Yaygın kuş i̇zleme 2012

Pan-Avrupa Yaygın Kuş İzleme Çalışması

 Yaygın Kuş İzleme Çalışması 2002 yılında Avrupa Kuş Sayım
Konseyi(EBCC) tarafından başlatıldı.
 Türkiye’nin de dahil olduğu 30’un üzerinde Avrupa ülkesinde
yürütülüyor.
 Yaygın kuşların izlenmesi gönüllüler tarafından yürütülüyor.

Amaç : Yaygın kuş türlerini “gösterge” olarak değerlendirip üreme
popülasyonları üzerine bilgi toplayarak doğada yaşanan değişiklikleri
ve biyolojik çeşitlilik kayıplarını daha iyi anlamak.

Doğayı Anlamak İçin Göstergeler

Hepimizin bildiği gibi bir bütün olarak doğa ve
onu oluşturan sistemler bizim algı
kabiliyetimizin ötesinde bir karmaşıklık
sergilerler. Henüz bir ekosistemi, onu
oluşturan tüm parçaları ve bu parçalar
arasındaki tüm ilişkileri açıklayabilecek kadar
kapsamlı bir matematiksel model
geliştirilememiştir. Bu varsayımsal modele
gerekli veriyi sağlayacak kaynağı bulmak da
neredeyse olanaksızdır. Tüm bu koşullara
rağmen insanoğlunun doğal fenomenleri
açıklayabilme çabası devam eder ve
günümüzde doğa korumanın sağlıklı insan
yaşamının devamlılığı için kilit noktalarda rol
almaya başlamasıyla bu çaba daha da önem
kazanmaya başlamıştır.

Doğayı Anlamak İçin Göstergeler

Göstergeler bize karmaşık doğa ve sistemler
kavramı içinde işimize yarayacak basit
açıklamalar sunar. Biz göstergelerin içinde
bulundukları doğal çevreyi birebir
yansıttıklarını varsayarız. Bu nedenle doğal
çevrede meydana gelen herhangi bir değişiklik
göstergeler vasıtasıyla gözlenebilir. Doğa’nın
tüm karmaşıklığını izlemek yerine sadece kilit
noktalardaki belli tür gruplarını ve onların
çevreyle etkileşimlerini izleyerek kendi doğal
çevremizin dinamikleri hakkında önemli
bilgilere sahip olabiliriz. İşte Yaygın Kuşlar
bizim bu amaçla kullandığımız göstergelerden
biri

Doğayı Anlamak İçin Gösterge
Yaygın Kuşlar
Yaygın kuşların aşağıdaki özellikleri, doğadaki değişimleri ve tehditleri
izlemek için onları önemli bir gösterge haline getiriyor.
 Yaygın kuş türleri çok geniş bir habitat yelpazesinde yaşamlarını
sürdürür, dağılımları çok geniştir.
 Beslenme alışkanlıkları büyük çeşitlilik gösterir.
 Tüm bu çeşitlilikler onları diğer canlı türleri ile farklı seviyelerde ilişki
kurmalarını sağlar.
 Bu durum sayesinde doğada meydana gelen pek çok değişimin bir
sonucunu farklı bir yaygın kuş türünde görmek mümkündür.
 Yaygın kuşları izlemek daha kolaydır.
 Yaygın kuşlar, çalışmanın yapıldığı yöre insanı başta olmak üzere
herkes tarafından bilinir ve sevilir.

Hangi Kuşlar Yaygındır?

 IUCN (Dünya Doğayı Koruma Birliği)
tarafından herhangi bir tehdit
kategorisinde yer almayıp “Asgari endişe
(Least Concern/LC)” olarak tanımlanan
ve tüm dünyada (bu proje için
Avrupa’da) geniş dağılım gösterip bir
bölgeye endemik olmayan kuş türleri
yaygın kuş türü olarak değerlendirebilir.

 EBCC (Avrupa Kuş Sayım Konseyi)
çalışma kapsamında gözlenecek 137
yaygın kuş türü belirlemiştir. Bu türlerin
hangileri olduğu EBCC sitesinden (
http://www.ebcc.info/) öğrenilebilir.

