Προπολεμικός Μοντερνισμός. Συντακτική ομάδα 56ου Γυμνασίου Αθήνας

1. Προπολεμικός μοντερνισμός στην Αθήνα. 56ο
Γυμνάσιο Αθήνας. Σελίδα 1
Προστασία κτιρίων προπολεμικού μοντερνισμού στην Αθήνα
Η εργασία μας βασίστηκε στα πρακτικά ημερίδας του Υπουργείου Πολιτισμού και της 1ης Εφορείας
Νεώτερων Μνημείων (Αθήνα 2000). Συγκεκριμένα στο άρθρο της Νίκης Ζαμενοπούλου –
Χρονοπούλου (Αρχιτέκτων, Προϊσταμένη 1ης Εφορείας Νεώτερων Μνημείων, ΤΠΠΟ) με τίτλο
«Προβληματισμοί για την προστασία των κτηρίων του μοντέρνου κινήματος».
Σύμφωνα με τη Σύμβαση της Γρανάδας (1985), που επικυρώθηκε με το Νόμο 2032/92,
αναγνωρίστηκε ότι η αρχιτεκτονική κληρονομιά αποτελεί:
 Αναντικατάστατη έκφραση του πλούτου και της ποικιλίας της πολιτιστικής κληρονομιάς της
Ευρώπης,
 Ανεκτίμητη μαρτυρία του παρελθόντος και
 Ένα κοινό αγαθό για όλους τους Ευρωπαίους,
ενώ
 Χαράχθηκε μια κοινή πολιτική,
 Τέθηκαν μέτρα προστασίας και
 Υπογραμμίστηκε η ανάγκη πληροφόρησης και εκπαίδευσης των πολιτών, ιδίως των νέων,
για την αξία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς ως:
o στοιχείου πολιτιστικής ταυτότητας αλλά και
o πηγής έμπνευσης και δημιουργικότητας για τις σύγχρονες και μελλοντικές γενιές.
Ο Α. Δραγούμης, πρόεδρος του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ στο ΙV Διεθνές Συνέδριο
Νεωτέρας Αρχιτεκτονικής του CIAM, που έγινε εν πλω από τη Μασσσαλία στην Αθήνα το 1933,
έλεγε ότι «Η νέα αρχιτεκτονική δεν είναι συρμός αλλά πεποίθησις». Το κίνημα αυτό προβλήθηκε,
κυρίως, ως «επανάσταση» που είχε σκοπό να εκσυγχρονίσει την αρχιτεκτονική και πολεοδομική
πρακτική με τις τεχνικές κατακτήσεις και τις κοινωνικές αλλαγές που είχαν συντελεστεί στο 19ο
αιώνα, απελευθερώνοντάς την από την αναπαραγωγή ιστορικών μορφών που είχαν χάσει το νόημά
τους στις νέες συνθήκες.
Οι νέες ιδέες και τα μανιφέστα που διατύπωσαν οι αρχιτέκτονες στις πρώτες δεκαετίες του 20ού
αιώνα οδηγούσαν σε μια αρχιτεκτονική μακριά από κάθε νόμο ιστορικισμού και τις διέδωσε η
πρωτοποριακή σχολή Bauhaus της Βαϊμάρης, που ήταν το κέντρο του «μοντέρνου
προβληματισμού».
Οι μέθοδοι και οι αρχές του Bauhaus επέδρασαν στα προγράμματα των διαφόρων αρχιτεκτονικών
σχολών όπως κα της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθήνας.
Η Ελλάδα, στην εποχή του μεσοπολέμου, προσπαθούσε να αναδιοργανωθεί κρατικά και κοινωνικά.
Έπρεπε να αντιμετωπιστούν, άμεσα και δραστικά, προβλήματα, όπως η στέγαση και η
αποκατάσταση των προσφύγων, η αναδιοργάνωση της Παιδείας και του κρατικού μηχανισμού και
η γρήγορη οικονομική ανάπτυξη ύστερα από έναν ολέθριο για το έθνος πόλεμο.

