SlideShare a Scribd company logo
1 of 19
Download to read offline
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
Hkk[ky nfj;k lkgsc lr lqd`r cUnh NksM+ eqfDr ds nkrk uke fu'kku lghA
ewjr&m[kkM+ ¼ewfrZ&m[kkM+½
tgka cls lrxq# lriqj nslok Hks"kok /kfj ixq <kjfga js thA
vk; txr esa tho leq>kofga xkofga futq in tkfum js thA
vk; /kj da/kk 'kgj uxj esa Mad fn;ks rgka vkfum js thA
lqfu&lqfu dky djfl ds mBs;ks >wB e`Fkk dfj ckfum js thA
rc eSa dgk vny bgka jksiso dksiso fto lHk tkfum js thA
vgs Hkokuh tx rsfg ekuh rksfj Qksfj bgka vkusm js thA
vius Kku esa vkfu fcpkjh gkjh tx lHk tkfum js thA
,d foiz uxj esa jfg;k izhrh gesa mUgsa tkfum js thA
;gs iafMr fo|k cgq tkuS ?kj&?kj mUgdh ekfum js thA
uke xus'k Hks"k cgq tkuS vkus xfu xfu ckfum js thA
fufr mfB xqnjh vX;ku ds ykoS HkkoS cgqr fgrdkfjm js thA
nsoh ekfu cgqr og djbZ iwts v{kr ikfum js thA
vkiqu [kk; euk ukfga djbZ fto lHk /kfj&/kfj ekjsm js thA
pkfj tqx bUg iwtk yhUgksa nhUgksa bPN; tkfum js thA
czãk fo".kq egs'oj nsok dhUgksa tksfr dj lsom js thA
vkfn tksfr gS var tksfr gS tksfr ldy tx lksÅ js thA
bgka gS nf{k.kh tksfr ijxklh tklq vlqj lHk HkT;ks js thA
nfj;k opu
rc ge dgk iq[kZ gS vknh ;g rc yamM+h psfjm js thA
iFky xf<+&xf<+ eqjfr cuk;k vkfn dsgw ukfga ik,m js thA
x.ks'k opu
rc mfUg dgk ,slu tfu dggw] xggw pju yiVkusm js thA
rc ge dgk eqjfr gS iFky pkgks rks Qksfj isokjsm js thA
gkFk ikao eq[k lHks cuk;k cksyrk fcuk udkjsm js thA
,slu opu dksfg dfj MfjgS vkaf[k fngS nquks Qksfjm js thA
tkgq tkgq vc fdNq tfu dggw uxj jgfc tks pggw js thA
1
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
nfj;k opu
dsdj uxj Mxj gm, dsdj dsdj tho gkS, tkugq js thA
vius va/kk vkxq u lw>s ckaf/km ekfjm ekafgm js thA
rc mfUg =kfg&=kfg dfj mBS gS eysN ns xkfjm js thA
lksbZ eysN tks njn uk tkus vkud tho /kfj ekfjm js thA
rc ,slu er fny esa vkuk bUg dj ejnsm ekum js thA
vgS nsfo ofg dfg&dfg xkoS ys vkoksa rsfg m[kkfjm js thA
v/kZ jkfr vkS lkou fnu gS vf/kd gS vaf/k;kfjm js thA
czkã.k ,d chjcy gS ukÅa clS ,dkBk xkaoma js thA
djs izhfr pjufUg ds tkuS ekus gdqe tksxk,m js thA
izse nkl vkl lrxq# dh /kfj xfB;k nhUgks vkfum js thA
chjcy nkl çse dS yhUgksa gjth dka/k dqnkfjm js thA
Ms<+ dksl ij gS og ewjfr rgoka lqjfr ixq <kjsm js thA
Hk;&Hk; jkfr Hk;adj Hkkjh Mkfjm cu rgka Hkkfjm js thA
x, Hkqyk, egk vaf/k;kjh rgka dksbZ dhUg vatksfjm js thA
rc eSa ewjfr tk, fgyk;k ik;k tsfg dfj lqjfr js thA
yhUg m[kkfj nhUg lHkfUg dga gS og vkfn Hkokfum js thA
cksyh u pkyh dgk ufga fdNqoks NwaN iFky ge tkfum js thA
rksfi nhUg vksfg vksgh BkaÅa xkao dksbZ ufga tkusm js thA
gksr izkr czkã.k rgka vk, /kk, /kk, dhUg iqdkfjm js thA
mtgh Hkokuh dgka pfy xbyh Hkbyh vktq mtkjsm js thA
xkao&xkao lHk lksj tqfV xkS mfB xbfy vkfn Hkokfum js thA
MkfV MkfV lHk foiz ls dggha rqEg lHk ckr fcxkfjm js thA
rfjou xguk ufFk;k Nksjgq fnu&nfu iki vf/kdkfjm js thA
Hk;ks vpaHkkS ,slu laHko cqf/k cy x;ks lHk gkfjm js thA
[kksft fczanzk oklfu iVuh nsoh ;g og nfguh yaxkfjm js thA
lHk fefy vkfu vkfu ds dgrs dfj vieku fcxkfjm js thA
NqvkNwr rqe lHk fefy dhUgks nhUgks voxq.k Mkfjm js thA
mtfga Hkokuh dgka dS xbyh vbfyfg ukfga nq[k Hkkfjm js thA
/kqfu&/kqfu flj foiz lHk jksofga jksgfoa uj vkSj ukfjm js thA
2
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
dksbZ dgS lxZ dga xbfyfg Hkqba Qksfj xbfy irkysm js thA
rc mfUg [kksft [kkfn dS ns[kk ns[kfga Nso dqnkfjm js thA
VwVs QwVs iFky lHk ns[kgha dsg ds tqf/k HkkS Hkkfjm js thA
,lu tx esa dks ;g tUek tks thrS vkfn Hkokfum js thA
gkfj&gkfj Fkkfd ds cSBs desZ QqVfy gekfjm js thA
ikaoks iwtk yfjdk ftvkoksa vc Hkbyksa vktq fHk[kkfjm js thA
yfjdk jksofga >qaMh dfj dfj eqaMh [kalh dgka ikbfc js thA
fufr mfB lc fefy djgha vklk ekl rhu fcfr x,Å js thA
N=h ,d cyh gS ukÅa cls rhfu dksl xkaoma js thA
vkoS ge ls izhfr yxkoS cgqr pju jr ekusm js thA
vc ge ewjfr vkfu m[kfjgksa /kfjgksa bgoka vkfum js thA
rc mfUg opu tkfu ds ik;ks xkaos fu'p; tkfum js thA
vkor tkr Mxj esa czkã.k >af[k >af[k djfga iqdfjm js thA
cSfB x, rgka nqeZ dh Nk;k rqg egkek;k dgok ik,m js thA
iFky cksyS ukfga ;g pybZ dksb ys xbys m[kkfjm js thA
vruk opu lqfu mfB /kk, vk,m ikao flj Mkjsm js thA
/kU;&/kU; rqe firk gekjk tue uh[k ukfga Vkfjm js thA
dgq og xkao Bkao og ukÅa tho nsm cfy tk,m js thA
vc eksj /ku eksj nhUgksa ft;dk cfy&cfy rqEg cfy tk,m js thA
,slu tx esa dks cfyoaMk pafM [kafM dfj Mkjsm js thA
,d&,d tx esa cM+ cfyoaMk frUg ds flj /kfj [kaMsm js thA
lr tqx =srk }kij chrso thros dksbZ ukfga tkusm js thA
vc rqEg dggq dou gS tkrh cg fof/k djsm fuikfrm js thA
djks lksaxa/k lkap tkfu ds cksfVUg ekal dVkogq js thA
vruk lqfu Øks/k lHk dhUgksa nhUgksa cgq fof/k xkfj, js thA
dkgs u 'kksj dhUg rsfg fnuok tsfg fnUg mfUg Qksfj Mkjsm js thA
,slu tksj Hkksj Hko gkjh rsfg dg dou iNkfjm js thA
ikap lkr fefy rsfg iNkjso vkiu ykn nsm ekfjm js thA
rc mfUg dgk NksfM+ ns eksgh rksfg rc Hksn crk,m js thA
lrxq# nzksg tkfu eSa dhUgsm nhUgsa tUe [kqvkfjm js thA
3
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
,d valk dksb dhUg fo/kalk ewjfr rksfj Qksfj Mkjsm js thA
truh ewjfr vgS tCr eSa rruh nsf[k ladkusm js thA
;g rks ewjfr fdNq ukfga cksyS cksyrk tho dkgs ekfjm js thA
ih: njth /kjda/kk ds cklh rsfg ?kj tue mnkflm js thA
vgS vald lad fdNq ukgha val dgS fdNq tkugq js thA
lHk fefy dgs lksj tfu djgw ?ksfj idfj rsfg vkfum js thA
vkfu ijs pgqa vksj ls ?ksfj ds uxj HkkS vX;kfum js thA
/kS ysb pyfga rqe ewjfr ns[kkogq rc rksj fto ufga ekfjm js thA
xkao eksdíe tkfu cksykbZ vkfu cbBq eksj Hkkbm js thA
dkgs dgS ,slu dhUgksa uklk Qkal vkiu xjs ykbm js thA
dsrs lk/kq Hk, tx ekagh dafga ewjfr ufga vkfum js thA
lqip uke tksykgk dchjk tx esa lk/kq cM+ Hkkfjm js thA
mfUga ufga drgha ewjfr m[kkjh dsgq ufga nhUgks xkfjm js thA
,d&,d HkDr dhUg tx lqfeju tx esa Hk, cM+ X;kfum js thA
dSls rqEg vius fezrq vkuh dqaHkt lks[kso ikfum js thA
,slu izHkqqrk dksbZ ufga dhUgk ghuk dqy ufga tkfum js thA
tkds tx lc lhl uok, xkofga nsork ckfum js thA
ekjdaMs ftfUg nqxkZ cjuh ?kj&?kj vgS nq%[k gjfum js thA
egkek;k gS t[kuh nsoh rsfg rqe dhUg mNsfnm js thA
nsgq ewjr vcgwa tfu Hkwygq dksbZ ufga lax lgkbm js thA
djgq djkj lkap tkfu ds tho tfu grgq ijkbm js thA
dhUg djkj nhUg yhf[k ds lÙk opu ufga Vkfjm js thA
tks rqEg dgks lksbZ lHk dfjgksa efjgksa fto ufga tkfum js thA
iku Qwy ysb ge ;g iwtc cq>c rqv fgrdkfjm js thA
vruk opu lHkS fefy dfg;k xofg;k rqe lHk tkugq js thA
nhUg ns[kk; tgk¡ jfg xkM+h [kksfn ysgq rqe Bkfnm js thA
[kksfn yhU ;g cgqr fnu gkks, [kks; nhUg ;g tkfrm js thA
ukd Qksfj rksfj ds Mfj;k vofj Hk;ks ;g Hkkfjm js thA
tgka ys uxj vk, lHk tkrh gk;&gk; fiVq lHk Nkfrm js thA
vblu tx esa dgha u lwuk tsfg lw>S iki u iqU;m js thA
4
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
vblu ewjfr egk gS flf) rsfg bfUga dhUg u[khf/km js thA
foiz dgk vcgha tfu cksygq Mksygq ?kj&?kj tkfum js thA
yhUg mBk, [kkV ds Åij lwin lHk fefy ns[kgq js thA
lHk fefy uxj ,d er ckVh /kks, nsgq lHk ekfVm js thA
ysb tk, rqe lHk fefy jksigq dksfi eksdíe dfg ckfum js thA
jksfi ewjfr rgka cgq fof/k vkuh nfjvfga cfy ysb nhUgksa js thA
rhfu ekl nsoh Hkb Hkw[kh Hkw[k tk, rsfg vkugq js thA
jksfi ewjfr rgka vkusm tkuh vLrqfr cgqfof/k Bkfum js thA
egkek;k dS vksnz fcnkjso tkfr dou cM+ tkfum js thA
efg[kklqj ds tkfu iNkjso xgso rsx dfj vkfum js thA
vT;k lqr ds ekfj fo/kalso fla?k p>+y g[kkZfum js thA
vc rqe izHkqrk dkgs u dhUgk nhUgks dhy iNkfjm js thA
ukd Qksfj rksfj ds nhUgk nhUgsm lhl mrkfjm js thA
tkxq tkxq ;k tkxq egkcfy vyh dkgs ;g [kksogq js thA
gqdqe nsgq ge lHk fefy tkbZa mfUga ds /kb ys vkbm js thA
pygq lHkh fefy oks, /kfj yhUgh N=h gks, cfy nhgksa js thA