Yaygın Kuş İzlemenin Temel Prensipleri
 Amacımız kuşların üreme popülasyonlarını
saymak olduğu için sayımlar bahar aylarında
gerçekleştirilir, kışlama popülasyonları bu
yöntemle sayılmamaktadır.
 İzlenen kareler sadece belirli habitat tiplerine
odaklanmaz, kareler tüm habitat çeşitlerinden
seçilir.
 Seçilen bir karede sayımlar her yıl
tekrarlanmalıdır. Amaç yıllara bağlı kuş
sayılarında meydana gelen değişimi saptamak
olduğu için her yıl sayım yapılması büyük önem
taşıyor.
 Sayılan türler tüm karelerde gözlenebilecek
kadar yaygın olmalıdır. Nadir türler de gönüllüler
tarafında karelerinde sayılabilir fakat analizlere
sadece yaygın kuş türleri dahil edilir.

Yaygın Kuş İzlemenin Temel Prensipleri
 Kullanılan sayım yöntemi standart olmalıdır. Ülkeler
arası farklı sayım metotları kullanılabilir fakat ülke
içinde tüm gönüllü gözlemciler karelerinde aynı sayım
yöntemini kullanılmalıdır

 Sayım sonuçları ile amaç bir ülkede bulunan tüm
yaygın kuşların gerçek sayısını bulmak değildir.
Sayılan kuşların miktarlarının yıllar arasında ne kadar
değiştiğini standart bir değişim endeksi oluşturarak
saptamaktır. Burada sayılan kuşların dahil oldukları
tüm popülasyonu temsil ettikleri varsayılarak değişim
endeksinin tüm popülasyonun değişimini yansıttığı
kabul edilir. Bu noktada daha önce bahsedilen, tüm
habitatların temsil edilmesi ve standart sayım
yöntemlerinin kullanılması hatasız bir çalışma için
şarttır

Avrupa’da Yaygın Kuşların Durumu
1980-2010
 Serçe (Passer domesticus)

Avrupa düzeyinde hesaplanan örnek değişim endeksleri (1980-2010)
1980-2010
 Sığırcık (Sturnus vulgaris)

1980-2010
 Kır Kırlangıcı (Hirundo rustica)

1980-2010
 Leylek (Ciconia ciconia)

1980-2010
 Atmaca (Accipiter nisus)

1980-2010
 Gökçe Güvercin (Columba oenas)

1980-2010
 Kara Sinekkapan (Ficedula hypoleuca)

Yaygın Kuş Türlerinin Durumu Neden Farklı?

 Gösterge olarak yaygın kuşları kullanmanın yararından
bahsettik. Fakat örnekler gösteriyor ki tür bazında yıllara bağlı
farklı değişim eğrileri oluşuyor.

 Biyoçeşitlilik kaybı gibi iddialı bir kavramı anlayabilmek için
soruna daha geniş ölçekte bakmalı ve tek tek türleri incelemek
yerine onları sorularımıza anlamlı cevaplar oluşturacak şekilde
gruplandırmalıyız.

Hangi Yaygın Kuş Gruplarını Gösterge
Olarak Kullanalım?
 EBCC yararlı göstergeler oluşturabilmek için çalışmada gözlenen 137
yaygın kuş türünden bazılarını 2 temel habitata ayırıyor, bunlar;
Orman alanları (parklar ve bahçeler dahil)
Tarım alanları (otlaklar dahil)

Bu ayrımın sebebi; Avrupa’nın %50’sini tarım arazisi, %30’unu ise ormanlık
alanlar oluşturuyor. Bu arazi tipleri insan etkisinin en yoğun olduğu alanlar.
137 yaygın kuş türünden 36’sı yaygın tarım kuşu 30’u ise yaygın orman
kuşu olarak belirlenmiş durumda.

 Leylek, kır kırlangıcı ve sığırcık tarım kuşu grubuna girerken, atmaca, gökçe
güvercin ve kara sinekkapan ise orman kuşu olarak değerlendiriliyor. Serçe
ise bu gruplara dahil edilmiyor.

Tüm Yaygın Kuşlar İçin Değişim Endeksi
1980-2010

 Avrupa’da gözlenen
tüm yaygın kuşların
verileri birleştirilerek
bir değişim endeksi
oluşturulduğunda
yaklaşık %15’lik
genel bir düşüş göze
çarpıyor.