2. Προπολεμικός μοντερνισμός στην Αθήνα. 56ο
Γυμνάσιο Αθήνας. Σελίδα 2
Όλοι οι αρχιτέκτονες της περιόδου εκείνης είχαν δεχθεί τις επιδράσεις των νέων ιδεών και
κινημάτων του Bauhaus και της Beaux-arts. Ειδικά για τα σχολεία καταστρώθηκε πλήρες και σαφές
κτηριολογικό πρόγραμμα. Επελέγησαν σύγχρονα υλικά και διατέθηκαν σημαντικά κονδύλια.
Τα πιο σημαντικά κτίρια της εποχής εκείνης ήταν σχολικά, όπως:
Το Παρθεναγωγείο Θεσσαλονίκης και το σχολείο της οδού Κωλέττη στην Αθήνα του αρχιτέκτονα Ν.
Μητσάκη.
Παρθεναγωγείο Θεσσαλονίκης
[ Το Παρθεναγωγείο φωτογραφημένο από τον αρχιτέκτονα Ν. Μητσάκη κατά την ολοκλήρωση της
κατασκευής του το 1933. copyright © 2002 Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα ]
Πηγή: http://www.greekarchitects.gr/gr/αρχιτεκτονικες-ματιες/το-ροζ-μοντέρνο-και-μια-μικρή-
έρευνα-για-το-πώς-όλα-ξεκίνησαν-id813

3. Προπολεμικός μοντερνισμός στην Αθήνα. 56ο
Γυμνάσιο Αθήνας. Σελίδα 3
Σχολείο της οδού Κωλέττη στην Αθήνα
Πηγή: http://www.greekarchitects.gr/gr//αρχιτεκτονικες-ματιες/η-αθήνα-από-τον-ύστερο-19ο-
αιώνα-έως-το-1940-id9228 του αρχιτέκτονα Ν. Μητσάκη

4. Προπολεμικός μοντερνισμός στην Αθήνα. 56ο
Γυμνάσιο Αθήνας. Σελίδα 4
το Παρθεναγωγείο Λαμίας http://culture.lamia.gr/el/blog/petrino-gymnasio-lamias
Το σχολείο στην Καλλισπέρη και Καρυάτιδων του Π. Καραντινού

5. Προπολεμικός μοντερνισμός στην Αθήνα. 56ο
Γυμνάσιο Αθήνας. Σελίδα 5
Σχολείο στα Ταμπούρια (Πειραιάς) του Π. Καραντινού
το σχολείο επί των οδών Λιοσίων και Μιχαήλ Βόδα του Κ. Παναγιωτάκου,