ek# ek# dS foiz lHk /k, Hkokuh cfy nhUgsam js thA
dgs eksdíe ge ufga tkuh tsdj gqdqe u ekfum js thA
mUgdj dksb ukfga dfjgS xksgkjh lHk ds fngSa tksgkfjm js thA
rqEg Hk i<+S iqjku dh usrh mUg Hk nhUg vusfrm js thA
vkfu ijso tgka uxj clsjk ?ksjso ?kj rgka tkfum js thA
ge jgs iks[kjk ij bfe tagoka ragoka vkfu iqdkfjm js thA
vkfu ijs pgqa vksj ls ?ksfj ds idfj ds rksfg cfy nhgksa js thA
rc eSa dgk pygq rqe efjggqa efgggqa tk, irkysm js thA
mfB&mfB uxj lHkS fefy /kk, vk, NksVk cM+>kfjm js thA
Bk<+ HkfUg fefy ns[kq reklk lkFk dsgq tfu nsggq js thA
czkã.k {k=h oS'; 'kwnz gS lHk fefy lqugq fcpkfjm js thA
tSls foiz tkfu ;fg /kfjgS dfjggq dsm uk xksgkfjm js thA
,d ls ,d uxj lc Bk<+so ckV jgs lHk jksfdm js thA
ekr&firk fefy jksofga nq[kkjh gkfj tkfu cfy nhgfga js thAA
5
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
rsx cgknqj HkkbZ HkrhtS rsx xgks ju eaMso js thA
vc eksj lkgc ds dou nq[kSgSa lkgc tksj flj [kaMsm js thA
Hkh[ke [kkao vkS nqan [kkao fefy rbvc vkfu iqdkfjm js thA
nyu vtht panu rgka vk, nyqvk Qsdu iqdkfjo js thA
gksgq rsvkj tq>gq ju vktw dkt fdNq ufga vkbm js thA
ddqvk rksgkj foiz lHk /kfjvk dfjvk dksb u xksgkfjm js thA
lsyh xgks vc >ifV lkax ys rM+fi pyso lHk >kfjm js thA
BVso yksx lHk gVso nsf[k ds nl chl flj /kfj dkVso js thA
lHk ds ru vfr jksl tks ck<+so dVsm eS fj tkusm js thA
gad nsr rgka lad ifjxkS Hk;ks Hk; lHkS ijk,m js thA
lwj ds eq[k ij uwj >jrq gS Qwj tkugq ;g Hkkbm js thA
rsx >eadr dfg dfg gadr Bk<+ gksgq esjks Hkkbm js thA
lsyh ns[kr lHk pysm ijkb vkM+ dsgq ukfga vkim js thA
dkgk lkgsc tfu tho ekjgq Bk<+ gksgq rqe vk,Å jsthA
lHk fefy dgk rqjar ?kj pfygks gfygksa nqjtu Hkkfjm js thA
ge gSa lqfØr val iq[kZ ds dalfga yhUgs thfrm js thA
yhUg fyvk, pyS vc rgoka tgoka eafnylkfjm js thA
ekr&firk fefy lHk nsg iksNgha iqfN&iqfN vkalq <kfjm js thA
dou dky ;g vkfu cslkgso dkgs ?kj esa Mkfj vkfum js thA
Bkdqj nzksg xkao dj yksxok lksx Hk;ks eksfg Hkkfjm js thA
rc ge dgk lquks js ekrk xkr ns[kso rqEg vkbm js thA
lriq[kZ ds val ge v,Å vejkiqj gS xkaom js thA
vc rks tue rksgjs ?kj Hkfjgksa gfygksa nqjtu Hkkfjm js thA
Mjs Msjk; fto dcfga u Mfj, xfg, uke lgkbm js thA
;g tx vk, tho lHk rfjgksa Mfygksa 'kcn fulkfum js thA
tc ge tue rksgjs ?kj v,Å ftank njlu fn,m js thA
ekrq&firk rqEgsa njlu fn,Å uke gekjk dg fn,Å js thA
oks, ftank gS lnk lgkbZ xcZ Hkatu v?k ekspu js thA
rqEg tfu jgks vc bfe MsjkbZ /kfjfg fto vkbm js thA
lka> Hk;ks rc uxj tek Hk;ks ea= dhUg Hk tkfum js thA
6
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
vkfu cksyk, lHkfUga ds cka/kh MaM djh fdNq tkfum js thA
vk;k nwr dgu rc ykxk rqEgsa cksykou vk,m js thA
ladjokj vkSj xkao dj yksxok lksx Hk;ks rsfg Hkkfjm js thA
egkek;k gS t[kuh nsoh pkfjm tqx dS Fkkfrm js thA
lks mfUga ,slk Øhr fo/kalk mUg dj dfj, ukflm js thA
ee rc dgk vl lqfuds ikok rqjrfga dhUg i;ksusm js thA
nsf[k eksdíe cgqfof/k dksiso jksiso >xjk Hkkfjm js thA
dgs eksdíe dkgs Qksfj Mkjso rksgj xrj rksfj Mkjsm js thA
rc ge dgk rksj dou eqjfr gS lk/kqUg ds og nkflm js thA
rc mfUg gkFk [kjx ij nhUgks dfjgksa rqo fto gkfum js thA
tc mfUg [kjfxg tkfu m[kkjso pysoks lUeq[k tkfum js thA
rc ,d ,slk Hk;ks vpaHko fla?k Bfud Bgjkusd js thA
Fkj Fkj x<+ lHk daafir Hk,Å Hk,m =kl lHk tkfum js thA
=kls lHkdj cnu lq[kkuso Hkkxso tgka rgka tkfum js thA
rc ge vkfu r[r ij cSBs gkfj jgS t<+ tkfum js thA
fdNq fnu chrS lSy dga fudys lqjfr mnkl Hk;ks tkfu js thA
x, jgS xaxk ds frjok ukoa cgknqjiqj tkfum js thA
ldjokj rgka jgs fugky fla?k lkgc tkfu oks, igqapso js thA
Fk, cuk, x<+ esa rgka Vhdso xusl iafMr x, vkusm js thA
nsf[k njl cgq xnxn galsc Hkxr cM+k bfUga tkfum js thA
nfj;k opu
cM+k dksbZ tsfg lkgc usoktfga lÙkiq"kZ dga tkfum js thA
x.ks'k iafMr opu
lÙkiq[kZ gS jke xkslkbZa vkSj fezFkk lHk tkfum js th
nfj;k opu
fezFkk fezFkk tfu djgw iafMr gqdqefga ty Fky tkfum js thA
iafMr if<+&if<+ osn fopkjfga jgfu xgfu gS Hkkfjm js thA
x.ks'k opu
rksgjh jgfu dSls yf[k vkoS tEHk Hk;ks ,d Bk,ma js thA
lqjlfj dfy esa ikifga /kksoS dfy esa udZ m/kkjsm js thA
7
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
nfj;k opu
vk; cSBs tgka lqjlfj frjoka rkgka fdNq lcn mpkfjm js thA
pyr fQjr rkgka iafMr vk, cSfB x, rkgka tkb, js thA
x.ks'k opu
dk rqe vklu dfl ds cSBs gkFk fdNq ukfga ns[km js thA
tks bgka xaxfga vkfu cksykogq rc lR; fdNq tkfum js thA
xaxk tx eas vgS lkjFkh lHk fefy tk,m js thA
nfj;k opu
ty Fky lHk gS gqdqe lkgsc dk gqdqe gks, rkgka /kk,m js thA
x.ks'k opu
vruk lquds uxj fl/kkjso dgos yksxfga ls tk,m js thA
nfj;k nkl xaxk frj cSBs xaxk pjufUga nkflm js thA
xaxk vk, pju dks NqbgSa rc mBcksa fto tkfum js thA
lkgc dgka feF;k bfUga dfg;k ladjokj ;g tkfum js thA
dkgk lans'k Hksl ,d /kfjdS rqe tfu mBgw tkfum js thA
gksr izkr rgka gkgkdkj Hk;ks ygfj mBso ,d tkfum js thA
xqet ,d ty cgq lksek pyso 'kqHk T;ksa tfugm js thA
vk, ty lHk vklu Hkh tso tkfu pju yiVkfum js thA
gkgkdkj lqfu uxj llHk /kk;ks vkfu igqapso tkfum js thA
rc ys ygfj xaxk lekuso myfV xaxk fcp tkfum js thA
/kk, igqapS xkao eksdíe n`f"V ijk frUg tkfum js thA
ns[kk xaxk ty FkS lHk Hkhatk ygfj fQjk mfUga tkfum js thA
uk, ekFk rkgka dksjful dhUgksa yhUgks flf¶r c[kkfum js thA
/kU; oks, Bkao uxj tgka tUek dqy Hk dhUg mft;kfjm js thA
ge uj izkuh cgqr Hkqykuso vc fpUgk xfr ikbm js thA
gkS rqEg iq[kZ val vorkjk rfjgks tx fto tkfum js thA
vc eksjs fny fu'p; Hk;Å gqdqe j[kks fto tkfum js thA
ge rkS tkuk tä tSls Hkäk vc tkuk tSls dqEgt js thA
,sls eqfu Hk Hk, tä eSa mfUga leku uk tkusm js thA
vc eksj eu fu'p; ifrvkuso tkuso vfcxfr ckfum js thA
8
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
mgka ls mBh r[r ij vk, /kk, tho lHk tkfum js thA
bgoka vk, lqjfr cgq dhUgksa HkhUgsm vkfn lfgnkfum js thA
dSls vny pyfga lalkjk dSls tho mckjsm js thA
tsB vlk<+ lkou Hkknks fcfr x,Å dqvkj ekl pfy vk,m js thA
ftank vxe :i pfy vk,m Bk<+ Hk, tk, }kjsm js thA
ee nklh ;g lsok vkusm ,d HkfDr fny Bkusm js thA
vkoS Hks[k cSjkxh tkgka yS rsdj ikao i[kkjsm js thA
ikao i[kkfj pju fto vkuh pjuke`r yhusm js thA
vkxs cgqr fnu HkfDr bgka Bkuk tkfu ikao /kks; yhUgm js thA
vk, }kjs Bk<+ tks Hk,Å njlu vkxs fd,Å js thA
njlu dfj nk;k cgq ekaxk FkS ij vkfu fVdk,m js thA
lknj dfj vknj cgq dhUgk lqjfr vuwi rgka ns[ksm js thA
Bk<+k vkxs ikao i[kkjk pjuk vkfezr yhUgsm js thA
pjuk ysb vkfezr le tkuk vkuk lqjr fcpkjsm js thA
lkgc dgk iq[kZ dksb ,sgSa dfggSa vny lEgkfjm js thA
lks lqfu psr nklh ee jgsÅ xgsÅ lqjfr fopkjsm js thA
ee bfe jgk iks[kjk ds Åij rgoka ckr tuk,m js thA
pyks rqjUr njlu vc dfj, /kfj, pju i[kkfjm js thA
pys rqjar rc FkS ij vk, /kk, pju yiVkusm js thA
dkgka ys Hkkx dgk ugha tkbZ ikby eqdqfr Hkykbm js thA
lkgc dgk lqugq gks nfj;k HkfDr X;ku nquks tkusm js thA
ek;k HkfDr X;ku nqb tkuh vkuh opu c[kkfum js thA
ek;k HkfDr rc nsgq lHkS rqEgsa tks pkggq fto vkfum js thA
ysgq ek;k rc nsgq lHkS rqEgsa tks pkggq fto vkfum js thA
?kksM+k gkFkh njc [ktkuk pkggq rkS rqEga nsvma js thA
,fg esa X;ku lerwy uk jfggS dky laf/k rsfg tkugq js thA
gj cSy dk laxzg uk dfj, ftank uke fcpkfjm js thA
fujey gks, ey dcfga u dfj, /kfj, rrq fcpkfjm js thA
flj [kqyk daoy rsfg Qwyk Hkku dyk Nfo Nk,m js thA
9
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
tSls pan pdksjfga izhfr dfj jhfr dcfga ufga NwVso js thA
fcvkt cVk ufga ysuk nsuk gS Ms<+k lokbZ uk dhft, js thA
tho dag ihjk tkfu ufga nhtS ynuh lc nqfj dhtsm js thA
fujey n'kk gal HkkS rcgha dcgha xHkZ ufga cklso js thA
flj [kqyk dk ,gh jgfu gS xguh lqjfr xfg lkapsm js thA
nQk fxjgLr tkfu pyk;k vk, txr esa tkfum js thA
fxjgLr Qdhj jgfu dS nhUgk nwuks tkfu fcyxk,m js thA
fxjgLr ek;k esa 'kkfey jfg;k dfg;k HkfDr fopkjsm js thA
HkfDr ek;k fdNq ukgha varj tarj jkf[k mckjsm js thA
