Verandering van tijden; planologie permanent bèta. Presentatie voor UvA planologie studenten 20 november 2014. Over de nieuwe werkelijkheid in o.a. het Ruimtelijk Domein. In presentatie wordt teruggegrepen op sociologische en economische inzichten, gerelateerd aan de Planologische wetenschappen. Tevens wordt er een blik op de toekomst geworpen en de mogelijke betekenis van het beroep planoloog. Er wordt gebruik gemaakt van inzichten op het gebied van chaos(theorie) en welke wijzen er zijn om hiermee om te gaan.

1. Verandering van tijden; planologie
permanent bèta
Reflectie op Strategische Planning in theorie en
praktijk
Universiteit van Amsterdam, planologie
20 november 2014
Jurgen Hoogendoorn
Twitter @jrgnhoogendoorn

2. Wat the hack is going on?
1. Economie vanuit historisch perspectief + sociologische
duiding; liquid modernity
2. Ruimtelijke Economische werkelijkheid na 2008
3. Ontwikkelingen in de samenleving
4. Innovatie in de ruimtelijke sector (aantallen, schaal, tijd)
5. Prototype en permanent Bèta
6. Nieuwe competenties ruimtelijke professional
7. Wat kies jij?

3. Industriële revoluties
• Ontstaan economie als wetenschap (gebonden aan naties;
BNP)
• Mens kwam los van zijn oorspronkelijke omgeving (van
platteland)
• Werken in fabrieken ergens anders (meestal in stad). Met grote
kans op ontslag en armoede
• Na WO II gingen bedrijven op zoek naar plek met meest
goedkope arbeid
• Sinds jaren ’60 Globalisering versneld door IT technologie
• Herindustrialisatie?; local brands, 3D printen stadslandbouw

4. Permanente onzekerheid
• Volgens socioloog Zygmunt Bauman is mens sinds industriële
revolutie in permanente onzekerheid (liquid modernity)
• Door de nationale overheden is onzekerheid altijd
geïnterpreteerd als veiligheidsvraagstuk (als angstreductie van
burgers) en daarmee dienend aan het neo liberale kapitalisme
• Staatsveiligheid (extern, intern,) gezondheidheid (woningwet
1901), risicoreductie, etc
• Globale kapitalisme – transnationale prolemen (zoals milieu,
klimaat en economische ongelijkheid) worden nationaal
aangepakt -> gedoemd te mislukken

5. Nieuwe werkelijkheid na 2008 (ruimtelijk -economisch)
1. Einde krediet- en vastgoed aangedreven project- en
gebiedsontwikkeling (geen/weinig effectieve vraag naar
woningen, kantoren, winkels etc)
2. Vastgoed- en bouwsector weet niet te innoveren en gaat
grotendeels over de kop (creative destruction – Schumpeter)
3. Gemeenten; van grondexploitant naar medespeler

6. Oorzaken wegvallen vraag
• Financieringsproblematiek (risicomijdend gedrag bij
ontwikkelaars en consumenten en banken)
• Maatschappelijke veranderingen: afname kantoorgebruik door
vergrijzing, HNW, duurzaamheidwens (hergebruik) etc.
• Ook in kwalitatieve zin omslag van aanbodsturing naar
vraagsturing

7. Systeemfout in (RO-) systeem GROEI
• Financierings-, ruimtelijk-juridisch systeem gebaseerd op groei
(sinds wederopbouw na WOII)
• Groeidenken zit in genen en cultuur ruimtelijke professionals
• We leven in een vergrijzend en krimpend werelddeel dat
Europa heet

8. Overvloed; planologie nog nodig?
Ruimtelijke ordening is het (her)verdelen van schaarste in
ruimte.
Opkomende permanente en existentiële vraag (nog niet
beantwoord):
Heeft Ruimtelijke ordening nog bestaansrecht bij
overvloed? Wat is de toekomstige meerwaarde van
ruimtelijke ordening?

9. Samenleving verhoudt zich anders tot
Overheid
Samenleving als rizoom:
Franse filosofen Gilles Deleuze en Félix Guattari (1998) stellen
samenleving voorals een ‘rizoom’. Een rizoom is in letterlijke
zin een veelal horizontaal vertakte wortelstructuur, die niet te
herleiden is tot één hoofdtak of tot één plant aan de
oppervlakte,maar bestaat uit ondergronds voortwoekerende
worteltakken waartussen steeds nieuwe verbindingen kunnen
ontstaan.

