zò@ûeò Keòaû
(~ò 982 _êÉK jcòþ _ûLùe @Qò Gaõ 248 _êÉK @õRê _ûLùe @Qò ùZùa êjóu _ûLùe ùcûUþ ùKùZûUò _êÉK
@Qò ?)
(K) 982 + 248 = ............................
(L) 982 - 248 = ............................
(M) 248 + ............................ = 982
(N) 982 - ............................ = 248
(O) 982 + ............................ = 1230
Kû~ðý_ZòâKû-11 : cògûY I ù`WÿûYKê aýajûe Keò _âgÜ _âÉêZ Keòaû

23. 20
1. 438 ùe 873 e cògûYe PûùeûUò _âYûkúùe icû]û^ û
(K) iõLýûKê bûwò Keò
(L) @ûõgòK cògûY _¡Zòùe
(M) iõ_êeY _¡Zòùe
(N) iõLûùeLûùe

24. 21
2. 1234 eê 965 Kê PûùeûUò _¡Zòùe aòùdûM Ke û
(K) iõLýûKê bûwò Keò
(L) @ûõgòK ù`WÿûY _¡Zòùe
(M) iõ_ìeY _¡Zòùe
(N) iõLýûùeLû ùe

25. 22
1.
(K) 4 X 7 = .......................
(L) 6 x 38 = .......................
(M) 23 X 25 = .......................
(N) 36 X 14 = .......................

26. 23
2.
(K) 432 X 2 = .......................
(L) 753 X 8 = .......................
(M) 415 X 14 = .......................
(N) 231 X 13 = .......................

27. 24
1. Zùk ò@û~ûA[ôaû _âgÜMêWòKe ùlZâ`k iûjû~ýùe MêY^ Keò ùL û
(K) 4 X 3 = .......................
(L) 8 X 6 = .......................
(M) 17 X 5 = .......................
(N) 7 X 42 = .......................
Kû~ðý_ZòâKû-14 : ùlZâ`ke iûjû~ýùe MêY^ Keòaû

28. 25
2. Zùk ò@û~ûA[ôaû _âgÜMêWòKe ùlZâ`k iûjû~ýùe icû]û^ Ke û
(K) 34 X 27 = .......................
(L) 15 X 24 = .......................
(M) 126 X 3 = .......................
(N) 345 X 38 = .......................

29. 26
1. Zùk ò@û~ûA[ôaû _âgÜKê icû]û^ Ke Gaõ ZûjûKê icû]û^ Keòaûe C_ûd ^òR bûhûùe ùfL û
(K) 64 X 3 =
(L) 37 X 16 =
(M) 613 X 12 =
(N) 602 X 513 =
Kû~ðý_ZòâKû-15 : MêY^ aò]ô @af´^ Keò iÚû^úd cû^ iûjû~ýùe MêY^ Keòaû

30. 27
1. Zùk ò@û~ûA[ôaû _âgÜMêWÿòKe icû]û^ Ke û
(K) 5 GKK X 7 gK
1.
2.
3.
(L) 43 gK X 5 gK
1.
2.
3.
4.
5.
(M) 43 gZK X 3 gZK
1.
2.
3.
4.
Kû~ðý_ZòâKû-16 : GKK @u [ôaû iõLýûMêWòKe MêY^ Keòaû

31. 28
(K) 348 D 7 =
(L) 405 D 4 =
(M) 438 D 14 =
(N) 873 D 16 =
(O) 3546 D 3 =
(P) 3829 D 13 =

32. 29
1. Zùk ò@û~ûA[ôaû _âgÜMêWòKê icû]û^ Ke û
(K) 56 D 8 =
(L) 96 D 6 =
(M) 218 D 4 =
(N) 403 D 9 =
Kû~ðý_ZòâKû-18 : ùlZâ`ke iûjû~ýùe bûM Keòaû

33. 30
2. Zùk ò@û~ûA[ôaû _âgÜMêWòKê icû]û^ Ke û
(K) 263 D 19 =
(L) 784 D 16 =
(M) 1234 D 12 =
(N) 2304 D 17 =

34. 31
1. Zùk ò@û~ûA[ôaû _âgÜMêWòKê MY^ aò]ôe iûjû~ýùe icû]û^ Ke Gaõ ZûjûKê icû]û^ Keòaûe _âKòâdû ^òR g±ùe
ùfL û _âKòâdûKê aêùSAaû _ûAñ ù^ûUþe PòZâ c¤ Ke û
(K) 352 D 6 =
(L) 673 D 8 =
Kû~ðý_ZòâKû-19 : MY^ aò]ôe iûjû~ýùe bûM Keòaû

35. 32
2. Zùk ò@û~ûA[ôaû _âgÜMêWòKê MY^aò]ô _âKòâdûùe icû]û^ Ke Gaõ ZûjûKê icû]û^ Keòaûe _âKòâdû ^òR g±ùe
ùfL û _âKòâdûKê aêùSAaû _ûAñ ù^ûUþe PòZâ c¤ Ke û
(K) 7234 D 7 =
(L) 9304 D 4 =

36. 33
1. Zùk ò@û~ûA[ôaû _âgÜMêWòKê iõLýû ùeLûùe icû]û^ Keò ùLû@ û
(K) 5 X 13 =
(L) 12 X 15 =
(M) 16 X 213 =
(N) 36 D 4 =
(O) 234 D 8 =
(P) 432 D 12 =
Kû~ðý_ZòâKû-20 : iõLýû ùeLû iûjû~ýùe MêY^ Gaõ jeY Keòaû

37. 34
1. 24 X 17 Kê Zùk ò@û~ûA[ôaû icÉ _âKòâdûùe icû]û^ Ke û
(K)
(L) iõLýû ùeLûùe
(M) MY^ @^êiûùe
(N) ùlZâ`k @^êiûùe
Kû~ðý_ZòâKû-21 : _ê^eûùfûP^û Keòaû

38. 35
2. 643 D 14 Kê Zùk ò@û~ûA[ôaû icÉ _âKòâdûùe icû]û^ Ke û
(K)
(L) iõLýû ùeLûùe
(M) MY^aò]ô @^êiûùe
(N) ùlZâ`k @^êiûùe

39. 36
1.
iûeYúùe ùfL û
Kû~ðý_ZòâKû-22 : PòZâMêWòKê PòjÜU Keò aMðúKeY Keòaû

40. 37
iûeYú -1
(K) PZêbêðR @ûKéZò i´§ùe Zò^ò/Pûeò ]ûWÿò ùfL û
(L) ZòâbêR @ûKéZò i´§ùe Zò^ò aû Pûeò ]ûWÿò ùfL û
(M)
iûeYú -2
Kâcûu Zòù^ûUò ùKûY [ôaû
PòZâMêWòKe iõLýû
PûùeûUò ùKûY [ôaû
PòZâMêWòKe iõLýû PòZâMêWòKe iõLýû
Q@Uò ùKûY [ôaû
PòZâMêWòKe iõLýû
Kâcûu Zòù^ûUò aûjê [ôaû
PòZâMêWòKe iõLýû
PûùeûUò aûjê [ôaû
PòZâMêWòKe iõLýû PòZâMêWòKe iõLýû
Q@Uò aûjê [ôaû
PòZâMêWòKe iõLýû

41. 38
1. Zùk ò@û~ûA[ôaû iûeYúùe @fMû-@fMû @ûKéZò c¤ùe _û[ðKý gðû@ û
Kû~ðý_ZòâKû-23 : PòZâ c¤ùe _û[ðKý gðû@
ZòâbêR PZêbêðR
ZòâbêR hWÿbêR
ZòâbêR @ûdZ PòZâ
@ûdZ PòZâ aMðPòZâ

42. 39
ò@û~ûA[ôaû PòZâ c¤eê @fMû @fMû _âKûee ùKûY aûQòaû û ùKûY aûQòKeò ùiMêWÿòKe ^ûc Zk iûeYúùe ùfLòaû Gaõ
_âùZýK ùKûYe iõmû ^òR bûhûùe ùfLòaû û
Kû~ðý_ZòâKû-24 : ùKûYe _âKûeùb RûYòaû
1. 2. 3.
4. 5.
6. 7.

