3DBH.Gizarte ikasgai

1. 1. Munduko erliebea, urak eta kostaldeak
Zer dira Kontinenteak? Ozeanoz eta itsasoz inguratutako lur-eremu zabalak dira.
Kontineneak inguratzen dituen ur gazizko eremu zabala.
Lurraren azaleraren zatirik handiena
estaltzen duen ur gazizko eremua.
6 daude: Afrika, Amerika, Antartika, Asia, Europa eta Ozeania.
Kontinente bakoitzak geografi elementu ezberdinak:
1. Erliebea: Mendiak, ordokiak,
sakonuneak etab.
2. Ur kontinentala: Ibaiak, aintzirak etab.
3. Kostaldeak: Penintsulak, uharteak etab.
AMERIKA Hiru zati: Ipar Amerika, Erdialdeko Amerika eta Hego Amerika.
Istmoa ere deitua: Bi kontinente
edo penintsula bat kontinente
batekin lotzen dituen lur-tartea.
Ezaugarriak:-Forma luzea, mendi lerro luzea
(iparraldetik hegoaldera), mendi harritsuak, ordoki
handiak, ibai luze eta emaritsuak: Mississipi iparraldean
eta Amazonas hegoaldean.
-Iparraldeko itsasertza oso koskatsua:
Ozeano Artikokoa adibidez.
-Ipar Amerikan penintsula handiak: Alaska
eta Labrador adibidez.
-Erdialdeko Amerikan: Kostalde leuna:
Artilletako artxipielagoak.
1

2. ANTARTIKA Kokapena: Zirkulu polar antartikoan dago.
Ezaugarriak: -Guztia izotz-geruza batez estalia.
-Goi ordoki garaia dauka,hots, izotzezko
basamortua.(Itxura homogenoa)
-Kostaldea, koskatsua.
ASIA Kokapena: Lurralde gehiena kontinente masa handi batean dago.
Ezaugarriak: -Kontinenterik handiena.
-Kontraste ugari: adibidez: Munduko mendirik garaiena:
Everest eta Sakonunerik beherena: Itsaso Hila.
-Ordoki zabalak: Siberia.
-Barneko itsasoak: Beltza, Kaspiarra.
-Ibai emaritsuak: Indus, Ganges, Yangzi.
- Penintsula handiak: Arabia, Hindustan, Indotxina.
-Uharte ugari: Indonesia, Filipinak.
AFRIKA Kokapena: Plataforma continental trinko bat da.
Ezaugarriak: -Goi ordoki zabalak.
-Sakonune handiak erdialdean.
-Mendi gutxi.
-Erliebea gorabehera gutxikoa.
-Ibai emaritsuak Nilo: Munduko luzeena.
-Kostalde nahiko erregularra.
-Sahara Munduko basamortu zabalena.
-Rift haran handia.
2

3. OZEANIA Kokapena: Uharte bat da.
Ozeano Barean batipat
Ezaugarriak: -Uharte handiak eta ugariak
Australia,munduko handiena.
Ginea Berria.
Zeelanda Berria.
Tasmania.
-Hiru artxipielago: Mikronesia, Polinesia eta Melanesia.
- Ibai gutxi.
2. Europako erliebea, urak eta kostaldeak
ERLIEBEA
3 talde ezberdin: 1.-Mendi zaharrak:
1.1 Kokapena: Iparraldean eta erdialdean.
1.2 Ezaugarriak: Ez oso garaiak 1000m inguru.
1.3 Garrantzitsuenak: Ural mendiak,
Eskandinaviako mendikateak, Frantziako
erdialdeko mendiguneak.
2.- Europako Ordoki Handia:
2.1 Kokapena: Erdialdeko Europatik Ural
mendietaraino hedatzen da.
2.2 Ezaugarriak: -Behea eta zapala
-Goragune apalak.
3.- Mendi gazteak:
3.1 Kokapena: Hegoaldean.
3.2 Ezaugarriak: 3000-5000 m bitartean.
3.3 Garrantzitsuenak: Kaukaso, Alpeak eta
Pirinioak.
Orokorrean, Europako erliebea da:
-Altitude txikiena duen kontinenteetako bat da (340 m
inguru).
-Mendikateak ez oso altuak.
-Ordoki zabalak.
3

4. URAK 4 talde ezberdin: 1-Isurialde Artikoa: Emari ugari eta neguak izoztuta.
2-Isurialde Atlantikoa: Emari ugari eta berdintsua urte
osoan.
3-Isurialde Mediterraneoa: Emari irregularrak
agorraldien ondorioz.
4-Ekialdeko isurialdea: Emari ugarikoak eta ibairik
luzeenak.
Orokorrean, Europako urak dira:
-Ibai ugari.
-Ibai gehienak laburrak.
-Emari urrikoak.
-Aintzira txikiak.
KOSTALDEAK Kokapena: Ozeano Atlantikoak, Mediterraneo itsasoak eta Itsaso
Beltzak inguratzen ditu.
Ezaugarriak:Uharte asko, handienak Ozeano Atlantikoan
Islandia eta
Britainiar
Uharteak.
txikienak Mediterraneo Itsasoan
Sizilia,
Sardinia,
Korsika,
Kreta,
Balear
Uharteak.
Orokorrean, Europako kostaldeak dira:
-Oso koskatsuak.
- Sargune ugarikoak.
- Golko, badia eta penintsula asko.
4