varj iq[kZ HkfDr tks tkuh ekugq ufn gtwfjm js thA
lqr dyarj lHkS og pfg, xfg, lrxq# ckfum js thA
lcn gekjk ufga dksb efugS dky eq[k fto tkbm js thA
tkfr ikfr dqy nsg dj ukrk ;k esa efr dsm Hkwygq js thA
Hkje dje rft lrxq# vklk ,d rÙkq fpr tkugq js thA
ufga dksb vku lHkS ega vkiS fganq rq#d tfu vkugq js thA
n;k nnZ cls tsfg vanj rklks HkeZ u vkusm js thA
vu ikuh lHk ldy gekjk tks ykos lks Mkjgq js thA
efr dksb HkeZ jk[ks fny ekgha eqdqfr mHk; tkS pkggq js thA
tks dksbZ HkeZ djs fto ns[kh pkSjklh lksb tkbm js th
rky feznax lekt u ,dks iku vQhe efr [kkogq js thA
fulk gjke tgka yfx ns[kkS rkds lax efr vkugq js thA
lq[kZ flvkg vkS tn jaxhu gS bZ lHk dky ds Nkfggq js thA
iFky ikuh eqjfr vkSj iwtk bZ lHk HkeZ dfj tkugq js thA
nsoy nsoh nsmdqjk iqtkoS ukuk iwtk v#>k,m js thA
dcqj iwtk egthn cax gS rT;k cgqr cuk,m js th
ukfga fdNq lquS ukfga fdNq cksyS eadj dso v#>kusm js thA
edj canxh dsao dj djuk vly veku rksfg iklsm js thA
nquksa nhu esa [kyy ijk gS ekfjdhl dqQjkusm js thA
nquksa nhu ds ,dS feykoS dqnjfr vkiq cuk,m js thA
,dS fnu jkfr gS ,dS ,dS iousm ikfum js thA
10
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
,d gn vkleku gS ,dS ty Fky [kfum js thA
,ds vkne ldy fcjktS ,ds :f/kj oks ekfVm js thA
,ds vfLr esn gS ,ds rpk rhum xqu ykxsm js thA
,ds jax ldy lHk ns[kks ,ds vkre tkxsm js thA
,ds dke Øks/k gS ,ds ,ds yksHk gS f=Lum js thA
,ds Hkko izse ,d ckuh ldy esa vkfu lekusm js thA
,ds ekVh ukuk fof/k cklu ,ds fljtfugkjgq js thA
,fg jguh lkgc dfg nhUgsm lqugq Qdj ;g ckfum js thA
lkg Qdj lquq cpu gekjk ftank in xgq lkjgq js thA
lkfgtknk rqe lgh gekjk cpu js[k rqEg tkugq js thA
opu gekj VjS ufga VjbZ Vkjs dky rsfg tkugq js thA
ldy nQk tks gks, gekjk rklks djsm iqdkjsm js thA
Qdj lkfgc cLrh gS nklk ;g Qjtan gekjsm js thA
bUg vkSykfn val dfj Fkkik rkdj gqdqe tksxkogq js thA
gqdqe tksxk, vnc ls jfg, pfy, iaFk lq/kkfjm js thA
eulQ lr tkfu ds nhUgks >wB erh tfu tkugq js thA
Nkik gekfj lkap dfj tkuks tfu dfjvgq prqjkbm js thA
lr rkS ftank lqfØr lh<+h gS ge rsa lh<+h pyk,m js thA
lkfg Qdj cLrh xqunklk ;g lHk lh<+h gekfjm js thA
bfUg tkds lfgtknk FkfigSa lksm lh<+h dgk,m js thA
,sls pfygS lh<+h gekjkA lqugq nQk ;g ekfum js thA
nQk gekj lr 'kCn tks ekuS lks rkS gqdqe tksxkbm js thA
gqdqe gekj lrdS ekus yksd ivkuk fto tkum js thA
opu gekj ukfga tks efugS vardky iNrkbm js thA
iNk iNh dfj tks fto HkqfygS nsg xq# dfj ekfum js thA
lks fto tSgSa teds eq[k esa dYi dksfV iNrkbm js thA
tks dksbZ ekuS 'kCn gekjk rkds ysb igqapk,m js thA
r[r jksfi bgka rqEga jk[kksa pfygS lÙk lfgnkfum js thA
tks dksb nkQk vgS gekjk r[r dcS tfu NkM+gq js thA
11
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
ftank r[r dhUg cdfll eksfg ftank gqdqe tksxkogq js thA
ftank gqdqe ;kfgtknfga Hk;Å rc eSa 'kCn iqdkfjm js thA
fxjgLr Qdhj tks nQk gekjk r[r gqdqe rqe jk[kgq js thA
cjl fnu ij njlu dfjgks tks dksbZ ckgj gks[kgq js thA
r[r ij vkfu ijlkn p<+koS lnk lq[kh eu lsrsm js thA
Qdhj edku ckaf/k tkSa cSBs r[r ijlkn p<+kogq js thA
nQk gekj lÙk tks tkuS ekus 'kcn gekjsm js thA
lkfgtknk ds gqdqe tksxkoS lks galk Hko ikjsm js thA
dgs Qdj lquq lkgc eksjk geds ysb mckjsm js thA
dc yfx vny pyS tx ekgha lks futq opu lqukogq js thA
dky izcy vfr nk#u tx esa ?kV&?kV [ksyr nk#u js thA
eku ejtkn tx lHk dga ns[kr eku NksM+k ufga tkbm js thA
;g dfy yksxcgqr prqjkbZ 'kCn dksbZ ufga ekfum js thA
n;k rqEgkfj rcgha cfu vkor rcgha gal mckfjm js thA
lkg Qdj lquq fpr nS uhds dgsm rksgs leq>kbm js thA
rqe iwNk vny dh ckrsa lksbZ Hksn rksfg Hkk[kso js thA
tc yfx 'kcn jgS ,d eark rc yfx vny pykbm js thA
HkeZ deZ ufga gks; vny esa jgS vnax vekugq js thA
rky e`nax lekt cubgSa j[kuk crZu NksM+ nhggq js thA
tkfr&ikafr dj dfjgSa fcukbZ HkeZ dky ?kV Nkbm js thA
ukuk deZ djr tx gha lHk lks vdeZ vdeZ lc tkusm js thA
Hks[k deZ esa fefy tc tbgS fcyfxfg 'kCn gekjg js thA
val gekj mfB dS tbgS dky eq[k fto tkbm js thA
rc ee fQfjdS ;k tx ,sgksa dfjgks 'kCn iqdkfjm js thA
djh iqdkj vny Qsfj jksiks gal edrk, ysb tkgafga js thA
;gh dkj[kkuk vgS gekjk ,d luokr ,d lhdkm js thA
tqxUgtqxUg ls ge pfy vk,m lkj 'kCn xksgjk,m js thA
izFkes lqfzdr uke /kjk,m gal eqdqrk, ysb tkofga js thA
Qsfj nwtS tc tx esa vk,m tksx lark,u uke /kjk,m js thA
rhtS uke equhanj dgsÅ galfUga can NksM+k,m js thA
12
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
iqfu vk,gq fezrq eaMy ekgha d#ukes futq tkfum js thA
galfUg ckaf/k canh[kku NksM+k,gq iaMksa tx ?kaV cktso js thA
ukenso #i gefga dgk,m yksel lekf/k tksx lkf/km js thA
nqbZ ckj lqyrkugha dfg;k xqIr jgsM tx tkfum js thA
vxLr #i gefga pfy vk,m lkxj ty xaMq dk jk[ksm js thA
xMqdk NksfM+ ckgj ckgj tc Mkjso lkxj ty izxVkuso js thA
cfyHknz uke gefga dga dfg, gy ewy gfFkvkjsm js thA
lsl #i gefga gks, jfgvk y[ku dNw bfe ekfum js thA
dym dchj gks, dklh vk, dhUgksa lcn iqdkfjm js thA
lqfu dS dky djfl dj tkxk dlfu cgÙkj tkfum js thA
exgj xkao xksj[kiqj fudV fctqyh [kkao psrk,m js thA
chjfla?k jk, c?ksy psrk,m nwuks >xjk Hkkfjm js thA
vk, Bkdqj ijlksfreiqj ls /kke gekj ukfga cusÅ js thA
dksfi ds lsa/kq ygfj ns ekjh /kke cuu ufga ik,m js thA
gels lsa/kq dkju ,d Hk,Å yadk ckjfga tkfum js thA
ofg dkju ls lsa/kq f[kflvkuh /kke cuu ufga ik,gq js thA
ge rqe HkkbZ ,d firk dj rqEg ns[kr nq%[k Hkkfjm js thA
vc rqe pfy ds lsa/kq gVkoks gn nsgq rqe cka/ksm js thA
Bkdqj ysb rqjar tkb igqapk MkfVm lsa/kq rsfg tkfum js thA
lsa/kq ls dgk cpu lr tkuh vcfj ds ckj lksf[k Mkjsm js thA
gn cka/kh rksfg fngksa Bsdkuk rqe b/kj efr vkogq js thA
lsa/kq opu yhUgksa bfe ekuh ufga ge vk,o Mj [kk,cq js thA
nquks HkkbZ fefy ,d er Bkuso jksfi loZ tx rgka tkfum js thA
rc ee fonk Hk;ks ogha Bkao ls Mksyr Mksyr pyq nslfga js thA
exgj tek rgka tc dfj;k ohjfla?k c?ksy ufga nslfga js thA
fctqyh [kkao dcqj us nhvk ohjfla?k c?ksy ny lktso js thA
dcqj [kksfn iqjrX;k yhUgks ufga dNq HksaVso tkfum js thA
nwuks ny jkf[k rsfg nhUgks xqIr Hk;ks iqfu tkfum js thA
'kCnfga :i jgksa tx ekgha ns[kks lHk dga tkfum js thA
flfyfefy nhi lgrsth psrk, nhUg daMgkfj rkfg tkfum js thA
13
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
jk, c?ksy prqHkZqt lwck mUggq ds nhUg daMgkfjm js thA
vkSjfg voj nsl bfUga cks/kso tEcqnhi iqfu vk,m js thA
x<+ cka/ks uxj ,d jfg;k igqapso rgoka tkfum js thA
/keZnkl tsgh fxzg tUek ek;k cgqr rgka ns[ksm js thA
/keZnkl val gS eksjk uke dky dj jk[kso js thA
dky Qan vfr dfBu dBksjk dky Nsfd rsfg Mkfjm js thA
dhUg fucsjk cgqr fnu chrs rc oks, ge dga ehysm js thA
feyq /keZnkl fto cgqr nq[kkjh vkfezr <kfj fiyk,m js thA
rc /keZnkl lqjfr mft;kjk ns[kks yksd lr>kfjm js thA
nsf[k yksd rc vfr gj[kkuk /ku lkgc rw eksfg txk,m js thA
rqc ijrki dgk ufga tkbfga cM+k Hkkx njlu ik,m js thA
lquq /keZnkl dgksa rksfg ckuh xggw ewy fulkfum js thA
rqe dS nsma daMgfj tkfu dS tho ds rqEg fulkfum js thA
/keZnkl iwNs dj tksjh Nkik dsfg iqdkjsm js thA
'kCn iqdkfj uke dsfg pfygS lks futq Hksn crkogq js thA
lquq /keZnkl dgksa lrckuh 'kCn rqgwa iqdkjsgq js thA
Nki dchj uke ds pfygS dchj ds iaFk iqdkjsgq js thA
pfygSa iaFk txr ds ekgha gal psrk, yksd tkofga js thA
cal csvkfyl rqEg ds nhUgksa pfygSa yksd fulkfum js thA
ckts Mad tEcq nhi esa dkaiso dky bfe tkfum js thA
lquq /keZnkl dgksa ,d vxe ,d /kks[kk cal gksbfg js thA
fujatu nwr pkfj pfy vbgSa jaHk dqjaHk tS fot; js thA
iqlZ leku 'kCn iqdfjgS uke dchj dfg fulkfjm js thA
lquq /keZnkl ns[kq fpr ykbZ ,slu Ny te dfjÅ js thA
tc yfx ru esa rqe jgbZ rc yfx ufga izxVkusm js thA
tc rqe ru ds R;kxu dfjgks rc te vkfu izxVkbfg js thA
cal rqEgkj fefygS ofg laxk vly jgfu NksfM+ tkbfg js thA
fcjyk tu tks gksfg lsvkuk xfggsa ewy fulkfjm js thA
fcyxfg lÙk 'kCn ee ckuh val mBh ee tkbfg js thA
