SlideShare a Scribd company logo
1 of 48
Download to read offline
1
k|sf]f]k s] xf] <
k|s k s] xf] <
hgwgsf] Iflt jf ljgfz ug]{ k|fs[lts tyf dfgjl;lh{t 36gfnfO{ k|sf]k elgG5 .




                                 lrqdf b]lvPsf
                              af9L, klx/f], e'Orfnf],
                                               “
                          x'/Latf;, cfunfuL, dxfdf/L,
                          r6Øfª, v8]/L tyf ;'Vvfsf
                               sf/0f x'g] ef]sd/L /
                             zLtnx/, lxdtfn ljikmf]6
                                  cflb k|sf]ksf
                                 s]xL pbfx/0f x'g




k|sf]ksf 36gfdf k/]/ dflg;sf] d[To' x'G5, w]/} dflg; 3fOt] x'G5g, 3/af/, v]taf/L /
afnLgfnL tyf cGo wgdfn gi6 eP/ w]/} dflg; 3/af/ljxLg x'G5g . k|sf]kaf6 pTkGg
x'g] ;d:ofsf] ;fdgf ug{ 5/l5d]s, ;/sf/ jf u}/;/sf/L ;+:yfx¿sf] ;xof]u cfjZos
k5{ . ctM dflg;sf] Hofg hfg], 3fOt] x'g] / wgdfn, v]taf/L gi6 ug]{ af9L, klx/f],
cfunfuL, x'/Latf;, dxfdf/L, e'Orfnf], zLtnx/h:tf 36gfnfO{ g} k|sf]k elgG5 .
                               “
 2
k|sf]k s] xf]Og <
xfd|f] ;dfhdf efUosf] v]n jf k"jhGdsf] kfksf sf/0f k|sf]kdf kl/g] k/Dk/fut dfGotf /x]sf] 5 . xfdLn]
                                    {
ufp“3/df ;'Gg] u/]sf s'/f k|sf]ksf jf:tljs sf/0f xf]Ogg . To;}n] tnsf s'g} klg sf/0fn] To:tf
k|sf]ksf 36gf x'bgg eGg] a'‰g' h?/L x'G5 M
                    “}
        e'Orfnf], Hjfnfd'vL, af9L–klx/f], r6Øfª, x'/Latf;h:tf k|sf]k b]jLb]jtf
           “
                               l/;fP/ dRrfPsf] pkb|f] xf]Og .
                                      OGb| l/;fPdf v8]/L k5{ jf w]/} kfgL k/]/ af9L
                               cfp“5 jf zq'hLj tyf kfkLnfO{ dfg{ OGb|n] jh| k|xf/ ubf{
                               r6Øfª k5{ eGg] s'/f ;To xf]Og .
                                      slno'udf a9]sf] kfksf] ef/ k[YjLn] yfDg g;s]/
                               e'Orfnf], Hjfnfd'vL, af9L, klx/f]h:tf k|sf]k x'g] k/Dk/fut
                                  “
        wf/0ff klg unt x'g .
        r]K6f] k[YjLnfO{ af]ssf df5f, s5'jf jf xfQLn] sf“w km]bf{ k[YjL xlNnP/ e'Orfnf] hfg] eGg] ufp“3/df
                             ]                                                       “
        ;'lgg] syf klg ;To xf]Og .

k|sf]ksf k|sf/
k|sf]ksf ljgfzsf/L 36gf ljleGg dfWodaf6 pTkGg x'G5g . kfgL, cfuf], vfBkbfy{, ef}uf]lns
tyf ef}ule{s cj:yf, hnjfo' / dfgjLo lqmofsnfk k|sf]k pTkGg x'g] cfwf/ x'g . k|sf]knfO{
o;sf] pTklQ x'g] cfwf/cg';f/ juL{s/0f ug]{ ul/G5, hf] lgDgcg';f/ /x]sf 5g M
!= hnpTkGg k|sf]k M           dflg; tyf ;Dk"0f{ hLjsf nflu geO gx'g] kfgLsf
     sf/0f ljleGg k|sf/sf k|sf]ksf 36gf pTkGg x'G5g, h;nfO{ hnpTkGg
     k|sf]k elgG5 . cltj[li6, af9L, klx/f], 8'afg, cgfj[li6, v8]/L, d?e"dLs/0f,
     cl;gf, lxdkft, lxdtfn–ljikmf]6, k|blift vfg]kfgLsf sf/0f pTkGg dxfdf/L,
                                          "
     cDnjiff{ cflb hnpTkGg k|sf]ksf pbfx/0f x'g .
@= clUgpTkGg k|sf]k M xfdLn] jgdf 89]nf] nfu]sf] tyf
ufp“3/df cfunfuL eP/ hgwgsf] Iflt ePsf] b]vsf jf ;'gsf 5f}“ .
                                                   ]        ]
cfunfuL eP/ dflg; d/]sf / 7"nf] dfqfdf wg;DklQsf] gf]S;fg
ePsf ;dfrf/ ;w}h;f] ;'Gg ;lsG5 .o;/L x'g] cfunfuLsf 36gfnfO{
                  “
clUgpTkGg k|sf]k elgG5 .
#= vfBpTkGg k|sf]k M b"lift vfgf vfgfn] emf8fkvfnf nfUb5 . kf]if0fo'Qm vfgfsf] cefj ePdf jf
clgsfn nfu]df :j:y dflg;;“u} afnaflnsf, ue{jtL tyf ;'Ts]/L dlxnf / a"9fa"9Ldf s'kf]if0fsf] k|efj
b]vf kb{5 . o;/L b"lift vfgfsf] sf/0faf6 x'g] gsf/fTds k|efjnfO{ vfBpTkGg k|sf]k elgG5 .
$= hnjfo'hGo k|sf]k M xfd|f] jfo'd08ndf ljleGg k|sf/sf k|ltlqmof rln/xG5, h;sf] ;f]emf]
                                                                                                    3
k|efj k[YjLdf kl//x]sf] x'G5 . ;"oaf6 k[YjLdf cfpg] tfk, k|sfz / k[YjLaf6
                                  {
jfo'd08ndf hfg] ljleGg tTjx¿af6 rNg] k|ltlqmof,u|xx¿aLr rNg] u'?Tjfsif{0f
ansf] k|efjsf sf/0f ljleGg k|sf/sf hnjfo'hGo 36gf eO/xG5g . o:tf
k|ltlqmofaf6 pTkGg x'g] x'/Latf;, ;d'bL cf“wL, r6Øfª, zLtnx/, tftf] xfjf -
                                      |
n"_ cflb hnjfo'hGo k|sf]ksf] >]0fLdf kb{5g .
%= pBf]u Pj+ k|ljlwhGo k|sf]k M ljZjsf] cfly{s ljsf;sf] d]?b08sf
                             ¿kdf pBf]usf] Jofks ljsf; eO/x]sf] 5 . o:tf
                                    pBf]udf h8fg ePsf oGqsf] v/faL, ljB'tLo u8a8L eP/, /;fog
                                    r'lxP/ jf cGo sf/0faf6 x'g] b'36gfnfO{ cf}Bf]lus Pj+ k|ljlwhGo
                                                                    {
                                    k|sf]k elgG5 . xjfOhxfh, kfgLhxfh, /]n, a;, 6«s cflbsf]
                                    b'36gf, cf0fljs /;fog / ljls/0fsf] r'xfj6 tyf ljikmf]6åf/f
                                        {
                                    x'g] ljgfzsf/L 36gfnfO{ cf}Bf]lus tyf
                                    k|ljlwhGo k|sf]k elgG5 .
^= dfgjl;lh{t k|sf]k M dflg;s} k|ToIf sf/0faf6 pTkGg x'g] ljgfzsf/L
36gfnfO{ dfgjs[t k|sf]k elgG5 . ;fdflhs åGå, o'4, x'nbªuf tyf efubf}8h:tf
36gfaf6 hgwgsf] Iflt eP To;nfO{ dfgjl;lh{t k|sf]k elgG5 .
&= h}ljs k|sf]k M jgljgfzsf sf/0f jGohGt'sf] af;:yfg ;dfKt x'b}          “
uPsf] 5 . kl/0ffd:j¿k af3, efn', lrt'jfh:tf jGohGt' ufp“df k;]/
dflg; / 3/kfn'jf hgfj/dfly cfqmd0f ug]{ qmd a9]sf] 5 . To:t} /f]usf
sL6f0f', hLjf0f' / sL/f a9]/ dflg;sf] :jf:Yo / vfBfGgafnL klg gi6 ug]{
qmd klg a9]sf] 5 . To;}n] ;nx, 9';L, cflbsf sf/0f v]tLkftL gi6 x'G5 jf
lx+;s hgfj/n] dflg; jf 3/kfn'jf hgfj/dfly cfqmd0f u/]/ hgwgsf]
    |
Iflt u5{g eg] To;nfO{ h}ljs k|sf]k elgG5 .
*= ef}ule{s k|sf]k M k[YjLsf] e"ue{ ;txh:t} crn 5}g, of] rnfodfg
5 . xfdL a;]sf] ;txaf6 ;of}“ lsnf]ld6/leq lgs} a9L tftf] x'g] sf/0f Toxf“sf]
9'ªuf, df6f] jf cGo kbfy{ klUnP/ ag]sf] n]bf] 5]p5fp /x]sf g/d r§fgL Kn]6 kfgLdf t}l/Psf] kfth:t}
   
rnfodfg x'G5g . To; n]bf]nfO DofUdf elgG5 hf] dflyaf6 k/]sf] rfksf sf/0f aflx/ lg:sg] k|of;
                                      ul//x]sf] x'G5 . cw{t/n n]bf] aflx/ lgl:sg] qmddf Toxf“ ;l~rt
                                      pmhf{sf] ljikmf]6 eP/ hldgdf 7"nf] xnrn k}bf x'G5 . To:t}
                                      k[YjLsf] ue{df /x]sf] klUnPsf] cw{t/n kbfy{ aflx/ lgl:s“bf
                                      tftf] nfef / DofUdfn] a[xt If]qnfO{ 9fSb5 . o;/L pTkGg x'g]
                                      k|sf]knfO{ ef}ule{s k|sf]k elgG5 . e'Orfnf] / Hjfnfd'vL ef}ule{s
                                                                            “
                                      k|sf]ksf pbfx/0f x'g .


 4
 4
k|sf]f]ksf sf/0f
k|s ksf sf/0f
g]kfn ;d'b;txaf6 dfq ^) ld6/ cUnf] d}bfgb]lv *,*$* ld6/ cUnf] ljZjs} ;jf]Rr lzv/ ;u/dfyf
          |                                                               {
ePsf] b]z xf] . o; aLrdf y'k}| eL/–kfvf, a];L, pkTosf 5g . o;k|sf/sf] ljljwtfo'Qm w/ftnLo
                                           “
cj:yf ePsfn] klg g]kfndf k|sf]ksf ljleGg 36gfx¿ x'g] u/]sf 5g . ljZjJofkL dfGotfcg';f/
k|fs[lts / dfgjLo u/L k|sf]ksf b'O{ k|dv sf/0f /x]sf 5g, hf] lgDg 5g M
                                       '
!= k|fs[lts sf/0f
g]kfnsf] ef}uf]lns :j¿k / w/ftnLo cj:yf ljljwtfo'Qm 5 .
sl/a % s/f]8 jif{ cl3 pTklQ ePsf] o; If]qsf] ef}uf]lns agf]6
sdhf]/ /x]sf] dflgG5 . To;}n] g]kfndf af9L tyf klx/f]h:tf
k|sf]kx¿ k|z:t x'G5g . g]kfndf x'g] k|sf]ksf k|fs[lts sf/0f
lgDgcg';f/ 5g M
   ef}uf]lns sf/0f M g]kfnsf] kxf8L If]q ljZjs} ;a}eGbf
sfG5f] kj{tz[ªvnf ePsfn] oxf“sf] w/ftn k"0f{ ¿kdf l:y/ eO;s]sf] 5}g . To;}n] g]kfndf ;fdfGo
               
jiff{åf/f klg e";tx vl:sg] x'bf e"Ifo, klx/f] / af9Lsf] cTolws hf]lvd /x]sf] 5 .
                             “
   ef}ule{s sf/0f M g]kfn lxGb'sz lxdfnosf] sl/a @,$)) lsnf]ld6/ nfdf] rGb|fsf/ kj{tLo
                                '
                                        If]qsf] s]Gb|df /x]sf] 5 . oxf“sf] e"ue{df pQ/L If]qdf /x]sf]
                                        lta]ltog Kn]6 / blIf0fL If]qdf /x]sf ef/tLo Kn]6 cfk;df
                                        3':b} hfg] e"ue{ljbx¿sf] egfO 5 . oxL sf/0f e"sDkLo
                                        b[li6n] o; If]qsf] ef}ule{s cj:yf ;+jbgzLn /x]sf] dflgG5 .
                                                                               ]
                                        To;}n] g]kfn e"sDkLo hf]lvddf /x]sf
                                        ljZjsf @)) b]zdWo] !! cf} :yfgdf
                                        /x]sf] 5 .
   dg;'gL sf/0f M aªufnsf] vf8Laf6 pTkGg ePsf] dg;'gL jfo'åf/f
x'g] jiff{sf] k|efj klg g]kfndf a9L k5{ . dg;'gL jfo' g]kfnsf cUnf lxdfndf
7f]lSs“bf To;eGbf tNnf] If]qdf w]/} jiff{ x'G5 . kl/0ffd:j?k hldg IfoLs[t
eP/ klx/f] hfg] / t/fO{df af9Ln] 7"nf] Iflt k'¥ofp“g] u/]sf] 5 .
   jfo'd08nLo sf/0f M jfo'd08ndf x'g] lqmof–k|ltlqmofsf
                               sf/0f cl;gf, r6Øfª, x'/Latf;,
                                 cf“ w La] x /L, lxdkft, zLtnx/,
                                 cltj[li6, v08j[li6, v8]/Lh:tf
                                 k|sf]khGo 36gf pTkGg x'G5g .

