ข้อมูลท้องถิ่นบ้านกุดรัง 2
- 1. ข้อมูลท้องถิ่นบ้านกุดรัง
หมู่ 1 ต.กุดรัง อ.กุดรัง จ.มหาสารคาม
การทอผ้าไหมลายสร้อยดอกหมาก
นางสาวก้อย ชาเรืองฤทธิ์
รหัสนักศึกษา 563560150102
สาขารัฐประศาสนศาสตร์
คณะวิทยาลัยกฎหมายและการปกครอง
มหาวิทยาลัยราชภัฏมหาสารคาม
- 2. หลักการและเหตุผล
การสารวจข้อมูลท้องถิ่นบ้านกุดรัง หมู่ 1 ต.กุดรัง อ.กุดรัง จ.มหาสารคาม
ทาให้ทราบถึงลักษณะความเป็นอยู่ของหมู่บ้าน โดยเฉพาะอย่างยิ่งเป็น
หมู่บ้านที่ทอผ้าไหมของกลุ่มสตรี แม่บ้านกุดรัง และผลิตสินค้า OTOP ที่ขึ้น
ชื่อของตาบล คือสินค้าจากการทอผ้าไหม “ลายสร้อยดอกหมาก” และยัง
ได้รับการคัดเลือกเป็น ลายเอกลักษณ์ของจังหวัดมหาสารคาม ดังนั้นจึง
เหมาะแก่การจัดทาข้อมูลท้องถิ่นเพื่อเผยแพร่ข้อมูลให้เป็นที่รู้จักแพร่หลาย
บทที่ 1
- 7. • ค
งบประมาณ
ค่าน้ามันรถ 300 บาท
สถานที่
บ้านกุดรัง หมู่ 1 ต.กุดรัง อ.กุดรัง จ.มหาสารคาม
หน่วยงานที่เกี่ยวข้อง องค์การบริหารส่วนตาบลกุดรัง
- 10. ประวัติบ้านกุดรัง ( ต่อ )
นอกจากนี้ยังมีคนอพยพมาจากเมือง
ชนบท ซึ่งตั้งบ้านเรือนอยู่บ้านหนองภู
บักแก้ว และกลุ่มดั้งเดิมซึ่งตั้งถิ่นฐาน
อยู่บริเวณหนองใหญ่ซึ่งนาโดยพ่อ
ใหญ่จาปา ต่อมาได้ย้ายบ้านเรือนออก
จากบริเวณดังกล่าวมาตั้งที่บริเวณโคก
บ้านเค็ง ( ปัจจุบันอยู่ทางทิศ
ตะวันออกเฉียงเหนือของหมู่บ้าน )
- 11. ประวัติบ้านกุดรัง ( ต่อ )
แต่อยู่มาไม่นานก็เกิดโรคห่า
( โรคระบาด ) ซึ่งชาวบ้านเชื่อว่า
หมู่บ้านตั้งขวางดวงอาทิตย์
จึงย้ายมาตั้งหมู่บ้านใหม่เรียกว่า
ดอนหัน ซึ่งเป็นที่ตั้งของหมู่บ้านใน
ปัจจุบัน
- 16. อาณาเขตชุมชนบ้านกุดรัง หมู่ 1
ทิศเหนือ บ้านโนนงาม ต.ห้วยเตย จ.มหาสารคาม
ทิศใต้ บ้านหนองป้าน ต.กุดรัง จ.มหาสารคาม
ทิศ
ตะวันออก
บ้านหนองแสง ต.กุดรัง จ.มหาสารคาม
ทิศตะวันตก บ้านหนองคลอง ต.กุดรัง จ.มหาสารคาม
- 17. จานวนประชากรบ้านกุดรัง หมู่ 1
ชาย 153 คน
หญิง 173 คน
จานวนครัวเรือน 119 ครัวเรือน
ผู้ใหญ่บ้าน นายวัชรินทร์ คามี
ผู้ช่วยผู้ใหญ่บ้าน นายดรุณี รัตน์ชุลี
นางเตือนใจ ขันผง
- 18. ประเพณี
ฮีต 12
เดือนอ้าย – บุญเข้ากรรม เดือนยี่ - บุญคูณลาน
เดือนสาม – บุญข้าวจี่ เดือนสี่ - บุญพระเวส