lquq /keZnkl rksfga dgksa cq>kbZ calfga tkfu psrkogq js thA
14
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
vc eSa rqels vaxe gksr gkS iaFk pykogq tkfum js thA
/keZnkl pju xfg ykxS djgq n;k eksfg Lokfem js thA
n;k rqEgkjh iaFk pybgkSa n;k nqf"V rqe jk[kgq js thA
lquq /keZnkl dgksa rksfg tkuh opu js[k rqEg ekugq js thA
tks ee dgk lksbZ lr gksbgSa vkSj opu efr tkugq js thA
tks dksbZ xfggsa 'kCn gekjk vbgSa yksd ea>kjgq js thA
,d jgfu ,d 'kCn fopkjk ,d rr xfg lkjgq js thA
,ds fcjk vad gS lkFkk ,d lruke iqdkjgq js thA
vfezr czhN iqlZ lrukek lqr [kksMl frUg tkfum js thA
lquq /keZnkl opu lrckuh vc eSa yksd fl/kkfjm js thA
jgsm lks ns[k vns[k Hk; x;Å 'kCn l:i pfy vk,gq js thA
cSfB yksd ea>kj ega jfg;k n`f"V pgwa fnfl gsfjm js thA
tgka rgka vny pyS tx ekgha gal daMgkj igqapkofga js thA
uo gtkj gal yksd dga pfyvk chpfg te jksfd Mkfjm js thA
ik,j nhi Bgj teFkkuk rgka gal jksdkuso js thA
gal vejiqj tkus pkgS te tkus ufga nsbm js thA
te dgS ukfga tkus ikoks lufn gtwjh rksfg ukfgm js thA
lufn gekj vgS rksfg iklk rqe dsao dj mgka tkogq js thA
tho vdqyk, dhUg iqdkjk iq[kZ gqdqe tk, ns[kgq js thA
djh lyke eSa pysm rqjark igqaps rsfg Bkbma js thA
tegh ekfj /kds nqfj Vkjsm galS yhUg NksM+kbm js thA
lkgc cyrs gal NksM+k;k dky jgS eq#>kbm js thA
galfga ysbds yksd igqapk;k dky dhUgk fQjvknm js thA
iqlZ yhUg fQj vkfn rsfg tkuh dggq opu lr tkfum js thA
fujatu vjt dhUG flj ukbZ ns[kgq lqin cslqin js thA
rhfu yksd rqe ge dga nhUgk ikNs l>ok dhUgsm js thA
dhUg djkj tksxthr gegh ls iq"kZ lufn fto yksdfga js thA
lks ee opu ekfu dS yhUgk vc cy nkslj ns[kgq js thA
ldy tho dga lufn gekjh rqoa lufn ukfga ,dm js thA
rqo lufn fto yksdfga tbfg gejh lufn fto jfggsa js thA
15
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
dapk ru dj lufn gekjk rqo lufn vekugq js thA
lqin cslqin rqe ;g ns[kks gal eksj nsgq Qsfjm js thA
iq[kZ dgk lqugq rqe ckuh vc rqe dsao fcyxkusm js thA
rhu yksd ;g rqeds nhugk ldy oLrq tr vkusm js thA
;g lHk ldy gekjks vkgh ge ukfga rqels Qsjsm js thA
,rk gal lykeh yhUgk vc rqe dsao dj Qsjgq js thA
rqjar fujatu vtZ rc yk;ks /kU; firk lq[knkbm js thA
vtZ ,d lquq firk gekjk vc visy efr gks[ksm js thA
tksxthr ls dggq cq>kbZ geSa nq%[k tfu nsofga js thA
geS nq%[k tkfu ds nsofga gefga cSj Qsfj ysofga js thA
vcgha tksj gekj uk yfggS mUg dj tksj gS Hkkfjm js thA
dapk ru tc /kfjgS 'kjhjk rc cy tksj gekjgq js thA
iq[kZ dgk lqugq lqr rqgwa ,slu cqf/k efr Bkugq js thA
vkiu vkiu gqnk ij jfg, mfUg nkslj efr tkugq js thA
lquq tksxthr cpu dgksa rksgh tksj djgq efr tkfum js thA
tks dksbZ cw>s 'kCn gekjk lufn gtwjfga vkugq js thA
tkfg lufn ufg gks, gekjk rkds efr rqg vkugq js thA
tksxthr cpu yhUg ekuh fcuk lufn ufga tkugq js thA
lqugq fujatu dhUg djkjk vc nkslj efr tkugq js thA
djh lyke fujatu vk, vius /kke cbBsm js thA
fdNq fnu chrs iq[kZ rc dgsÅ tEcwnhi ixq <kjgq js thA
tEcqnhi ega vny jksfigks gal cksf/k yksd vkofga js thA
vjt djh rc pysm rqjark 'kCn l:i pfy vk,m js thA
ns[kr jgs fujatu rgoka ik,j nhi ds ?kkfVm js thA
nquks Hkzkrk feyq çsew lqjfr pkfj iwNos ckr fcpkjsm js thA
dgka ds lqjfr dgka pfy tkgw lksbZ opu fut Hkk[kgq js thA
lqugq Hkzkrk futq dggq fcpkjh tEcwnhi ix <kfjm js thA
iq[kZ gqdqe vny tk, jksiks gqdqeh vny pyk,m js thA
,ruk dgh mgka rs pysÅ mfUga ukfga fdNq cksysm js thA
'kCn l:i pfy vk, tx esa ekuq[k ru xqu xk,m js thA
16
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
yhUg vorkj nlZ rqo ik,m rqga ls xqu ;g xk,m js thA
;g lHk pfj= tkfu Nik;k rqe ls lHk dfg nhusm js thA
lkfg Qdj lquq opu gekjk feF;k opu tfu tkugq js thA
ldy nQk tks vgS gekjk lqfu ysgq 'kCn iqdkjsm js thA
lkg Qdj dgS canh Nksjk vc ge rqo xqu tkfum js thA
tk ij n;k djgq fpr uhds lksbZ xfr rqo tkfum js thA
rqoa pjuUg dh eSa cfy tkaÅ vfcxfr :i ns[kk,m js thA
lqugq Qdj ;g opu gekjk NqNqe Hksn rsfg Hkk[kso js thA
vxe dFkk tqx&tqx ys dfgvk tc yfx lr fulkfum js thA
nfgus ckesa efr dksbZ ns[kks e/; 'kCn rqag is[kgq js thA
,su egy ds ckgj njlS ple jkslu ,d [kfum js thA
pan :i Nfo nsr ns[kkbZ eqjfr e/; rsfg tkfum js thA
tc yfx ewjfr njlS vkbZ rc yfx gal ?kj ekfgma js thA
tc ukfga nhlS djS i;kuk eadj rkj f?kafp Hkkxso js thA
ikath ewjfr vkxs ,d ns[kw jFk lqUnj rgka Nktsm js thA
rk pf<+ galk yksd fl/kkjso Hk,m laiwju dktm js thA
ewjr m[kkM+ ds lk[kh
nfj;k vxe xaHkhj gS] xfgjs xkM+k fu'kkuA
gyxk;s gyxs ugha] ykxk ldy tgkuAA1AA
nfj;k esjks uke gS] nj&nj jgks lek;A
iki iqU; ufga O;kfi;k] lHk ?kV ns[kks tk;AA2AA
nfj;k nkuk tkfu,] nkuk :i vekuA
nkuk tks ns[kr jgs] ikos in fuckZuAA3AA
nfj;k ?kV esa nsf[k,] ?kV nfj, ds ekgA
?kV esa ewjfr fefy jgs] lqjfr eqjfr lax ukgAA4AA
muqeqfu lwjfr ykfx;k] lqjfr muqeqfu iklA
cksyfugkjk ck; lax] ck;s cksyu ds [kklAA5AA
ck,a baxyk tkfu,] fiaxyk nfgus cklA
ew/;s ljkslfr nsf[k,] lq[keu vj/ks iklAA6AA
17
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
mj/k tkb lgt lqu eag] lwu lqesj lek;A
?kV dk Hksn ;g dgr gksa] cw>s lar dksb vk;AA7AA
tkek vUnj njl gS] tkek ckgj ns[kA
fcuq tkek ikos ugha] dkg dFks dksbZ Hks[kAA8AA
tkek eksa tkek yxk] tkek vEej lkFkA
lqjfr Mksfj dga phfUg,] rc vej xqu gkFkAA9AA
vEej lqjfr nsf[k,] ewjfr nkuk ds laxA
gjne iyjk Qsfj,] mn; vLr ufga HkaxAA10AA
okgh lufn gtwj dks] feys tks ikath ikoA
fcuk lufn igqaps ufga] vkok xou Qsfj ykoAA11AA
tkds lrxq# Hksn dfg] lks yf[k ikor laf/kA
euer ckr cukb ds] mrjS uk Hko naf/kAA12AA
eu egaFk ekrs fQjs] X;ku vdqa'k ufga gkFkA
rkrs te ywVs fQjs] fdfe Hko gksfga lukFkAA13AA
LokjFk laxzg vkiuks] ijekjFk lqfu rhrA
HkeZ deZ esa cqfM+ eqvk] bfe Hko gkasfga vuhrAA14AA
lkj 'kCn ee lqfuds] lHk dqy R;kxkS tkfuA
iqfu ikNs Hkze ykfxgsa] fgUnw rq#d dfg vkfuAA15AA
ifgys vdhu ds csfpvk] vu Mkjgq lc lkFkA
ikNs vdhu ds NksfM+;k] fdfe Hko gksfga lukFkAA16AA
ewsgjcku nkl ee cky iksl gS] rkij nk;k dhUgA
vunj okdk lsr gS] ckgj ean dfj nhUgAA17AA
lkfgtknk lqu yhft,] eulQnkj gtwjA
te /kks[kk ;g MkfjgSa] 'kCn xgs dksbZ lwjAA18AA
Nkik lufn Vdlkj ee] rqeds nhUgks gkFkA
çse fcjg tsfg nsf[kgks] lks tu nhuGksa lkFkAA19AA
izse fcjg tsfg uk cls] rklks jf[k, Nik;A
rkds efr rqgqa nftgks] xqIr j[kks Bgjk;kAA20AA
lk[kh 'kCn xzaFk ee] lc dksbZ if<+gsa tk;A
fcuk lufn igqaps ufga] Qsfj Qsfj Hkjes vk;AA21AA
18
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lk[kh 'kCn xzaFk if<+] lh[k djs uj ukfjA
vkiu eu cks/kk ugha] njc gju ds >kfjAA22AA
vkik vkih Fkkfids] euer ckr ilkfjA
nsgq xq# dfj Fkkfigsa] vly xq# nqfj MkfjAA23AA
ftank xq# veku gSa] ftank lr tx vk;A
r[r nhu dfj nhUg ee] vny pykma tx tk;AA24AA
vny pyk;k txr esa] ftank xq# ijrkiA
lkfgtknk fpr lqfu,] te ufga djrs nkiAA25AA
ftank xq# fugpS xgks] ok xq# lufn gtwjA
okgh lufn ds ns[kr] te Hkkxs cfM+ nwjAA26AA
tksx tki ri /;ku ;g] eu dk rdZ vuarA
lgt tksx lwjfr ugha] fdfe xq# ns[ks darAA27AA
vEej lwjfr lgt gS] vEej ekg lekuA
bagk mgka ufga chp gS] vEej lnk vekuAA28AA
tl lwjt vleku esa] cknj Nk;k dhUgA
vkiq veku lnk jgS] dcS [kafMr ufga nhUgAA29AA
cknfj deZ yxkb;k] rkrs gks; eyhuA
cknfj NqfV Qjdk HkbZ] dNq ufga nkxh nhuAA30AA
jfo ds Nfo ;g Nhr ij] ;g fuxqZu dks HkkoA
Nfo ls jfo ufga gksr gSa] fuxqZu lxqu dks jkoAA31AA
lwjfr ustk xfg gkFk eksa] >k# 'kCn ijpkfjA
lueq[k gks ds twf>,] efr ihNs ixq MkfjAA32AA
ru eu viZ.k dhft,] lrxq# vkxs 'kh'kA
vEej eqjfr y[kkbgsa] lks lrxq# txnh'kAA33AA
dkSu 'kCn dk cksy gS] dkSu 'kCn ys iwNA
dkSu 'kCn ds /kke gS] dkSu 'kCn ds ewNAA34AA
ck; 'kCn ys cksyr gS] eu ladk nj iwNA
tho 'kCn ds /kke gS fuvNj 'kCn dk ewNAA35AA
dkSu 'kCn ys pyr gks] dkSu 'kCn ys cSBA
dkSu 'kCn ys xku djr gkS] dkSu 'kCn fl[k cSBAA36AA
rqjs 'kCn ys pyr gkS] rrqZ 'kCn ys cSBA
ikSu 'kCn ys xku djr gks] fcjg 'kCn fl[k cSBAA37AA
19