 5                                                                                             5
@= dfgjLo sf/0f
k|sf]ksf dfgjLo sf/0f lgDgcg';f/ 5g M
s= clzIff M k|sf]k;DaGwL 1fgsf] cefjn] k|sf]knfO{ O{Zj/ jf efUosf] v]n dfGg] ;fdflhs dfGotf
5 . kl/0ffd:j¿k k|sf]k–Go"gLs/0fsf sfd gx'bf k|sf]ksf] k|efj cem a9b} hfG5 .
                                          “
v= ul/aL M ul/a ;d'bfodf k|sf]ksf] ;fdgf ug{;Sg] Ifdtf sd x'G5 . To;}u/L, ul/a ;d'bfo g}
k|sf]ksf] hf]lvd /x]sf] :yfgdf a;]/ hLjg wfGg afWo x'G5 . k|sf]k Go"gLs/0fsf sfo{ / k|ljlwdf klg
pgLx¿sf] kx'r x'bg . To;}n] ul/aLn] k|sf]ksf] hf]lvd a9fPsf] x'G5 .
              “ “}
u= cj}1flgs e"–pkof]u M e"ldsf] pkof]u tyf v]tLkftL cj}1flgs tl/sfaf6 x'bf e"Ifo w]/}
                                                                        “
x'G5 . o;af6 klx/f] hfg] / To;n] af9Lsf] vt/f a9g] / d?e"dLs/0f klg a9g] x'G5 .
3= jgljgfz tyf vf]l/of v]tL M jgljgfz tyf vf]l/of km“8/ v]tL
                                                      ]
ug]{ k|jlQsf sf/0f k|fs[lts jftfj/0f g/fd|f] x'g, h}ljs ;|ft gi6 x'g, kfgLsf]
        [                                       ]          ]        ]
d'xfg ;'Sg] tyf e"Ifo / klx/f] hfg] x'bf k|sf]ksf] hf]lvd a9g] u/]sf] 5 .
                                      “
ª= sdhf]/ lgdf{0f M sdhf]/ lgdf{0fn] k|sf]k a9fp“5 eGg]l] t/ Wofg glbO{
;8s, k'n, lah'nL pTkfbg s]Gb|, gx/ jf s'nf], 3/ cflb agfpg] ul/G5 .
o:tf sdhf]/ ;+/rgf k|sf]ksf ;fdfGo 36gfaf6 klg Ifltu|:t x'G5g .
r= cf}Bf]lus ljsf; M pkef]Uo j:t'sf] pTkfbg ug]bl] v /f;folgs j:t'
                                               {
/ pmhf{ pTkfbg ug]{ pBf]udf x'g] b'36gf tyf tL pBf]uaf6 lg:sg] ljiffn' kbfy{n] k|sf]ksf 36gf a9fp“5g .
                                    {
5= s[lqd af“wlgdf{0f M hnljB't pTkfbg jf l;“rfOsf nflu agfOg] 7"nf af“wn] dflyNnf] If]q 8'afg
u5{ eg] af“w k'm6]/ tNnf] If]qdf ljgfzsf/L af9L hfG5 . g]kfnsf] t/fO{sf] ;LdfIf]qdf
ef/tn] lgdf{0f u/]sf af“wsf sf/0f g]kfnsf] 7"nf] e"efu x/]s jif{ 8'afgdf kb}{ cfPsf]
5 .
h= ;fdflhs åGå / o'4 M dflg;sf ljrf/, wf/0ffdf ljljwtf a9b} uPsfn]
åGå a9bf] cj:yfdf 5 . åGån] o'4sf] ¿k klg lng] u/]sf] 5 . g]kfndf nfdf] ;do;Dd
hgcfGbf]ng x'bf xhf/f}“ dflg;sf] Hofg uof] eg] caf}sf] cfly{s gf]S;fgL ePsf] 5 .
              “                                      +{
em= jftfj/0f k|bif0f / ;/;kmfOsf] cefj M hg;ªVof j[l4,
                        "
jgljgfz, cf}Bf]lus ljsf;sf sf/0f jftfj/0fLo k|bif0f a9]sf] 5 . To:t}
                                                          "
/f;folgs kbfy{, sL6gfzs cf}iflw, Knfl:6sh:tf k|bifssf] pTkfbg / k|of]un]
                                                        "
klg jftfj/0f k|bif0f al9/x]sf] 5 . o;sf ;fy} :jf:Yo lzIffsf] cefj, b"lift
                   "
vfgf tyf kfgL, s'kf]if0f, ;/;kmfOsf] cefjn] gof“ /f]ux¿ b]vf kb}{ cfPsf 5g .
P8;, x}hf, emf8fkvfnf, efO/n OGkmn'PGhf, a8{km n' / ;f;{h:tf dxfdf/Ln]
klg jif]gL xhf/f}“ dflg;sf] Hofg lnO/x]sf] 5 .
        {
  6                                                                                              6
k|sf]ksf] k|efj
k|sf]kaf6 g]kfndf x/]s jif{ Ps xhf/eGbf a9L dflg;sf] d[To' / &) s/f]8 ?k}of“eGbf a9Lsf] wg;DklQ
gi6 x'g] u/]sf] 5 . o;sf ;fy} k|sf]ksf sf/0f dflg;df kg]{ dfgl;s kL8fsf] n]vfhf]vf x'g] u/]sf] 5}g .
ctM k|sf]kn] ;dfhdf tTsfnLg / bL3{sfnLg k|efj kg]{ k|i6 x'G5, hf] lgDgcg';f/ 5g M
!= tTsfnLg k|efj
k|sf]kn] dflg;sf] Hofg lng], 3fOt] agfpg] / wg;DklQ gi6 ug]{ x'bf tTsfnsf] hghLjg si6s/ x'G5 .
                                                                “
cfkmgf] / kl/jf/sf] Hofg arfpg g} sl7g x'g] cj:yfdf wg;DklQ hf]ufpg] ;Defjgf Hofb} sd x'G5 .
k|sf]kk|efljt ;d'bfodf vfgf, cfjf;, n'ufkmf6f], cf}iflwpkrf/,
;'/Iffh:tf cfwf/e"t ;]jfsf] cefj x'G5 . k|sf]kaf6 kg]{ tTsfnLg
k|efjnfO{ lgDgcg';f/ lng ;lsG5 M
    k|sf]kdf k/]/ dflg;sf] Hofg hfg' / 3fOt] x'g' tTsfnsf] ;a}eGbf
    7"nf] kL8fbfoL k|efj xf] .
    k|sf]kdf k/]/ vfBfGg, n'ufkmf6f], u/uxgf, d"Nojfg sfuhft, 3/,
    uf]7, vfg]kfgL / pmhf{sf ;+oGq, v]t, af/L, df5fkf]v/L, cGgafnL,
    t/sf/L, afuau}rf, 3/kfn'jf ufO{, e};L, uf]?, afv|f, s'v/f gi6
                     “                    “                  '
    x'G5g . o;sf ;fy} ;fj{hlgs ljBfno, k':tsfno, ;/sf/L
    sfof{no, ;8s, k'n, vfg]kfgL, ljB'tpTkfbg jf ljt/0f–k|0ffnLh:tf /fli6«o ;DklQ klg gi6
                                            
    x'G5g .
@= bL3{sfnLg k|efj M                k|sf]kaf6 ;dfhdf kg]{ bL3{sfnLg k|efj lgDgcg';f/ 5g M
  dfgl;s k|efj M k|sf]kdf k/]/ cfkmGt, 3/af/ / wg;DklQ u'dfPsf JolQmdf dgf]j1flgs c;/ k5{ .
                                                                                }
     o:tf] k|efj nfdf] ;do;Dd /xg] x'bf o;nfO{ bL3{sfnLg k|efj dflgG5 . s'g} JolQm zf/Ll/s ¿kdf
                                      “
     czQm eP p;df xLgtfaf]w pTkGg x'g;S5 .
  cfly{s k|efj M k|sf]kaf6 wg;DklQ cflb gi6 x'bf kLl8t
                                                   “
  kl/jf/ tyf ;d'bfodf cfly{s kL8f k5{ . sltko dflg;
  cfkmgf] 3/ / v]taf/L u'dfP/ lj:yflkt x'bf nfdf] ;do;Dd
                                          “
  ul/aLsf] kL8fdf af“Rg afWo x'G5g . ;fj{hlgs ;DklQ klg
  Ifltu|:t eP/ b]zsf] cfly{s ljsf;df g/fd|f] c;/ k5{ /
  d'ns cem ul/aLtkm{ ws]lnG5 .
      '
   dfgj;+;fwgdf k|efj M k|sf]kdf k/]/ bIf dflg; ;d]t dg],{
  3fOt] jf czQm x'g;S5g . o;n] ljsf;df cu|;/ /xg]
  hgzlQmsf] cefj x'G5 . o:tf] cj:yfdf sltko :yfgLo 1fg, ;Lk, k|ljlw nf]k x'g] ;Defjgf /xG5 .
  ;fdflhs ljsf;df ;lqmo /xg] ljsf; sfo{stf{ g} k|sf]kkLl8t eP ;dfhdf dfgj;+;fwg kl/rfng
  x'g;Sg] ;Defjgf yf]/} x'G5, h;af6 ;fdflhs ljsf;sf] ult cj?4 x'G5 .
 7                                                                                            7
ul/aL / k|sf]kaLrsf] ;DaGw
k|sf]kn] ul/a / wgLaLr e]befj ub}g . t}klg ul/an] g}
                                         {
k|sf]ksf] kL8f ;a}eGbf a9L ef]Ug'kg]{ cj:yf /x]sf] x'G5 .
w]/} ul/a kl/jf/;“u a:g / v]tLkftL ug{ ;'/lIft :yfgdf
cfkmgf] hUufhldg sd x'g] jf x'b} gx'g] x'bf pgLx¿ gbL
                                  “          “
lsgf/, eL/kfvf]h:tf vt/fo'Qm 7fp“df a:g afWo x'G5g .
pgLx¿ af9Lklx/f] ghfg] 7fp“df a;] klg :jR5 vfg]kfgL
tyf ;/;kmfOaf6 al~rt x'G5g, e'Orfnf]sf] wSsf y]Ug;Sg]
                                    “
3/ agfpg ;Sb}gg, kf]if0fo'Qm vfg]s/f k|fKt ug{ ;Sb}gg . kl/0ffd:j?k k|sf]ksf] df/ w]/h;f] ul/anfO{
                                       '                                                   }
g} kg]{ u5{ . To;sf/0f ul/aL g} k|sf]ksf sf/sdWo] Ps xf] eGg ;lsG5 .
To;f] t wgL dflg; klg k|sf]kdf k/]/ ul/a aG5g . t/ s'g} klg ul/a dflg; k|sf]kdf k/]/ wgL x'g
                                                    ;Sb}g . k|sf]kn] dflg; ;lxt k|foM ;a} k|sf/sf
                                                    wg;DklQsf] Iflt u5{ t/ s;}sf] wg;DklQ lkmtf{ ub}g .
                                                                                                      {
                                                    To;sf/0f k|sf]kn] 3/af/, v]tLkftL gi6 u/]/ wgLnfO{
                                                    klg ul/a agfp“5 . k|sf]kdf k/]sf o:tf kl/jf/ tyf
                                                    ;d'bfon] a;f]af; / v]tLkftLsf nflu ;'/lIft 7fp“ kfpg
                                                    ;Sb}gg / km]l/ klg af9L, klx/f] hfg;Sg] :yfgdf a:g
                                                    afWo x'G5g / hLjglgjf{xsf nflu ;'/lIft :yfg k|fKt
                                                    ug{ ;Sb}gg .
                                                    wgL kl/jf/sf] jf;:yfg cGo ;'/lIft :yfgdf ;d]t
                                                    x'g;S5 . pgLx¿;“u cfDbfgLsf cGo ;|ftx¿ klg x'G5g .
                                                                                         ]
To;}n] pgLx¿nfO{ ul/anfO{h:t} 7"nf] k|efj k/]sf] x'bg . To;sf/0f k|sf]ksf ;dodf / To;kl5 klg
                                                         “}
ul/anfO{ ;xof]usf] vf“rf] k5{ . xfdLn] k|sf]kkLl8t dflg;sf]
;xof]u ubf{ ;a}eGbf klxn] ul/anfO{ ;xof]u ug'kg]{ sf/0f
                                                  {
klg oxL g} xf] .
dlxnf / afnaflnsf tyf k|sf]k
k|sf]kaf6 dlxnf, afnaflnsf, a"9fa"9L / czQm a9L k|efljt
x'G5g . dlxnfx¿ w]/h;f] 3/fo;L sfddf Jo:t x'g] ePsfn]
                      }
crfgs cfpg] e'Orfnf] cfPdf, af9L cfPdf jf klx/f]
                    “
uPdf aflx/ lgl:sg Eofp“bgg . afnaflnsf, czQm,
                              }
la/fdL / a"9fa"9L klg tTsfn} ;'/lIft :yfgdf k'Ug ;Sb}gg .
To;}n] k|sf]kdf pgLx¿ kg]{ ;Defjgf /lx/xG5 . xfdLn]
k|sf]ksf ;dodf o:tf ;b:onfO{ arfpg] k|of; ug'k5{ . {

 8
ljsf;df k|sf]ksf] g/fd|f] k|efj
dflg;sf] pTklQsfnb]lv lg/Gt/ rNb} cfPsf] cfly{s,
;fdflhs, /fhgLlts, z}lIfs / :jf:Yo;DaGwL
;sf/fTds kl/jt{gnfO{ g} ljsf; elgG5 . dfl;n]
tL ;a} If]qdf ljsf; ub}{ cfPsf] 5 . t/ klg
ljgfzsf y'k}| af6fx¿ dflg;n] g} agfp“b} cfPsf] 5 .
cf}Bf]lus ljsf;sf sf/0f jfo' k|b"if0f a9]/
ljgfzsf/L df};dL k|sf]ksf 36gf a9|b} hfg yfn]sf 5g . st} cltj[li6 eP/ af9L cfpg] / cgfj[li6 tyf
v8]/L k/]/ clgsfn a9g] ;Defjgf a9b} uPsf] 5 . ljsf;sf nflu jgljgfz a9]sf sf/0f klg
jftfj/0f cksif{0fdf j[l4 ePsf] 5 . kl/0ffd:j¿k e"Ifo, klx/f]sf] hf]lvd a9b} uPsf] 5 .
;8s lgdf{0f ubf{ klx/f] lgoGq0f ug]tkm{ Wofg gk'¥ofp“bf tTsfn ljsf; ePsf] b]lvP klg klx/f] uP/
                                     {
ag]sf] ;8s Iflt x'g] ;Defjgf /xG5 . cJojl:yt ;x/Ls/0fn] kmf]xf]/d}nf, :jR5 vfg]kfgL tyf
;/;kmfOsf] ;d:of a9fPsf] kfpg ;lsG5 . To;}u/L e'rfnf]sf] ;fdfGo wSsf klg ;xg ug{ g;Sg] 3/
                                                     “
agfp“bf tTsfn ljsf; ePsf] b]lvPklg ;fgf] e'Orfnf]n] To;nfO{ Iflt k'¥ofpg ;S5 .
                                                 “
hg;ªVof–j[l4;“u} a9]sf] jgkm“8fgL tyf k|fs[lts ;|ftdflysf] bafa, clgolGqt / cJojl:yt ¿kdf
                                                   ]
eO/x]sf] hldgsf] pkof]u, ;8s, ljB'tpTkfbg kl/of]hgfh:tf ef}lts ;+/rgfsf] lgdf{0f sfo{n] ef}uf]lns
                                       