เดือนห้า – บุญสงกรานต์ เดือนหก - บุญบั้งไฟ
เดือนเจ็ด – บุญซาฮะ เดือนแปด - บุญเข้าพรรษา
เดือนเก้า – บุญข้าวประดับดิน เดือนสิบ - บุญข้าวสาก
เดือนสิบเอ็ด – บุญออกพรรษา เดือนสิบสอง - บุญกฐิน
- 33. 1. กี่ทอผ้าไหมหรือหูก
• เป็นอุปกรณ์ที่สาคัญยิ่งอีกอันหนึ่ง ลักษณะของกี่ จะมีโครงสร้างเป็นรูปสี่เหลี่ยม
ประกอบด้วยเสาหลัก 4 เสา มีไม้ยึดติดกัน
2. กระสวยวิ่งเส้นไหม
• ทาจากไม้เนื้อแข็ง ยาวประมาณ 1 ฟุต หัวหน้าท้ายเรียวงอน ตรงกลางเป็นรางสาหรับใส่
หลอดด้ายทางต่า (เส้นพุ่ง)เป็นเครื่องมือที่บรรจุหลอดไหมเส้นพุ่งเพื่อนาเส้นไหมไปขัดกับ
เส้นไหมยืน
3.หลอดด้ายไหม
• จะมีรูกลวงตลอด เพื่อใช้ไม้สอดยึดติดกับกระสวย
อุปกรณ์ในการทอผ้าไหม
- 34. 4. ไม้เหยียบหูก
• เป็นไม้กลมๆ ยาวประมาณ 1.50 - 2.00 เมตร สาหรับสอดกับเชือกที่ผูกโยง จาก
ด้านล่างของเขาลงมาทาเป็นห่วงไว้เมื่อจะให้เขาขึ้น- ลง ในกรณีเปลี่ยนสีของเส้นไหมก็
เหยียบไม้นี้ ไม้เหยียบหูก จะมีจานวนเท่ากับจานวนของฟืมนั้นๆ
5.ไม้หาบหูก
• เป็นไม้ที่สอดร้อยกับเชือกที่ผูกเขาด้านบน เพื่อให้หูกยึดติดกับกี่ไม้หาบหูกจะมีอันเดียวไม่
ว่าจะใช้ฟืมที่มี 2 เขา ,3 เขา หรือ 4 เขา ไม้หาบหูกใช้ฟืม 2 เขา
6.ฟืมทอผ้า
• เป็นเครื่องมือที่ใช้สาหรับทอผ้า มีตัวฟืมที่ทาจากไม้เนื้อแข็ง เป็นกรอบสี่เหลี่ยม มีฟันซี่เล็ก
ๆ เรียงกันเป็นตับอยู่กลางและระยะห่างของฟันเป็นที่ใช้สาหรับสอดเส้นไหมผ่าน ความ
กว้างของฟืมประมาณ 5 - 6 เซนติเมตร
อุปกรณ์ในการทอผ้าไหม ( ต่อ )
- 35. 7.หลา
• ใช้สาหรับปั่นหลอด (ไหม) จากอักมาสู่โบกเพื่อทาเป็นทางต่า(เส้นพุ่ง)
• ใช้เข็นหรือปั่นไหม 2 เส้นรวมกัน
• ใช้แกว่งไหม
8. อัก
• ใช้สาหรับกวักไหมออกจากกง
9. โฮงมัดหมี่
• เครื่องมือสาหรับโยงด้ายเพื่อมัดลายก่อนนาไปย้อม
อุปกรณ์ในการทอผ้าไหม (ต่อ )
- 41. ขข 1.ขั้นตอนการเตรียมเส้นไหม
( แบบละเอียด )
1.1 ขั้นตอนการเตรียมเส้นไหมยืน
1.1.1 กวักไหม คือ กรรมวิธีที่นาเอาปอยไหมที่ผ่านการด่องไหมแล้วมากวักเพื่อทาให้เส้นไหมต่อกันเป็นเส้น
เดียวตลอด โดยใช้เครื่องมือสองอย่างคือ1.กง สาหรับใส่ปอยไหมทาด้วยไม้ไผ่และเชือก 2.อักทาด้วยไม้หรือไม้
ไผ่สาน
- 42. 1.1.2 ค่นไหม
การค่นไหม คือ กรรมวิธี การนาไหมที่