43. 40
ùKûYe Kâcûu ùKûYe ^ûc ùKûYe iõmû (^òR bûhûùe)

44. 41
1. Zùk ò@û~ûA[ôaû ZòâbêR MêWòKe _â[ùc ùKûYKê @û]ûe Keò Gaõ Zû’_ùe aûjêcû^uê @û]ûe Keò ZâòbêRMêWÿòKe
^ûcKeY Ke û PòjÜòaû _ûAñ ZòâbêR MêWòKe Kâcûu ò@ û
Kû~ðý_ZòâKû-25 : ZòâbêRe aMðúKeY Keòaû

45. 42
(K) ùKûY @^êiûùe ZòâbêRe _âKûe ùb û
ZòâbêR MêWÿòKe
Kâcûu
ZòâbêR icìj MêWÿòKe ^ûc
(ùKûY @û]ûeùe)
iõmû
(L) aûjê @^êiûùe _âKûe ùb û
ZòâbêR MêWÿòKe
Kâcûu
ZòâbêR icìj MêWÿòKe ^ûc
(aûjê @^êiûùe)
iõmû

46. 43
^òR kùe ZòâbêR iûjû~ýùe Keû~ûA[ôaû, Zòù^ûUòeê @]ôK aûjê aògòÁ a¦ @ûKéZòe PòZâ Ke û ùijò PòZâùe @û_Yu ßûeû
aýajûe Keû~ûA[ôaû ZòâbêR c¤ ^Re @ûiòaû @ûagýK û ZâòbêRe ^ûcKeY Ke û
Kû~ðý_ZòâKû-26 : ZòâbêR iõ_Kðùe iVòKþ ]ûeYû _ûAaû

47. 44
ijù~ûMûcôK @]ôMc PeY

48. 45
_eòPd
Gjû QûZâQûZâú cû^ue @býûi _êÉòKû @ùU û Gjûe CùŸgý ijù~ûMûcôK gòlû Éeùe Keû~ûC[ôaû Kû~ðý MêWòKê MbúeZûe ij
gòLôaû _ûAñ QûZâQûZâúuê iûjû~ý Keòaû û Gjû Gjòbkò Zò@ûeò Keû~ûCQò ù~ gòlK QûZâQûZâúuê KòQò aòhdMZ ]ûeYû ùùa I
aêSòaû _ûAñ iûjû~ý Keòa û
Gjò @býûi _êÉKùe KòQò iÚû^ùe Gbkò _âgÜ ò@û~ûAQò ~ûjûKê Keòaû _ûAñ ùgâYúùe _âÉêZ Keòaû eKûe Gaõ Gjû
C_ùe iû[ú QûZâQûZâú I gòlK ij @ûùfûP^û Keòaû eKûe û G[ôùe QûZâQûZâúcû^uê MYòZ iõ_Kðùe ]ûeYû iõ_KðúZ
^òRe aòPûe aû gòlKu icû]û^ Keòaû Gaõ Gjû C_ùe @ûùfûP^û Keòaû _ûAñ iêù~ûM còkòa û
iû]ûeY Éeùe QûZâQûZâúcû^uê Gjû C_ùe ò^Kê _âûd êA[e Kûc KeòaûKê _Wÿòa û gòlK QûZâQûZâúcû^uê KjòaûKê ùja
ù~ ùicû^uê Gjû C_ùe ùKùa Kûc KeòaûKê _Wòa û KòQò Kûc GcòZò @Qò Kò ~ò Zûjû ùijò ò^ iõ_ì‰ð ùjûA^[ûG,
ùZùa gòlK @býûi _êÉòKûùe aûKò ejò[ôaû KûcKê Nùe Keò @ûiòaûKê Kjòùa û
Gjò @býûi _êÉòKûùe KòQò Gbkò _âgÜ ò@û~ûAQò ~ûjû gòlKu ßûeû gòLû~ûA[ôaû ]ûeYûe @býûi _ûAñ Gaõ KòQò _âgÜ GcòZò
@ù^K mû^e aòKûg _ûAñ eLû~ûAQò û ~ûjûKò ùicûù^ Gjò iciýûe iûcþ^û Keò ^òRe MYòZ iõ_KðúZ mû^Kê UòùK @]ôK
aòKgòZ Keò_ûeòùa û
G[ôùe ùKùZK iÚû^ùe _òfûcû^ue @^êba MêWòKê icû]û^ Keòaûe _âgÜ c¤ ò@û~ûAQò û Gjò _âgÜ _òfûcû^u @^êbaKê
aêSûAaû _ûAñ gòlKuê iûjû~ý Keòùa û

49. 46
1. Zùk ò@û~ûA[ôaû PòZâùe ew ò@ û ùMûUòG ew Kò´û @fMû @fMû ew ùA_ûe û
Kû~ðý_ZòâKû-1 (ùU^ùMâc)

50. 47
1. ZòâbêR 1 aMðPòZâe ùKCñ @õg ? Zêùc Kò_eò RûYòf, ^òR bûhûùe ùfL ? PòZâ c¤ Ke û
2. ZòâbêR 2 aMðPòZâe ùKCñ @õg ? Zêùc Kò_eò RûYòf, ^òR bûhûùe ùfL ? PòZâ c¤ Ke û
3. ZòâbêR 3 aMðPòZâe ùKCñ @õg ? Zêùc Kò_eò RûYòf, ^òR bûhûùe ùfL ? PòZâ c¤ Ke û
4. ZòâbêR 4 aMðPòZâe ùKCñ @õg ? Zêùc Kò_eò RûYòf, ^òR bûhûùe ùfL ? PòZâ c¤ Ke û

51. 48
5. ZòâbêR 5 aMðPòZâe ùKCñ @õg ? Zêùc Kò_eò RûYòf, ^òR bûhûùe ùfL ? PòZâ c¤ Ke û
6. PZêbðêR iõ_ì‰ð aMðPòZâe ùKCñ @õg ? Zêùc Kò_eò RûYòf, ^òR bûhûùe ùfL ? PòZâ c¤ Ke û
7. icû«e PZêbêðR iõ_ì‰ð aMðPòZâe ùKCñ @õgùe @Qò ? Zêùc Kò_eò RûYòf, ^òR bûhûùe ùfL ? PòZâ c¤ Ke û

52. 49
1. Kû~ðý _ZòâKû-1 ùe ò@û~ûA[ôaû PòZâKê KûUò aûjûe Ke I ùKøYiò ùcûUû KûMRùe cûeò KûUò ò@ û _ê^ü ùijò
iûùZûUò KUû @õg iûjû~ýùe _gê_lú, Rò^òh AZýûò @ûKéZò Zò@ûeò Ke û Zùk ùi[ô c¤eê KòQòe _eòiúcû ^ò‰ðd
Ke û Zêùc ~ò Pûjóa ùi[ôùe ew c¤ ùA_ûeòa û
Kû~ðý_ZòâKû-2 (ùU^ùMâc Z[û iõLýûe ùiû÷¦~ðý a¡ðK Xû‚û)

53. 50
1. Zùk 16 ùi.cò. _eòcû_e bò^Ü-bò^Ü @ûdZPòZâ Zò@ûeò Ke û Gaõ ùijò PòZâKê ùLôKeò _eòiúcû I ùlZâ`k i´§ùe
^òRe _eòKÌ^û Kêj Gaõ ùfL û ùghùe ^òR bûhûùe @ûdZ PòZâe _eòiúcû I ùlZâ`k aòhdùe ^òRe _eòKÌ^û
aòÉêZùe ùfL û
Kû~ðý_ZòâKû-3 (ùlZâ`k I _eòiúcû)

54. 51
1. aòùdûMe PûùeûUò _âgÜ ùfL û aòùdûMe ^òdcKê g±ùe ùfL I aúR MûYòZòK _¡Zòùe ùfL û
2. MêY^e PûùeûUò _âgÜ ùfL û MêY^e ^òdcKê g±ùe ùfL I aúR MûYòZòK _¡Zòùe ùfL û
3. jeYe PûùeûUò _âgÜ ùfL û jeYe ^òdcKê g±ùe ùfL I aúR MûYòZòK _¡Zòùe ùfL û
4. ù~ùKøYiò êAUò MûYòZòK iìZâ ùfL û ùiMêWÿòKe @[ð g±ùe ùfL û ùijò iìZâ MêWòKe ùMûUòG ùMûUòG CûjeY c¤
ùfL û
Kû~ðý_ZòâKû-4 (aúRMYòZ bûhû)

55. 52
1. ^òcÜùe ò@û~ûA[ôaû PòZâe ewú^ aû Qûdû @uòZ @õg iVòKþ bò^Ü bMÜûõg iõLýû @uùe ùfL û
Kû~ðý_ZòâKû-5 (bMÜûõg I gcòK)
2. ^òcÜùe ò@û~ûA[ôaû bMÜûõg MêWòKê _Xÿò ùiMêWòKê PòZâùe gðû@ û
9
6
7
12
3
2
2
8
3

56. 53
3.
5
3
2
3
3
1
1
4. ^òcÜfòLôZ bMÜûõgMêWòKê iõLýû ùeLûùe gðû@ û
5
6
6
8
9
5
2

57. 54
5. ~ò ùKøYiò bMÜ iõLýûe je aXÿûA ò@û~ûG, ùZùa ùijò iõLýûUò _â[c iõLýûVûeê ùQûU Kò´û aWÿ ùjûA~òa Gaõ
6. ~ò ùKøYiò bMÜûõge fa aXÿûA ò@û~ûG, ùZùa Zûjû _â[c iõLýûVûeê ùQûU Kò´û aWÿ ùjûA~òa Gaõ KûjóKò ?
@ûdZ PòZâ Zò@ûeò Keò ùijò iõLýûKê ùeLûùe aêSû@ û ^òR g±ùe c¤ ùfLôKeò aêSû@ û

58. 55
êA cò^òUþùe ù~ùZ ùfLô_ûeêQ ùiùZûUò Pûeò@u aògòÁ iõLýû ùfL û
Kû~ðý_ZòâKû-6 (aòbûRýZûe ^òdc)
1. êA ßûeû iõ_ê‰ð bûùa aòbûRý ùjC[òaû iõLýûMêWÿòKê PòjÜòaûe ^òdc ùKL û ùijò iaê iõLýûMêWÿòKê ùfL ~ûjû êA
ßûeû aòbûRý ùjC[ôa û
2. Zò^òßûeû iõ_ì‰ð bûùa aòbûRý ùjC[ôaû iõLýûMêWòKê PòjÜòaûe ^òdc ùfL û ùijò iaê iõLýûMêWòKê ùfL ~ûjû Zò^ò
ßûeû iõ_ì‰ð aòbûRý ùjùa û
3.
ßûeû iõ_ì‰ð aòbûRý ùjC[ôa û