Yaygın Orman Kuşları İçin Değişim Endeksi
1980-2010

 Yaygın orman kuşların
da dengeli bir
dalgalanma
gözleniyor. Değişim
endeksi net bir
soruna işaret etmiyor

Yaygın Tarım Kuşları İçin Değişim Endeksi
1980-2010
 Tarım kuşlarında
%50’ye varan
endişe verici bir
düşüş göze
çarpıyor. Tarım
arazilerindeki
gidişat bu tarz
alanlarda ciddi bir
biyoçeşitlilik kaybı
yaşandığını ortaya
koyuyor. Avrupa
birliği çevre
politikalarını
oluştururken yaygın
kuş izleme ile elde
edilen değişim
endekslerini
mutlaka dikkate
alıyor

Türkiye’de Yaygın Kuş İzleme
 Türkiye’de Önemli Doğa Alanları ve buralarda yaşayan kuşların durumunu
öğrenmek ve koruma çalışmalarına yön vermek için farklı bilimsel
yöntemlerle kuşlar izleniyor. Bunlardan biri de Yaygın Kuş İzleme.

 Türkiye’de 2007-2009 yılları arasında uzmanlar ve deneyimli kuş
gözlemcileriyle yapılan pilot çalışma ile uygulanacak metodoloji belirlendi.

 Bundan sonraki süreçte biyolojik çeşitliliğin ve tehditlerin izlenmesi için kuş
gözlemcileriyle daha fazla alanda uzun süreli izlemeler yaparak yaygın kuş
izlemeyi yaygınlaştırmak.

 Türkiye’de yaygın kuş izlemeyle ilgili daha ayrıntılı bilgiyi
www.dogadernegi.org sitesindeki 2007-2008 Yaygın Kuş İzleme Raporuyla
edinebilirsiniz.

Yöntem

lk önce gözlemcinin izleyeceği 1x1 km2’lik alan belirleniyor.

Alan belirleme için hem rastgele hem de bilinçli seçim öğelerini içerdiği
için kısmı rastgele seçim yöntemi kullanılıyor.

Kısmı Rastgele Seçin Yöntemi:

Gözlemcinin yaşadığı İl’de tercih ettiği İlçe ’ye, içinde bulunduğu
meridyene uygun olarak 1x1’lik kareler çiziliyor. İlçenin yüz ölçümüne
göre bu karelerden % 5’i rastgele seçilerek gözlemcinin tercihine
sunuluyor.

özlemci bu karelerden yılda sadece iki defa gideceği ve uzun yıllar
izleyeceği kareyi seçerek izlemeye başlayacak.

Yöntem Yöntem
 Gözlemci seçtiği karede mesafeye bağlı sabah saat 07:00-08:00
arasında başlayacak şekilde transekt sayımı gerçekleştirir.
Transekt sayım: İlgili alanda düz bir hat doğrultusunda sabit bir hızda
yürünür ve görülen kuşlar kaydedilir
 Sayımın mesafe belirleme kısmında 3 farklı mesafe bandı ayırt edilir:
0-25m, 25-100m, 100m+
 Sayılan kuşlar, gözlendiği uzaklığa göre kayıt formundaki ilgili mesafe
bandına kayıt edilir.
 Sayım yapılan karede biri gidiş biri geliş olmak üzere iki yürüyüş hattı
bulunur. İki hat ideal olarak birbirinden 500 m uzaklıktadır. Her hat
200m’lik 5 bölüme ayrılmıştır. Gözlenen kuşlar hangi bölüme aitse
kayıt formunda da oraya kayıt edilir.
 Tüm bu kayıt bilgilerinin girileceği ve kullanımı oldukça kolay olan
kayıt formu Doğa Derneği tarafından gözlemciye verilecektir.