More Related Content

What's hot

What's hot (7)

भक्ति हेतु (Bhaktihetu)
भक्ति हेतु (Bhaktihetu)भक्ति हेतु (Bhaktihetu)
भक्ति हेतु (Bhaktihetu)
 
अग्रज्ञान (Agragyan)
अग्रज्ञान (Agragyan)अग्रज्ञान (Agragyan)
अग्रज्ञान (Agragyan)
 
ब्रम्हविवेक (Bramhavivek)
ब्रम्हविवेक (Bramhavivek)ब्रम्हविवेक (Bramhavivek)
ब्रम्हविवेक (Bramhavivek)
 
विवेक सागर (Viveksagar)
विवेक सागर (Viveksagar)विवेक सागर (Viveksagar)
विवेक सागर (Viveksagar)
 
ज्ञानदीपक (Gyandeepak)
ज्ञानदीपक (Gyandeepak)ज्ञानदीपक (Gyandeepak)
ज्ञानदीपक (Gyandeepak)
 
बीजक (Beejak) 2
बीजक (Beejak) 2बीजक (Beejak) 2
बीजक (Beejak) 2
 
प्रेममूला (Premmoola)
प्रेममूला (Premmoola)प्रेममूला (Premmoola)
प्रेममूला (Premmoola)
 

More from Kumar Gaurav

More from Kumar Gaurav (6)

बीजक (Beejak) 3
बीजक (Beejak) 3बीजक (Beejak) 3
बीजक (Beejak) 3
 
सहस्रानी (Sahasrani)
सहस्रानी (Sahasrani)सहस्रानी (Sahasrani)
सहस्रानी (Sahasrani)
 
निर्भयज्ञान (Nirbhaygyan)
निर्भयज्ञान (Nirbhaygyan)निर्भयज्ञान (Nirbhaygyan)
निर्भयज्ञान (Nirbhaygyan)
 
ज्ञानस्वरोदय (Gyansarvoday)
ज्ञानस्वरोदय (Gyansarvoday)ज्ञानस्वरोदय (Gyansarvoday)
ज्ञानस्वरोदय (Gyansarvoday)
 
ज्ञान रतन (Gyanratan)
ज्ञान रतन (Gyanratan)ज्ञान रतन (Gyanratan)
ज्ञान रतन (Gyanratan)
 
दरियानामा (Dariyanama)
दरियानामा  (Dariyanama)दरियानामा  (Dariyanama)
दरियानामा (Dariyanama)
 