59. 56
4. Q@ßûeû iõ_ì‰ð bûùa aòbûRý ùjC[ôaû iõLýûMêWòKê PòjÜòaûe ^òdc ùfL û ùijòiaê iõLýûMêWÿòKê ùfL, ~ûjû Q@
ßûeû aòbûRý ùjC[ôa û
5. iûZßûeû iõ_ì‰ð bûùa aòbûRý ùjC[ôaû iõLýûMêWòKê PòjÜòaûe ^òdc ùfL û ùijòiaê iõLýûMêWòKê ùfL ~ûjû iûZ
ßûeû aòbûRý ùjC[ôa û
6. ^@ßûeû iõ_ì‰ð bûùa aòbûRý ùjC[ôaû iõLýûMêWòKê PòjÜòaûe ^òdc ùfL û ùijòiaê iõLýûMêWòKê ùfL, ~ûjû ^@
ßûeû aòbûRý ùjC[ôa û
7. GMûe ßûeû iõ_ì‰ð bûùa aòbûRý ùjC[ôaû iõLýûMêWòKê PòjÜòaûe ^òdc ùfL û ùijòiaê iõLýûMêWòKê ùfL, ~ûjû
GMûe ßûeû aòbûRý ùjC[ôa û

60. 57
1. 100 X 3 = 300 100 X 12 = 1200 100 X 5 = 500
2. 8X3=24 12X5=60 16X4=64
4X3=12 6X5=30 8X4=32
3. 6X5=30 10X8=80 15X6=90
5X6=30 8X10=80 6X15=90
4. (6X4=24) + (7X4=28) = (13X4=52)
5. (8X7=56) + (10X7=70) = (18X7=126)
Kû~ðý_ZòâKû-7: Zùk ò@û~ûA[ôaû _âgÜMêWòKê _Xÿò ^òdc aûjûe Ke Gaõ ùiMêWÿòKê ^òR g±ùe ùfL

61. 58
5. C_ùeûq ^òdcMêWÿòKê QûWò MêY^e ùKøYiò ^òdc ùfL Gaõ ùijò ^òdcKê gðûC[ôaû ùMûUòG _âgÜ c¤ Zò@ûeò Ke û
1. ZêcKê Gjû Keò Kò_eò fûMòfû ?
2. Zêùc Zêce ùKCñ ùKCñ iûwcû^u ij cògò Kf û ùicû^uê Kò_eò fûMòfû ?
3. K’Y Zêùc ^òdc _âÉêZ Keò_ûeòf ?
4. K’Y Zêùc _âgÜ _Xÿò aêSò_ûeòf ?
5. K’Y Zêùc ^ì@û ^òdc ^òùR _âÉêZ KeòQ ?
6. K’Y Zêùc Zêce aòPûeMêWòKê ùfLôf ?

62. 59
1. 12 D 1 = 12 18 D 1 = 18 33 D 1 = 33
2. 10 D 2 = 5 20 D 2 = 10 40 D 2 = 20
3. 60 D 3 = 20 60 D 6 = 10 60 D 12 = 5
4. 80 D 16 = 5 40 D 8 = 5 20 D 4 = 5
Kû~ðý_ZòâKû-8: Zùk ò@û~ûA[ôaû _âgÜMêWÿòKê _Xÿò ^òdc aûjûe Ke Gaõ ùiMêWÿòKê g±ùe ùfL

63. 60
5. Zêùc jeY ijòZ iõ_éq @Zò Kcþùe êAUò ^òdc ùfL û Z[û ùijò ^òdcMêWòKe ùMûUòG ùMûUòG CûjeY c¤ ò@ û
1. ZêcKê GjûKeò Kò_eò fûMòfû ?
2. K’Y Zêùc ^òdc Zò@ûeò Keò_ûeòf ? ZêcKê ^òdc Zò@ûeò Keòaûùe K’Y @iêaò]û @ûiòfû ?
3. K’Y Zêùc jeYe MêY^ ijòZ iõ_KðKê g±ùe Z[û aúR MûYòZòK eì_ùe ùfLô_ûeòa Kò ?
4. K’Y Zêùc jeY ßûeû i´§òZ ùMûUòG Kò´û êAUò ^òdc ùLûRò _ûeòf ?

64. 61
1.
7
4
e K’Y @[ð aûjûe Keò_ûeòa ? Zùk ùfL Gaõ ^òR iûwcû^u ij cògò icû]û^ Ke û
2.
7
5
,
3
4
,
3
6
,
8
9
,
7
4
3,
5
5
,
3
1
1,
7
4
,
3
1
2
8
,
7
7
,
12
12
,
7
14
,
12
24
,
12
5
7,
7
10
,
12
11
,
12
13
ùKùZûUò bMÜûõge cìfý GK aû GK eê @]ôK @ùU ?
ùKùZûUòe cìfý GKeê Kcþ ?
ùKùZûUò bMÜûõg ùMûUòG @^ýUòe ij icû^ @ùU ?
Kû~ðý_ZòâKû-9 (bMÜûõg iõLýûe ùKùZK @[ð)
Kâcûu
ùKùZûUò bMÜûõge cìfý
GK aû GKeê @]ôK
ùKùZûUò bMÜûõge cìfý
GKeê Kcþ @ùU
ùKùZûUò bMÜûõg ùMûUòG @^ýUò
ijòZ icû^ @ùU
1
2
3
4
5

65. 62
Kâcûu
ùKùZûUò bMÜûõge cìfý
GK aû GK eê @]ôK @ùU
ùKùZûUò bMÜûõge cìfý
GKeê Kcþ @ùU
ùKùZûUò bMÜûõg
_eÆe ijòZ icû^
6
7
8
9
10
11
12
ijòZ cògò Keò Keòaû _ûAñ ùPÁû Ke û Zùk ùjûA[ôaû iûeYúe aýajûe c¤ Keò_ûeòa û
Kâcûu
ùKùZûUò bMÜûõge cìfý
GK aû GK eê @]ôK @ùU
ùKùZûUò bMÜûõge cìfý
GKeê Kcþ @ùU
ùKùZûUò bMÜûõg
_eÆe ijòZ icû^
1
2
3
4
5
6
7
8.
1. ZêcKê Gjû Keò ùKcòZò fûMòfû ?
2. Zêùc Zêce ùKCñ-ùKCñ iûwcû^u ijòZ cògò Gjû Kf, ùicû^uê Kò_eò fûMòfû ?

66. 63
Zùk KòQò MûYòZòK K[^ ò@û~ûAQò û ùiMêWòKe VòKþ aû bêfþ ùjaûe KûeY ^òR g±ùe ùfL û ^òRe ZKðKê aêùSAaû _ûAñ
@û_Y PòZâe aýajûe c¤ Keò_ûeòùa û ù~còZò iõLýû ùeLûùe iõLýû ùùLAaû aû @ûdZùlZâ Kò´û aMðùlZâ Zò@ûeò Keò
iõLýû ùùLAaû AZýûò û _êYò ùijò K[^ iûcÜûùe VòKþ Kò´û bêfþ g± ùfL û
(K). bMÜûõg
5
2
ùe ~ò fa icû^ eùj Gaõ jeKê Kâcgü 6, 7, 8 Kê... aXÿûA ò@û~ûG, ùZùa bMÜûõge cìfý icû^
ejòa û
2. ~ò fa Gaõ je êùjñ icû^ jê@«ò, ùZùa bMÜûõge cìfý GK ijòZ icû^ ùja û Zò^ò, PûùeûUò bMÜûõg ùfL _êYò
PòZâ Zò@ûeò Keò aêSû@ û
3. ù~ùKøYiò iõLýûKê bMÜûõg eì_ùe gðûA _ûeòaû, ù~còZò 5, 7, 4 Gaõ 9 û
Kû~ðý_ZòâKû-10 (bMÜûõg iõLýûe Cqò)

67. 64
4.
5
5
GK cògâ bMÜûõg @ùU û
5.
1. ZêcKê GjûKeò ùKcòZò fûMòfû ?
2. Zêùc ^òRe ùKCñ iûwcû^u ijòZ cògò Gjû Kf û ùicû^uê Kò_eò fûMòfû ?

68. 65
(M). Zùk ò@û~ûA[ôaû _âgÜMêWòKê icû]û^ Ke û
60 e
2
1
= ...................
60 e
4
2
= ...................
60 e
6
3
= ...................
60 e
10
5
= ...................
60 e
20
10
= ...................
ùjf ?

69. 66
2.
150 e
3
2
= ...................
150 e
6
4
= ...................
150 e
9
6
= ...................
150 e
12
8
= ...................
150 e
15
10
= ...................
C_^úZ ùjf ?