:j¿kdf ;d]t kl/jt{g Nofp“5 . o;/L lgld{t ;+/rgfdf k|sf]ksf] k|lt/Iff ug{;Sg] Ifdtf gePdf Iflt klg
a9b} hfG5 . k|sf]ksf ;dodf kLl8t ;d'bfosf] p4f/, /fxt / Ifltu|:t ;+/rgfsf] dd{t;Def/ tyf
k'gMlgdf{0fdf vr{ x'G5 . o;n] ljsf;sf cGo sfo{df ah]6sf] cefj eP/ sfddf afwf pTkGg x'G5 .
o:tf] cj:yfdf ljsf;sf sfo{ cufl8 a9g ;Sb}gg / d'ns cem ul/a x'g] ;Defjgf /xG5 . ljåfgx¿sf
                                                       '
cg';f/ k|sf]kn] ljsf;nfO{ lgDg k|efj kf/]/ k5fl8 ws]N5 M
    lghL tyf ;fj{hlgs ;DklQdf Iflt k'¥ofP/ .
    ljsf; sfddf /fHon] 5'6ØfPsf] ah]6 p4f/, /fxt tyf cfktsfnLg sfo{df nufgL ug'kg]{ cj:yf
                                                                                        {
    l;h{gf eP/ ljsf; lgdf{0fsf lgoldt sfddf cj/f]w pTkGg eP/ .
    k|sf]kl;lh{t k|sf]k pTkGg u/]/ . h:t} a9Lkl5 emf8fkvfnf, x}hf cflbsf] k|sf]k a9]/ .
    k|fs[lts ;|ft, pj{/ e"ld / cfocfh{gsf cGo cj;/ gi6 u/]/ .
                ]
k|sf]kn] eljiosf nflu ljsf;sf] af6f] vf]N5 M
k|sf]kn] ljsf;sf] gof“ 9f]sf vf]lnlbG5 eGg] wf/0ff klg /x]sf] 5 .
k|sf]ksf 36gfaf6 Iflt ePsf 3/, v]taf/L, ;8s, k'n, ljBfno cflb
k'g lgdf{0f ug'k5{ . k|sf]kaf6 k|efljt ;d'bfonfO{ ;'/lIft 7fp“df
               {
a;f]af; u/fpg' / k|sf]ksf] hf]lvd axg ug{;Sg] ;+/rgf lgdf{0f ug]{
k/Dk/fsf] ljsf; x'G5 . kl/0ffd:j?k eljiodf x'g;Sg] k|sf]ksf]
k|efj Go"g x'g hfG5 / hgwgsf] Iflt klg sd x'g hfG5 . To;}sf/0f
xfdL ;a}n] ljsf;sf sfo{nfO{ lbuf], alnof] / ;'/lIft agfpg' h?/L 5 .
                                                                                           9
k|sf]k Joj:yfkg / hf]lvd ljZn]if0f
k|sf]k Joj:yfkg
k|sf]ksf 36gfaf6 hgwgsf] Iflt sd ug{sf nflu ljleGg
r/0fdf ug'kg]{ sfdnfO{ k|sf]k Joj:yfkg elgG5 . af9L cfpg] /
            {
8'afg x'g] ;Defjgf ePsf gbLsf lsgf/ tyf ;dy/ d}bfgL If]qdf
a;f]af; ug]{ dflg;nfO{ af9L cfPdf ;'/lIft 7fp“df nu]/ /fVg'
k|sf]k Joj:yfkgsf] sfdleq k5{ . gbLsf] lsgf/df tf/hfnL / 9'ªuf, afn'jfsf af]/f /fv]/ t6aGw
                                                                   
agfpg], j[Iff/f]k0f u/]/ gbLsf] lsgf/ s6fg x'gaf6 arfpg] sfo{ klg k|sf]k Joj:yfkgs} sfo{x¿ x'g .
ctM s'g} klg k|sf]ksf] k|efjnfO{ ;s];Dd lgoGq0f u/]/ hgwgsf] Iflt 36fpg, k|sf]ksf ;dodf
cfkTsfnLg /fxt, p4f/ / k|sf]kkl5 ul/g] k'glg{df{0f tyf k'gM:yfkgh:tf sfo{x¿sf] Jojl:yt :j¿knfO{
k|sf]k–Joj:yfkg elgG5 .
                              k|sf]k Joj:yfkgsf] sfd ubf{ ljutdf ePsf k|sf]ksf 36gf / To;af6
                              ePsf] IfltnfO{ cfwf/ dfg]/ kl5 x'g;Sg] k|sf]ksf] cg'dfg ug'k5{ .    {
                              To;/L ul/Psf] cg'dfgsf cfwf/df k|sf]kaf6 hgwgsf] Iflt sd ug]vfnsf {
                              sfo{x¿ ug'k5{ . o:tf sfd ug{ ;dfhsf] cfly{s, ;fdflhs, ;f+:s[lts,
                                         {
                              k|fljlws tyf z}lIfs cj:yfcg'¿k of]hgf agfpg'k5{ .
                              k|sf]k Joj:yfkgsf sfd ug{ ;a}eGbf klxn] k|sf]ksf] hf]lvd s] xf] < hf]lvd
                              s;/L x'G5 < o;nfO{ s;/L sd ug{
                              ;lsG5 < cflb ljifodf hfgsf/L lng'
                              k5{ .
k|sf]ksf] hf]lvd M
k|sf]ksf] vt/f / vt/faf6 pTkGg x'g] ;ªs6fled'vtfsf] ;+oQm cj:yf
                                                            '
g} k|sf]ksf] hf]lvd xf] . hf]lvd a9fpg] vt/f tyf ;ªs6fled'vtfdWo]
s'g} PsnfO{ x6fpg ;s] k|sf]ksf] hf]lvd cyjf k|sf]kn] k'¥ofpg] Iflt sd
x'G5 / k|sf]ksf] c;/ klg sd x'G5 .

                            vt/f M
                            hgwgsf] Iflt k'¥ofpg;Sg] s'g} 36gf x'g] cj:yfnfO{ vt/f elgG5 .
                            af9L tyf klx/f]h:tf k|sf]khGo 36gf g} vt/f x'g . To;}u/L n8g
                              nfu]sf] 3/ klg vt/f xf] . lrqdf b]lvPsf] kxf8af6 v:b} u/]sf]
                                9'ªufn] kxf8sf] km]bsf] ufp“df a:g] dflg; / wg;DklQdf Iflt
                                   
                                   k'¥ofpg] ePsfn] tL 9'ªuf g} vt/f x'g .
                                                           

10
;ªs6fled'v M
s'g} 36gf x'bf To;af6 dflg;, j:t'efp tyf wg;DklQdf Iflt k'Ug] cj:yf
            “
/x]df tL dflg;, j:t'efp / wg;DklQnfO{ ;ªs6fled'v elgG5 . ctM
vt/flt/ kmls{Psf jf vt/fdf kg]{ cj:yfdf /x]sf s'g} klg j:t' jf dflg;
jf hLjhGt' ;ªs6fled'v x'G5g .
hf]lvd M     vt/f / ;ªs6fled'vtfsf] ;+oQm cj:yf g} k|sf]ksf]
                                           '
hf]lvd xf] . klx/f] hfg nfu]sf] jf kxf8af6 9'ªuf v:b} u/]sf] cj:yfdf
tNnf] If]qdf /x]sf] dflg;sf] a:tL, 3/, dflg;, ufOj:t', v]taf/L tyf cGo wg;DklQsf] Iflt x'g]
;Defjgf /x]sf] x'G5 h;nfO{ hf]lvd elgG5 . hf]lvdnfO{ a'‰g lgDg ;dLs/0f k|of]u ug{ ;lsG5 M

                        vt/f      X    ;ªs6fled'vtf          =   hf]lvd
hf]lvd Go"gLs/0f M
hf]lvd a9fpg] vt/f / ;ªs6fled'vtfdWo] s'g} Ps tTjnfO{ x6fpg ;s] k|sf]ksf] hf]lvd sd x'G5 .
olb ;fgf] klx/f] hfg nfu]sf] xf] eg] klx/f] hfg glbg 6]jf kvf{n nufpg], klx/f] hfg nfu]sf] 7fp“eGbf
dflysf] kfgLnfO{ cs]lt/ tsf{P/ ;'/lIft /fVg] xf] eg] vt/f 6/]/ hf]lvd klg sd x'G5 / dflg;,
                        {
3/af/, ufOj:t' tyf ;DklQ ;ªs6fled'vtfaf6 d'Qm x'G5g . To;}n] ;s];Dd vt/fnfO{ x6fP/ hf]lvd
Go"gLs/0f ug'{ g} k|sf]k Joj:yfkgsf] k|dv sfo{ xf] . hf]lvd Go"gLs/0fsf] tl/sfnfO{ tnsf] ;dLs/0faf6
                                        '
klg /fd|/L a'‰g ;lsG5 M

                         k|sf]ksf] hf]lvd
                                                            =      k|sf]ksf] hf]lvd Go"gLs/0f
            k|sf]k Joj:yfkg÷k"jtof/L÷Ifdtf clej[l4
                                {

dflysf] ;dLs/0f cg';f/ k|sf]ksf] hf]lvd sd ug]{ tl/sfnfO{ tnsf] lrqaf6 klg a'‰g ;lsG5 M
 hf]lvd                                                                              hf]lvd
Go"gLs/0f                                                                           Go"gLs/0f
 ug'{ cl3                                                                              kl5




                                                                                                11
k|sf]k Joj:yfkg
                                   k|sf]ksf] hf]lvd sd ug{ ul/g] sfo{nfO{ k|sf]k Joj:yfkg elgG5 .
                                      k|sf]k Joj:yfkgdf k|sf]k x'gklxn] ul/g] sfo{ tyf k"jtof/L,
                                                                       '                          {
                                          e/kbf]{ ;"rgfk|0ffnL / :yfgLo k|ljlwsf] pkof]uaf6 hf]lvd sd
                                          u/L ljkbdf ;'/lIft /xg] k|of; ug'{ Iflt–Go"gLs/0fsf k|efjsf/L
                                         pkfo x'g . k|sf]kaf/] ;dod} ;r]t eP/ To;af6 aRg] jf To;sf]
                                         ;fdgf ug{;Sg] Ifdtfsf] ljsf; ul/Pdf hgwgsf] Iflt sd
                                       x'G5 . To;}n] k|sf]k a9L x'g] If]qdf a:g] x/]s dflg;n] k|sf]k–
                                      Joj:yfkgsf cfwf/e"t ljifosf] hfgsf/L lng'k5{ . ef}uf]lns If]q
                                   tyf k|sf]ksf] ;Defjgfsf cfwf/df k|sf]k–Joj:yfkg sfo{sf] of]hgf
                              agfpg'k5{ . k|sf]k Joj:yfkgsf ;Gbe{df
ug'kg]{ s]xL dxTjk"0f{ sfo{nfO{ lgDg rqm (Cycle) n] :ki6 kf5{ . o;
   {
rqm cg';f/ k|sf]k Joj:yfkgleq d'Votof k|sf]k k"jtof/L, p4f/
                                                       {
tyf /fxt ;]jf -k|sf]ksf ;dodf ug'kg]{ sfd_ / k'gM:yfkg tyf
                                       {
k'gMlgdf{0f kb{5g . oL sfo{ / sfd ug]{ tf}/tl/sf jf ljlwsf
af/]df 5f]6s/L hfgsf/L lbOPsf] 5 .
k|sf]k k"j{tof/L
k|sf]ksf 36gf eO/xg] 7fp“ cyf{t k|sf]k x'g] ;Defjgf /x]sf 7fp“df
k|sf]k ePdf klg hgwgsf] Iflt sd ug{ k|sf]k x'gklxn] ul/g] Go"gLs/0fsf sfo{nfO{ k|sf]k k"jtof/L
                                                  '                                       {
elgG5 . k"jtof/L ubf{ k|sf]k x'g] ;Defjgf, To;sf] vt/f, hf]lvd / ;ªs6fled'vtfsf] ljZn]if0f u/]/
           {
To; cg';f/ hf]lvd 36fP/ hgwgsf] Iflt sd x'g] Joj:yf ldnfp“b} k|sf]k ePdf ;'/lIft /xg /
tTsfnLg p4f/ / /fxtsf nflu ug'kg]{ sfdsf] tof/LnfO{ k|sf]k k"jtof/L elgG5 . k|sf]k k"jtof/Ldf
                                    {                           {                       {
lgDgcg';f/sf sfd kb{5g M
  hgr]tgf clej[l4 tyf tflnd
                                                       k|sf]k–k"j{tof/Lsf] sfo{ yfNg'klxn] ;d'bfosf
                                                       ;b:onfO{ k|sf]k;DaGwL ;}4flGts 1fg lbg'k5{ .
                                                       ljutsf cg'ejsf cfwf/df k|sf]ksf] ;Defjgf,
                                                       :yfgLo 1fg, ;Lk / ;|ftsf] pkof]u;DaGwdf
                                                                                ]
                                                       ;d'bfosf] ;xeflutfdf 5nkmn u/L k"jtof/Lsf]
                                                                                            {
                                                       cfwf/zLnf tof/ ug'k5{ . k"jtof/Lsf sfo{sf]
                                                                            {       {
                                                       ;"rL agfP/ ;b:oaLr sfd / ;dosf] af“8kmf“6
                                                       u/]/ k"jtof/Lsf] sfo{ k|f/De ug'k5{ .
                                                                {                       {

 12                                                                                                12
vt/f, hf]lvd / ;ªs6fled'vtf ljZn]if0f
dfgjLo a;f]af;sf] j:t'l:ylt, ef}uf]lns cj:yf / ;Defljt k|sf]ksf]
hf]lvd ljZn]if0f k|sf]kklxn] ug'kg]{ dxŒjk"0f{ sfd x'g . hf]lvd
                                 {
ljZn]if0f ubf{ vt/f / ;ªs6fled'v cj:yfsf] klxrfg ug'k5{ .  {
vt/fn] ;ªs6fled'v cj:yf a9fpg] x'Fbf oL b'O{ tŒjsf] ld>0faf6
k|sf]ksf] hf]lvd a95 . ef}uf]lns cj:yf, k|sf]k / Ifltsf] ;Defjgfh:tf
ljifodf cWoog u/L k[i7 g+= ==== df pNn]v ul/Pcg';f/ hf]lvd ljZn]if0f ug'kb{5 .
                                                                        {
  Go"gLs/0f tyf /f]syfd
                                           hf]lvdsf] ljZn]if0f ul/;s]kl5 hf]lvdsf] sf/0f, cj:yf
                                           / To;af6 x'g;Sg] Ifltsf] cg'dfg nufpg ;lsG5 . To;}sf]
                                           cfwf/df vt/f sd u/]/ hf]lvd sd ug]{ sfd ug'k5{ .{
                                           hf]lvd a9fpg] Ps tŒjnfO{ dfq x6fpg ;s] klg k|sf]k–
                                           Joj:yfkgsf] dxŒjk"0f{ p2]Zo k"/f x'g;S5 . cyf{t,
                                           vt/fnfO{ 6fg{ ;lsPdf hf]lvd sd eP/ ;ªs6fled'v
                                           cj:yfsf dflg; / wg;DklQ ;'/lIft x'G5g . o:tf ljifodf
                                           cfkm"n] kfPsf] 1fg cfkmgf] cleefjs, kl/jf/sf ;b:o,
;fyLefO / 5/l5d]sLnfO{ klg lbg' /fd|f] x'G5 .
  k|bif0f–lgoGq0f, ;/;kmfO / ;'/lIft cfjf;
     "
emf8fkvfnf, x}hf, cfp“, 6fOkmfO8h:tf /f]uhGo dxfdf/Ln]
klg k|sf]ksf] cj:yf pTkGg u5{g . o:tf vfn] k|sf]ksf]
lgoGq0f ug{ jftfj/0f k|bif0f x'g glbg] jf ;/;kmfOdf w]/}
                         "
Wofg lbg'k5{ . :jR5 vfg] kfgLsf] Joj:yf ug'k5{ . To;}u/L
                                           {
zf}rfno, 3/cf“ug, uf]7 ;kmf /fVg'k5{ . 3/fo;L kmf]xf]/,
9n, wf/fsf] kfgL cflb ;'/lIft tl/sfn] vfN8f]df xfNg'k5{ .