กวักเรียบร้อยแล้ว “มาข้น” ทาปอยหมี่เพื่อ
นาไปมัดหมี่ต่อไป เครื่องมือที่ใช้ในการ
ค่นหมี่เรียกว่า “ฮงค่นหมี่”
1.1.3 การฟอกไหม คือ การนาไหมมาฟอก
ให้นิ่มและเป็นสีขาว นาเถ้าที่ได้ไปแช่น้าไว้
ให้ตกตะกอน ใช้เฉพาะส่วนที่เป็นน้าใส นา
ไหมที่จะฟอกลงแช่โดยก่อนจะนาไหมลงแช่
จะต้องทุบไหมให้อ่อนตัว เพื่อที่น้าจะได้ซึม
เข้าได้ง่าย แช่จนไหมนิ่มและขาว จึงนาไปผึ่ง
แดดให้แห้ง
- 43. 1.1.4 การมัดหมี่
การมัดหมี่ คือ การนาเส้นไหมที่ฟอกขาวและนุ่ม
ดีแล้วนั้น มาพันหลักหมี่ซึ่งมีลักษณะเป็นไม้กลม 2
ท่อนตั้งตรงข้าม ห่างกันเท่ากับหน้าผ้าของผ้านุ่งที่
จะทอ พันไหมไปรอบหลักตามจานวนรอบที่
ต้องการ แล้วจึงนาเชือกมามัดเส้นไหมเป็นตอนๆ
ตามลวดลายที่จะประดิษฐ์ จะใช้เชือกกล้วยหรือ
เชือกฟางมัดก็ได้ทั้งนี้เพื่อกันไม่ให้น้าสีเข้าซึมใน
เส้นไหมเวลาย้อม
- 44. 1.1.5 การย้อมไหม
การย้อมไหม คือกรรมวิธีนาไหมไปย้อมสี
ในน้าเดือด โดยเติมผงด่างคล้ายกรรมวิธี "การ
ด่องไหม" สีที่นามาย้อมนั้นจะต้องใช้สีให้
กลมกลืนกับสีของหมี่ที่ใช้สาหรับทอ หรือ
ย้อมให้เป็นสีเดียวกันก็ได้
1.1.6 การสืบหูก คือ กรรมวิธีนาเอาไหมเครือ
(ไหมเส้นยืน) ที่ย้อมสีแล้วไปต่อกับ "กกหูก"
คือส่วนที่ติดอยู่กับ "ฟืม"
- 45. 1.1.7 การพันหูก
การพันหูก คือ การนาเอาฟืมที่ผ่านการสืบหูก
เรียบร้อยแล้วมาพันไหมเครือ (ไหมเส้นยืน) ใหม่
ให้เป็นระเบียบเพื่อนาไปทอเป็นผ้าไหมต่อไป
อุปกรณ์ที่ใช้สาหรับฟันหูก คือไม้กระดานยาว
เท่ากับขนาดของฟืมหรือยาวกว่าเล็กน้อย
และจะต้องใส่ไม้ให้เรียบที่สุดเพื่อสะดวกในการ
พัน ในการพันหูกนี้จะต้องใช้ความละเอียดถี่ถ้วน
และใจเย็นพอสมควร ถ้าเส้นไหมเครือขาด
จะต้องทาการต่อเส้นไหมให้เรียบร้อยทุก ๆ เส้น
- 48. มัดหมี่ หมายถึง ลวดลายที่ปรากฏบนผืนผ้า
โดยมีวิธีการดังนี้
2.1. นาเส้นไหมที่จะทาเป็นเส้นพุ่งไปมัดลาย
ตามที่ต้องการแล้วนาไปย้อมสี เรียกว่า มัดหมี่
2.2. ด้ายเส้นยืนที่ย้อมสีหรือไม่ย้อมก็ได้
ประมาณ ๔๐ - ๕๐ เส้น จัดทาไว้ที่กี่ให้ยาวตาม
ต้องการ
2.3. เมื่อทาการทอ จะใช้เส้นพุ่งทาเป็นลวดลาย
ตามต้องการ
2.4 การนาเส้นไหมที่มัดหมี่แล้วไปแช่น้าเพื่อให้
น้าซึมเข้าเส้นหมี่โดยใช้เวลาแช่น้าตั้งแต่ 3 ชม.