Muratukhad

  • 1. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke Hkk[ky nfj;k lkgsc lr lqd`r cUnh NksM+ eqfDr ds nkrk uke fu'kku lghA ewjr&m[kkM+ ¼ewfrZ&m[kkM+½ tgka cls lrxq# lriqj nslok Hks"kok /kfj ixq <kjfga js thA vk; txr esa tho leq>kofga xkofga futq in tkfum js thA vk; /kj da/kk 'kgj uxj esa Mad fn;ks rgka vkfum js thA lqfu&lqfu dky djfl ds mBs;ks >wB e`Fkk dfj ckfum js thA rc eSa dgk vny bgka jksiso dksiso fto lHk tkfum js thA vgs Hkokuh tx rsfg ekuh rksfj Qksfj bgka vkusm js thA vius Kku esa vkfu fcpkjh gkjh tx lHk tkfum js thA ,d foiz uxj esa jfg;k izhrh gesa mUgsa tkfum js thA ;gs iafMr fo|k cgq tkuS ?kj&?kj mUgdh ekfum js thA uke xus'k Hks"k cgq tkuS vkus xfu xfu ckfum js thA fufr mfB xqnjh vX;ku ds ykoS HkkoS cgqr fgrdkfjm js thA nsoh ekfu cgqr og djbZ iwts v{kr ikfum js thA vkiqu [kk; euk ukfga djbZ fto lHk /kfj&/kfj ekjsm js thA pkfj tqx bUg iwtk yhUgksa nhUgksa bPN; tkfum js thA czãk fo".kq egs'oj nsok dhUgksa tksfr dj lsom js thA vkfn tksfr gS var tksfr gS tksfr ldy tx lksÅ js thA bgka gS nf{k.kh tksfr ijxklh tklq vlqj lHk HkT;ks js thA nfj;k opu rc ge dgk iq[kZ gS vknh ;g rc yamM+h psfjm js thA iFky xf<+&xf<+ eqjfr cuk;k vkfn dsgw ukfga ik,m js thA x.ks'k opu rc mfUg dgk ,slu tfu dggw] xggw pju yiVkusm js thA rc ge dgk eqjfr gS iFky pkgks rks Qksfj isokjsm js thA gkFk ikao eq[k lHks cuk;k cksyrk fcuk udkjsm js thA ,slu opu dksfg dfj MfjgS vkaf[k fngS nquks Qksfjm js thA tkgq tkgq vc fdNq tfu dggw uxj jgfc tks pggw js thA 1
  • 2. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke nfj;k opu dsdj uxj Mxj gm, dsdj dsdj tho gkS, tkugq js thA vius va/kk vkxq u lw>s ckaf/km ekfjm ekafgm js thA rc mfUg =kfg&=kfg dfj mBS gS eysN ns xkfjm js thA lksbZ eysN tks njn uk tkus vkud tho /kfj ekfjm js thA rc ,slu er fny esa vkuk bUg dj ejnsm ekum js thA vgS nsfo ofg dfg&dfg xkoS ys vkoksa rsfg m[kkfjm js thA v/kZ jkfr vkS lkou fnu gS vf/kd gS vaf/k;kfjm js thA czkã.k ,d chjcy gS ukÅa clS ,dkBk xkaoma js thA djs izhfr pjufUg ds tkuS ekus gdqe tksxk,m js thA izse nkl vkl lrxq# dh /kfj xfB;k nhUgks vkfum js thA chjcy nkl çse dS yhUgksa gjth dka/k dqnkfjm js thA Ms<+ dksl ij gS og ewjfr rgoka lqjfr ixq <kjsm js thA Hk;&Hk; jkfr Hk;adj Hkkjh Mkfjm cu rgka Hkkfjm js thA x, Hkqyk, egk vaf/k;kjh rgka dksbZ dhUg vatksfjm js thA rc eSa ewjfr tk, fgyk;k ik;k tsfg dfj lqjfr js thA yhUg m[kkfj nhUg lHkfUg dga gS og vkfn Hkokfum js thA cksyh u pkyh dgk ufga fdNqoks NwaN iFky ge tkfum js thA rksfi nhUg vksfg vksgh BkaÅa xkao dksbZ ufga tkusm js thA gksr izkr czkã.k rgka vk, /kk, /kk, dhUg iqdkfjm js thA mtgh Hkokuh dgka pfy xbyh Hkbyh vktq mtkjsm js thA xkao&xkao lHk lksj tqfV xkS mfB xbfy vkfn Hkokfum js thA MkfV MkfV lHk foiz ls dggha rqEg lHk ckr fcxkfjm js thA rfjou xguk ufFk;k Nksjgq fnu&nfu iki vf/kdkfjm js thA Hk;ks vpaHkkS ,slu laHko cqf/k cy x;ks lHk gkfjm js thA [kksft fczanzk oklfu iVuh nsoh ;g og nfguh yaxkfjm js thA lHk fefy vkfu vkfu ds dgrs dfj vieku fcxkfjm js thA NqvkNwr rqe lHk fefy dhUgks nhUgks voxq.k Mkfjm js thA mtfga Hkokuh dgka dS xbyh vbfyfg ukfga nq[k Hkkfjm js thA /kqfu&/kqfu flj foiz lHk jksofga jksgfoa uj vkSj ukfjm js thA 2
  • 3. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke dksbZ dgS lxZ dga xbfyfg Hkqba Qksfj xbfy irkysm js thA rc mfUg [kksft [kkfn dS ns[kk ns[kfga Nso dqnkfjm js thA VwVs QwVs iFky lHk ns[kgha dsg ds tqf/k HkkS Hkkfjm js thA ,lu tx esa dks ;g tUek tks thrS vkfn Hkokfum js thA gkfj&gkfj Fkkfd ds cSBs desZ QqVfy gekfjm js thA ikaoks iwtk yfjdk ftvkoksa vc Hkbyksa vktq fHk[kkfjm js thA yfjdk jksofga >qaMh dfj dfj eqaMh [kalh dgka ikbfc js thA fufr mfB lc fefy djgha vklk ekl rhu fcfr x,Å js thA N=h ,d cyh gS ukÅa cls rhfu dksl xkaoma js thA vkoS ge ls izhfr yxkoS cgqr pju jr ekusm js thA vc ge ewjfr vkfu m[kfjgksa /kfjgksa bgoka vkfum js thA rc mfUg opu tkfu ds ik;ks xkaos fu'p; tkfum js thA vkor tkr Mxj esa czkã.k >af[k >af[k djfga iqdfjm js thA cSfB x, rgka nqeZ dh Nk;k rqg egkek;k dgok ik,m js thA iFky cksyS ukfga ;g pybZ dksb ys xbys m[kkfjm js thA vruk opu lqfu mfB /kk, vk,m ikao flj Mkjsm js thA /kU;&/kU; rqe firk gekjk tue uh[k ukfga Vkfjm js thA dgq og xkao Bkao og ukÅa tho nsm cfy tk,m js thA vc eksj /ku eksj nhUgksa ft;dk cfy&cfy rqEg cfy tk,m js thA ,slu tx esa dks cfyoaMk pafM [kafM dfj Mkjsm js thA ,d&,d tx esa cM+ cfyoaMk frUg ds flj /kfj [kaMsm js thA lr tqx =srk }kij chrso thros dksbZ ukfga tkusm js thA vc rqEg dggq dou gS tkrh cg fof/k djsm fuikfrm js thA djks lksaxa/k lkap tkfu ds cksfVUg ekal dVkogq js thA vruk lqfu Øks/k lHk dhUgksa nhUgksa cgq fof/k xkfj, js thA dkgs u 'kksj dhUg rsfg fnuok tsfg fnUg mfUg Qksfj Mkjsm js thA ,slu tksj Hkksj Hko gkjh rsfg dg dou iNkfjm js thA ikap lkr fefy rsfg iNkjso vkiu ykn nsm ekfjm js thA rc mfUg dgk NksfM+ ns eksgh rksfg rc Hksn crk,m js thA lrxq# nzksg tkfu eSa dhUgsm nhUgsa tUe [kqvkfjm js thA 3
  • 4. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke ,d valk dksb dhUg fo/kalk ewjfr rksfj Qksfj Mkjsm js thA truh ewjfr vgS tCr eSa rruh nsf[k ladkusm js thA ;g rks ewjfr fdNq ukfga cksyS cksyrk tho dkgs ekfjm js thA ih: njth /kjda/kk ds cklh rsfg ?kj tue mnkflm js thA vgS vald lad fdNq ukgha val dgS fdNq tkugq js thA lHk fefy dgs lksj tfu djgw ?ksfj idfj rsfg vkfum js thA vkfu ijs pgqa vksj ls ?ksfj ds uxj HkkS vX;kfum js thA /kS ysb pyfga rqe ewjfr ns[kkogq rc rksj fto ufga ekfjm js thA xkao eksdíe tkfu cksykbZ vkfu cbBq eksj Hkkbm js thA dkgs dgS ,slu dhUgksa uklk Qkal vkiu xjs ykbm js thA dsrs lk/kq Hk, tx ekagh dafga ewjfr ufga vkfum js thA lqip uke tksykgk dchjk tx esa lk/kq cM+ Hkkfjm js thA mfUga ufga drgha ewjfr m[kkjh dsgq ufga nhUgks xkfjm js thA ,d&,d HkDr dhUg tx lqfeju tx esa Hk, cM+ X;kfum js thA dSls rqEg vius fezrq vkuh dqaHkt lks[kso ikfum js thA ,slu izHkqqrk dksbZ ufga dhUgk ghuk dqy ufga tkfum js thA tkds tx lc lhl uok, xkofga nsork ckfum js thA ekjdaMs ftfUg nqxkZ cjuh ?kj&?kj vgS nq%[k gjfum js thA egkek;k gS t[kuh nsoh rsfg rqe dhUg mNsfnm js thA nsgq ewjr vcgwa tfu Hkwygq dksbZ ufga lax lgkbm js thA djgq djkj lkap tkfu ds tho tfu grgq ijkbm js thA dhUg djkj nhUg yhf[k ds lÙk opu ufga Vkfjm js thA tks rqEg dgks lksbZ lHk dfjgksa efjgksa fto ufga tkfum js thA iku Qwy ysb ge ;g iwtc cq>c rqv fgrdkfjm js thA vruk opu lHkS fefy dfg;k xofg;k rqe lHk tkugq js thA nhUg ns[kk; tgk¡ jfg xkM+h [kksfn ysgq rqe Bkfnm js thA [kksfn yhU ;g cgqr fnu gkks, [kks; nhUg ;g tkfrm js thA ukd Qksfj rksfj ds Mfj;k vofj Hk;ks ;g Hkkfjm js thA tgka ys uxj vk, lHk tkrh gk;&gk; fiVq lHk Nkfrm js thA vblu tx esa dgha u lwuk tsfg lw>S iki u iqU;m js thA 4
  • 5. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke vblu ewjfr egk gS flf) rsfg bfUga dhUg u[khf/km js thA foiz dgk vcgha tfu cksygq Mksygq ?kj&?kj tkfum js thA yhUg mBk, [kkV ds Åij lwin lHk fefy ns[kgq js thA lHk fefy uxj ,d er ckVh /kks, nsgq lHk ekfVm js thA ysb tk, rqe lHk fefy jksigq dksfi eksdíe dfg ckfum js thA jksfi ewjfr rgka cgq fof/k vkuh nfjvfga cfy ysb nhUgksa js thA rhfu ekl nsoh Hkb Hkw[kh Hkw[k tk, rsfg vkugq js thA jksfi ewjfr rgka vkusm tkuh vLrqfr cgqfof/k Bkfum js thA egkek;k dS vksnz fcnkjso tkfr dou cM+ tkfum js thA efg[kklqj ds tkfu iNkjso xgso rsx dfj vkfum js thA vT;k lqr ds ekfj fo/kalso fla?k p>+y g[kkZfum js thA vc rqe izHkqrk dkgs u dhUgk nhUgks dhy iNkfjm js thA ukd Qksfj rksfj ds nhUgk nhUgsm lhl mrkfjm js thA tkxq tkxq ;k tkxq egkcfy vyh dkgs ;g [kksogq js thA gqdqe nsgq ge lHk fefy tkbZa mfUga ds /kb ys vkbm js thA pygq lHkh fefy oks, /kfj yhUgh N=h gks, cfy nhgksa js thA ek# ek# dS foiz lHk /k, Hkokuh cfy nhUgsam js thA dgs eksdíe ge ufga tkuh tsdj gqdqe u ekfum js thA mUgdj dksb ukfga dfjgS xksgkjh lHk ds fngSa tksgkfjm js thA rqEg Hk i<+S iqjku dh usrh mUg Hk nhUg vusfrm js thA vkfu ijso tgka uxj clsjk ?ksjso ?kj rgka tkfum js thA ge jgs iks[kjk ij bfe tagoka ragoka vkfu iqdkfjm js thA vkfu ijs pgqa vksj ls ?ksfj ds idfj ds rksfg cfy nhgksa js thA rc eSa dgk pygq rqe efjggqa efgggqa tk, irkysm js thA mfB&mfB uxj lHkS fefy /kk, vk, NksVk cM+>kfjm js thA Bk<+ HkfUg fefy ns[kq reklk lkFk dsgq tfu nsggq js thA czkã.k {k=h oS'; 'kwnz gS lHk fefy lqugq fcpkfjm js thA tSls foiz tkfu ;fg /kfjgS dfjggq dsm uk xksgkfjm js thA ,d ls ,d uxj lc Bk<+so ckV jgs lHk jksfdm js thA ekr&firk fefy jksofga nq[kkjh gkfj tkfu cfy nhgfga js thAA 5
  • 6. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke rsx cgknqj HkkbZ HkrhtS rsx xgks ju eaMso js thA vc eksj lkgc ds dou nq[kSgSa lkgc tksj flj [kaMsm js thA Hkh[ke [kkao vkS nqan [kkao fefy rbvc vkfu iqdkfjm js thA nyu vtht panu rgka vk, nyqvk Qsdu iqdkfjo js thA gksgq rsvkj tq>gq ju vktw dkt fdNq ufga vkbm js thA ddqvk rksgkj foiz lHk /kfjvk dfjvk dksb u xksgkfjm js thA lsyh xgks vc >ifV lkax ys rM+fi pyso lHk >kfjm js thA BVso yksx lHk gVso nsf[k ds nl chl flj /kfj dkVso js thA lHk ds ru vfr jksl tks ck<+so dVsm eS fj tkusm js thA gad nsr rgka lad ifjxkS Hk;ks Hk; lHkS ijk,m js thA lwj ds eq[k ij uwj >jrq gS Qwj tkugq ;g Hkkbm js thA rsx >eadr dfg dfg gadr Bk<+ gksgq esjks Hkkbm js thA lsyh ns[kr lHk pysm ijkb vkM+ dsgq ukfga vkim js thA dkgk lkgsc tfu tho ekjgq Bk<+ gksgq rqe vk,Å jsthA lHk fefy dgk rqjar ?kj pfygks gfygksa nqjtu Hkkfjm js thA ge gSa lqfØr val iq[kZ ds dalfga yhUgs thfrm js thA yhUg fyvk, pyS vc rgoka tgoka eafnylkfjm js thA ekr&firk fefy lHk nsg iksNgha iqfN&iqfN vkalq <kfjm js thA dou dky ;g vkfu cslkgso dkgs ?kj esa Mkfj vkfum js thA Bkdqj nzksg xkao dj yksxok lksx Hk;ks eksfg Hkkfjm js thA rc ge dgk lquks js ekrk xkr ns[kso rqEg vkbm js thA lriq[kZ ds val ge v,Å vejkiqj gS xkaom js thA vc rks tue rksgjs ?kj Hkfjgksa gfygksa nqjtu Hkkfjm js thA Mjs Msjk; fto dcfga u Mfj, xfg, uke lgkbm js thA ;g tx vk, tho lHk rfjgksa Mfygksa 'kcn fulkfum js thA tc ge tue rksgjs ?kj v,Å ftank njlu fn,m js thA ekrq&firk rqEgsa njlu fn,Å uke gekjk dg fn,Å js thA oks, ftank gS lnk lgkbZ xcZ Hkatu v?k ekspu js thA rqEg tfu jgks vc bfe MsjkbZ /kfjfg fto vkbm js thA lka> Hk;ks rc uxj tek Hk;ks ea= dhUg Hk tkfum js thA 6