70. 67
1. ~ò Zêùc ùKøYiò iõLýûKê
4
3
ùe ù~ûM Ke, ùZùa ZêcKê 4 còkòa û ùijò iõLýûUò K’Y Kêj û Zêùc ùKcòZò RûYòf
Zûjû c¤ ùfL û PòZâ Zò@ûeò Keò c¤ aêSûA_ûeòa û
60 e
20
10
= ..................
2. Zòù^ûUò @]û @õg cògòùf ùKCñ iõLýû còkòa? Zêùc ùKcòZò RûYòf Zûjû c¤ ùfL û PòZâ Zò@ûeò Keò c¤
aêùSA_ûeòa û
3. ~ò Zêùc 3 eê
4
1
Kcþ Ke, ùZùa ZêcKê ùKCñ iõLýû còkòa û Zêùc ùKcòZò RûYòf, Zûjû c¤ ùfL û PòZâ Zò@ûeò Keò
c¤ aêùSA_ûeòa û
Kû~ðý_ZòâKû-11 (icZìk bMÜûõg)

71. 68
4. Gjò iõLýûe icû^ bMÜûõg
15
10
@ùU û Zêùc iõLýûUòKê Kò_eò _ûAf û Zûjû c¤ ùfL û PòZâ Zò@ûeò Keò c¤ aêSûA
_ûeòa û
5.
2
5
còkòa û Zêùc iõLýûUòKê Kò_eò _ûAf û
Zûjû c¤ ùfL û PòZâ Zò@ûeò Keò c¤ aêSûA_ûeòa û
6. 24 e @]ûe Zò^ò PZê[ðûõg ùKùZ ? Zêùc iõLýûUòKê Kò_eò _ûAf, PòZâ Zò@ûeò Keò c¤ aêSûA_ûeòa û
7. ù~Cñ iõLýûe êAMêY
2
1
4 @ùU û Kêj ùijò iõLýû ùKùZ ùja û Zêùc iõLýûUòKê Kò_eò _ûAf, Zûjû c¤ ùfL û
PòZâ Zò@ûeò Keò c¤ aêSûA_ûeòa û

72. 69
8. 4
1
2
2
1
6 XX e Zêùc Kò_eò ù~ûM`k ^ò‰ðd Kf, Zûjû c¤ ùfL û PòZâ Zò@ûeò Keò c¤ aêSûA_ûeòa û
9. ùKøYiò iõLýû Gaõ 11 c¤ùe [ôaû @«e
5
3
4 @ùU û Kêj ùijò iõLýûUò ùKùZ ùja û Zêùc iõLýûUòKê Kò_eò
_ûAf, Zûjû c¤ ùfL û PòZâ @u^ Keò c¤ aêSûA_ûeòa û
1. ZêcKê GjûKeò Kò_eò fûMòfû ?
2. Zêùc Zêce ùKCñ-ùKCñ iûwcû^u ij cògò Gjû Kf û ùicû^uê Kò_eò fûMòfû ?

73. 70
Zùk ò@û~ûA[ôaû _âgÜKê icû]û^ Ke û
44444444
C_ùe ò@û~ûA[ôaû iõLýûùe
1. gZK iÚû^ùe [ôaû 4e cìfý gK iÚû^ùe [ôaû 4e ùKùZ MêY @ùU ?..................
2. gK iÚû^ùe [ôaû 4e cìfý GKK iÚû^ùe [ôaû 4e ùKùZ MêY @ùU ?..................
3. fl iÚû^ùe [ôaû 4e cìfý gK iÚû^ùe [ôaû 4e ùKùZ MêY @ùU ?..................
4. ùKûUò iÚû^ùe [ôaû 4e cìfý g jRûe iÚû^ùe [ôaû 4e ùKùZ MêY @ùU ?..................
5. ùKûUò iÚû^ùe [ôaû 4e cìfý gK iÚû^ùe [ôaû 4e ùKùZ MêY @ùU ?..................
6. ùKûUò iÚû^ùe [ôaû 4e cìfý fl iÚû^ùe [ôaû 4e ùKùZ MêY @ùU ?..................
7. g jRûe iÚû^ùe [ôaû 4e cìfý jRûe iÚû^ùe [ôaû 4e ùKùZ MêY @ùU ?..................
8. g jRûe iÚû^ùe [ôaû 4e cìfý gK iÚû^ùe [ôaû 4e ùKùZ MêY @ùU ?..................
9. g jRûe iÚû^ùe [ôaû 4e cìfý gZK iÚû^ùe [ôaû 4e ùKùZ MêY @ùU ?..................
10. g fl iÚû^ùe [ôaû 4e cìfý gK iÚû^ùe [ôaû 4e ùKùZ MêY @ùU ?..................
11. g fl iÚû^ùe [ôaû 4e cìfý jRûe iÚû^ùe [ôaû 4e ùKùZ MêY @ùU ?..................
12. g fl iÚû^ùe [ôaû 4e cìfý g jRûe iÚû^ùe [ôaû 4e ùKùZ MêY @ùU ?..................
13. ùKûUò iÚû^ùe [ôaû 4e cìfý gZK iÚû^ùe [ôaû 4e ùKùZ MêY @ùU ?..................
7777777
C_ùe ò@û~ûA[ôaû iõLýûùe
1. GKK iÚû^ùe [ôaû 7e cìfý fl iÚû^ùe [ôaû 7e ùKùZ @õg @ùU ?..................
2. fl iÚû^ùe [ôaû 7e cìfý g fl iÚû^ùe [ôaû 7e ùKùZ @õg @ùU ?..................
3. jRûe iÚû^ùe [ôaû 7e cìfý g fl iÚû^ùe [ôaû 7e ùKùZ @õg @ùU ?..................
4. gZK iÚû^ùe [ôaû 7e cìfý fl iÚû^ùe [ôaû 7e ùKùZ @õg @ùU ?..................
5. g jRûe iÚû^ùe [ôaû 7e cìfý fl iÚû^ùe [ôaû 7e ùKùZ @õg @ùU ?..................
6. jRûe iÚû^ùe [ôaû 7e cìfý fl iÚû^ùe [ôaû 7e ùKùZ @õg @ùU ?..................
7. gZK iÚû^ùe [ôaû 7e cìfý g jRûe iÚû^ùe [ôaû 7e ùKùZ @õg @ùU ?..................
8. GKK iÚû^ùe [ôaû 7e cìfý g jRûe iÚû^ùe [ôaû 7e ùKùZ @õg @ùU ?..................
9. gZK iÚû^ùe [ôaû 7e cìfý g fl iÚû^ùe [ôaû 7e ùKùZ @õg @ùU ?..................
10. jRûe iÚû^ùe [ôaû 7e cìfý g jRûe iÚû^ùe [ôaû 7e ùKùZ @õg @ùU ?..................
1. ZêcKê GjûKeò ùKcòZò fûMòfû ?
Kû~ðý_ZòâKû-12 (GKK MêWÿòKùe _ûeÆeòK i´§)

74. 71
Zùk ò@û~ûA[ôaû _âùZýK iõLýûùe 5e bò^Ü bò^Ü @[ð ejòQò û ZêcKê ùijò iõLýûùe 5e @[ð aûjûe Keò ^òR g±ùe
ùfLôaûKê _Wòa Gaõ Gjû ijòZ c¤ ùfLôaûKê _Wòa ù~ Zêùc iõLýûùe 5e @[ð ùKcòZò _ûAf û
5,5.0,5,5,2,57,65,
6
5
,
5
1
,5 05
XX
1. 5
2.
5
1
3. 5 X 6
Kû~ðý_ZòâKû-13 (ùMûUòG @ue @fMû @fMû cû^)

75. 72
4. 7 X 5
5. 25
6. 50
7. -5

76. 73
8. 5
9. +5
10. C_ùe ò@û~ûA[ôaû iõLýûMêWòK c¤eê ùKCñ iõLýûUò
10
5
ijòZ icûi ? Zêùc ùKcòZò RûYòf ?
11. Zêùc
100
5
Kê gcòK iõLýûùe Kò_eò ùfLôa ?
12. K’Y Zêùc ùKøYiò @^ý iÚû^ bûaò_ûeòa ù~Cñ[ôùe 5 Kê iÚû^ ò@û~ûA_ûeòa ?

77. 74
1. ZêcKê GjûKeò ùKcòZò fûMòfû ?
2. Zêùc ^òRe ùKCñ ùKCñ iûwcû^u ijòZ Gjû Kf, ùicû^uê ùKcòZò fûMòfû ?