ขึ้นไปแล้วจึงทาการย้อมสีพื้นเส้นไหมมัดหมี่
เหตุที่นาเส้นไหมไปแช่น้าเพราะว่าจะทาให้ได้
สีเสมอกัน
2 . ขั้นตอนการมัดหมี่
- 50. 3. ขั้นตอนการย้อมสี
3.1.1 ฟอกไหม้
คือ การแยกไขมันออกจากเส้นไหมเพื่อป้องกัน การ
ย้อมสีไม่ติดฟอกไหมในอดีตจะใช้ขี้เถ้าถ่านจากต้นไม้
โดยการนาขี้เถ้ามาแช่น้าจนตกตะกอน แล้วจึงกรองน้าใส
ๆ มาแช่เส้นไหมที่ยังมีไขมันติดอยู่1 คืน หลังจากนั้นต้ม
น้าจนเดือดนาสบู่ซันไลด์1 ก้อน โดยต้องสบู่ให้เป็นชิ้น
บาง ๆในน้าเดือด นาเส้นไหมที่แช่น้าขี้เถ้าไว้แล้วใส่น้า
เดือดโดยใช้เวลาในการต้ม 15-30 นาที หรือให้สังเกตจาก
เส้นไหมจะนิ่ม
3.1 ฟอกไหม
- 51. 3.123.2 กรอเส้นไหมเข้าหลอดเพื่อทาเส้นยืน คือ
เส้นไหมที่ขึงอยู่ในกี่จะควบ6,12 และการ
เข้ากวักทาเส้นพุ่งคือ เส้นไหมที่อยู่ใน
กระสวยใช้เวลาในการกรอเส้นไหม ซึ่งทา
ด้วยมือไม่ใช้เครื่องเป็นเวลา 2 วัน
3.3 ค้นเส้นยืนในเฝือ โดยกาหนดว่าจะเอาเส้นไหม
ยาวเท่าใดตามความต้องการ ส่วนใหญ่นิยมใช้ความ
ยาว 9-27 เมตรการค้นเส้นพุ่งนาเส้นไหมมาค้นใส่
แม่สะดึงยาวตามความกว้างของหน้าฟืม ต้องเรียง
เส้นไหมให้ได้ 4,500 เส้น ตามลายหมี่จานวนปอย
ขนาด 17-19-21-25-29-35-39 ใช้เวลาในการค้น 5-6
ชั่วโมง
- 52. 3.4 เส้นยืนมัดต่อประมาณ 1,600-2,400เส้น เส้นยืนเก่าที่มีอยู่แล้วหรือเส้นยืนใหม่ต้องเก็บตระกรอ
ใช้เวลาในการมัดต่อสาหรับเส้นยืนผู้มีความชานาญจะใช้เวลา 2 วัน
3.5 การนาเส้นไหมที่มัดหมี่แล้วไปแช่น้าเพื่อให้น้าซึมเข้าเส้นหมี่โดยใช้เวลาแช่น้าตั้งแต่ 3 ชม. ขึ้น
ไปแล้วจึงทาการย้อมสีพื้นเส้นไหมมัดหมี่ เหตุที่นาเส้นไหมไปแช่น้าเพราะว่าจะทาให้สีเสมอกัน