  vfBfGg tyf cf}iflwsf] ;~ro
                                                  k|sf]k crfgs x'g] 36gf ePsfn] To; cj:yfdf
                                                  geO gx'g] j:t'sf] ;~ro jf hf]xf] ug'k5{ . o;sf
                                                                                      {
                                                  nflu lrp/f, rfprfp, la:s'6h:tf xn'sf vfBfGg
                                                  / k|fylds pkrf/sf nflu Aof08]h, l;6fdf]n,
                                                  hLjghn, l86f]n tyf 3fpdf nufpg] dndx¿sf]
                                                  Joj:yf u/L /fVg'k5{ .
                                                                                          13
p4f/ tyf /fxt;fdu|Lsf] Joj:yf
k|sf]ksf ;dodf kl/jf/ / ;d'bfosf ;b:osf] p4f/ ug{ rflxg]
nfOkm Hofs]6, 6r{nfO6, l;of], wfuf], a]Nrf, s'6f]–sf]bfnf], v's/L,
                                                               '
8'ªuf, 6oa, 6fo/, 8f]/Lh:tf ;fdfg emf]nfdf xfn]/ ;lhn} e]l6g]
         '
7fp“df /fVg'k5{ .
  p4f/ tyf /fxtsf nflu cEof;
                       k|sf]ksf] ;dodf kLl8t JolQmsf] p4f/ ug{ ljBfnodf ;fd'lxs cEof; ug{;s]
                        ;a}sf] Ifdtf clej[l4 x'G5 . ;s];Dd ckmgf] ufp“–7fp“df kfOg] j:t'sf] k|of]u
                        u/]/ p4f/ / /fxtsf nflu cEof; ug'k5{ . o:tf] cEof; ln“bf cfkmgf lzIfs
                                                            {
                        tyf k|lzIfssf] ;xof]u lng'k5{ . cEof; ubf{ afnaflnsf, a"9fa"9L, czQm /
                        dlxnfnfO{ klxnf] k|fyldstf lbP/ e]befj/lxt tl/sfaf6 p4f/ ug]{ s'/f klg
                     l;Sg'k5{{ .
  cf>o:ynsf] Joj:yf
k|sf]ksf ;dodf cfk"m, cfkmgf] kl/jf/ / 5/l5d]s ;a}nfO{ ;'/lIft :yfgdf
n}hfg'kg]{ x'G5 . k|sf]ksf] 36gf ePsf] ;dodf klg ;'/lIft x'g;Sg] v'nf /
/fd|f] 7fp“sf] klxrfg ul//fVg'k5{ . cfkTsfnLg cj:yfdf tTsfn z/0f lng
;fd'bflos 3/ agfpg] sfo{ klg ljleGg If]qdf eO/x]sf] 5 . xfdLn] To:tf]
Joj:yf ug{ cfkmgf] 3/ / 5/l5d]snfO{ hfgsf/L lbg'k5{ . ;fd'bflos 3/
agfPsf 7fp“df zf}rfno, :jR5 vfg] kfgLsf] Joj:yf klg ug'k5{ .
                                                         {
  cfkTsfnLg of]hgf
k|sf]ksf ;dodf ;d'bfosf s'g ;b:on] s'g sfo{ ug]{ eGg] 5nkmn u/L sfdsf]
ljefhg ug'kb{5 . ;b:osf] zf/Ll/s tyf dfgl;s cj:yfsf] ;d]t ljZn]if0f
           {
u/]/ sfo{of]hgf tof/ u/L sfo{ljefhg ug'k5{ .
                                         {
   k"j;rgf tyf ;'/lIft :yfgfGt/0f
      { "
                                     k|sf]ksf] 36gf x'g] ;Defjgf
                                     b]lvPdf kl/jf/ / 5/l5d]snfO{
                                     36gf x'g nfu]sf] hfgsf/L u/fpg] sfo{nfO{ k"j;rgf jf
                                                                                 { "
                                     r]tfjgL elgG5 . k"j;rtfjgL k|0ffnL cfw'lgs k|ljlwaf6
                                                         { " ]
                                     klg :yfkgf ug{ ;lsG5 t/ :yfgLo ;fwg / k/Dk/fut
                                     tl/sf jf sd vlr{nf] tl/sf ckgfpg'k5{ . k|sf]k ePdf
                                     yfn, l;67L, dfbn, 9ofªuf] cflb ahfP/ 5/l5d]snfO{
                                                               |
;r]t u/fP/ ;'/lIft :yfgdf hfg ;"lrt ug'k5{ .
                                       {

14
k|sf]ksf] cj:yf jf ;dodf ug]{ sfd
k|sf]ksf 36gfnfO{ k"jtof/Lsf sfo{n] /f]Sg jf lgoGq0f ug{
                     {
;Sb}g . k|sf]ksf 36gf s'g} klg ;dodf x'g;Sg] ePsfn]
To; cj:yfdf ;'/lIft /xg] tTsfnLg pkfo ckgfpg' k5{ .
k|sf]k Joj:yfkgsf] o; r/0fdf ul/g] ;fgfltgf sfd y'k}|
x'g;S5g . t/ klg d"ne"t ?kdf lgDg sfd ug'{ h?/L
x'G5 .
  k"jrtgjgL tyf cfjf; vfnL ug]{
     { ]
gbLsf] kfgL wldnf] ePdf, kftkltªu/ aUb} cfPsf] kfOPdf jf
gbLsf] dflyNnf] efuaf6 rL;f] xfjf rn]/ uGw cfPdf af9L cfpg]
;Defjgf k|an /xG5 . To:tf] cj:yf b]lvPdf 3/kl/jf/,
5/l5d]snfO{ ;"rgf lbP/ af9Ln] k|efj kfg{;Sg] If]qaf6 cUnf] 7fp“lt/ efUg'k5{ .
  p4f/ tyf /fxt
k|sf]ksf] 36gf x'gnfUbf efUg g;s]sf dflg; k|sf]kdf kb{5g . To; cj:yfdf sltsf] d[To' x'g;S5 eg]
slt 3fOt] x'G5g / slt t x/fp“5g klg . To;}n] tTsfn kLl8tsf] p4f/ / x/fPsfsf] vf]hL ug'{ dfgjLo
st{Jo x'G5 .
k|sf]ksf] ;dodf ;'/IffsdL{ jf p4f/stf{ tTsfn} cfpg g;Sg] x'gfn] l5d]sLn] g} p4f/df nfUg'kg]{ x'G5 .
;d'bfosf ;b:oaf6 p4f/sfo{ ePdf hgwgsf] Iflt w]/sd x'G5 . k|sf]ksf] cj:yfcg';f/ cfkmGt,
                                                          }
5/l5d]s, p4f/sdL{ / ;xof]uL ;+:yfsf k|ltlglwnfO{ k|sf]kaf/] ;"rgf lbg'k5{ . k|sf]k ePsf] cj:yfdf
;a}n] lgDg ljifodf Wofg lbg'k5{ M
       k|sf]ksf] ;Defjgf b]lvP/ cfjf; tyf 3/ vfnL ubf{, p4f/ ubf{, ;'/lIft :yfgdf a;f]af; u/fp“bf,
       /fxt / dfgjLo ;xof]u pknAw u/fp“bf dlxnf, s]6fs]6L, la/fdL, a"9fa"9L / czQmnfO{ klxnf]
       k|fyldstf lbg'k5{ .
       k|sf]kdf k/]/ x/fPsfsf] vf]hL / 3fOt] ePsf dflg;sf] k|fylds pkrf/ ug]{ Joj:yf tTsfn}
       ug'{k5{ .
       kLl8t ;d'bfonfO{ tTsfn} cfjZos kg]{ cf}iflw, vfgf, n'ufkmf6f], cfjf;h:tf ;'ljwfsf] nflu ;a}n]
       ldn]/ sfd ug'k5{ / ;xof]u k|fKt x'g] If]qdf cfu|x ug'k5{ .
                      {                                     {
       kLl8tnfO{ dfgjLo ;xof]u ubf{ g/fd|f, c:j:ys/ vfgf tyf kmf6]sf jf k'/fgf n'uf–sk8f lbg'
                                           ]
       x'bg . pgLx¿nfO{ ;Ddfgk"js u'0f:t/Lo j:t' lbP/ ;xof]u ug'k5{ .
         “}                       {                                    {
       k|sf]kaf6 ePsf] Ifltsf] tYo ;ªsng u/L sf] ;a}eGbf a9L kLl8t 5 eg]/ kQf nufP/
       To;}cg';f/ ;xof]u ug]{ Joj:yf ldnfpg'k5{ eg] ;a} Ifltsf] ljZn]if0f u/]/ k'gM:yfkg / k'glg{df{0fsf
       nflu of]hgf agfpg'k5{ .

                                                                                                 15
k|sf]kkl5sf] sfd
k|sf]k Joj:yfkgleq k|sf]kkl5 nfdf] ;do;Dd ug'kg]{ sfdx¿ klg k5{g . k|sf]kaf6 ePsf] Ifltsf]
                                                  {
k'glg{df{0f, tgfjdf /x]sf] cfly{s tyf ;fdflhs cj:yfdf ;'wf/ / eljiodf km]l/ x'g;Sg] k|sf]ksf] ;fdgf
ug{;Sg] ef}lts ljsf; ug{ k|of; ug'k5{ . k|sf]kkl5 vf;u/L lgDg b'O{ sfd ug'k5{ M
                                      {                                     {
   k'gM:yfkg tyf ;+/rgfdf ;'wf/
k|sf]kkl5 ;fdflhs jftfj/0f / k|efljt ;d'bfosf]
cj:yf klxn]s} ¿kdf Nofpg ul/g] sfo{nfO{
k'gM:yfkg elgG5 . k|sf]kaf6 ;fdfGo ¿kdf
Iflt ePsf 3/sf] dd{t;Def/, /f]huf/L jf
cfocfh{gsf ;|ftsf] ljsf;, ef}lts ;+/rgfsf]
               ]
dd{t;Def/ u/]/ k|of]u ug{ ;lsg] agfpg]h:tf
sfo{ k5{g . o; r/0fdf ul/a ;d'bfonfO{
pgLx¿sf] a:g] / sfd u/]/ cfDbfgL ug{;Sg]
jftfj/0f tof/ geP;Dd ;xof]u ug'k5{ . o;sf
                                  {
;fy} Ifltsf] lj:t[t cWoog ug], hLjglgjf{xsf
                                {
nflu cfDbfgLsf] af6f] agfpg], 3/ jf cGo Ifltu|:t
;+/rgfsf] dd{t;Def/ ug], a;f]af;sf nflu ;'/lIft
                          {
:yfgsf] vf]hL ug]{ h:tf sfd kb{5g .
   k'glg{df{0f
k|sf]kaf6 k"0f{ ¿kdf Iflt ePsf 3/, ;8s,
k'n, ljBfnoh:tf ef}lts ;+/rgfnfO{ agfP/
klxn]sf] t'ngfdf cem alnof] agfP/
eljiodf x'g;Sg] k|sf]kaf6 arfpg] sfd
ul/G5 . ;fj{hlgs ;+/rgfsf] lgdf{0fsf
nflu ;/sf/ jf u}/;sf/L ;+:yfn] nufgL
ub{5g eg] ;/sf/sf] ;xof]u jf ;'ne
a}ªs–C0faf6 k|fKt ;xof]usf] pkof]u u/]/
   
lghL ;+/rgf–lgdf{0f ul/G5 . o; cj:yfdf
sfd ubf{ k|sf]kk"jtof/Lsf lqmofsnfknfO{ ;d]t
                  {
;dflji6 ug'{k5{ .