78. 75
1. GcòZò iõLýû Zò@ûeò Ke ù~Cñ[ôùe 15Uò gZK, 47Uò jRûe, 56Uò gK Gaõ 219Uò GKK [ôa û
2. iõLýû 3Kê Zêùc @fMû @fMû ùKùZûUò C_ûdùe ùfLô_ûeòa, Zùk ùfL û
3. GK iõLýûùe 1 ½ cògûAùf Zûjû 8 jêG, ùZùa iõLýûUò ùKùZ ?
4. Zùk ò@û~ûA[ôaû bMÜûõg iõLýûMêWòKê iõLýû ùeLûùe Kò´û @ûdZ PòZâùe gðû@ û
12
12
,
7
14
,
12
5
7,
7
10
,
7
4
3,
7
4
5. bMÜûõg iõLýû
6
5

79. 76
6. Zùk ò@û~ûA[ôaû _âgÜMêWòKê ¤û^ ùA ùL Gaõ ùi[ôùe [ôaû ^òdcKê aûjûe Ke Gaõ ZûjûKê ^òR g±ùe ùfL û
24 X 8 =
12 X 4 =
6 X 16 =
3 X 32 =
345 + 498 =
245 + 598 =
145 + 698 =
45 + 798 =
43 + 800 =
7. Zùk ò@û~ûA[ôaû g±MêWòKê ¤û^ ùA _Xÿ û _â[ùc ùiMêWòKê @ûMKê aXÿûA êAUò êAUò _âgÜ Zò@ûeò Ke û _ùe ùi[ôùe
[ôaû ^òdcKê aûjûe Ke Gaõ ^òR g±ùe ùfL û
111 D 3 = 37 37 X 3 = 111
222 D 6 = 37 37 X 6 = 222
333 D 9 = 37 37 X 9 = 333

80. 77
Zùk ò@û~ûA[ôaû iûeYúùe bMÜûõg iõLýûMêWòKê gZKWÿûùe _eòYZ Ke Gaõ gZKWÿûKê bMÜûõgùe _eòYZ Ke û
Kû~ðý_ZòâKû-15 (gZKWÿû I bMÜûõge i´§)
Kâcûu bMÜûõg gZKWÿû
1.
5
2
2.
20
3
3. 75%
4.
10
4
5. 15%
6.
10
5
2
7. 20%
8.
25
15
9. 850%
10.
2
5
11. 375%
12.
6
24
13.
40
5
3
14.
9
3
15. 16.66%
Gjû C_ùe ùKøYiò GK aýajûeòK _âgÜ Zò@ûeò Ke

81. 78
1. ZêcKê GjûKeò ùKcòZò fûMòfû ?
2. Zêùc ^òRe ùKCñ ùKCñ iûwcû^u ijòZ Gjû Kf, ùicû^uê Kò_eò fûMòfû ?

82. 79
Kû~ðý_ZòâKû-16 (gZKWÿû I bMÜûõge i´§)
bMÜûõg gZKWÿû gcòK @^ê_ûZ
2
1
12
4
10
4
70%
80%
. 32 5 : 13
1 : 2
3 : 2
2.20.
100
2
5.50.
100
50%50
100
50.
502
501
X
X
1. ZêcKê GjûKeò ùKcòZò fûMòfû ?
2. Zêùc Zêce ùKCñ ùKCñ iûwcû^u ijòZ Gjû Kf, ùicû^uê ùKcòZò fûMòfû ?

84. 81
5.
10
5
2
1
ba
6. mn 55
7. bx 55

85. 82
1. ZêcKê GjûKeò Kò_eò fûMòfû ?
2. Zêùc Zêce ùKCñ ùKCñ iûwcû^u ij cògò Gjû Kf û ùicû^uê Kò_eò fûMòfû ?

86. 83
^òcÜùe ùfLû[ôaû g±MZ _âgÜ MêWÿòKê aúRMûYòZòK K[^ùe akû@ û KòQò _âgÜMêWòK ^òR c^eê Zò@ûeò Ke Gaõ ùiMêWòKê c¤
aúR MûYòZòK K[^ùe akû@ û
Kû~ðý_ZòâKû-18 (aúRMûYòZòK Cqò)
Kâ. iciýû aúR MûYòZòK _eòbûhû
1.
54 ùjûA[ûG û
2. ùKøYiò iõLýûe Zò^ò PZê[ðûõg I Zûjûe êAMêY cògò ùijò iõLýû
ùjûA~ûG û
3. ùKøYiò iõLýûùe 4 MêYùe 5 cògûAùf 30 ùjûA[ûG û
4. 6 @ùU û
5. ùKøYiò iõLýûe 75 _âZògZ I ùKøYiò ßòZúd iõLýûe 60 _âZògZe
ù~ûM`k û
6. Sò@ adie Zò^òMêY Zû’e _òZûu adie êAMêY ij icû^ û
7. _lúcû^ue iõLýû _ûeûu Vûeê 6 MêY @]ôK Kò«ê cìhûu Vûeê 3
MêY Kcþ
8. aòùfA, cìhûu iõLýûe @Ác @õg Gaõ KêKêWÿûu Vûeê êAMêY
@]ôK û
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.

87. 84
^òcÜùe ò@û~ûA[ôaû aúR MûYòZòK K[^ MêWòKê g±ùe ùfL, @[ðûZþ gû±òK _âgÜùe ùfL û KòQò iciýû ^òR c^eê ùfL I
ùiMêWÿòKê c¤ gû±òK _âgÜùe akû@ û Gjòbkò KòQò iìZâ c¤ ùfLô ùiMêWòKê gû±òK iciýûùe akû@ û
Kû~ðý_ZòâKû-19 (aúRMûYòZòK Cqò)
Kâ. aúR MûYòZòK _eòbûhû g±MZ _âgÜ
1. a D 1 = a
2. a + a + a + a = 4a
3. a (b+c) = b+a
4. a + (b+c) = (a + b + c)
5. l x b = a
6. 0 = 0
7.
d
c
b
a
8. axaxaxaxaxa
9 3a + 4b - 2c = 0

88. 85
Kâ. aúR MûYòZòK _eòbûhû g±MZ _âgÜ
10. 10
3
2
6
4
2
3 c
a
b
b
a
11.
12.
13.
14.
15.
16.
1. ZêcKê GjûKeò Kò_eò fûMòfû ?
2. Zêùc Zêce ùKCñ ùKCñ iûwcû^u ij cògò Gjû Kf û ùicû^uê Kò_eò fûMòf ?

89. 86
Zùk ò@û~ûA[ôaû _âgÜMêWòKe icû]û^ Ke û
Kû~ðý_ZòâKû-20 (icúKeYùe @mûZ eûgò aûjûe Keòaû)
Kâ. aúR MûYòZòK _eòbûhû @mûZ eûgòe cìfý ^ò‰ðd Ke
1. a D 15 = 17
2. a + 5 = 29
3. a/2 = 15
4. 2a = 36
5. a +
2
a
= 75
6. (ax5) + 3 = 43
7. 8a D 15 = 17
g±MZ _âgÜ

90. 87
Kâ. aúR MûYòZòK _eòbûhû @mûZ eûgòe cìfý ^ò‰ðd Ke
8. a x a x a = 2744
9. 3a - 26 = 370
10.
11.
12.
13.
g±MZ _âgÜ
1. ZêcKê GjûKeò Kò_eò fûMòfû ?
2. Zêùc Zêce ùKCñ ùKCñ iûwcû^u ij cògò Gjû Kf û ùicû^uê Kò_eò fûMòf ?

91. 88
^òcÜùe ò@û~ûA[ôaû _âgÜMêWòKe icû]û^ Ke û KòQò aúR MûYòZòK K[^ ^òùR Keò ùiMêWÿòKe cû^ ^ò‰ðd Ke û
Kû~ðý_ZòâKû-21 (MY^û aò]ôe ZKðKê aêSòaû)
Kâ. aúR MûYòZòK _eòbûhû
~ò a=4 I b=6, ùZùa ^òcÜùe
ò@û~ûA[ôaû aúR MûYòZòK Z[ýe cû^ ^ò‰ðd Ke
1. a + b =
2. 3a + 5b =
3. 2
1
4
1
XbXa
4. ab = __________
5. a (3+4) - 2b = ________
6. (ax5) + b/12 =
7.
8.

92. 89
9.
10.
Zùk ò@û~ûA[ôaû iûeYúùe a I b cû^ ^òùR eL û Zû’_ùe aúR MûYòZòK K[^e cìfý ^ò‰ðd Ke û
Kâ. aúR MûYòZòK _eòbûhû
~ò a=_____ I b=_____, ùZùa ^òcÜùe
1. a + b =
2. 3a + 5b =
3. 2
1
4
1
XbXa
4. ab = __________
5. a (3+4) - 2b = ________

93. 90
Kâ. aúR MûYòZòK _eòbûhû
~ò a=_____ I b=_____, ùZùa ^òcÜùe
ò@û~ûA[ôaû aúR MûYòZòK Z[ýe cìfý Ke
6. (ax5) + b/12 =
7.
8.
9.
10. 2
1
4
1
XbXa
1. ZêcKê Gjû Keò Kò_eò fûMòfû ?
2. Zêùc Zêce ùKCñ ùKCñ iûwcû^u ij cògò Gjû Kf û ùicû^uê Kò_eò fûMòfû ?