Yöntem Yöntem
 Resimde mesafe bantları
yatay olarak
1(0-25m),2(25-100m) ve
3(100m+)
numaralandırılmasıyla
gösterilmiştir
 Hatlar üzerindeki 200m’lik
bölümler dikey doğrultuda
1’den 10’a kadar
numaralandırılmıştır
 İki hat arası 500 m olduğu ve
hatların kare kenarından 250
m uzaklıkta olduğu
görülebilir. Bu ideal bir
durumdur. Gerçekte hatlar
arası uzaklıklar tam bu
mesafelerde olmak zorunda
değildir

Nasıl Kayıt Tutuyoruz?
Yöntem
 Kayıt formu üzerine türler ilgili kısaltmaları ile
kayıt edilir. Sayım sırasında kısaltmayı veya
türün Latince ismini hatırlayamayabilirsiniz. Bu
durumda formunuza türün Türkçe ismini yazıp
gözlemden sonra başka bir kayıt formuna
gözlemlerinizi ilgili kısaltmaları ile temize
çekebilirsiniz.
 Her kayıt formunda hatlar üzerindeki bölümlerin
habitat tipini kaydetmeniz gereken bir alan
vardır. Kayıt edeceğiniz habitat tipleri basitçe
gruplara ayrılmıştır ve kayıt kolaylığı için bir
numara ile temsil edilir.
 Tür kısaltmalarının ve Habitat tiplerinin
bulunduğu formlar kayıt formları ile birlikte
doğa derneği tarafından size ulaştırılacaktır

Yaygın Kuşları Ne Zaman İzliyoruz?

 Yaygın Kuş İzleme çalışması için her yıl iki sayım yapılacaktır. İlk sayım
1 Nisan-15 Mayıs tarihleri arasında diğer sayım ise ilk sayımdan en az 1
ay sonra olmak üzere 15 Mayıs-30 Haziran tarihleri arasında
yapılacaktır.

Örnek Tür Kayıt Formu (Kısım 2)
 Gerçek kayıt
formunda bu
şekilde
numaralandırılm
ış her biri
200m’lik 10
bölüm vardır.

 Mesafe
bantlarına kayıt
görüldüğü gibi
oldukça kolaydır

Doldurulmuş Habitat Kayıt Formu

Doldurulmuş Tür Kayıt Formu (Kısım 1)

Doldurulmuş Tür Kayıt Formu(Kısım 2)

Sıkça Sorulan Sorular

 Sayım sırasında yanımda bir arkadaşım olabilir mi?
Normal şartlarda sayımlara tek kişi çıkılır. Aynı kareyi uzun yıllar içerisinde
hep aynı kişinin sayması yaygın kuş izlemenin temelini oluşturur. Sayım
sırasında yanınızda götürdüğünüz kişi sizin tek başınıza yapacağınız
sayımdan sapmalara sebep olabilir. Normalde görmeyeceğiniz bir kuşu
görmenizi sağlayabilir veya görebileceğiniz bir kuşu görmemenize sebep
olur. Bu tür hatalar da uygulanan yöntemin standardını bozar. Bu nedenle
sayıma tek kişi çıkmanız şiddetle önerilir. Eğer mutlaka yanınızda birini
götürmeniz gerekiyorsa size eşlik eden kişinin sayıma ve size müdehale
etmemesi son derece önemlidir!

 25m 100m veya 200m gibi mesafeleri nasıl belirleyeceğim?
Bacak uzunluğunuza göre adımlarınız 50cm veya 1m arasında olacaktır. Bu nedenle
adımlarınızı sayarak görece bir 25 m uzunluğu belirleyebilirsiniz. Bu mesafeyi oranlayarak
100m veya daha fazla uzaklığın neresi olacağını göreceli olarak tahmin edebilirsiniz. Kuş
sayarken genelde size yakın olan kuşlar 25 m, uzak olan kuşlar 25-100m, gerçekten uzak
olan kuşlar ise 100m+ bandına kayıt edilir. Yani gözlediğiniz kuş 25m’de miydi yoksa
26m’de miydi gibi bir ikileme düşmenize gerek yoktur.
Görece olarak bunu belirleyebilirsiniz. Hatlar üzerindeki 200mlik bölümlerin nerede
başlayıp nerede bittiğini belirlemek ise biraz daha farklıdır. Çalışma alanınıza önceden
gitmeniz ve bir GPS ile veya yine adımlarınızı sayarak hem hatlarınızı hem de hatlar
arasındaki uzaklıkları ve bölümlerin nerede başlayıp nerede bittiğini belirlemenizi
öneriyoruz. Yine bu değerleri yaklaşık hesaplamanız yeterlidir. Değerler tam doğru olmak
zorunda değildir. Her bölüm başlangıç ve bitişinde etrafınızdaki doğal bir oluş size ipucu
verebilir. Eğer böyle bir ipucu yoksa siz belirli taşları belirli formda yerleştirerek veya bir
ağaca, kayaya renkli bezler bağlayarak kendiniz bölüm bitiş-başlangıç işaretleri
bırakabilirsiniz .