10. Naar participerende overheid?
• Publieke systeemwereld (grootschalig, hiërarchisch en
bureaucratisch) losgezongen van de leefwereld -> vastlopen
• Netwerkorganisaties als (privaat) beweging van onderaf;
kleinschalig, persoonlijk, horizontaal, informeel, generalistisch,
oplossingsgericht, met veel ruimte voor passie/plezier en
plaatsgebonden

11. Sociologische werkelijkheid
Burger
• Ontsystematiseerd (wegens gebrek aan vertrouwen in systemen)
• Nieuw ethiek
• Regelt het zelf wel (buiten de systemen)
• Zoekt de menselijke maat
• Delen is het nieuwe vermenigvuldigen = macht (kennis an sich
is geen macht meer omdat het in overvloed aanwezig en
bereikbaar is via internet)
• Klein is het nieuwe groot
• Pssst…….In Spanje trek naar platteland groter dan naar de stad; hippe neo-rurales

12. Werkelijkheid noopt tot innoveren; chaoskruis
Bron: Jaap Peters, Niets nieuws onder de zon en andere toevalligheden. Strategie uit chaos, 2008.

13. Aantal oude spelers gedecimeerd,
explosie van nieuwe spelers
Gebiedsontwikkeling:
• Minder corporaties, projectontwikkelaars etc
• Meer kleine partijen voorbeelden (collectieve) zelfbouwer, ontwikkelende bouwers
met eigen vermogen (Hurks), ontwikkelaars die bouwen met vermogen van pensioenfondsen en rijke
families (Wonam), organisaties die bouwen voor specifieke niches zoals studenten (Duwo en
Verwey/Mungra) en straks ook woningcoöperaties (WaalwijkWonen)
• Minder nieuwbouw meer transformatie Amsterdam wordt 32% van de
nieuwbouw inmiddels gerealiseerd via transformatie.
Klein is het nieuwe groot Amsterdam nieuwbouw dit jaar > 3.000

14. Schaal; van dozen schuiven naar
maatwerk
- Minder grote tranches van woningen
- Kavel en cashflow sturing

15. Tijd; de toekomst en het verre
perspectief is NU
• Mijlpalen in de verre toekomst. Onszelf gestelde opgave voor 2040(!) 300.000
woningen toevoegen in de noordvleugel. Eindbeeld Zuidas na 2035
• Realtime strategy

16. Manoeuvreren in chaos; prototype en
permanent bèta
• De werkelijkheid, ook in gebiedsontwikkeling, heeft te maken
met een toename van (het aantal) snelheden en
complexiteiten
• Geen nieuwe versie van gebiedsontwikkeling, integendeel het
aantal versies wordt oneindig uitgebreid.
• Gebiedsontwikkeling is permanent bèta geworden, waarbij
lokaal geformuleerde prototypen (een werkend begin van een
antwoord op een vraag die nooit af is) werkzaam zijn voor
zolang als het duurt en daarmee per definitie tijdelijk.

17. What about you! nieuwe ruimtelijke
professional
Opleiding en hiërarchie doen er niet toe , oplossend
vermogen wel.
As we speak: nieuwe ruimtelijke professionals passen
oplossend en waardecreërend vermogen improviserend en
experimenterend al toe.

18. meer vrouwen en jongeren; ander
waardenpatroon
transparantie, vertrouwen, dialoog, samenwerken en cocreatie
in plaats van concurrentie, professionele bescheidenheid in
plaats van borstklopperij, luisteren en doen in plaats van
praten, en passie en betrokkenheid in plaats van ratio en
zakelijkheid

19. Competenties?
• Bescheiden en dienstbaar (kunnen luisteren)
• Losvragen in plaats van vaststellen (=oordelen)
• Improvisatievermogen en kunnen ‘spelen’
• Empathie
• Communicatieve vaardigheden
• Digitale vaardigheden (social media)
• Ontwerp als service aan samenleving (ipv eindbeeld)
• Moed en durf (tegen huidige systeem in denken en doen)
• Verbindingen aangaan (is ook positie kiezen/activisme)
• Divers netwerk (met andere vaardigheden en kennis)

20. Wat kies jij?
Publieke dienaar die zijn kennis en vaardigheden ten
dienste stelt van samenleving. Kiezen voor mensen
Of
Kennis en vaardigheden ten dienste stellen tbv het bouwen
van steden in emerging economies? Kiezen voor het grote
geld en het kapitalistisch systeem.

21. Dank voor je aandacht!