6. Προπολεμικός μοντερνισμός στην Αθήνα. 56ο
Γυμνάσιο Αθήνας. Σελίδα 6
και πολλά άλλα ασφαλώς που ξεφεύγουν της δημοσιότητας, όπως το Γυμνάσιο Αρρένων
και το 2ο Δημοτικό Σχολείο Σπάρτης
,
που τα γενικά χαρακτηριστικά τους εντάσσονται στο ίδιο πνεύμα όλων των παραπάνω:
Χαρακτηριστικά στοιχείων των κτιρίων αυτών ήταν:
 Η λιτότητα των όψεων,
 Η γεωμετρική σαφήνεια των όγκων,
 η υποταγή της μορφής στη λειτουργία των κτιρίων και
 η αρμονική σχέση κενών και πλήρων.
Το πρόγραμμα των σχολικών κτιρίων κάλυψε την περίοδο 1930-1937. Οι σύνεδροι του IV CIAM
στην Αθήνα, κυρίως οι Ευρωπαίοι, έδωσαν συγχαρητήρια στους Έλληνες συναδέλφους τους για την
επιτυχή εφαρμογή των νέων ιδεών της αρχιτεκτονικής.
Τα κτίρια στην Ελλάδα επηρεάστηκαν από την έντονη οικοδομική δραστηριότητα, λόγω
οικονομικών και κοινωνικών αναγκών, την έλλειψη ολοκληρωμένων πολεοδομικών και
χωροταξικών χαρτών, τον ισχύοντα Γενικό Οικοδομικό Κανονισμό (που πρέπει να ακολουθούν οι
νέες κατασκευές) ο οποίος προέβλεπε συνεχές σύστημα δομής και περιορισμένο ύψος. Έτσι συχνά
στις περιπτώσεις των μικρών αστικών κατοικιών που, υπακούοντας στην υπέρμετρη εκμετάλλευση
του χώρου, εντάχθηκαν στον ήδη πυκνό πολεοδομικό ιστό, η αρχιτεκτονική σύνθεση περιορίστηκε
μόνο στην όψη, αντίθετα προς τις αρχές του «μοντέρνου κινήματος» όπου η κάτοψη γεννά τομές
και οι τομές την όψη του κτιρίου.
Με άλλα λόγια, ο «προπολεμικός μοντερνισμός» είχε την έκφρασή του και στην Ελλάδα, όσο και αν
αναλύοντας βαθύτερα διαπιστώνουμε ότι ως «επαναστατικό κίνημα» σαφώς και δεν ήταν στις ίδιες
συνθήκες του διεθνούς κινήματος.
Θα πρέπει, όμως, αυτό το κομμάτι της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς ή αλλιώς των νεωτέρων
μνημείων να το προστατεύσουμε, να το προβάλουμε και να το αναδείξουμε.
Χαρακτηρίζεται από:
 άπλετο φως στον χώρο δουλειάς,
 μεγάλες φωτιστικές επιφάνειες,
 λιτότητα στα υλικά κατασκευής,
 αφαίρεση κάθε περιττού διακοσμητικού στοιχείου.

7. Προπολεμικός μοντερνισμός στην Αθήνα. 56ο
Γυμνάσιο Αθήνας. Σελίδα 7
Δυστυχώς, όπως σημειώνει ο κ. Νίκος Βατόπουλος στην Καθημερινή (20/03/1997) «η Αρχιτεκτονική
του 20ού
αιώνα στη χώρα μας είναι ανυπεράσπιστη».
Το κτίριό μας, Αχαΐας 3, ακρωτηριάστηκε, με αποτέλεσμα να μείνει λειψό αλλά και να μένει
κρυμμένο από τον δρόμο μιας και μπροστά του χτίστηκαν δύο μεγάλα κτίρια για να στεγάσουν, το
ένα τάξεις του Δημοτικού (18ου
) και των δύο Νηπιαγωγείων (18ο
και 40ο
), το δεύτερο το 56ο
Γυμνάσιο Αθήνας
Η παραπάνω φωτογραφία είναι από την παρουσίαση «Τα μνημεία είναι γύρω μας»:
http://www.slideshare.net/goa56tkdrills/ss-457857361
Επίσης, εκτός των πηγών που αναφέρονται στο κείμενο, χρησιμοποιήθηκαν και τα βιβλία:
 Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, Τα νέα σχολικά κτίρια, εκδ. Τεχνικού Επιμελητηρίου, Αθήνα, 1938.
 Δ. Φιλιππίδης, Νεοελληνική Αρχιτεκτονική, εκδ. Μέλισσα, Αθήνα, 1984.
Συντακτική ομάδα 56ου Γυμνασίου Αθήνας:
 Μαθητές: Αθηνά Π., Άντζελα Ρ., Μελίσα Κ., Ρέσι Σ., Τζένη Μ., Χριστίνα Σ., Γιάννης Α.,
Μπόρις A. και Ρέντι Σ.
 Εκπαιδευτικοί: Μπουσιοπούλου Θάλεια, Καραμπίνης Τάσος
Επιμέλεια κειμένου: Τζένη Μ.