5. 3.KLIMA
3.1 Klimaren faktoreak eta elementuak:
Zer da Klima? Lurralde batean ziklikoki errepikatzen diren baldintza atmosferikoen
multzoa.
Klimaren elementuak tenperatura, presio atmosferikoa, hezetasuna, haizea, hodeia,
prezipitazioak.
Klimaren faktoreak latitudea, altitudea, itsasoarekiko distantzia.
Eragina dute klimaren elementuetan.
3.2 Klima eremu nagusiak:
-Eremu bero bat Ipar eta Hego latitudeko 0º eta 30º artean. Tenperaturak
20º C-tik gorakoak dira.
-Bi eremu epel Ipar eta Hego latitudeko 30º eta 60º artean. Tenperaturak
0º eta 20º bitartekoak.
-Bi eremu hotz Ipar eta Hego latitudeko 60º eta 90º artean. Tenperaturak 0º
C-tik beherakoak dira.
3.3 Lurreko klima nagusiak:
Klima hotzak:
Polarra: Tenperatura 0ºC-tik behera urte osoan. Prezipitazioak 250mm-
tik beherakoak eta elurrezkoak.Zirkulu polarretako klima.
Subpolarra: Tenperatura 0ºC-tik beherakoa, uda epelxeagoa.
Prezipitazioak 300mm-tik baino gutxiago, eurizkoak udan.
Goi mendikoa: 2500m-tik gora. Tenperaturak behera egiten du altitudea
igo ahala. Prezipitazioak urriak dira.
Klima epelak:
Atlantikoa: -Negua ez oso hotza eta uda epela.
-Urte osoan tenperatura antzerakoa.
-Atlantikoaren itsasertzeko klima.
Kontinentala: -Negu hotza eta uda beroa.
-Tenperatura alde handia egunetik gauera.
-Kontinenteen barrualdeko klima.
Mediterraneoa: -Negu arina eta uda bero eta lehorra.
-Euria urria eta gehienetan udaberri eta udazkenean.
5

6. Subtropikala: -Negurik ez dago, beti beroa.
-Lurralde hezeetan prezipitazioak ugariak.
- Lurralde lehorretan oso urriak prezipitazioak.
Klima Beroak:
Tropikala: -Negu atsegina eta uda beroa.
-Prezipitaziorik gabeko urtaroa dago,lehorra.
-Beste urtaro bat hezea eta euritsua.
Basamortukoa: -Oso tenperatura beroa 30 ºC-tik gora.
-Euri oso gutxi.
-Eguneko eta gaueko tenperatura artean alde handia.
Ekuatoriala: -Negu eta uda antzerakoa.
-Tenperatura beti beroa, 27 ºC-tik gora urte osoan.
-Prezipitazio ugari eta euria egunero.
4.LURRALDEA ETA PAISAIA
4.1 Paisaia naturalak, zer dira?
Klimaren, lorzuaren, erliebearen, landarediaren eta faunaren arteko
erlazioaren emaitza.
Giza biziarentzat paisai batzuk egokiak edo desegokiak izan daitezke.
-Eremu epelak.
-Tenperatura arinak.
-Prezipitazio ugari
-Lurren emankortasun handia: nekazaritza
eta abeltzaintza aberastuz.
-Eremu ekuatorialak, tropikalak, polarrak, basamortukoak
eta goi mendikoak.
-Tenperaturak muturrekoak, oso beroak edo oso hotzak.
-Euria gutxi edo gehiegi.
Ondorioa, paisaien aniztasuna dagoela beste modu batera esanda, paisai mota
ezberdin asko daudela.
6

7. 4.2 Paisaia gizatiartuak,zer dira?
Paisaia naturalak jasan duen eragina giza jardueren ondorioz.
Noiz bilakatzen dira paisai naturalak paisai gizatiartuak?
1.Hirigintza: Herriak eta hiriak sortzeko, inguruko
erliebea eta landaretza eraldatzen dira.
2.Herri-lanak: Errepideak, ubideak, tunelak, zubiak,
portuak eraikitzeko lanek ingurua eraldatzen dute.
3.Ekonomia jarduerak: Nekazaritza, abeltzaintza,
arrantza, industria,meatzaritza eta turismoak,erliebea
eta landaredia eraldatzen dute.
Kutsadura sortzen dute.
Energia iturri berriztaeziñen agorpena.
4.3 Giza jardunaren eraginaren ondorio larrienak
Kutsadura: istripu industrialak Bioaniztasunaren galera
eta teknologikoak batipat.
Irtenbidea: Garapen jasangarria Natura baliabideak zentzuz eta
neurriz ustiatu gure oraingo beharrak asetzeko baina etorkizuneko belaunaldiei beren
beharrak asetzeko baliabideak murriztu gabe.
7

8. 8