 16
k|sf]k Joj:yfkgsf] cfjZostf tyf dxŒj
k|sf]k–Joj:yfkg eg]sf] k|sf]ksf 36gfnfO{ lj:tf/ x'g glbg' xf] . k|sf]kaf6 x'g] hgwgsf] Iflt sd u/]/
cfly{s, ;fdflhs, ;f+:s[lt, z}lIfs / :jf:Yo ;]jfnfO{ e/kbf]{ tyf ;j{zne agfP/ x/]s JolQmdf
                                                                               '
k|sf]ksf] ;fdgf ug]{ Ifdtf a9fpg' klg xf] .
g]kfn ;|ft tyf ;fwg sd ePsf] ljsf;zLn d'ns ePsfn] ;d'bfodf k|sf]ksf] ;fdgf ug{;Sg] Ifdtfsf]
          ]                                         '
ljsf; x'g ;s]sf] 5}g . To;}n] ljZjsf cGo ljsf;zLn d'nsdf h:t} g]kfn klg af9L, klx/f],
                                                                    '
x'/Latf;, cfunfuL, e'Orfnf], dxfdf/Lh:tf ljleGg k|sf]kaf6 ;w}“ k|efljt x'g] u/]sf] 5 . k|sf]ksf]
                              “
Iflt Go"gLs/0f ub}{ ljsf;sf] k|of;df nfUg' h?/L ePsfn] g} k|sf]k Joj:yfkgsf] 1fg cfjZostf ePsf]
xf] . k|sf]k Joj:yfkgaf/] cfk"mn] hfg]sf / l;s]sf s'/f kl/jf/, ;fyLefO / 5/l5d]snfO{ klg
l;sfPdf cfk;df ldn]/ sfd ug{ ;lsG5 / lj:tf/} cfkmgf] ufp“nfO{ k|sf]ksf] hf]lvdaf6 ;'/lIft /fVg
;lsG5 ..
7"nf] / 3g3f]/ jiff{ x'g' jf 38]/L kg'{ jf e"ue{df x'g] xnrnsf sf/0f e'Orfnf] hfg' tyf Hjfnfd'vL km'6g+'
                                                                         “                           
 k|sf[ltdf x'g] lgoldt k|lqmofsf pbfx/0f x'g . o:tf 36gfnfO{ dflg;n] lgoGq0f ug{ ;Sb}g . t/ klg
;a} ldn]/ o:tf 36gfaf6 x'g;Sg] hgwgsf] Iflt sd ug]{ sfd ug{ ;S5f}“ . o;sf nflu k|sf]k x'g;Sg]
7fp“sf dflg;n] ;fd'bflos ;xeflutf a9fP/ sfd u
g'{ k5{ . k|sf]k Joj:yfkgsf] cfjZostf / dxŒj lsg /x]sf] 5 eGg] tYonfO{ o;af6 k|fKt x'g] tnsf
nfen] cem :ki6 kf5{ M
            vt/f tyf ;ªs6fled'vtf x6fP/ k|sf]ksf] hf]lvd Go"gLs/0f ug]{ cfwf/ tof/ x'G5 .
            k|sf]ksf ;dodf k"jrtfjgL lbP/ k|efljt x'g;Sg] 7fp“sf dflg;nfO{ ;'/lIft :yfgdf hg]
                                { ]
            k"jof]hgf / k"jtof/Lsf sfo{ ug]{ vfsf tof/ x'G5 .
               {            {
            k|sf]k kLl8tsf] p4f/ ug{, x/fPsf dflg;sf] vf]hL ug{ / /fxtsf nflu ;fd'lxs ;lqmotf
            a95 .
            k|sf]k kLl8tsf] p4f/ ug{ rflxg] j:t'sf] hf]xf] x'G5 .
            k|sf]k kLl8tsf] nflu t'?Gt} ug'{ kg]{ pkrf/, vfg]–a:g] Joj:yf k"jof]hgf cg'?k ug{ ;lsG5 .
                                                                             {
            k|sf]k Joj:yfkgn] k'gM:yfkg / k'glg{df{0fsf sfddf klg k|fyldstf lbg] ePsfn] k|sf]k
            Go"gLs/0fsf sfd lbuf] ljsf;sf] dfkb08 cg'?k x'G5g .
            k|sf]k kLl8tsf nflu cfocfh{gsf ljsNksf] Joj:yf eP/ ul/aLlgjf/0fdf ;xof]u k'U5 .
            lj:yflktx¿n] ;'/lIft :yfgdf a;f]jf; ug]{ cj;/ kfp“5g .
            ;dfhsf ;a} ju{n] k|fs[lts ;|ftsf] Joj:yfkg / a'l4dQfk"0f{ pkof]usf] cj;/ ;dfg'kflts
                                             ]
            ¿kdf k|fKt ub{5g .
            ;dfhdf pTkGg x'g;Sg] cjflG5t ultljlwdf lgoGq0f x'G5 .
            ;dfhdf Pstf, ;xof]u / ;befjsf] efjgf a9]/ ljsf;df ;a}sf] ;xeflutf a9b5
                                                                                                 17
k|sf]k / clwsf/
dflg;n] cfkmgf] df}lns clwsf/sf] k|of]u :jtGq ¿kdf ug{ kfpg' k5{ . k|sf]kkLl8t JolQm, kl/jf/
/ ;d'bfon] klg dfgjclwsf/sf] pkef]u ug{ kfpg'k5{ eGg] ljZjJofkkL dfGotfsf] ljsf; ePsf] 5 .
k|sf]kkLl8tn] l5d]sL, u}/;/sf/L ;+:yf, ;/sf/ / cGt/f{li6«o lgsfoaf6 kfpg] ;xof]u bfgsf] ¿kdf
geP/ cfwf/e"t dfgjclwsf/sf] ¿kdf kfpg' k5{ .
kLl8t ;d'bfodf hflt, wd{, /ªu, j0f{ / lnªusf cwf/df e]befj ug'{ x'bg . k|To]s kLl8tsf] ;Ddfg
                                                                    “}
ub}{ clwsf/sf] ;dfg pkef]u ug{ kfpg] Joj:yf ug'{ g} dfgjclwsf/sf] dd{ xf] . xfdLn] klg kLl8t;“u
To;} cg'?ksf] dfgjLo Jojxf/ ug'k5{ . d"ntM ;dfhdf b]lvPsf e]befjsf] cGTo u/L lk5l8Psf jf
                                 {
pk]lIft ;d'bfonfO{ /fHon] ;'/Iff lbg'kg]{ dfGotf clwsf/d'vL cjwf/0ffsf] /x]sf] 5 . k|sf]kkLl8tsf
;Gbe{df clwsf/d'vL cjwf/0ffsf d"n dfGotf lgDgcg';f/ /x]sf 5g M
   dfgjtfjfbL l;4fGt M k|sf]kkLl8t dflg;aLr lnªu, hft, wd{, ;+:s[lt, /ªu jf ju{sf
cfwf/df lje]b x'g' x'bg . pgLx¿nfO{ /fxt / p4f/sf qmddf ;dfg Jojx/f ug'k5{ .
                     “}                                                {
   ;Ddfgk"js af“Rg kfpg] clwsf/ M ;a} dflg;;“u ;dfgtf / ;Ddfgk"js af“Rg kfpg]
           {                                                    {
g};lu{s clwsf/ 5 . To;}n] cdfgjLo Jojxf/, zf/Ll/s tyf dflg;s oftgfaf6 d'Qm / :jtGqtfk"js
                                                                                       {
af“Rg kfpg] kLl8tsf] JolQmut clwsf/sf] /Iff ug'k5{ .
                                               {
   lgMz:q JolQm tyf ;d'bfosf] /Iff M ;fdflhs åGådf Pp6f kIfn] csf]{ kIfnfO{ zq'sf
¿kdf Jojxf/ ug]{ x'bf lgMz:q ;d'bfo a9L kLl8t x'G5g . To:tf ;d'bfon] ;a} If]qaf6 ;'/Iff kfpg'k5{ .
                   “
    :jtGqtf M k|sf]kkLl8tsf] ;xof]u ug]{ ;/sf/L, cw{;/sf/L tyf u}/;/sf/L ;+:yf / gful/s
;dfh /fhgLlts, ;}lgs, cfly{s, wfld{s, ;fdflhs tyf ;f+:s[lts e]befjaf6 d'Qm /xg'k5{ .
   t6:ytf M ;xof]u ug]{ ;+:yf ;b}j t6:y /xg'kb{5 . k|sf]kkLl8taLr ;dfg Jojxf/ ug]{ / kLl8tsf
clwsf/sf] /Iff ug]{ qmddf dfgjtfjfbL ;+:yfn] /fhgLlt, hft, wd{, jf j}rfl/s ljjfbaf6 cnu /x]/
sfd ug]{k5{ .
   lgikIftf M ;a} lnªu, hft, wd{, /fHo, ju{ / /fhgLlts ljrf/sf cfwf/df e]befj gu/L lgikIf
Jojxf/ ug'{ ug'{k5{ .
    p4f/ tyf /fxt M k|sf]kkLl8t gful/sn] ;/sf/ jf ;xof]uLaf6
kfpg] p4f/ tyf /fxt bof jf eLv xf]Og . ;ªs6df k/]sf JolQm tyf
;d'bfosf] /Iff, cfjf;, vfBfGg, cf}ifwf]krf/ / cfo;|ftsf] ljsNk pknAw
                                                        ]
u/fpg' /fHosf] klxnf] st{Jo xf] . To;}u/L k|sf]kk|efljt jf kLl8t ;d'bfo;“u
vfgf, cfjf;, cf}ifwf]krf/, n'ufkmf6f] / hLjglgjf{xsf cfwf/e"t ;]jf k|fKt
ug]{ clwsf/ /xG5 . To;sf/0f kLl8tnfO{ ;Ddfghgs ;xof]u lg/Gt/ ¿kdf
pknAw u/fpg' k5{ .
18
dfgjLo ;xfotf kfpg] kLl8tsf] clwsf/
k|sf]ksf ;dodf k|To]s gful/sn] cfkmgf] g};lu{s clwsf/ pkef]u ug{ kfpg] Joj:yf /fHon] ug'{k5{ .
cGt/f{li6«o dfgjLo sfg'gn] k|sf]kkLl8tn] kfpg] clwsf/nfO{ lgDgcg';f/ ;'lgZrt ul/lbPsf] 5 M
     x/]s gful/ssf] ;'/Iff ug'{ /fHosf] klxnf] clgjfo{ st{Jo xf] .
     /fHon] kLl8tsf cfwf/e"t cfjZostf k"lt{ ub}{ u'0f:t/Lo hLjglgjf{xsf] k|Tofe"lt kfpg'k5{ .
     k|sf]ksf ;dodf kLl8tsf :jfledfgsf] cfb/ tyf ;+/If0f ug'{k5{ .
     /fli6«o / cGt/f{li6«o ;ª3;+:yfaLr ;dGjo u/L k|sf]k–Go"gLs/0fsf nflu lgDg sfo{ ug'k5{M {
              k|sf]k;DaGwL k"jtof/L,
                               {
              hf]lvdo'Qm If]q vfnL u/fP/ ;'/lIft :yfgdf :yfgfGt/0f ug],   {
              k|sf]kaf6 ;a}eGbf a9L kLl8t x'g] a"9fa"9L, czQm, afnaflnsf / dlxnfsf] /Iffsf nflu
              ljz]if Wofg lbg],
              k|sf]kdf k/]sfsf] p4f/ tyf vf]hL ug],{
             k|sf]kk|efljt ;d'bfosf nflu ;Ddfghgs /fxtsf] Joj:yf ug],       {
             :jf:Yof]krf/, :jR5 vfg]kfgL, vfgf tyf cfjf;sf] Joj:yf tTsfn} ug],   {
             k|sf]kkl5 ug'{kg]{ sfo{nfO{ Jojl:yt ug{ cfjZos kg]{ ;Dk"0f{ sfo{x¿aLr ;dGjo ub}{
             gful/ssf ;Dk"0f{ clwsf/sf] /Iff ug],    {
             kLl8tn] kfpg] ;a}vfn] ;xof]u bof jf bfg geP/ g};lu{s clwsf/ x'g eGg] efjgfsf]
             ljsf; u/L To;sf] ;'lglZrttf k|bfg ug]{ .
   k|sf]kkLl8t klg c¿;/x g} ;Ddflgt gful/s x'g . To;}n] pgLx¿nfO{ klg cfkmgf ljifodf x'g]
   5nkmn jf lg0f{ok|lqmofdf :jtGq ¿kn] ;xefuL x'g ;S5g .
   vfgf, 5fgf, gfgf, kfgf, :jf:Yo, lzIff / ;'/Iffnufotsf cfwf/e"t cfjZostf k|sf]kk|efljt
   gful/ssf k|fs[lts clwsf/ x'g . tL clwsf/ /fHon] ljgfzt{{ pknAw u/fpg'k5{ .
   k|sf]kkLl8tsf] ;xof]u ug]{ ;Gbe{df ;dfhdf rlncfPsf] k/Dk/fut dfGotf / ;+:s[ltlj?4sf sfo{
   u/]/ ;d'bfosf] cf:yfk|lt gsf/fTds k|efj kg{ lbg'xbg . “' }
   ul/aLleq k|sf]khGo hf]lvd a9L x'G5 . To;}n] ul/aLlgjf/0f sfo{qmdnfO{ clwsf/d'vL cjwf/0ffcGtu{t
   sfof{Gjog ug]{ k|0ffnLsf] ljsf; ug'kb{5 .
                                        {
   k|sf]k Joj:yfkg tyf k|sf]kk"jtof/L :yfgLo ;d'bfosf] cfjZostf tyf :yfgLo hf]lvdsf] Go"gLs/0fdf
                                 {
   ;xof]u k'Ug] vfnsf] x'gkb{5 .
                           '
   ;'/lIft hLjgofkg ug{ kfpg' dfgjLo sfg'gåf/f k|Tofe"t ul/Psf] clwsf/ xf] . x/]s kLl8tn] cfkm"
   ;'/lIft 5' eGg] ljZjf; lng] jftfj/0f agfpg'kb{5 .
                                                                                         19
;ªs6sfnLg cj:yfdf lzIffsf] clwsf/
                          k|sf]ksf ;dodf pTkGg ;ªs6sfnLg cj:yfdf gful/snfO{ lzIff k|fKt ug]{
                          clwsf/af6 ljd'v ul/g' x'bg . vfgf, cfjf; / :jf:Yo;]jfh:t} lzIff klg
                                                   “}
                          dflg;sf] cfwf/e"t cfjZostfleq k5{ . To;}sf/0f h:tf];s} cfkTsfnLg
                                                                                      '
                          cj:yf pTkGg eP klg lzIff k|fKt ug]{ clwsf/af6 ljBfyL{ jf gful/snfO{
                          cnu ug'{ pgLx¿dfly cGofo ug'{ x'g5 . o; cjwf/0ffn] ljZjJofkL dfGotf
                                                            ]
                          k|fKt u/]sf sf/0f lzIffnfO{ zflGt If]q 3f]if0ff ug{ / lzIff k|fKt ug{ kfpg]
                          clwsf/nfO{ cfwf/e"t dfgjclwsf/sf] ¿kdf dfGotf lbg ;/sf/nfO{
                          bjfj lbg] ul/Psf] 5 .
                           ;ªs6sfnLg cj:yfdf ;a} lzIffyL{n] s:tf] lzIff kfpg' k5{ / To;sf nflu
s:tf] dfkb08 k"/f ug'{ k5{ eg]/ ;ªs6sfnLg lzIff;DaGwL Go"gtd dfkb08n] lgwf{/0f ul/lbPsf] 5 .
;ªs6sfnLg cj:yfsf] z}lIfs sfo{qmdsf Go"gtd dfkb08sf k|dv c+z lgDgcg';f/ /x]sf 5g M
                                                            '
  !=   lzIffsf] cj;/ ;Dk"0f{ gful/sn] ;dfg ?kdf kfpg'k5{ .
  @= ef}uf]lns, ;fdflhs, ;f+:s[lts / eflifs ¿kdf pko'Qm kf7Øqmdsf] ljsf; ul/Psf]
     x'gk5{ .
        '
  #= ;ªs6sfnLg ;dodf lbOg] lzIffsf nflu bIf lzIfs sf] Joj:yf x'gk5{ .
                                                                 '
  $= :yfgLo, If]qLo / ljZjJofkL dfGotfcg';f/ gLltlgdf{0f, of]hgf th'df tyf sfof{Gjogsf
                                                                    {
     nflu ;zQm ¿kdf ;dGjo ul/Psf] x'gk5{ .
                                        '
  %= ;ªs6sfnLg ;dodf lbOg] lzIff :jefljs¿kn] u'0ffTds / hjfkmb]xLk"0f{ x'gk5{ .
                                                                           '
  ^= ;ªs6sfnLg ;dodf ;~rfng x'g] z}lIfs sfo{qmddf ;d'bfonfO{ k|ToIf ¿kdf ;xefuL u/fP/
     pgLx¿sf] e"ldsf :ki6 ul/Psf] x'gk5{ .
                                     '
  &= ljleGg hfthflt, afns, o'jf / k|f9sf nflu tTsfnLg z}lIfs :j¿ksf] cfjZostfk|lt Wofg lbg]
                                     }
     / ;'/Iff Joj:yf /fd|f] x'gk5{ .
                               '
  *= z}lIfs sfo{qmdsf nflu cfjZos ;|ftsf] Joj:yf ;s];Dd :yfgLo txaf6} ug'k5{ . ufp“3/df
                                      ]                                  {
     pknAw gx'g] j:t' dfq aflx/af6 Nofpg'k5{ .
  (= ;ªsfndf k|bfg ul/g] lzIffdf OR5's ;a}sf] kx“r sfod ug{ ul/a / lk5l8Psf ;d'bfonfO{
                                                  '
     e]befj gul/sg ;xof]u pknAw u/fpg'k5{ .
  !)= dlxnf ljBfyL{sf] ;'/Iffsf] plrt k|jGw ug'k5{ .
                                               {
  !!= ljBfno jf z}lIfs ;+:yfdf :jR5 vfg]kfgL, ;/;kmfO, zf}rfnosf] /fd|f] k|jGw ug'k5{ eg]
                                                                                  {
      kf]if0fo'Qm vfBfGgsf] k|jGw ug'k5{ .
                                     {
20
jftfj/0f k|bif0f tyf k|sf]kaLr ;DaGw
                             "
jftfj/0f k|bif0f tyf cksif{0fsf] k|efj hldg,kfgL / jfo'd08ndf z[ªvnfa4 ¿kdf k5{ . o;af6
             "                                                      [ 
jftfj/0fsf ;a} ef}lt / cef}lts j:t' / kbfy{sf] u'0fdf x|f; cfp“5 . dflg;n] ef}lts ljsf;sf nflu
u/]sf ljsf;sf sfo{n] jftfj/0fsf] k|fs[lts :j?kdf kl/jt{g ul//x]sf] 5 . o;k|sf/sf] kl/jt{gn]
dflg;sf] hLjgk4ltdf ;d]t kl/jt{g cfO/x]sf] 5 . k|fs[lts ;|ftdfly a9]sf] bafj / :yfgLo ¿kdf x'g]
                                                            ]
k|bif0f tyf cksif{0fn] dflg;sf] u'0f:t/Lo hLjgdfq xf]Og k[YjLsf] eljio g} ;ªs6df k/]sf] 5 .
     "
jftfj/0f ljgfzaf6 k|sf]ksf 36gfx¿df j[l4 x'G5 . kmf]xf]/d}nfsf] pT;h{g, jgljgfz, kfgLsf ;|ftsf]
                                                                                             ]
k|bif0f, vlgh kbfy{sf] pTvgg, jfo'kbif0fh:tf jftf/0fLo ;d:ofn] x/]s lbg ;d:of k}bf u/fO/x]sf] 5 .
   "                                |"
jftfj/0f ljgfzsf plNnlvt sf/0fn] g} hnjfo' kl/jt{g, af9L, klx/f], dxfdf/L, clgsfnh:tf k|sf]kn]
dflg;nfO{ cfqmfGt kl//x]sf] 5 . jftfj/0fLo kl/jt{g / k|sf]ksf 36gfsf] pTklQsf] sf/s k|slt b]lvP
                                                                                         [
klg To;df dflg;sf] 7"nf] e"ldsf /x]sf] 5 .
dflg; klg jftfj/0fsf] cleGg cªu xf] . t}klg dflg;n] g} jftfj/0fsf ;Dk"0f{ tŒjnfO{ k|efljt kf/]sf]
5 . kl/0ffd:j¿k w]/} k|sf/sf k|sf]ksf] hf]lvd a9fPsf] 5 . To:tf s]xL hf]lvd lgDgcg';f/ 5g M
s= jfo'd08ndf pTkGg x'g] hf]lvd
sfa{g 8fOcS;fO8, sfa{g df]gf]cS;fO8, gfO6«fhg cS;fO8, ;Nkm]6, Snf]/f]km n'/f] sfa{g, xfO8«fhg
                                                   ]                                             ]
cS;fO8, w"nf], w"jf“, ljiffQm /;fog cflb Uof; tyf tŒjx¿sf] j[l4n] jfo'kbif0f w]/} a9]sf] 5 .
                                                                             |"
jfo'd08ndf sfa{g8fOcs;fO8, ldy]g, xfO8«sfa{g cflb a9]/ k[YjLsf] tfkqmd a9b} uPsf] 5 . To;}u/L
                                                ]
Snf]/f]km n'/f] sfa{g a9]/ cf]hf]g txsf] ljgfz eO/x]sf] 5 . o:tf jftfj/0fLo ;d:ofsf sf/0f cltj[li6,
cgfj[li6, cDnjiff{, ;'Vvf jf v8]/L, cf“wL– t'kmfg, Hjf/ef6f, dxfdf/Lh:tf k|sf]ksf] pTklQ x'g, lxdgbL
                                                                                            ]
klUng], lxdtfn ljikmf]6 x'g, af9L klx/f] cem 8/nfUbf] x'g] ;Defjgf ljåfgx¿n] atfPsf 5g . jfo'
                                ]
k|bif0fn] k|fs[lts jiff{;d]t k|blift eP/ xfdLn] lkpg] :jR5 kfgLsf] ;|ft;d]t b"lift x'G5 .
   "                               "                                    ]
v= hnd08ndf pTkGg x'g] hf]lvd
jftfj/0fLo k|bif0fn] hnk|bif0fnfO{ klg k|efljt kf5{ . s]xL bzscl3;Dd To;} lkpg ;lsg] kfgL clxn]
               "             "
k|bif0f a9]sf sf/0f kfgL pdfn]/ / lkmN6/ u/]/ dfq lkpg ;lsg] cj:yf cfPsf] 5 .
   "
jgljgfz, kfgLsf] d"xfgdfly cltqmd0f, kmf]xf]/d}nf pT;h{g, gbLdf 9n ld;fpg]h:tf sf/0fn] hnk|bif0f "
w]/} a9]sf] 5 . sL6gfzs tyf /;fogsf] ld>0fn] ;txL / e"ldut kfgL k|blift ePsf] 5 . ;fy}
                                                                                "
jfo'kbif0fsf sf/0f x'g] cDnLo / b"lift jiff{n] hnk|bif0fnfO{ z[ªvnfa4 agfPsf] 5 . o;sf ;fy}
      |"                                               "             
k|fs[lts ¿kdf cfpg] jiff{, af9Lklx/f] cflb sf/0faf6 pTkGg kmf]xf]/ ldl;P/ jfo', df6f], gbL, tnfp tyf
cGo ;txL kfgLsf ;|ft k|blift eP/ kfgLsf] u'0f:t/ x|f; eO/x]sf] 5 .
                     ]     "
u= e"d08ndf pTkGg x'g] hf]lvd
jftfj/0f ljgfzn] hldgsf] kl/l:yltsLo k|0ffnLdf klg g/fd|f] c;/ kf/]sf] 5 . jfo' / hnk|bif0fsf]
                                                                                       "
                                                                                             21
z[ªvnfa4 k|efj e"lddf klg k5{ . l;“rfOsf nflu k|of]u x'g] b"lift kfgL, sL6gfzs cf}iflw / /f;folgs
   