 Yanımda mutlaka bir GPS aleti olmalı mı?
GPS (koordinat belirlemek için kullanılan alet) bir zorunluluk değil
fakat işinizi kolaylaştıracaktır. GPS olmadan da (ki genelde olmaz)
gözleminizi gerçekleştirebilirsiniz. İzleyeceğiniz karenin haritasını size
göndereceğiz. Google earth gibi bir program kullanarak karenizin tam
olarak nerede olduğunu ne tarz yer şekillerinin etrafında olduğunu
belirleyebilirsiniz. Ancak en sağlıklısı ve ilk gözlem yılınızda mutlaka
yapmanız önerilen; ilk sayımınızdan önce karenize bir keşif gezisi
düzenlemeniz.

 Sayım yaparken hep yürümek mi zorundayım? Hiç durmamam mı
lazım?
Tam tersi çoğu zaman durmanız gerekecek. Mesela bir ağaçta kaç
tane serçe olduğunu saymanız gerektiğinde. Hatta her kuşu görür
görmez tanıyamayacağınız için yanınıza bir rehber kitap almanızı ve
düzenli olarak buna bakarak tanımlamalarınızı yapmanızı tavsiye
ediyoruz. Önemli olan; hem yürüme hızınızı hem duraklama
zamanlarınızı bir standarda oturtmanız. Sayım bölgelerinizde farklı
hızlarla yürümeniz veya rehber kitaba bakarak çok vakit harcamanız
doğru olmaz. Fakat rahat edeceğiniz standart bir yürüme hızı ve
durma zamanlamasını kendiniz belirleyebilirsiniz. Hem yürüyüp hem
dürbünle gözlem yapmak neredeyse imkansız olduğundan ve türleri
not edebilmeniz için zaten pek çok kez duraklayacaksınız.


 Sayımları illa sabah mı yapmam lazım?
Evet sayımlar mutlaka sabah erken saatlerde yapılmalı, saat
07:00-08:00 civarında başlamalısınız. Sabah yapılmayan sayım
sonuçlarını ne yazık ki analizlerde kullanamıyoruz.


 Uçan kuşları nasıl kayıt edeceğim?
Neren kalktığı veya nereye konduğu belli olmayan, sadece görüş
alanınızdan uçup geçen kuşları bir okla uçuş yönünü belirterek, uzaklığı
dikkate almadan kayıt edebilirsiniz. Eğer kuşun nereden kalktığını
gördüyseniz kalkış noktasını dikkate alarak, konduğu yeri gördüyseniz
konduğu noktayı dikkate alarak kaydetmeniz gerekiyor.


 Sunumu kuş gözlem topluluğumuzdaki arkadaşlarımla paylaşabilir
miyim?

Bu yöntemin daha çok kuş gözlemcisine ulaşması için paylaşmanızdan
mutluluk duyacağız. Şimdiden teşekkür ederiz.

Emeği Geçenler

 Bilgecan Şen
 Süreyya İsfendiyaroğlu
 Esra Kartal
 Özge Balkız
 Jose Tavares
 Ferdi Akarsu
 Murat Ataol
 Ortaç Onmuş

Yaygın Kuşlarla Uzun Yıllar Dileriz…

 Detaylı bilgi ve iletişim:
Evrim Tabur– Doğa Derneği Kuş Gözlem Sorumlusu
evrim.tabur@dogadernegi.org
yayginkus@dogadernegi.org
www.dogadernegi.org

Yaygın kuş i̇zleme 2012

Recommended

Recommended

More Related Content

Featured

Featured (20)

Yaygın kuş i̇zleme 2012