94. 91
^òcÜùe ò@û~ûA[ôaû _âgÜ MêWÿòKe icû]û^ Ke û
1. GK ic bMÜûõg I GK aòhc bMÜûõg c¤ùe MêY^ Ke û Gjò _âgÜe MêYK I MêYýùe [e [e Keò icZêfý Kò´û GK
2. GK ic bMÜûõg I cògâ bMÜûõgKê MêY^ Ke û Gjò _âgÜe MêYK I MêYýùe [e [e Keò Zûueò icZêfý Kò´û GK icû^
Kû~ðý_ZòâKû-22 (MY^û aò]ôe ZKðKê aêSòaû)

95. 92
3. êAUò @icû^ bMÜûõge MêY^ Ke û Gjò _âgÜe MêYK Gaõ MêYýùe [e [e Keò Zûueò icZêfý Kò´û GK icû^ bMÜûõg
4. êAUò cògâ bMÜûõgKê MêY^ Ke Gjò _âgÜe MêYK Gaõ MêYýùe [e [e Keò Zûueò icZêfý Kò´û GK icû^ bMÜûõg

96. 93
Zùk ò@û~ûA[ôaû K[ûMêWÿòKê Kò_eò bìf _âcûYòZ Keòaû û
êAUò iõLýûe bûM`k, bûRK Vûeê ùQûU @ùU û
Zêùc MêY^e K[ûKê bìf _âcûYòZ Keòaû _âKòâdû _âùdûM Ke û ~ò @iêaò]û jêG, ùZùa ^òRe iûwcû^u ijòZ cògòicû]û^ Ke û
4 x 3 = 12
4 x 2 = 8
4 x 1 = 4
4 x
2
1
= 2
4 x
4
1
= 1
4 Kê @]û Keòùaû ùZùa MêY`k ùKùZ ùja û
4 x 3 = 12
4 x 2 = 8
4 x 1 = 4
4 x
2
1
= 2
4 x
4
1
= 1
2 x
4
1
=
2
1
GjûKê @ûùc GcòZò c¤ aêSò_ûeòaû ù~ GK aòbq Pûeò @[ðûZ GK PZê[ðûõgKê êA[e ù^A @ûùc GK PZê[ðûõg Gaõ GK
PZê[ðûõg cògûA Keò @]û còkòa û
2 Kê @]û Keòùaû ùZùa MêY`k ùKùZ ùja û
4 x 3 = 12
4 x 2 = 8
4 x 1 = 4
4 x
2
1
= 2
4 x
4
1
= 1
2 x
4
1
=
2
1
1 x
4
1
=
4
1
Kû~ðý_ZòâKû-23 (MY^û aò]ôe ZKðKê aêSòaû)

97. 94
GjûKê @ûùc Gbkò aêSò_ûeòaû Kò Pûeò bûMeê GKbûM @[ðûZþ GK-PZê[ðûgõeê [ùe ùjùf, @ûùc GK bûM Pûeò bûMeê
còkòa û
4 x 3 = 12
4 x 2 = 8
4 x 1 = 4
4 x
2
1
= 2
4 x
4
1
= 1
2 x
4
1
=
2
1
1 x
4
1
=
4
1
8
1
4
1
2
1
XX
@û_Yu _ûAñ jeYe _âgÜ Gjòbkò :
8 D 4 = 2

98. 95
_â[ùc GjûKê @ûùc MYòZ bûhûùe eLôaû û
c
d
X
b
a
d
c
b
a
GK MYòZe K[^ ù^aû, ù~còZò Kò 6
2
1
3
2
1
e aêýZòþKâc ij MêY^ Ke 6
1
2
3 X
3 iÚû^ùe Zûjû ij icû^ @[ðûZþ icZêfý ßòZúd bò^Ü iõLýû ùfL û
2
1
e aêýZþKâc ij MêY^ Ke
4
24
1
2
4
12
X
icû^ bò^Ü _ûAaû _ûAñ fa I jeKê 4 ßûeû bûM Ke 6
44
424
2
1
e iÚû^ùe Gjû ij icû^ aû icZêfý ßòZúd bò^Ü ùfL -
6.............
10
5
4
12
2
1
e aêýZþKâc bò^Ü ij MêY^ Ke
20
120
5
10
4
12
X
Gjû jó Zêc _âgÜe icû]û^ 6
1
6
2020
20120
Kû~ðý_ZòâKû-24 (MY^û aò]ôe ZKðKê aêSòaû)

99. 96
Zùk KòQò bò^Ü iõLýû ò@û~ûAQò û Gjò bò^Ü iõLýûKê @^ý GK bò^Ü iõLýû ij bûM Ke û bûM Keòaû _ûAñ êA aû Zòù^ûUò @fMû
@fMû bkò bò^Ü iõLýû _i¦ Ke û Zû’_ùe GK bò^Ü iõLýû _i¦ Ke, GjûKê icû^ bò^Üùe akûA Gaõ _êYò [ùe bûM Keò
ùL û ^òRe icû]û^ _eLê[û@ û
1.
4
1
6
2.
7
5
3.
10
12
4.
8
9
5.
15
12
6.
6
5
3

100. 97
MûYòZòK iõùKZ I Zûe @[ð cû^ue ZûfòKû _âÉêZ Ke û
Kû~ðý_ZòâKû-25 (MYòZe PòjÜ I bûhûKê aêSòaû)

101. 98
MûYòZòK iõùKZ I Zûe @[ð cû^ue ZûfòKû _âÉêZ Ke :-

102. 99
MûYòZòK iõùKZ I Gjûe @[ð cû^ue ZûfòKû _âÉêZ Ke :-

103. 100
MûYòZòK iõùKZ I Zûe @[ð MêWÿòKe ZûfòKû _âÉêZ Ke û

104. 101
1. ^òcÜùe ò@û~ûA[ôaû iûeYú _ì‰ð Ke û
Kû~ðý_ZòâKû-26 (gcòK iõLýûe MêY^ jeY)
2. ò@û~ûA[ôaû iûeYúùe aúR MûYòZòK aû gû±òK iciýû ùfL û GK aúR MûYòZòK aû gû±òK _âgÜ ^òùR _âÉêZ Keò
icû]û^ Ke û
bMÜûõi gZKWû gcòK @^ê_ûZ
KâcòK aúR MûYòZòK _eòbûhû g±ùe _âÉêZ _âgÜ
1. 3a D 1 = a
2. a --- 0 = 0
3.
4.
5.
6.
3Kê b ùe MêYò ùi[ôeê 6 Kê a ij MêYò aòùdûM Ke û
ùQkòu iõLýû, KêKêWÿûu iõLýûe Zò^ò MêY Z[û KêKêeu GK ZéZú@ûõg
@ùU û
170%
3:2

105. 102
3. bMÜûõge MêY^ MêWÿòKeê Pûeò _âKûee _âgÜ Zò@ûeò Ke Gaõ icû]û^ Ke û Pûeò _âKûe bMÜûõgKê aýajûe Ke - ic,
aòhc, cògâ I @icû^ û
4. bMÜûõgKê bûM Keò Pûeò _âKûe _âgÜ Zò@ûeò Ke Gaõ icû]û^ Ke û Pûeò _âKûe bMÜûõgKê aýajûe Ke - ic, aòhc,
cògâ, @icû^ û
5. gUò MûYòZòK _âZúK ùfLô Zûjûe @[ð ùfL û

106. 103
(K)
.05 x .2
.05 x .02
.05 x .002
.005 x .02
.005 x .002
(a)
c¤ Ke û
15 D 3 = 5
1.5 D 3
1.5 D .3
.15 D 3
.15 D .03
.015 D .03
Kû~ðý_ZòâKû-27 (gcòK iõLýûe MêY^ jeY)

107. 104
Zùk ò@û~ûA[ôaû cògûY I aòùdûM Keòaûe _âgÜ Ke û Lûfò[ôaû iûeYúùe ^òùR _âgÜ Zò@ûeò Keò icû]û^ Ke û _âgÜ G_eò
Kû~ðý_ZòâKû-28 (gcòK iõLýûe cògûY ù`WÿûY)
gK GKK GK
gûõg
10
1
GK
gZûõg
100
1
5 9 . 9 7
. 60
gK GKK GK
gûõg
10
1
GK
gZûõg
100
1
9 . 4 5
. 73
gK GKK GK
gûõg
10
1
GK
gZûõg
100
1
6 9 . 0 5
. 331 51
gK GKK GK
gûõg
10
1
GK
gZûõg
100
1
.
.
GK
ijiâûõg
1000
1
gK GKK GK
gûõg
10
1
GK
gZûõg
100
1
.
.
GK
ijiâûõg
1000
1
gK GKK GK
gûõg
10
1
GK
gZûõg
100
1
.
.
GK
ijiâûõg
1000
1
gK GKK GK
gûõg
10
1
GK
gZûõg
100
1
.
.
GK
ijiâûõg
1000
1

108. 105
Kcû@
Lûfò iûeYúùe ^òùR _âgÜ Zò@ûeò Keò icû]û^ Ke û _âgÜ G_eò Zò@ûeò Ke ù~còZò _âùZýK bûMe @õg ù^aûKê _Wÿòa û
gK GKK GK
gûõg
10
1
GK
gZûõg
100
1
3 . 5 7
. 52
gK GKK GK
gûõg
10
1
GK
gZûõg
100
1
gK GKK GK
gûõg
10
1
GK
gZûõg
100
1
1 3
8 . 3 7
. 251 0
2 . 4 3
. 103 0
gK GKK GK
gûõg
10
1
GK
gZûõg
100
1
.
.
GK
ijiâûõg
1000
1
gK GKK GK
gûõg
10
1
GK
gZûõg
100
1
.
.
GK
ijiâûõg
1000
1
gK GKK GK
gûõg
10
1
GK
gZûõg
100
1
.
.
GK
ijiâûõg
1000
1
gK GKK GK
gûõg
10
1
GK
gZûõg
100
1
.
.
GK
ijiâûõg
1000
1

109. 106
1. K’ Y 4e icÉ MêYòZK ic iõLýû Kò ?
2. 1 Kê KûjóKò iû]ûeY MêY^údK Kj«ò ?
3. K’Y 4 e icÉ MêYòZK 2e MêYòZK Kò ?
4. K’Y 10 e icÉ MêYòZK 2 I 5 e MêYòZK Kò ?
5. 1, 2, 3, 4, 5 I 6 c¤eê ùKCñUò 12 e MêY^údK ^êùjñ û
6. K’Y 12, 12 e MêYòZK ^û MêY^údK ^û êAUò ~ûK ?
7. Zòù^ûUò iõLýû @Qò :- 2, 6, 3
Kêj«ê KòG Kûjûe MêYòZK I KòG Kûjûe MêY^údK û êAUò c¤ùe Kò iõ_Kð ejòQò û
Kû~ðý_ZòâKû-29 (MêYK Z[û MêY^údK)