dnsf] k|of]un] kfgL / jfo';u} e"ldsf] pa{/sTjdf x|f; cfp“5 . jgljgfz / kfgLsf] ;|ft ;'ssf sf/0f
                           “                                                        ]    ]
d?e"dLs/0f a9]/ v]tLof]Uo hldg ?vf] eP/ vfBfGg pTkfbgdf x|f; cfpg] k|lqmof rln/x]sf] 5 .
                 jftfj/0f ljgfzaf6 pTkGg k|sf]ksf 36gf
jftfj/0f ljgfzn] x/]s If]qdf hf]lvd a9fp“5 . jfo', hn, e"ld k|bif0fsf] z[ªvnfn] k[YjLsf x/]s ;|ftdf
                                                                    "                            ]
k|lts"n k|efj kfg]]{ x'bf k|f0fL, jg:klt / dflg; :jo+ k|sf]ksf ljleGg 36gfaf6 kLl8t x'g] qmd a9l9/x]sf]
                       “
5 . To;}n] jftfj/0f ljgfznfO{ g} k|sf]ksf] hf]lvd a9fpg] k|dv sf/s dfGg ;lsG5 . jftfj/0f
                                                                      '
ljgfzsf sf/0f pTkGg x'g] k|dv k|sf]ksf 36gfnfO{ lgDgcg';f/ lng ;lsG5 M
                                   '
   af9L M k[YjLsf] pi0fLs/0f / jgljgfzsf sf/0f lxdgbL klUng], lxdtfn
   ljikmf]6 x'g, cltj[li6, v08j[li6 tyf e"Ifo a9]/ af9Lsf] k|sf]kdf j[l4 x'G5 .
               ]

   klx/f] M clgof]lht e"pkof]u / jgljgfzn] e"Ifo
                                                                           klx/f]            af9L
   a9fp“5 / cltj[li6n] klx/f]sf] hf]lvd a9fp“5 .
   dxfdf/L M kmf]xf]/d}nfsf] Joj:yfkg gx'Fbf, kfgLsf
   ;|ft k|blift x'Fbf / af9L, klx/f], clgsfn, e'OFrfnf]h:tf
      ] "

   k|sf]ksf 36gf j[l4 x'Fbf dxfdf/L a95 .                                                 dxfdf/L
   v8]/L tyf vfB c;'/Iff M v8]/L, hnk|bi" f0f, jgljgfzh:tf sf/0fn]
   d?e"dLs/0f a9g, e"ldsf] pa{/sTjdf x|f; cfpg] x'bf vfBfGg pTkfbg 36]/
                   ]                               “
   clgsfn nfU5 . o;af6 ef]sd/L / s'kf]if0fsf] hf]lvd a95 .
   x'/Latf; M jfo'kbi" f0f / hnjfo' kl/jt{gsf lqmofk|ltlqmofn] k[YjLsf]
                      |
   pi0fLs/0f;“u} jfo'sf] ;+/rgf tyf axfj ultdf kl/jt{g cfP/ x'/Latf;,                       v8]/L
   cfFwLsf 36gfdf j[l4 x'G5 h;n]] ljgfzsf/L ¿k wf/0f u5{ .
   zLtnx/ / n" M jfo'sf] ;+/rgf / ultdf cfpg] kl/jt{gn] zLtnx/ /
                                             tftf] nx/ -n"_ sf] k|sf]k lg/Gt/
                                             a9b} uPsf] 5 .
                                                                                         x'/Ljtf;
                                             o;k| s f/ jftfj/0f ljgfzaf6
                                             k|sf]ksf ljleGg 36gfsf] pTklQ x'g]
                                             tYo k|i6 x'G5 . To;}n] xfdLn] cfkmgf]
                                             jl/kl/sf] jftfj/0f ;+/If0f /
                                             k|fs[lts ;|ftsf] ;+/If0fdf Wofg lbg'
                                                         ]
                                             h?/L x'G5 .
22
hnjfo' kl/jt{g / k|sf]kaLrsf] ;DaGw
hnjfo' kl/jt{g s] xf] <
pBf]u snsf/vfgf, oftfoftsf ;fwg / ljleGg
cf}hf/ rnfpg, b}lgs vfgf ksfpg / cfuf]
afNg k|of]u x'g] k]6fn, l8h]n, d§Lt]n, vlgh
                     «]
sf]Onf, bfp/f cflb OGwg aNbf lg:sg] sfa{g
8fOcS;fO8 / cGo ljleGg Uof;sf] j[l4sf
sf/0f jfo'kbif0f w]/} a9]sf] 5 . jfo'd08ndf
               |"
vf;u/L sfa{g 8fcOcS;fO8, gfO6«; cs;fO8,
ldy]g, xofnf] sfa{G;, ldy]g / hnjfiksf] j[l4
x'bf ;"osf] k|sfz / tfk k[YjLlt/ cfpg;Sg] t/
  “     {
k[YjLaf6 cGtl/Iftkm{ kmls{g g;Sg] cj:yf pTkGg
x'G5 . o;/L aflxl/g gkfPsf] tfk klg k[YjLlt/
g} kmls{g] x'bf k[YjLsf] tfkqmd a95 / To;n]
             “
hnjfo'sf] lgoldt ultljlwdf k|lts"n k|efj
kf5{ . kl/0ffd:j?k k[YjLsf] hnjfo' kl/jt{g
x'g] qmd cufl8 a95 . hnjfo' k[YjLsf] tfkqmd
a9fpg of]ubfg lbg] tL Uof;nfO{ xl/tu[x Uof;
elgG5 .
hnjfo' kl/jt{gsf] sf/0f
k[YjLsf] tfkqmd lg/Gt/ a9g' g} hnjfo'' kl/jt{gsf] k|dv sf/0f xf] . ljZjJofkL tfkqmd j[l4sf sf/0f
                                                      '
jfo'd08ndf c:jefljs kl/jt{g eP/ k[YjLsf] hnjfo'df kl/jt{g eO/x]sf] j}1flgsx¿sf] egfO 5 .
jfo'd08ndf a9]sf] xl/tu[x Uof;n] ;"oaf6 k[YjLtkm{ cfpg] k|sfz / tfknfO{ e";tx;Dd cfpg lbG5 t/
                                    {
k[YjLaf6 k/fjt{g eP/ jfo'd08naf6 aflx/ hfgaf6 /f]s/ cfkm"df ;~ro u5{ / k'gM k[YjLlt/}
                                                           ]
kmsf{OlbG5 . o;/L kmls{Psf] tfksf sf/0f k[YjLsf] tfkqmd j[l4 u5{, h;nfO{ ljZjJofkL pi0fLs/0f
elgG5 .
hnjfo' kl/jt{gsf] k|efj
g]kfndf hnjfo' kl/jt{gaf6 kg]{ k|efjsf af/]df cflwsfl/s cWoog / cg';Gwfg x'g ;s]sf] 5}g .
clxn];Dd o; ljifodf s]xL k|fljlws ljZn]if0f eP klg o;n] g]kfnL ;dfh tyf ;d'bfodf s:tf] k|efj
kf/]sf] 5 eg]/ cg';Gwg x'g ;s]sf] 5}g . t}klg xfn;Dd b]lvPsf ljZjJofkL k|efj, j}1flgsx¿sf]

                                                                                          23
cWoogsf] glthfcg';f/ g]kfndf hnjfo' kl/jt{gsf] lgDgcg';f/ k|efj kg]{ b]lvPsf] 5 M
df};ddf c;Gt'ng M            k[YjLdf tfkqmd j[l4 x'bf jiff{sf] :j?kdf kl/jt{g cfp“5 . PsfPs 3gf jiff{
                                                   “
x'g, v08j[li6 x'g, Ps}l5gdf cl;gf kg], x'/L rNg]h:tf 36gf x'g' o;sf pbfx/0f x'g . udL{ dlxgfdf tftf]
   ]             ]                    {
xfjf -n"_ / hf8f] dlxgfdf zLtnx/ cem a9L rNg] ;efjgf klg a9b} hfG5 .
lxp“sf] e08f/ l/lQg] M g]kfnsf] lxdfnL If]qdf ;bfaxf/ lxp“ hld/xG5 . Tof] lxp“ g} xfd|f gbLdf
aUg] kfgLsf] k|dv ;|ft xf] . t/ tfkqmd a9]/ lxp“ l56f]–l56f] klUnPdf lxp“sf] If]qkmn 36b} uP/
                '    ]
eljiodf kfgLsf] cefj x'G5 . o;/L lxp“sf] e08f/ l/lQPdf lxdfnL If]qsf] kl/l:yltsLo k|0ffnL klg
c;Gt'lnt x'G5 .
af9Lsf] ;Defjgf M          lxdfnL vf]rx¿df lxp“ klUnP/ kfgL hDbf kf]v/Lsf] pTklQ x'G5 . To:tf
                                     “
kf]v/LnfO{ lxdtfn elgG5 . lxdtfndf kfgLsf] dfqf a9]kl5 tfn k'm6]/ tNnf] If]qdf 7"nf] af9L hfG5 /
k|sf]ksf] ¿k lnG5 . lxdtfn h'g;'s} ;dodf klg km'6g;Sg] ePsfn] kxf8sf a];L / t/fO{df af9L cfp“5
                                                                       “
/ hgwgsf] Iflt u5{ .
;d'b| ;txdf j[l4 M          ;fdfGotof ;d'bsf]   |
;tx a9]/ s] g} km/s k5{ eGg] ul/G5 . t/ ;d'b,       |
e"ld / hnjfo'aLr cGof]Gofl>t ;DaGw /x]sf]
x'G5 . To;sf ;fy} ;d'bLlsgf/ g} ljZjsf] ;a}eGbf
                       |
a9L dflg;sf] a;f]af; ePsf] If]q klg xf] . k[YjLsf]
tfkqmd a9]/ sf/0f cG6f6L{sf, cfs{6Ls, w|jLo   '
If]q / lxdfnL If]qsf] lxp“ PsfPs klUng] qmd
a9]sf] 5 . To;/L lxp“ klUnP/ ag]sf] kfgL ;d'bdf   |
ldl;G5 / ;d'bdf kfgLsf] ;tx a95 .
               |
;d'bsf] ;tx %) ;]lG6ld6/ dfq a9]df ld>,
          |
aªunfb]z, rLg, gfOh]l/of, ef/t, xNof08h:tf
d'nssf s/f]8f}“ dflg; a;f]af; ePsf] If]q 8'Ag]5 .
    '
;d'bsf] kfgL ! ld6/ a9]df ;d'bL 6fk'sf] ¿kdf
      |                          |
/x]sf] blIf0f Pl;ofsf] dflNbE; eGg] b]z k"0f{
¿kn] ;d'bdf 8'A5 . To;}u/L aªunfb]zsf] !*
            |
k|ltzt e"ld ;bfsf nflu ;d'bdf ljno x'g5 .
                               |             ]
TolQdfq geP/ ;d'bL kfgLsf] jfliks/0f w]/} x'g,
                     |                          ]
;d'bL jftfj/0fdf kl/jt{g cfP/ x'/Latf; tyf cf“lwa]x/L rn]/ hgwgsf] Iflt x'g] ;Defjgf klg a95 .
        |
v]tLkftLdf k|efj M              hnjfo' kl/jt{gsf sf/0f jiff{ x'g] ;dodf kl/jt{g x'G5 . kl/0ffd:j?k