  • 7. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke vkfu cksyk, lHkfUga ds cka/kh MaM djh fdNq tkfum js thA vk;k nwr dgu rc ykxk rqEgsa cksykou vk,m js thA ladjokj vkSj xkao dj yksxok lksx Hk;ks rsfg Hkkfjm js thA egkek;k gS t[kuh nsoh pkfjm tqx dS Fkkfrm js thA lks mfUga ,slk Øhr fo/kalk mUg dj dfj, ukflm js thA ee rc dgk vl lqfuds ikok rqjrfga dhUg i;ksusm js thA nsf[k eksdíe cgqfof/k dksiso jksiso >xjk Hkkfjm js thA dgs eksdíe dkgs Qksfj Mkjso rksgj xrj rksfj Mkjsm js thA rc ge dgk rksj dou eqjfr gS lk/kqUg ds og nkflm js thA rc mfUg gkFk [kjx ij nhUgks dfjgksa rqo fto gkfum js thA tc mfUg [kjfxg tkfu m[kkjso pysoks lUeq[k tkfum js thA rc ,d ,slk Hk;ks vpaHko fla?k Bfud Bgjkusd js thA Fkj Fkj x<+ lHk daafir Hk,Å Hk,m =kl lHk tkfum js thA =kls lHkdj cnu lq[kkuso Hkkxso tgka rgka tkfum js thA rc ge vkfu r[r ij cSBs gkfj jgS t<+ tkfum js thA fdNq fnu chrS lSy dga fudys lqjfr mnkl Hk;ks tkfu js thA x, jgS xaxk ds frjok ukoa cgknqjiqj tkfum js thA ldjokj rgka jgs fugky fla?k lkgc tkfu oks, igqapso js thA Fk, cuk, x<+ esa rgka Vhdso xusl iafMr x, vkusm js thA nsf[k njl cgq xnxn galsc Hkxr cM+k bfUga tkfum js thA nfj;k opu cM+k dksbZ tsfg lkgc usoktfga lÙkiq"kZ dga tkfum js thA x.ks'k iafMr opu lÙkiq[kZ gS jke xkslkbZa vkSj fezFkk lHk tkfum js th nfj;k opu fezFkk fezFkk tfu djgw iafMr gqdqefga ty Fky tkfum js thA iafMr if<+&if<+ osn fopkjfga jgfu xgfu gS Hkkfjm js thA x.ks'k opu rksgjh jgfu dSls yf[k vkoS tEHk Hk;ks ,d Bk,ma js thA lqjlfj dfy esa ikifga /kksoS dfy esa udZ m/kkjsm js thA 7
  • 8. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke nfj;k opu vk; cSBs tgka lqjlfj frjoka rkgka fdNq lcn mpkfjm js thA pyr fQjr rkgka iafMr vk, cSfB x, rkgka tkb, js thA x.ks'k opu dk rqe vklu dfl ds cSBs gkFk fdNq ukfga ns[km js thA tks bgka xaxfga vkfu cksykogq rc lR; fdNq tkfum js thA xaxk tx eas vgS lkjFkh lHk fefy tk,m js thA nfj;k opu ty Fky lHk gS gqdqe lkgsc dk gqdqe gks, rkgka /kk,m js thA x.ks'k opu vruk lquds uxj fl/kkjso dgos yksxfga ls tk,m js thA nfj;k nkl xaxk frj cSBs xaxk pjufUga nkflm js thA xaxk vk, pju dks NqbgSa rc mBcksa fto tkfum js thA lkgc dgka feF;k bfUga dfg;k ladjokj ;g tkfum js thA dkgk lans'k Hksl ,d /kfjdS rqe tfu mBgw tkfum js thA gksr izkr rgka gkgkdkj Hk;ks ygfj mBso ,d tkfum js thA xqet ,d ty cgq lksek pyso 'kqHk T;ksa tfugm js thA vk, ty lHk vklu Hkh tso tkfu pju yiVkfum js thA gkgkdkj lqfu uxj llHk /kk;ks vkfu igqapso tkfum js thA rc ys ygfj xaxk lekuso myfV xaxk fcp tkfum js thA /kk, igqapS xkao eksdíe n`f"V ijk frUg tkfum js thA ns[kk xaxk ty FkS lHk Hkhatk ygfj fQjk mfUga tkfum js thA uk, ekFk rkgka dksjful dhUgksa yhUgks flf¶r c[kkfum js thA /kU; oks, Bkao uxj tgka tUek dqy Hk dhUg mft;kfjm js thA ge uj izkuh cgqr Hkqykuso vc fpUgk xfr ikbm js thA gkS rqEg iq[kZ val vorkjk rfjgks tx fto tkfum js thA vc eksjs fny fu'p; Hk;Å gqdqe j[kks fto tkfum js thA ge rkS tkuk tä tSls Hkäk vc tkuk tSls dqEgt js thA ,sls eqfu Hk Hk, tä eSa mfUga leku uk tkusm js thA vc eksj eu fu'p; ifrvkuso tkuso vfcxfr ckfum js thA 8
  • 9. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke mgka ls mBh r[r ij vk, /kk, tho lHk tkfum js thA bgoka vk, lqjfr cgq dhUgksa HkhUgsm vkfn lfgnkfum js thA dSls vny pyfga lalkjk dSls tho mckjsm js thA tsB vlk<+ lkou Hkknks fcfr x,Å dqvkj ekl pfy vk,m js thA ftank vxe :i pfy vk,m Bk<+ Hk, tk, }kjsm js thA ee nklh ;g lsok vkusm ,d HkfDr fny Bkusm js thA vkoS Hks[k cSjkxh tkgka yS rsdj ikao i[kkjsm js thA ikao i[kkfj pju fto vkuh pjuke`r yhusm js thA vkxs cgqr fnu HkfDr bgka Bkuk tkfu ikao /kks; yhUgm js thA vk, }kjs Bk<+ tks Hk,Å njlu vkxs fd,Å js thA njlu dfj nk;k cgq ekaxk FkS ij vkfu fVdk,m js thA lknj dfj vknj cgq dhUgk lqjfr vuwi rgka ns[ksm js thA Bk<+k vkxs ikao i[kkjk pjuk vkfezr yhUgsm js thA pjuk ysb vkfezr le tkuk vkuk lqjr fcpkjsm js thA lkgc dgk iq[kZ dksb ,sgSa dfggSa vny lEgkfjm js thA lks lqfu psr nklh ee jgsÅ xgsÅ lqjfr fopkjsm js thA ee bfe jgk iks[kjk ds Åij rgoka ckr tuk,m js thA pyks rqjUr njlu vc dfj, /kfj, pju i[kkfjm js thA pys rqjar rc FkS ij vk, /kk, pju yiVkusm js thA dkgka ys Hkkx dgk ugha tkbZ ikby eqdqfr Hkykbm js thA lkgc dgk lqugq gks nfj;k HkfDr X;ku nquks tkusm js thA ek;k HkfDr X;ku nqb tkuh vkuh opu c[kkfum js thA ek;k HkfDr rc nsgq lHkS rqEgsa tks pkggq fto vkfum js thA ysgq ek;k rc nsgq lHkS rqEgsa tks pkggq fto vkfum js thA ?kksM+k gkFkh njc [ktkuk pkggq rkS rqEga nsvma js thA ,fg esa X;ku lerwy uk jfggS dky laf/k rsfg tkugq js thA gj cSy dk laxzg uk dfj, ftank uke fcpkfjm js thA fujey gks, ey dcfga u dfj, /kfj, rrq fcpkfjm js thA flj [kqyk daoy rsfg Qwyk Hkku dyk Nfo Nk,m js thA 9
  • 10. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke tSls pan pdksjfga izhfr dfj jhfr dcfga ufga NwVso js thA fcvkt cVk ufga ysuk nsuk gS Ms<+k lokbZ uk dhft, js thA tho dag ihjk tkfu ufga nhtS ynuh lc nqfj dhtsm js thA fujey n'kk gal HkkS rcgha dcgha xHkZ ufga cklso js thA flj [kqyk dk ,gh jgfu gS xguh lqjfr xfg lkapsm js thA nQk fxjgLr tkfu pyk;k vk, txr esa tkfum js thA fxjgLr Qdhj jgfu dS nhUgk nwuks tkfu fcyxk,m js thA fxjgLr ek;k esa 'kkfey jfg;k dfg;k HkfDr fopkjsm js thA HkfDr ek;k fdNq ukgha varj tarj jkf[k mckjsm js thA varj iq[kZ HkfDr tks tkuh ekugq ufn gtwfjm js thA lqr dyarj lHkS og pfg, xfg, lrxq# ckfum js thA lcn gekjk ufga dksb efugS dky eq[k fto tkbm js thA tkfr ikfr dqy nsg dj ukrk ;k esa efr dsm Hkwygq js thA Hkje dje rft lrxq# vklk ,d rÙkq fpr tkugq js thA ufga dksb vku lHkS ega vkiS fganq rq#d tfu vkugq js thA n;k nnZ cls tsfg vanj rklks HkeZ u vkusm js thA vu ikuh lHk ldy gekjk tks ykos lks Mkjgq js thA efr dksb HkeZ jk[ks fny ekgha eqdqfr mHk; tkS pkggq js thA tks dksbZ HkeZ djs fto ns[kh pkSjklh lksb tkbm js th rky feznax lekt u ,dks iku vQhe efr [kkogq js thA fulk gjke tgka yfx ns[kkS rkds lax efr vkugq js thA lq[kZ flvkg vkS tn jaxhu gS bZ lHk dky ds Nkfggq js thA iFky ikuh eqjfr vkSj iwtk bZ lHk HkeZ dfj tkugq js thA nsoy nsoh nsmdqjk iqtkoS ukuk iwtk v#>k,m js thA dcqj iwtk egthn cax gS rT;k cgqr cuk,m js th ukfga fdNq lquS ukfga fdNq cksyS eadj dso v#>kusm js thA edj canxh dsao dj djuk vly veku rksfg iklsm js thA nquksa nhu esa [kyy ijk gS ekfjdhl dqQjkusm js thA nquksa nhu ds ,dS feykoS dqnjfr vkiq cuk,m js thA ,dS fnu jkfr gS ,dS ,dS iousm ikfum js thA 10
  • 11. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke ,d gn vkleku gS ,dS ty Fky [kfum js thA ,ds vkne ldy fcjktS ,ds :f/kj oks ekfVm js thA ,ds vfLr esn gS ,ds rpk rhum xqu ykxsm js thA ,ds jax ldy lHk ns[kks ,ds vkre tkxsm js thA ,ds dke Øks/k gS ,ds ,ds yksHk gS f=Lum js thA ,ds Hkko izse ,d ckuh ldy esa vkfu lekusm js thA ,ds ekVh ukuk fof/k cklu ,ds fljtfugkjgq js thA ,fg jguh lkgc dfg nhUgsm lqugq Qdj ;g ckfum js thA lkg Qdj lquq cpu gekjk ftank in xgq lkjgq js thA lkfgtknk rqe lgh gekjk cpu js[k rqEg tkugq js thA opu gekj VjS ufga VjbZ Vkjs dky rsfg tkugq js thA ldy nQk tks gks, gekjk rklks djsm iqdkjsm js thA Qdj lkfgc cLrh gS nklk ;g Qjtan gekjsm js thA bUg vkSykfn val dfj Fkkik rkdj gqdqe tksxkogq js thA gqdqe tksxk, vnc ls jfg, pfy, iaFk lq/kkfjm js thA eulQ lr tkfu ds nhUgks >wB erh tfu tkugq js thA Nkik gekfj lkap dfj tkuks tfu dfjvgq prqjkbm js thA lr rkS ftank lqfØr lh<+h gS ge rsa lh<+h pyk,m js thA lkfg Qdj cLrh xqunklk ;g lHk lh<+h gekfjm js thA bfUg tkds lfgtknk FkfigSa lksm lh<+h dgk,m js thA ,sls pfygS lh<+h gekjkA lqugq nQk ;g ekfum js thA nQk gekj lr 'kCn tks ekuS lks rkS gqdqe tksxkbm js thA gqdqe gekj lrdS ekus yksd ivkuk fto tkum js thA opu gekj ukfga tks efugS vardky iNrkbm js thA iNk iNh dfj tks fto HkqfygS nsg xq# dfj ekfum js thA lks fto tSgSa teds eq[k esa dYi dksfV iNrkbm js thA tks dksbZ ekuS 'kCn gekjk rkds ysb igqapk,m js thA r[r jksfi bgka rqEga jk[kksa pfygS lÙk lfgnkfum js thA tks dksb nkQk vgS gekjk r[r dcS tfu NkM+gq js thA 11
  • 12. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke ftank r[r dhUg cdfll eksfg ftank gqdqe tksxkogq js thA ftank gqdqe ;kfgtknfga Hk;Å rc eSa 'kCn iqdkfjm js thA fxjgLr Qdhj tks nQk gekjk r[r gqdqe rqe jk[kgq js thA cjl fnu ij njlu dfjgks tks dksbZ ckgj gks[kgq js thA r[r ij vkfu ijlkn p<+koS lnk lq[kh eu lsrsm js thA Qdhj edku ckaf/k tkSa cSBs r[r ijlkn p<+kogq js thA nQk gekj lÙk tks tkuS ekus 'kcn gekjsm js thA lkfgtknk ds gqdqe tksxkoS lks galk Hko ikjsm js thA dgs Qdj lquq lkgc eksjk geds ysb mckjsm js thA dc yfx vny pyS tx ekgha lks futq opu lqukogq js thA dky izcy vfr nk#u tx esa ?kV&?kV [ksyr nk#u js thA eku ejtkn tx lHk dga ns[kr eku NksM+k ufga tkbm js thA ;g dfy yksxcgqr prqjkbZ 'kCn dksbZ ufga ekfum js thA n;k rqEgkfj rcgha cfu vkor rcgha gal mckfjm js thA lkg Qdj lquq fpr nS uhds dgsm rksgs leq>kbm js thA rqe iwNk vny dh ckrsa lksbZ Hksn rksfg Hkk[kso js thA tc yfx 'kcn jgS ,d eark rc yfx vny pykbm js thA HkeZ deZ ufga gks; vny esa jgS vnax vekugq js thA rky e`nax lekt cubgSa j[kuk crZu NksM+ nhggq js thA tkfr&ikafr dj dfjgSa fcukbZ HkeZ dky ?kV Nkbm js thA ukuk deZ djr tx gha lHk lks vdeZ vdeZ lc tkusm js thA Hks[k deZ esa fefy tc tbgS fcyfxfg 'kCn gekjg js thA val gekj mfB dS tbgS dky eq[k fto tkbm js thA rc ee fQfjdS ;k tx ,sgksa dfjgks 'kCn iqdkfjm js thA djh iqdkj vny Qsfj jksiks gal edrk, ysb tkgafga js thA ;gh dkj[kkuk vgS gekjk ,d luokr ,d lhdkm js thA tqxUgtqxUg ls ge pfy vk,m lkj 'kCn xksgjk,m js thA izFkes lqfzdr uke /kjk,m gal eqdqrk, ysb tkofga js thA Qsfj nwtS tc tx esa vk,m tksx lark,u uke /kjk,m js thA rhtS uke equhanj dgsÅ galfUga can NksM+k,m js thA 12