110. 107
1.
(K)
1. iaêVûeê ùQûU ùcøkòK iõLýû KòG ?
2. K’Y icû^ iõLýûMêWòK ùcøkòK @U«ò ?
3. 1 I 100 c¤ùe ùKùZûUò ùcøkòK iõLýû @Qò ? 25 Kò 26 ?
4. K’Y 1
(L)
12 = 2 x 2 x 3
60 = 2 x 2 x 5 x 3
100 = 2 x 2 x 5 x 5
72 = 2 x 2 x 2 x 3 x 3
96 = 2 x 2 x 2 x 2 x 2 x 3
91 = 13 x 7
1. MêYòZKe aòùgh MêY K’Y ùfL ?
2. Gjò _âKòâdûKê K’Y Kj«ò ? K’Y Gjûe GK aòùgh ^ûc @Qò Kò ?
3. @ûcKê Gjû gòLôaû KûjóKò @ûagýKZû ejòQò ?
Kû~ðý_ZòâKû-30 (@bûRý MêY^ LŠ)

111. 108
2.
( K )
ùjùf û ùicûù^ _êYò [ùe ùKùa ùLû ùjùa ?
(L) ùRùR cû ùUûùKAùe @û´ ù^A ~ûC[ôùf û GK iûAùKf PûkK Zûuê ]Kû ùfû û ùUûùKA _WÿòMfû û êARY
cògò @û´Kê GKûVò Rcû Kùf û ùfûKUò Pê_þPû_þ @û´MêWÿòK MYòfû Gaõ _Pûeòfû û Zêce ùUûùKAùe ùKùZ @û´
[ ôf ûûùRùR cûKj òùf - cêñRûYò^ ûj óûKò«ê~ òcêñGj ûKê6Uò Keò eLôaò ùZùa G[ôeê 5Uò ejò~òa Gaõ ~ò cêñ
GjûKê 5Uò Keò eLôaò ùZùa G[ôeê 4Uò ejò~ûG û ~ò cêñ G[ôùe 4Uò Keò eLôaò ùZùa 3Uò ejò~òa û ùfûKUò bûaòfû
ùZùa Rfþò Kêj... ùRùR cû’u ùUûùKAùe ùKùZûUò @û´ [ôfû ?
(M) @û´ MêWòKe iõLýû ùKùZ ùja, ~ò ùRùR cû Kêj«ò - ~ò cêñ GjûKê 6Uò Keò eLôaò ùZùa 4Uò ejò~ûG û 5-5
GKûVò Kùf 3Uò ejò~ûG Gaõ ~ò 4Uò Keò eLôaò ùZùa 2Uò ejò~ûG û Gaõ 3Uò Keò eLôùf ùMûUòG @û´
ejò~ûG û
(N) ùUûùKAùe ùKùZûUò @û´ [ôa û ~ò ùRùRcû Kêj«ò - ~ò cêñ icÉ @û´Kê 6, 5, 4, 3 Gaõ 2 AZýûò Keò eùL,
ùZùa 1Uò @û´ ejò~ûG û

112. 109
^òcÜùe ò@û~ûA[ôaû _âgÜMêWòKê icû]û^ Ke û
(K) GVûùe KòQò iõLýû ò@û~ûAQò û ùi[ô c¤eê êA-êAUò iõLýûKê ù^A ùRûWÿû Zò@ûeò Keò ùijò ùRûWÿû iõLýûe f.iû.Mê.
I M.iû.Mê êAUò _¡Zòùe _âÉêZ Ke û
48, 50, 75, 120, 96, 80, 150, 160
Kû~ðý_ZòâKû-31 (fNòÂ iû]ûeY MêY^údK I MeòÂ iû]ûeY MêY^údK)

113. 110

114. 111
Gjò Z[ýMêWòKê _ìeY Ke û
1. êAUò ]^ûcôK iõLýûe ù~ûM `k........................................................
2. êAUò EYûcôK iõLýûe ù~ûM `k........................................................
3. GK FYûcôK Gaõ GK ]^ûcôK iõLýûe ù~ûM`k ........................................................
4. êAUò ]^ûcôK iõLýûe ù`WÿûY ........................................................
C_ùe ò@û~ûA[ôaû _âgÜ bkò aòùdûM _âKòâdûe ^òdcMêWòKê ùfL û
1.
2.
3.
4.
C_ùe ò@û~ûA[ôaû _âgÜ bkò MêY^ _âKòâdûe ^òdcMêWòKê ùfL û
1.
2.
3.
4.
C_ùe ò@û~ûA[ôaû _âgÜ bkò jeY _âKòâdûe ^òdcMêWòKê ùfL û
1.
2.
3.
4.
êAUò ]^ûcôK iõLýûe MêY^ `k GK ]^ûcôK iõLýû eìù_ Kò_eò akò~ûG û Gjò ^òdcKê Gjò_eò _âcûYòZ Keû~ûA[ûG û
ù~_eò ùgâYúùe gòlK ZêcKê aêSûA[ôùa û
Gjò K[ûKê aêSûAaû _ìaðeê Zòù^ûUòòMKê cù^ _KûAaû eKûe û Gjû C_ùeûq ^òdcKê _âcûYòZ Keòaûùe iûjû~ý Keòa û
a = 1 x a Gjû 1e aòùghZû @ùU û
a (b+c) = ab + ac aòZeYe ^òdc û
1, 2, 3, 4, 5 ............. = +1, +2, +3, +4, +5 ............. icÉ _âûKéZòK iõLýû aû MY^ ]^ûcôK ùjûA[ûG û
Kû~ðý_ZòâKû-32 (_ì‰ðûw iõLýû _âKòâdûe ^òdc)

115. 112
Zùk ùKùZK iZýZû ò@û~ûAQò û _âùZýK ]ûWÿòùe C_ù~ûM Keû~ûA[ôaû MûYòZòK Z[ý MêWÿòK PòjÜòaû _ûAñ ùPÁû Ke û
(-1) + (+1) = 0
-1 + 1 = 0
1 (-1+1) = 1 (0)
1 x (-1) + 1 x (+1) = 0
-1 + 1 = 0
-1 (-1+1) = -1 (0) )1(111 XX
(-1 x -1) + (-1 x +1) = 0
............. + (-1 x +1) = 0
............. + (-1) = 0
(+1) + (-1) = 0
(-1 x -1) = +1
(-1) D (-1) = +1

116. 113
1.
ùijò @ùU ?
Kû~ðý_ZòâKû-33 (ZòâbêR C_ùe Kûc)
2. PòZâ _â[ùc Zò@ûeò Ke û
(K).
(L).
Ke û K’Y Zêùc G[ôùe fêPò[ôaû ^cê^ûKê RûYò _ûeòf ?
(M).
^òRe c«aý ùfL û
PòZâ-1 PòZâ-2 PòZâ-3

117. 114
3. ùKøYiò ZòâbêRe @û]ûe ùKûYeê Zòù^ûUò ùeLû UûY û PòZâKê ^òR iûwcû^uê ùLû@ Gaõ Kêj Kò ùicûù^ iõ_ì‰ð
ZòâbêRe iõLýû ùLûR«ê û
4. Gjòbkò GK ZòâbêR _âÉêZ Ke, ~ûjûe ùMûUòG ùKûY icùKY ùjûA[ôa û
4. Gjòbkò ZòâbêR Zò@ûeò Ke, ~ûjûe ùMûUòG ùKûY iÚìkùKûY ùja û
5. ZòâbêRe aûjê I ùKûY c¤ùe [ôaû iõ_KðKê ùfL û

118. 115
1. ^òcÜfòLòZ Kê aòÉûe Keò ùfL
5
b = ............................
b5 = ............................
3
4b = ............................
4
5b = ............................
2. GVûùe KòQò aúR MûYòZòK K[^ @Qò û ùiMêWÿòKê ¤û^e ijòZ ùL û Zùk ò@û~ûA[ôaû _ MêWÿòKe ^òùŸðg @^êiûùe
@býûi Ke û
(a + a + a) + (a + a) = 3a + 2a = .................................
(a x a x a) x (a x a) = (a)3
x (a)2
= .................................
(a + a + a) - (a + a) = 3a - 2a = .................................
(a x a x a) - (a x a) = (a3
) - (a2
) = .................................
(a x a x a) D (a x a) = (a3
) D (a2
) = .................................
Pkeûgò “a’’ e cû^ 2 eL«ê û
Zêùc G[ôeê K’Y gòLôf ?
^òRe iûwcû^u ijòZ ^òùR gòLô[ôaû @^êcû^ MêWÿòKê Pyðû Ke û ùijò @^êcû^ MêWÿòKê ^òcÜùe ùfL û
3.
1. 3 iûAùKf +2 iûUð
2. 6 ùaûZf +4 còVûA
3. 10 ùcûaûAf ù`û^þ +5 ùcûaûAf ù`û^þ
4. 4a + 3b = .....................
5. 5a + 4a = .....................
Kû~ðý_ZòâKû-34 (aúRMYòZùe [ôaû MûYòZòK iõùuZ)