24
xfdLn] /f]Kg] wfg, ds}, ux', kmfk/, sf]bf] / cGo gub]afnLsf] pTkfbg sd x'G5 . udL{ w]/} a9b} hf“bf
                           “
sL/fkm6ofªuf / /f]usf hLjf0f'sf] klg j[l4 eP/ v]tLkftLdf klg To;sf] k|efj k5{ / vfBfGg pTkfbg
              |
sd x'G5 .
hnjfo' kl/jt{gsf cGo y'k}| k|efj x'g;Sg] j}1flgsx¿sf] egfO /x]sf] 5 . hnjfo' kl/jt{gaf6 k|fs[lts
jftfj/0f, k|fs[lts ;|ft, h}ljs ljljwtf, v]tLkftLnufot dfgjhLjgsf x/]s ultljlwdf kl/jt{g cfpg]
                      ]
pgLx¿sf] egfO /x]sf] kfOG5 . To;}n] xfdL;“u ljZjJofkL ¿kdf r]tgf clej[l4 ug]{ ;do Hofb} yf]/} 5 .
cfh}blv xfdLn] ;d:of ;dfwfgtkm{ nfUg' kg]{ ePsf] 5 . hnjfo' kl/jt{gsf k|efjnfO{ sd ug{ :yfgLo
      ]
;|ft, ;fwg, ;Lk / k|ljlwsf] pkof]u ug'{ k5{ .
   ]
              hnjfo' kl/jt{gsf] k|efj Go"gLs/0fsf pkfo
hnjfo' kl/jt{gsf] d'Vo sf/0f cf}Bf]lus ljsf; g} xf] . To;}n] cf}Bf]lus d'nsx¿af6 eO/x]sf] sfa{g
                                                                          '
8fOcS;fO8 / cGo xl/tu[x Uof;sf] pTkfbg sd ug{ cGt/f{li6«o ¿kdf bafj lbg' h?/L 5 . o;sf
nflu ljleGg ;ª3;+:yf / ljsf;f]Gd'v d'nssf ;/sf/x¿ nfluk/]sf klg 5g .
                                        '
hnjfo' kl/jt{gsf sf/s tTj dflgPsf] xl/tu[x Uof;sf] pTkfbg 36fpg' xfd|f nflu lgs} sl7g 5 .
t}klg xfdLn] ;–;fgf sfd u/]/ klg xl/tu[x Uof;sf] pT;h{g 36fpg ;S5f}“ eg] hnjfo' kl/jt{gsf]
k|efjaf6 ;'/lIft /xg] ;fdfGo pkfox¿ ckgfpg ;S5f}“ . To;sf nflu xfdLn] lgDg sfo{ ug/]/ o;sf]
k|efj Go"g ug{ of]ubfg lbg'k5{ M
   bfp/f, uf]a/sf ufO“7f, d§Lt]n, l8h]n, k]6f6, vlgh sf]Onfsf] ;§f lah'nL, uf]a/Uof;, ;f}opmhf{sf]
                                            «]                                            {
   k|of]u a9fpg'k5{ .
   v]taf/Ldf kfOg] jg:kltsf k|hflt / jg, jGohGt', l;d;f/h:tf k|fs[lts ;|ftsf] ;+/If0f ug'k5{ .
                                                                         ]               {
   vfg]kfgLsf] ;|ftsf] ;+/If0f ug]{ / To;sf] ;/;kmfOdf Wofg lbg] ug'k5{ .
                  ]                                                 {
   v]tLkftL ubf{ w]/} kfgL grflxg] / l56} pTkfbg x'g] vfnsf vfBfGg afnL nufpg' k5{ .
   Psk6s k|of]u ePsf] s'g} klg j:t' k'gM k|of]u ug{ ;lsg] cj:yf;Dd kmof“Sg' x'bg jf k'gM k|of]u
                                                                               “}
   ug'{k5{ .
   hnjfo' kl/jt{gaf6 af9L, klx/f], /f]usf] dxfdf/Lh:tf k|sf]k pTkGg x'g] ePsfn] To:tf k|sf]kaf6 aRg
   k"j{tof/L ug'{k5{ ..
   hnjfo' kl/jt{gsf sf/0f kfgLsf] ;|ft ;'Sg] ;Defjgf /x]sf] 5 . To;}n] kfgLsf] b}lgs k|of]u ug]{ xfd|f]
                                     ]
   cfr/0fdf kl/jt{g u/L ;s];Dd kfgLsf] k|of]u sd ug]{ afgL a;fpg'k5{ .
   k[YjLsf] tfkqmd a9g] qmddf /f]usf hLjf0f' / sL/fsf gof“ k|hfltsf] pTklQ / ljsf; x'g] ePsfn]
   ltgsf] lgoGq0f ug{ /f;folgs cf}iflwsf] k|of]u 36fP/ h}ljs ljlw jf h8La'6Lsf] k|of]u ug]{ :yfgLo
   1fg / ;Lksf] pkof]u ub}{ To:tf 1fg, ljlw / ;LknfO{ cGo ;d'bfo;Dd lj:tf/ ug'{ k5{ .

                                                                                                25
af9L / o;af6
    aRg] pkfo
g]kfnsf] k"jsf] d]rL gbLb]lv dxfsfnL;Dd ;fgf
             {
/ 7"nf u/]/ sl/a ^ xhf/ gbL aU5g . b]zsf]
s"n If]qkmndWo] sl/a !& k|ltzt e"efu
;bfaxf/ lxp“ hDg] pRrxdfnn] 9fs]sf] 5 .
lxp“ hDg] lxdfn g]kfnsf] t/fO{ / ef/tsf]
7"nf] e"efusf nflu :jR5 kfgLsf] k|dv ;|ft xf] . pRr lxdfno kj{t / cem rLgsf] :jzfl;t ltAatdf
                                     '    ]
pTklQ eP/ g]kfn x'b} aUg] gbLn] ef/t / aªunfb]zsf s/f]8f}“ dflg;nfO{ kfgLsf] cfk"lt{ u5{g .
                      “
s/f]8f}“ dflg;nfO{ :jR5 vfg]kfgL pknAw u/fpg] o; lxdfnL d'nsdf x/]s jif{ af9L / klx/f]n] hgwgsf]
                                                               '
7"nf] Iflt u5{ . oxf“ jflif{s ;/b/ !,%#) ldlnld6/ jiff{ x'G5 / ljgfzsf/L af9L cfp“5 . g]kfn af9L,
klx/f]h:tf hnpTkGg k|sf]ksf] cTolws hf]lvddf /x]sf] d'ns dflgG5 . ljZjsf b'O{ ;o d'nsdWo]
                                                             '                                '
hnpTkGg k|sf]ksf] hf]lvddf g]kfn #) cf}“ :yfgdf k/]sf] 5 . g]kfndf af9L / klx/f]af6 jif]gL ;fnfvfnf
                                                                                        {
@#@ dflg;sf] Hofg hg] u/]sf] 5 .
af9L s] xf] <
af9L lg/gt/ jiff{ ePkl5 cfpg] x'bf o;nfO{ hnpTkGg k|sf]k elgG5 . g]kfndf k|To]s jif{sf] h]7
                                       “
dlxgfsf] bf];f] ;ftfb]lv dg;'gL jiff{ ;'? eP/ ebf}sf] clGtd;Dd /xG5 . o; ;dodf aªufnsf] vf8Laf6
             |
cfpg] dg;'gL jfo'n] kfgL kf5{ . jiff{ ePsf] kfgL hldgdf htftt} km}ln“b} aU5 . lxp“bdf klg kfgL aUg]
gbLdf dfq xf]Og, ;'s/ vªuªu ePsf vx/] / ;–;fgf vf]nf jf v]N;fvf]N;Ldf klg pln{P/ kfgL aU5 .
                       ]     | 
kf]v/L, tfntn}of, bnbn] e"ld / l;d;f/ If]qdf ;d]t kfgLsf] 5]nf]vnf] x'G5 . lg/Gt/ 7"nf] em/L k/]/
                                                                     ]
au]sf] kfgLdf df6f], 9'ªuf, emf/kfth:tf j:t' ldl;“bf kfgL wldnf] x'G5 eg] kfgLsf] dfqf / aUg] ult klg
                         
tLj| x'G5 . o;/L vx/], vf]nf jf gbLdf kfgL a9]/ vf]nfdf c6fpg ;Qm}g . a9]sf] kfgL gbLsf] lsgf/,
s'nf] jf gx/sf] l8n gf3]/ aflx/ aU5 jf lsgf/ s6fg ug{ yfN5 . o;/L c;fdfGo lsl;dn] kfgLsf] :t/
a9]/ s6fg / 8'afg ub}{ gbL / vf]nfdf pln{g] kfgLsf] tLj| a]usf] cj:yfnfO{ g} af9L elgG5 .
af9Lsf] k|sf/
g]kfnsf] ;Gbe{df af9LnfO{ lgDgcg';f/ tLg k|sf/df juL{s/0f ug{ ;lsG5 M
gbL–af9L M lgoldt ¿kdf kfgL aUg] 7"nf, ;fgf / dWod vfnsf gbLdf jiff{sf]
;dodf cfpg] af9LnfO{ gbL–af9L elgG5 . o:tf] af9Ln] gbLsf] lsgf/df /x]sf
v]tLof]Uo e"ld / ufp“3/df Iflt k'¥ofp“5 . 7"nf gbLdf cfpg] af9L ;fdfGoh:tf]
nfu] klg hgwgsf] ljgfz ug]{ Ifdtf klg 7"nf] x'G5 .
cfsl:ds af9L M d';nwf/] jiff{ x'bf ;txdf Psf]xf]l/P/ au]sf] kfgL vf]N;fvfN;L x'b} vx/]df k'u/
                                         “                                           “             ]
Psf]xf]l/G5 . slxNo} kfgL gaUg] vx/] vf]nfdf PsfPs cfpg] o:tf] af9LnfO{ cfsl:ds af9L elgG5 .
To;}u/L dflyNnf] If]qdf /x]sf] kf]v/L km'6/ cfpg] af9LnfO{ klg cfsl:ds af9L elgG5 . o:tf] af9L 5f]6f]
                                           ]
;dodfq cfp“5 / s]xL ;dokl5 vf]nf] km]l/ k'/fg} cj:yfdf x'G5 .
26
;lDdl>t af9L M afn'jf, 9'ªuf–df6f], emf/kft, af]6la?jf, cflb ldl;Psf] n]bf] af9LnfO{ u]uØfgL tyf
                                                                                       |
;lDdl>t af9L elgG5 . o; k|sf/sf] af9L Hofb} ljgfzsf/L x'G5 . ;lDdl>t af9Ldf k/]sf dflg;,
3/kfn'jf hgfj/ tyf jGohGt' hLljt /xg' c;Dejh:t} x'G5 .
af9L cfpg] sf/0f
af9L cfpg' Psk|sf/sf] k|fs[lts k|lqmof xf] . t/ dfgjLo sf/0fn] klg af9L cfpg]
u/]sf] 5 . To;}n] af9L cfpg] k|dv b'O{ sf/0f dflgPsf 5g M
                                '
k|fs[lts sf/0f
3gf jiff{ jf cltj[li6 M jiff{ af9Lsf] k|dv k|fs[lts sf/0f xf] . gbLsf] lz/
                                         '
tyf hnfwf/ If]qdf 7"nf] jiff{ ePdf gbL vf]nfdf kfgLsf] dfqf / ult a9]/ af9L
cfp“5 .
e"Ifo tyf klx/f] M lxdfn / kxf8df klx/f] uP/ /f]lsPsf] gbLsf] af“w km'6bf    
af9L cfp“5 . kxf8sf] le/fnf] hldg jf 9'ªufdf6f] em/]/ gbL y'lgG5 / dflyNnf]
                                            