  • 13. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke iqfu vk,gq fezrq eaMy ekgha d#ukes futq tkfum js thA galfUg ckaf/k canh[kku NksM+k,gq iaMksa tx ?kaV cktso js thA ukenso #i gefga dgk,m yksel lekf/k tksx lkf/km js thA nqbZ ckj lqyrkugha dfg;k xqIr jgsM tx tkfum js thA vxLr #i gefga pfy vk,m lkxj ty xaMq dk jk[ksm js thA xMqdk NksfM+ ckgj ckgj tc Mkjso lkxj ty izxVkuso js thA cfyHknz uke gefga dga dfg, gy ewy gfFkvkjsm js thA lsl #i gefga gks, jfgvk y[ku dNw bfe ekfum js thA dym dchj gks, dklh vk, dhUgksa lcn iqdkfjm js thA lqfu dS dky djfl dj tkxk dlfu cgÙkj tkfum js thA exgj xkao xksj[kiqj fudV fctqyh [kkao psrk,m js thA chjfla?k jk, c?ksy psrk,m nwuks >xjk Hkkfjm js thA vk, Bkdqj ijlksfreiqj ls /kke gekj ukfga cusÅ js thA dksfi ds lsa/kq ygfj ns ekjh /kke cuu ufga ik,m js thA gels lsa/kq dkju ,d Hk,Å yadk ckjfga tkfum js thA ofg dkju ls lsa/kq f[kflvkuh /kke cuu ufga ik,gq js thA ge rqe HkkbZ ,d firk dj rqEg ns[kr nq%[k Hkkfjm js thA vc rqe pfy ds lsa/kq gVkoks gn nsgq rqe cka/ksm js thA Bkdqj ysb rqjar tkb igqapk MkfVm lsa/kq rsfg tkfum js thA lsa/kq ls dgk cpu lr tkuh vcfj ds ckj lksf[k Mkjsm js thA gn cka/kh rksfg fngksa Bsdkuk rqe b/kj efr vkogq js thA lsa/kq opu yhUgksa bfe ekuh ufga ge vk,o Mj [kk,cq js thA nquks HkkbZ fefy ,d er Bkuso jksfi loZ tx rgka tkfum js thA rc ee fonk Hk;ks ogha Bkao ls Mksyr Mksyr pyq nslfga js thA exgj tek rgka tc dfj;k ohjfla?k c?ksy ufga nslfga js thA fctqyh [kkao dcqj us nhvk ohjfla?k c?ksy ny lktso js thA dcqj [kksfn iqjrX;k yhUgks ufga dNq HksaVso tkfum js thA nwuks ny jkf[k rsfg nhUgks xqIr Hk;ks iqfu tkfum js thA 'kCnfga :i jgksa tx ekgha ns[kks lHk dga tkfum js thA flfyfefy nhi lgrsth psrk, nhUg daMgkfj rkfg tkfum js thA 13
  • 14. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke jk, c?ksy prqHkZqt lwck mUggq ds nhUg daMgkfjm js thA vkSjfg voj nsl bfUga cks/kso tEcqnhi iqfu vk,m js thA x<+ cka/ks uxj ,d jfg;k igqapso rgoka tkfum js thA /keZnkl tsgh fxzg tUek ek;k cgqr rgka ns[ksm js thA /keZnkl val gS eksjk uke dky dj jk[kso js thA dky Qan vfr dfBu dBksjk dky Nsfd rsfg Mkfjm js thA dhUg fucsjk cgqr fnu chrs rc oks, ge dga ehysm js thA feyq /keZnkl fto cgqr nq[kkjh vkfezr <kfj fiyk,m js thA rc /keZnkl lqjfr mft;kjk ns[kks yksd lr>kfjm js thA nsf[k yksd rc vfr gj[kkuk /ku lkgc rw eksfg txk,m js thA rqc ijrki dgk ufga tkbfga cM+k Hkkx njlu ik,m js thA lquq /keZnkl dgksa rksfg ckuh xggw ewy fulkfum js thA rqe dS nsma daMgfj tkfu dS tho ds rqEg fulkfum js thA /keZnkl iwNs dj tksjh Nkik dsfg iqdkjsm js thA 'kCn iqdkfj uke dsfg pfygS lks futq Hksn crkogq js thA lquq /keZnkl dgksa lrckuh 'kCn rqgwa iqdkjsgq js thA Nki dchj uke ds pfygS dchj ds iaFk iqdkjsgq js thA pfygSa iaFk txr ds ekgha gal psrk, yksd tkofga js thA cal csvkfyl rqEg ds nhUgksa pfygSa yksd fulkfum js thA ckts Mad tEcq nhi esa dkaiso dky bfe tkfum js thA lquq /keZnkl dgksa ,d vxe ,d /kks[kk cal gksbfg js thA fujatu nwr pkfj pfy vbgSa jaHk dqjaHk tS fot; js thA iqlZ leku 'kCn iqdfjgS uke dchj dfg fulkfjm js thA lquq /keZnkl ns[kq fpr ykbZ ,slu Ny te dfjÅ js thA tc yfx ru esa rqe jgbZ rc yfx ufga izxVkusm js thA tc rqe ru ds R;kxu dfjgks rc te vkfu izxVkbfg js thA cal rqEgkj fefygS ofg laxk vly jgfu NksfM+ tkbfg js thA fcjyk tu tks gksfg lsvkuk xfggsa ewy fulkfjm js thA fcyxfg lÙk 'kCn ee ckuh val mBh ee tkbfg js thA lquq /keZnkl rksfga dgksa cq>kbZ calfga tkfu psrkogq js thA 14
  • 15. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke vc eSa rqels vaxe gksr gkS iaFk pykogq tkfum js thA /keZnkl pju xfg ykxS djgq n;k eksfg Lokfem js thA n;k rqEgkjh iaFk pybgkSa n;k nqf"V rqe jk[kgq js thA lquq /keZnkl dgksa rksfg tkuh opu js[k rqEg ekugq js thA tks ee dgk lksbZ lr gksbgSa vkSj opu efr tkugq js thA tks dksbZ xfggsa 'kCn gekjk vbgSa yksd ea>kjgq js thA ,d jgfu ,d 'kCn fopkjk ,d rr xfg lkjgq js thA ,ds fcjk vad gS lkFkk ,d lruke iqdkjgq js thA vfezr czhN iqlZ lrukek lqr [kksMl frUg tkfum js thA lquq /keZnkl opu lrckuh vc eSa yksd fl/kkfjm js thA jgsm lks ns[k vns[k Hk; x;Å 'kCn l:i pfy vk,gq js thA cSfB yksd ea>kj ega jfg;k n`f"V pgwa fnfl gsfjm js thA tgka rgka vny pyS tx ekgha gal daMgkj igqapkofga js thA uo gtkj gal yksd dga pfyvk chpfg te jksfd Mkfjm js thA ik,j nhi Bgj teFkkuk rgka gal jksdkuso js thA gal vejiqj tkus pkgS te tkus ufga nsbm js thA te dgS ukfga tkus ikoks lufn gtwjh rksfg ukfgm js thA lufn gekj vgS rksfg iklk rqe dsao dj mgka tkogq js thA tho vdqyk, dhUg iqdkjk iq[kZ gqdqe tk, ns[kgq js thA djh lyke eSa pysm rqjark igqaps rsfg Bkbma js thA tegh ekfj /kds nqfj Vkjsm galS yhUg NksM+kbm js thA lkgc cyrs gal NksM+k;k dky jgS eq#>kbm js thA galfga ysbds yksd igqapk;k dky dhUgk fQjvknm js thA iqlZ yhUg fQj vkfn rsfg tkuh dggq opu lr tkfum js thA fujatu vjt dhUG flj ukbZ ns[kgq lqin cslqin js thA rhfu yksd rqe ge dga nhUgk ikNs l>ok dhUgsm js thA dhUg djkj tksxthr gegh ls iq"kZ lufn fto yksdfga js thA lks ee opu ekfu dS yhUgk vc cy nkslj ns[kgq js thA ldy tho dga lufn gekjh rqoa lufn ukfga ,dm js thA rqo lufn fto yksdfga tbfg gejh lufn fto jfggsa js thA 15
  • 16. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke dapk ru dj lufn gekjk rqo lufn vekugq js thA lqin cslqin rqe ;g ns[kks gal eksj nsgq Qsfjm js thA iq[kZ dgk lqugq rqe ckuh vc rqe dsao fcyxkusm js thA rhu yksd ;g rqeds nhugk ldy oLrq tr vkusm js thA ;g lHk ldy gekjks vkgh ge ukfga rqels Qsjsm js thA ,rk gal lykeh yhUgk vc rqe dsao dj Qsjgq js thA rqjar fujatu vtZ rc yk;ks /kU; firk lq[knkbm js thA vtZ ,d lquq firk gekjk vc visy efr gks[ksm js thA tksxthr ls dggq cq>kbZ geSa nq%[k tfu nsofga js thA geS nq%[k tkfu ds nsofga gefga cSj Qsfj ysofga js thA vcgha tksj gekj uk yfggS mUg dj tksj gS Hkkfjm js thA dapk ru tc /kfjgS 'kjhjk rc cy tksj gekjgq js thA iq[kZ dgk lqugq lqr rqgwa ,slu cqf/k efr Bkugq js thA vkiu vkiu gqnk ij jfg, mfUg nkslj efr tkugq js thA lquq tksxthr cpu dgksa rksgh tksj djgq efr tkfum js thA tks dksbZ cw>s 'kCn gekjk lufn gtwjfga vkugq js thA tkfg lufn ufg gks, gekjk rkds efr rqg vkugq js thA tksxthr cpu yhUg ekuh fcuk lufn ufga tkugq js thA lqugq fujatu dhUg djkjk vc nkslj efr tkugq js thA djh lyke fujatu vk, vius /kke cbBsm js thA fdNq fnu chrs iq[kZ rc dgsÅ tEcwnhi ixq <kjgq js thA tEcqnhi ega vny jksfigks gal cksf/k yksd vkofga js thA vjt djh rc pysm rqjark 'kCn l:i pfy vk,m js thA ns[kr jgs fujatu rgoka ik,j nhi ds ?kkfVm js thA nquks Hkzkrk feyq çsew lqjfr pkfj iwNos ckr fcpkjsm js thA dgka ds lqjfr dgka pfy tkgw lksbZ opu fut Hkk[kgq js thA lqugq Hkzkrk futq dggq fcpkjh tEcwnhi ix <kfjm js thA iq[kZ gqdqe vny tk, jksiks gqdqeh vny pyk,m js thA ,ruk dgh mgka rs pysÅ mfUga ukfga fdNq cksysm js thA 'kCn l:i pfy vk, tx esa ekuq[k ru xqu xk,m js thA 16
  • 17. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke yhUg vorkj nlZ rqo ik,m rqga ls xqu ;g xk,m js thA ;g lHk pfj= tkfu Nik;k rqe ls lHk dfg nhusm js thA lkfg Qdj lquq opu gekjk feF;k opu tfu tkugq js thA ldy nQk tks vgS gekjk lqfu ysgq 'kCn iqdkjsm js thA lkg Qdj dgS canh Nksjk vc ge rqo xqu tkfum js thA tk ij n;k djgq fpr uhds lksbZ xfr rqo tkfum js thA rqoa pjuUg dh eSa cfy tkaÅ vfcxfr :i ns[kk,m js thA lqugq Qdj ;g opu gekjk NqNqe Hksn rsfg Hkk[kso js thA vxe dFkk tqx&tqx ys dfgvk tc yfx lr fulkfum js thA nfgus ckesa efr dksbZ ns[kks e/; 'kCn rqag is[kgq js thA ,su egy ds ckgj njlS ple jkslu ,d [kfum js thA pan :i Nfo nsr ns[kkbZ eqjfr e/; rsfg tkfum js thA tc yfx ewjfr njlS vkbZ rc yfx gal ?kj ekfgma js thA tc ukfga nhlS djS i;kuk eadj rkj f?kafp Hkkxso js thA ikath ewjfr vkxs ,d ns[kw jFk lqUnj rgka Nktsm js thA rk pf<+ galk yksd fl/kkjso Hk,m laiwju dktm js thA ewjr m[kkM+ ds lk[kh nfj;k vxe xaHkhj gS] xfgjs xkM+k fu'kkuA gyxk;s gyxs ugha] ykxk ldy tgkuAA1AA nfj;k esjks uke gS] nj&nj jgks lek;A iki iqU; ufga O;kfi;k] lHk ?kV ns[kks tk;AA2AA nfj;k nkuk tkfu,] nkuk :i vekuA nkuk tks ns[kr jgs] ikos in fuckZuAA3AA nfj;k ?kV esa nsf[k,] ?kV nfj, ds ekgA ?kV esa ewjfr fefy jgs] lqjfr eqjfr lax ukgAA4AA muqeqfu lwjfr ykfx;k] lqjfr muqeqfu iklA cksyfugkjk ck; lax] ck;s cksyu ds [kklAA5AA ck,a baxyk tkfu,] fiaxyk nfgus cklA ew/;s ljkslfr nsf[k,] lq[keu vj/ks iklAA6AA 17
  • 18. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke mj/k tkb lgt lqu eag] lwu lqesj lek;A ?kV dk Hksn ;g dgr gksa] cw>s lar dksb vk;AA7AA tkek vUnj njl gS] tkek ckgj ns[kA fcuq tkek ikos ugha] dkg dFks dksbZ Hks[kAA8AA tkek eksa tkek yxk] tkek vEej lkFkA lqjfr Mksfj dga phfUg,] rc vej xqu gkFkAA9AA vEej lqjfr nsf[k,] ewjfr nkuk ds laxA gjne iyjk Qsfj,] mn; vLr ufga HkaxAA10AA okgh lufn gtwj dks] feys tks ikath ikoA fcuk lufn igqaps ufga] vkok xou Qsfj ykoAA11AA tkds lrxq# Hksn dfg] lks yf[k ikor laf/kA euer ckr cukb ds] mrjS uk Hko naf/kAA12AA eu egaFk ekrs fQjs] X;ku vdqa'k ufga gkFkA rkrs te ywVs fQjs] fdfe Hko gksfga lukFkAA13AA LokjFk laxzg vkiuks] ijekjFk lqfu rhrA HkeZ deZ esa cqfM+ eqvk] bfe Hko gkasfga vuhrAA14AA lkj 'kCn ee lqfuds] lHk dqy R;kxkS tkfuA iqfu ikNs Hkze ykfxgsa] fgUnw rq#d dfg vkfuAA15AA ifgys vdhu ds csfpvk] vu Mkjgq lc lkFkA ikNs vdhu ds NksfM+;k] fdfe Hko gksfga lukFkAA16AA ewsgjcku nkl ee cky iksl gS] rkij nk;k dhUgA vunj okdk lsr gS] ckgj ean dfj nhUgAA17AA lkfgtknk lqu yhft,] eulQnkj gtwjA te /kks[kk ;g MkfjgSa] 'kCn xgs dksbZ lwjAA18AA Nkik lufn Vdlkj ee] rqeds nhUgks gkFkA çse fcjg tsfg nsf[kgks] lks tu nhuGksa lkFkAA19AA izse fcjg tsfg uk cls] rklks jf[k, Nik;A rkds efr rqgqa nftgks] xqIr j[kks Bgjk;kAA20AA lk[kh 'kCn xzaFk ee] lc dksbZ if<+gsa tk;A fcuk lufn igqaps ufga] Qsfj Qsfj Hkjes vk;AA21AA 18
  • 19. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lk[kh 'kCn xzaFk if<+] lh[k djs uj ukfjA vkiu eu cks/kk ugha] njc gju ds >kfjAA22AA vkik vkih Fkkfids] euer ckr ilkfjA nsgq xq# dfj Fkkfigsa] vly xq# nqfj MkfjAA23AA ftank xq# veku gSa] ftank lr tx vk;A r[r nhu dfj nhUg ee] vny pykma tx tk;AA24AA vny pyk;k txr esa] ftank xq# ijrkiA lkfgtknk fpr lqfu,] te ufga djrs nkiAA25AA ftank xq# fugpS xgks] ok xq# lufn gtwjA okgh lufn ds ns[kr] te Hkkxs cfM+ nwjAA26AA tksx tki ri /;ku ;g] eu dk rdZ vuarA lgt tksx lwjfr ugha] fdfe xq# ns[ks darAA27AA vEej lwjfr lgt gS] vEej ekg lekuA bagk mgka ufga chp gS] vEej lnk vekuAA28AA tl lwjt vleku esa] cknj Nk;k dhUgA vkiq veku lnk jgS] dcS [kafMr ufga nhUgAA29AA cknfj deZ yxkb;k] rkrs gks; eyhuA cknfj NqfV Qjdk HkbZ] dNq ufga nkxh nhuAA30AA jfo ds Nfo ;g Nhr ij] ;g fuxqZu dks HkkoA Nfo ls jfo ufga gksr gSa] fuxqZu lxqu dks jkoAA31AA lwjfr ustk xfg gkFk eksa] >k# 'kCn ijpkfjA lueq[k gks ds twf>,] efr ihNs ixq MkfjAA32AA ru eu viZ.k dhft,] lrxq# vkxs 'kh'kA vEej eqjfr y[kkbgsa] lks lrxq# txnh'kAA33AA dkSu 'kCn dk cksy gS] dkSu 'kCn ys iwNA dkSu 'kCn ds /kke gS] dkSu 'kCn ds ewNAA34AA ck; 'kCn ys cksyr gS] eu ladk nj iwNA tho 'kCn ds /kke gS fuvNj 'kCn dk ewNAA35AA dkSu 'kCn ys pyr gks] dkSu 'kCn ys cSBA dkSu 'kCn ys xku djr gkS] dkSu 'kCn fl[k cSBAA36AA rqjs 'kCn ys pyr gkS] rrqZ 'kCn ys cSBA ikSu 'kCn ys xku djr gks] fcjg 'kCn fl[k cSBAA37AA 19