119. 116
6. 2a3
+ 5a3
= ......................
7. _â[c êAUò _âgÜùe @ûùc aÉê êAUòKê KûjóKò cògûA _ûeòaû ^ûjó û
8. ùgh êA _âgÜ aòhdùe Zêce aòPûe K’Y ?
9. K’Y a3
, a3
icû^_ aû @icû^ _ @ùU ?
10. GjûKê Kò_eò RûYòa ?
K’Y @û_Y Gjò Z[ý C_ùe ^òR iûwe aêSòaû gqòKê @^ê¤û^ KeòaûKê Pûjñ Kò ? Zûjûe CPòZþ cZ ò@«ò Kò a3
,
a2
icû^_ @ùU Gaõ Gjò _âiwùe Zûe cZ C_ùe ¤û^ ò@«ê û

120. 117
1.
1. _âùZýK ùgâYúe êAUò bMÜ iõLýû ùfL - icû^ bMÜûõg, @icû^ bMÜûõgÜÜ Gaõ cògâ bMÜûõg
2. ùiMêWÿòKê _âZògZùe akû@ û
3. Gùa 5Uò gcòK bMÜiõLýû ùfL û
4. ùiMêWÿòKê _âZògZùe akû@ û
5.
6. Gjò ^òdc C_ùe ^òRe iûwcû^u ijòZ @ûùfûP^û Ke û
Kû~ðý_ZòâKû-35 (bMÜûõgeê gZKWÿû)

121. 118
2. bMÜûõgKê gZKWÿûùe _eòYZ Ke aû akû@ :-
KâcòK bMÜûõg iõLýû akûAaûe C_ûd
1.
2
1
2.
3.
4.
5
3
5.
6.
7.
5
1
8.
9.
4
3
10.
11.
5
2
12.
5
4
13.
5
2
gZKWÿû
50%
80%
10%
75%
125%
25%

122. 119
1.
1. 50 x 10% = .......................
2. 60 x ....................... = 12
3. ....................... x 25% = 30
4. ....................... x .......................= .......................
2. 240 e 55% cù^ _KûAaûe iaêVûeê ijR C_ûd K’Y @ùU ?
50% D 5% = 10% 10% x 3 = 30% 50% + 10% = 60% 50% - 10% = 40%
30 D 5 = 6 6 x 3 = 18 60 x 50% = 30 60 x 50% = 30
60 x 10% = 6 60 x 30% = 18 60 x 10% = 6 60 x 10% = 6
60 x 60% = 36 60 x 40% = 30 - 6 = 24
3. 240 e 80% Zêùc Kò_eò ^ò‰ðd Keòa ?
4. ùKùZ _âKûeùe Zêùc 240 e 95% cù^ ^ò‰ðd Keòa û
5. Gjò_eò @]ôKeê @]ôK _âgÜ Zò@ûeò Ke Gaõ Zêce iûwcû^u ijòZ icû]û^ Keòaû icdùe Gjò _¡Zò MêWÿòK C_ùe
@ûùfûP^û Ke û
Kû~ðý_ZòâKû-36 (^ò½ò« _âZògZ)

123. 120
1. ZûfòKû ùL û gì^ýiÚû^Kê _ìeY KeòaûKê ùPÁû Ke û GVûùe KòQò PòjÜ ò@û~ûAQò û
CP = 100%
SP = CP + P
100% + 15% = 115%, CP x 115% = SP
Kû~ðý_ZòâKû-37 (fûb lZòe MY^û)
^òR c^eê êAUò fûb I lZò i´§òZ _âgÜ Zò@ûeò Ke Gaõ Zû’e icû]û^ Ke û ^òRe icû]û^Kê iûwcû^uê ùLûA _Pûeò
aêS, Zûjû VòKþ @Qò Kò ^ûjó û
Cost Price Profit Loss Selling Price
400
550
....................
500
.....................
15%
15%
.....................
10%
15%
...................................
...................................
690
600
340

124. 121
1. “ i ê] e j ûe 8 _âZògZ @ùU’’ Gjò ]ûWÿòe @[ð K’Y ?
2. ~ò @ûùc 1000 Uuû aýûuùe Rcû KeêùQ ~òG 8 _âZògZ iê] òG û Zû’ùjùf @ûùc û ahð _ùe ùKùZ Uuû
_ûAaû ?
3. @ûùc 4000 Uuû EY aýûuþeê @ûYê, ~òG 9 _âZògZ iê] ^òG û ahðK _ùe @ûcKê ùKùZ iê] ùaûKê _Wÿòa ?
4. @ûùc 2000 Uuû EY aýûuþeê @ûYê, 9% iê] jûeùe û êA ahð _ùe @ûcKê ùKùZ iê] ùaûKê _Wòa ?
5. ~ò @ûùc 2000 Uuûe EY aýûuþeê 18% iê]e jûeùe @ûYê û GK ahð _ùe @ûcKê ùKùZ Uuû iê] ùaûKê
_Wòa û
6. Zêùc ùgh Zòù^ûUò _âgÜeê K’Y aêSòf ?
7. Gjò Zòù^ûUò iõLýûe MêY^ `k ij Kò_eò i´§òZ @ùU ?
8. K’Y Zêùc iê]e jòiûa Keòaû _ûAñ iìZâ Zò@ûeò Keò_ûeòa ?
Kû~ðý_ZòâKû-38 (iû]ûeY iê])

125. 122
Zùk ò@û~ûA[ôaû C_ûdùe Zêce gòlK Zêc ij Kûc Keò[ôùf û
ùMûUòG Z[ýû ù^aû
P = 1000 Uuû, N = 2 ahð, R = 8%
160 Uuû û
~ò @ûc _ûLùe icd ò@û~ûA^ûjó, ùZùa Gjò iìZâKê ^òcÜ _âKûeùe ùfLô icdKê RûYò _ûeòaû û
2
2
80
1
160
80160
810160
810160
N
N
N
N
N
N
82
100
160
2
100
1000
160
P
R
ù~ùZùaùk Zêùc _âgÜ KeêQ, ùZùa GjûKê @]ôK KÁ Keòaû _ûAñ ^òcÜfòLôZ C_ûdKê _âùdûM Ke û
V . cûiKê ahðùe _eòYZ Ke û
1 cûi =
12
1
ahð
2 cûi =
6
1
ahð
73 ò^ =
5
1
ahð
146 ò^ =
5
2
ahð AZýûò
Kû~ðý_ZòâKû-39 (iû]ûeY iê] MY^û Keòaû)

126. 123
(a) iê]e jûe %
2
1
8 û iê]e jûeKê @_âKéZ bMÜûõgùe akûA _âgÜ Zò@ûeò Ke û
Zêùc Zò@ûeò Keò[ôaû _âgÜ I Zûjûe icû]û^ Ke û
1.
2.
3.
4.
5.

127. 124
Zêùc ^òRe ùKøYiò iûw ßûeû Zò@ûeò Keû~ûA[ôaû _âgÜ ù^A icû]û^ Ke û
1.
2.
3.
4.
5.
Kû~ðý_ZòâKû-40 (iû]ûeY iê] MY^û Keòaû)

128. 125
1.
`ûeêL : 100 _âZògZ @[ð
100
100
, K’Y cêñ VòKþ @Qò ?
iêgúfþ : jñ, Zêùc _êeû VòKþ @Q û
`ûeêL : ~ò bMÜûõge fa I je icû^ ùja ùZùa cìfý 1 ùja û
iêgúfþ : jñ G[ôùe KòQò iù¦j ^ûjó û
`ûeêL : ùi[ô_ûAñ 100 _âZògZ cûù^ û @ùU û ~ò Zêùc MYòZùe 100 _âZògZ ^´e _ûCQ, ùZùa Gjûe @[ð
Zêùc ùKak û ^´e _ûAQ û K’Y Zêùc ijcZ @U ?
iêgúfþ : K’Y ? ^ñû Zêùc bêfþ Kjòf KûjóKò ^û.............................................................................
2.
ùicû^ue f.iû.Mê I M.iû.Mêe MêY`k aûjûe Ke û iõLýû ßde MêY`k I f.iû.Mê Gaõ M.iû.Mêe MêY`kKê
ùL û

129. 126
3. êAUò iõLýûe M.iû.Mê 3 @ùU û ùicû^ue f.iû.Mê 120 @ùU û ùi[ô c¤eê ùMûUòG iõLýû 24, ùZùa ßòZúd
iõLýûUò ùKùZ ùja û
4. 0.6 Kê 0.7 ùe MêY^ Keò ùL û MêY`k êAUò iõLýûeê Kcþ KûjóKò @ûiêQò, KûeY aêSû@ û
5. êAUò aúR MûYòZòK Z[ý ùfL, ù~Cñ[ôùe Pûeò _âKâòdû ~[û :- ù~ûM, aòù~ûM, MêY^ I bûMe _âùdûM Keû~ûAQò û
_êYò ùijò Z[ýKê g±ùe _âKûg Ke û
6. 180 e 75% aûjûe Keòaû _ûAñ ijR C_ûd ùfL û
7. ~ò Zêùc 15750 Uuûe EY êA ahð _ûAñ 7.5% aûhòðK eùe ù^CQ û ùZùa ZêcKê êAahð ùghùe ùKùZ
iê] ùaûKê _Wòa û