If]qdf 7"nf] kf]v/L aG5 . klx/f]n] agfPsf] To:tf af“w hd]sf] kfgLsf] bafan] km'6/ ljzfn af9L cfp“5 .
                                                                                ]
lxdtfn lj:kmf]6 M g]kfnsf] lxdfnL If]qdf y'k}| lxdtfn 5g . tL lxdtfndf lxp“ klUnP/ kfgL hDdf
eO/xG5 . To;/L hd]sf] kfgL aflx/ lg:sg gkfp“bf To;sf] rfkn] hldg km'6/ tfn ljikmf]6 x'G5 /
                                                                                  ]
af9Lsf] cfp“5 .
dfgjLo sf/0f
jgljgfz M kxf8L If]qdf x'g] jgljgfzn] e"Ifo a9fp“5 . jgljgfzn]
df6f]sf] kfgL ;f]:g] Ifdtfdf 36fp“5 / ;fdfGo e"Ifon] klg ljgfzsf/L
¿k lnG5 . jgljgfzsf sf/0f klx/f] uP/ af9Lsf] hf]lvd a95 .
cJojl:yt e"pkof]u M k/Dk/fut e"pkof]usf] k|jl[ Q tyf
v]tLk|0ffnL / j:t'efpsf] clt r/Lr/gsf sf/0f klg e"Ifo eP/ /
klx/f] w]/} uP/ af9Lsf] hf]lvd a9b} uPsf] 5 .
gbLsf] cltqmd0f M gbLsf] axfjdfu{ jf au/df lgdf{0f ul/Psf ljsf;sf ;+/rgf, dflg;sf]
a;f]af;sf] j[l4h:tf sf/0fn] kfgLsf] lgsfzdf cj/f]w u/]/ af9Lsf] hf]lvd a9fPsf] 5 .
af9Laf6 x'g] Iflt / k|efj
g]kfndf af9Laf6 jif]gL ;of}“ dflg;sf] d[To' x'g] u/]sf] 5 . sl/a !^ xhf/ dflg; 3/af/ljxLg x'g] u/]sf
                     {
5g . xhf/f}“ la3f v]tLof]Uo hldg s6fg / 8'afg eP/ s/f}8f}“ ¿k}of“a/fa/sf] Iflt x'g] u/]sf] 5 . af9Ln]
l;“rfO ug{ agPsf] gx/ / ;8s, k'n, vfg]kfgLsf] d'xfg jf ljt/0f kfOk, hnljB't of]hgfh:tf ljsf;sf
;+/rgfnfO{ Iflt k'¥ofp“5 . af9Ln] 3/kfn'jf hgfj/df klg aufP/ Iflt u5{ . g]kfndf jif]gL t/fO{sf]
                                                                                            {
clwsf+z pa{/ / v]tLof]Uo e"ld s6fg / 8'afgaf6 Ifltu|:t x'g] u/]sf] 5 .
af9Ln] dflg;nfO{ ljleGg k|sf/n] Iflt k'¥ofp“5 . To:tf Iflt / k|efj lgDgcg';f/ 5g M
dfgjLo Iflt M af9Ln] gbL lsgf/sf ufp“df s6fg / 8'afg u/]/ Iflt k'¥p“5 . sltko cj:yfdf
dflg; efUg g;s]/ af9Ln] aufp“5 . g]kfndf x/]s jif{ af9L / klx/f]df k/]/ ;fnfvfnf @#@ hgf
                                                                                               27
dflg;sf] Hofg hfg] u/]sf] 5 .
cfly{s Iflt M g]kfndf af9L / klx/f]df k/]/ k|To]s jif{ sl/a &)
s/f]8 ?k}of“ a/fa/sf] Iflt eO/x]sf] cg'dfg 5 . ;/sf/L tYofªsdf
af9L / klx/f]af6 ePsf] IfltnfO{ Ps} 7fp“df /flvPsf sf/0f osLg
tYofªs lgsfNg ;ls“g] cj:yf eg] 5}g .
k|fs[lts tyf jftfj/0fLo Iflt M af9Ln] jgdf kfOg] h8La'6L, 3f“;, bfp/f, sf7 tyf cGo jGo
;|ft aufP/ / k'// gi6 u5{ . o;af6 k|fs[lts jftfj/0fdf Iflt k'U5 eg] dflg;nfO{ cfjZos kg]{
   ]                ]
k|fs[lts ;|ftsf] cefj x'G5 .
              ]
;fdflhs k|efj M af9Ln] 3/v]t aufP/ lj:yflkt ePsf dflg;n] a:g] vfg] / sfd ug]{ 7fp“
kfp“bgg . pgLx¿sf] a;f]af; / hLljsf]kfh{gsf] plrt Joj:yf gePdf ;fdflhs ul/aLdf j[l4 x'G5 /
      }
;fdflhs ljrng k}bf eP/ åGåsf] pTklQ x'G5 . n'6kf6, rf]/L–
8s}tLh:tf ;fdflhs ck/fwdf j[l4 klg x'g] ;Defjg x'G5 .
hg:jf:Yodf k|efj M gbLdf af9L cfp“bf kmf]xf]/ kfgL ldl;Psf]
x'G5 . kmf]xf]/ kfgL ufp“a:tLdf k;]/ s'jf, Ogf/, 6oaj]n, kf]v/Lsf
                                                          '
vfg]kfgLsf ;|ftnfO{ b"lift agfp“5 . o:tf] k|blift kfgLsf sf/0f sdnlkQ,
                ]                            "
emf8fkvfnf cflb dxfdf/L km}lnP/ hfg:jf:Yodf k|lts"n k|efj k5{ .
af9Lsf] Joj:yfkg
af9Ln] ljz]ifu/L gbL lsgf/sf ufp“, a:tL, v]tLof]Uo e"ld, 3/kfn'jf hgfj/ / dflg;af6 lgdf{0f ul/Psf
;8s, k'n, 3/h:tf ef}lts ;+/rgfnfO{ aufP/ jf 8'afP/ Iflt k'¥ofp“5 . af9Ln] Ps JolQm tyf
kl/jf/nfO{ dfq Iflt gu/]/ cf;kf;sf ;a}nfO{ k|efljt kf5{ . To;}n] af9Laf6 aRg af9Lsf] hf]lvd
Go"gLs/0f / k"jtof/Lsf sfd ug'{ k5{ . l5d]ssf ;a} dflg; ldn]/ ;fd'bflos ¿kdf hf]lvd Go"gLs/0f
                {
/ k"jtof/Lsf sfd ug'{ o;af6 aRg] pQd pkfo xf] .
      {
af9Laf6 aRg ug'kg]{ k"jtof/L
               {       {
af9Lsf] k|sf]kaf6 aRg w]/} k|sf/sf k|fljlws tyf ;fw/0f sfd ug'k5{ . To:tf sfddWo] s]xL sfd
                                                                 {
lgDgcg';f/ 5g M
hgr]tgf clej[l4 M af9Lsf] k|efj Go"g ug]{ pkfosf af/]df
hgr]tgf clej[l4 ug'{ k5{ . ;d'bfosf] ;xeflutfdf k"jtof/Lsf
                                                      {
sfd ug{ af9L s] xf] < o;n] s:tf] Iflt u5{ < Iflt 36fpg s]
ug'k5{ < af9L cfpg' cl3, cfPsf] ;dodf / To;kl5 s] ug]{
   {
eGg] 1fg x'gk5{ . To;}n] cfk"m, kl/jf/ / 5/l5d]sdf k"jtof/Lsf
            '                                           {
sfd ug{ hgr]tgf clej[l4 / af9Lsf] ;fdgf ug]{ Ifdtfsf]
ljsf; ug]{ sfd ug'k5{ . o;sf nflu ljBfnodf cEof; ug],
                     {                                      {
tflnd / k|sf]k Joj:yfkg;DaGwL hfgsf/L lng] sfd ;xof]uL x'G5g .
hf]lvdsf] klxrfg tyf Go"gLs/0f M cfkmgf] ufp“, ljBfno ePsf] 7fp“df s:tf] af9L cfp“g;S5
/ s:tf] dfqfdf Iflt k'¥ofpg ;S5 eGg] cg'dfg cg'dfg ug'{ k5{ . uPsf jif{x¿df cfPsf] af9L / To;n]
28
k'¥ofPsf] Ifltsf], jt{dfg ;dodf cfPsf] kl/jt{g, ;d'bfosf] Ifdtfh:tf ljleGg ljifosf] cWoog u/]/
hf]lvd klxrfg / Go"gLs/0fsf sfd ug'k5{ .  {
gbLsf] cltqmd0f lgoGq0f M ul/an] dfq xf]Og, wgL / x'gvfg]x¿n] klg gbLlsgf/ cltqmd0f ug]{
                                                                  ]
u/]sf] kfOG5 . gbLsf] lsgf/ cltqmd0f x'bf af9Lsf] kfgL aUg] 7fp“ gx'bf s6fg / 8'afg a9]/ hgwgsf]
                                            “                         “
Iflt x'g] u/]sf] 5 . To;}n] af9Laf6 x'g] Iflt lgoGq0f ug]{ klxnf] tl/sf eg]s} gbLlsgf/dfly eO/x]sf]
cltqmd0f lgoGq0f ug'{ xf] .
t6aGw lgdf{0f M gbLsf] tLj| axfjaf6 x'g] s6fg / 8'afg lgoGq0f ug{ gbLslgf/df t6aGw lgdf{0f ug'{
k5{ . ;–;fgf t6aGwsf] lgdf{0f :yfgLo ;|ftsf] pkof]uaf6 / 7"nf t6aGwsf nflu cfw'lgs k|ljlwsf]
                                              ]
k|of]u ug'{kg]{ x'G5 .
    af9Låf/f Iflt x'g;Sg] ;–;fgf af“wsf nflu afn'jfsf]
    af]/f, af“;sf ef6fsf] af/ unfpg' k5{ .
    7"nf af“wsf nflu tf/hfnLdf 9'ªuf e/]/ t6aGw
                                        
    lgdf{0f ug'{ k5{ .
    e"Ifo eO/xg] gbL cf;kf;sf 8f“8f–kfvfdf j[If/f]k0f
    u/L le/fnf] kfvf]df ux|f agfpg' k5{ .
    klxn] af9Ln] Iflt k'¥ofPsf] 7fp“sf] hf]lvd ljZn]if0f
    u/L eljiodf x'g;Sg] Iflt sd ug{ :yfgLo 1fg / k|ljlwcg'¿k hf]lvd Go"gLs/0f ug'{ k5{ ..
    af9Låf/f Ifltu|:t e"ld jf au/sf] ;fd'bflos ¿kdf pkof]u u/]/ cfocfh{gsf sfd ug'{ k5{ .
    gbL lgoGq0fsf s'g} klg ljlw ckgfp“bf t6aGw;“u} j[Iff/f]k0f ug]{ / ;s];Dd af“; /f]k/ x'sf{pg ;s]
                                                                                      ]
    af“; a]r/ ;d'bfosf] cfDbfgL a9fpg ;lsG5 .
            ]
;'/lIft a;f]af; / vfg]kfgLM af9Laf6 aRg cfk"m a:g] 3/
agfp“bf lgDg s'/fdf Wofg lbg'k5{ M
   3/ / 3/kfn'jf ufOj:t'sf] uf]7sf] ;tx kfgL hDg] txeGbf
   cUnf] agfpg' k5{ .
   vfg] kfgLsf] wf/f jf 6oaj]n / zf}rfno af9L tyf 8'afgn]
                             '
   ge]6gu/L cUnf] kf/]/ / Ogf/df af9Lsf] kfgL gk:g]u/L jl/kl/sf]
         ]
   8Ln cUnf] kf/]/ agfpg' k5{ .
   kfgL hDg;Sg] xf]rf] e"If]qdf a;f]af;sf nflu 3/ agfOPsf] 5 eg] ufp“sf] ;a}eGbf xf]rf] 7fp“df kfgL
   hDg] / vfN8f] vg]/ lgsf; x'g] Joj:yf ldnfpg'k5{ .
   kmf]xf]/ kfgLsf] plrt lgsf; ldnfP/ ;/;kmfOsf] k|jGw ug'{ k5{ .
vfBfGg / cf}iflwsf] hf]xf] M af9L cfOxfn]df Ps jf b'O{ lbgsf]
nflu rflxg] vfgfsf] ;~ro ug'k5{ . ;s];Dd lrp/f, ljis'6h:tf
                              {
xn'sf vfBfGg, sk8f, cnxdk§Lh:tf k|fylds pkrf/ ug]{ cf}iflwsf]
jGbf]j:t ug'k5{ . o;sf ;fy} k|sf]kkLl8tsf] p4f/ / /fxtsf nflu
           {
;fd'bflos vfBfGg / cf}iflw e08f/sf] Joj:yf klgug'k5{ .
                                                  {

                                                                                            29
p4f/ tyf /fxt ;fdu|Lsf] Joj:yf M af9LkLl8tsf] p4f/sf
nflu 8'ªuf, nfOkm Hofs]6, 6fo/, 6oa, 8f]/L cflb ;lhn} e]6g ;lsg]
                                  '                      
7fp“df /fVg'k5{ .
c:yfoL lzlj/sf] aGbf]a:t M af9Ln]] 3/–uf]7 aufpg] jf 8'afg
ePsf ;dodf c:yfoL ¿kdf a:g ;'/lIft 7fp“df ;fd'bflos 3/ agfpg' k5{ .
k"jrtfjgL k|0ffnLsf] Joj:yf M af9L cfpg] df};ddf ;d'bfonfO{ af9L cPsf] r]tfjgL lbg]
    { ]
                                         k|0ffnLsf] :yfgLo Joj:yf ug'{ k5{ . gbLsf] d'xfg tyf dflylt/
                                         jiff{ ePdf Toxf“sf dflg;af6 va/ lng]] Joj:yfsf nflu
                                         pgLx¿;“u ;DaGw :yflkt ug[k5{ . To;}u/L gbLglhs} cUnf]
                                                                       "
                                         :yfgdf s'¿jf 3/ agfP/ ¿“ufnf] /fVg] Joj:yf klg ug{
                                         ;lsG5 . To;f] ubf{ gbLsf] kfgL a9bu/]sf] kfOPdf jf af9L
                                                                                 }
                                         cfpg] nIf0f b]lvPdf /“ufnf] a:g] dflg;n] l;67L, dfbn,
                                         9ofªuf, bdfxf cflb ahfP/ ufp“nnfO{ va/ ug]{ Joj:yf
                                                 |]                            ]
                                         ldnfp“bf af9L cfpg] 7fp“af6 efu]/ dflg; ;'/lIft :yfgdf
k'Ug;S5g / dfgjLo Iflt x'gaf6 /f]lsG5 . k"jrtfjgLsf nflu /]l8of] tyf 6]lnlehgaf6 k|zf/0f x'g]
                                               { ]
df};dL ;dfrf/ ;'g/ jiff{ / af9Lsf] ;Defjgfaf/] yfxf kfpg' k5{ . To;}u/L gbLsf] lgu/fgL ug{ ?“ufnf]
                    ]
/fVg] Joj:yf ug'k5{ . /“ufnf] a:g] JolQmnfO{ gbLsf] kfgLsf] ;txdf j[l4 ePdf jf gbLdf lxnf] df6f],
                  {
emf/kft au]sf] b]lvPdf, gbLsf] lz/af6 tLtf] uGw;lxtsf] l;/]7f] rn]df, gbLsf] cfjfh kl/jt{g ePsf]
cfef; ePdf ;a}nfO{ va/ ug{ ;lsfpg] .
o;/L af9L cfPsf] cg'dfg ul/Pkl5 af9Ln] k|efj If]qsf dflg;nfO{ ;'/lIft :yfgtdf n}hfg'k5{ .
af9L cfPsf] ;dodf s] ug]{ <
af9L cfPdf JolQmut / ;fd'bflos ¿kdf ljleGg sfd ug'k5{ . To:tf sfd lgDgcg';f/ x'G5g M
                                                       {
   3/df lah'nL / Uof; r'nf] ePdf lah'nLsf] nfOg / Uof; t'?Gt} aGb ug'k5{ .
                                                                        {
   k"jtof/Lsf ;fdfg / cfkmgf ax'dNo ;DklQsf] emf]nf lnP/ 3/sf] ‰ofn9f]sf aGb u/L ;'/lIft
      {                               "
   :yfgtkm{ efUg] .
   af9L cfPsf] If]qdf PSn] glx“8g] / ;jf/L;fwg grnfpg] .
                                  
   af9Ln] k|efljt kf/]sf] 7fp“sf] kfgL glkpg] .
   dlxnf, a"9fa"9L, s]6fs]6L, lj/fdL / czQmnfO{ ;'/lIft 7fp“df k'Ug ;xof]u ug'{ k5{ .
   af9Ldf k/]sf dflg;sf] p4f/ ug{ /]8qm;, k|x/L, ;]gf / cGo ;/sf/L lgsfodf va/ ug'k5{ .  {
   kLl8t JolQmnfO{ p4f/ ug], x/fPsf dflg;sf] vf]hL ug], 3fOt]sf] pkrf/ ug], lj:yflkt ePsf
                               {                          {                     {
   dflg;nfO{ a;f]af; u/fpg], pgLx?nfO{ vfg], a:g] / nufpg] n'ufsf] k|jGw ug]{ sfd ug'{ kg]{ x'G5 .
   af9laf6 ePsf] Ifltsf] k'gM:yfkg ug]{ / lj:yflkt kl/jf/sf] a;f]af;sf nflu ;/sf/L lgsfo;“u
   ;dGjo u/L sfd ug]{ sfo{ klg k5{g . o;sf nflu ljleGg If]qaf6 ;xof]u ;ªsng ug{ klg
   ;lsG5 . o:tf] ;xof]usf] b'?kof]u x'g gkfcf]; eGgsf nflu rgfvf] x'gk5{ .
                                                                      '

30
klx/f]sf] hf]lvd Go"gLs/0f
klx/f]sf] kl/ro
jghªun, v]taf/L, eL/kfvf, ufp“;x/, ;8ssf] 5]psf] le/fnf] hldg rls{P/, km'6/ jf wl:;P/
                                                                                    ]
Toxf“sf] df6f], 9'ªuf jf r§fg, jg:klt, cflb tnlt/ v:g] cyjf kfgL;“u ldl;P/ aUg] k|lqmofnfO{ klx/f]
                   
elgG5 . klx/f] hfg] qmddf 9'ªufdf6f] / r§fg pbud:ynaf6 tnlt/ v:b} jf aUb} uP/ tNnf] If]qsf] sd
                               
le/fnf] jf d}bfgdf y'lk|G5 . kxf8sf] dflyNNff] efu tnlt/ v:bf 5]p5fpsf] efu klg rls{gG5 / kfgLsf]
rfk jf k[YjLsf] u'?Tjfsif{0f ann] tnlt/ em5{ . o;/L dflysf] df6f], 9'ªuf wl:;P/ tn emg]{ k|lqmofnfO{
                                                                      
klx/f] elgG5 .
                 klx/f]sf] k|sf/
                 ef}uf]lns tyf 9'ªuf, df6f], afn'jfh:tf j:t'sf] agf]6;lxt Toxf“ ePsf jg:kltsf
                                   
                 k|hflt / hnfwf/sf] cj:yfcg'¿k klx/f]sf] :j¿k aG5 . klx/f]sf s]xL k|sf/ lgDgcg';f/
                 5g M
ktg    (Fall) : kxf8sf] cUnf] 7fp“af6 9'ªuf–df6f] PsfPs tn v:g] k|lqmofnfO{ ktg klx/f] elgG5 .
                                         
ljeGhg (Topple) M cUnf] 7fp“af6 r§fgsf] 6'qmf em's/, g'lxP/, afªluP/, 3'd/ jf
                                                  ]                       ]
ef“lRrP/ tn emg]{ klx/f]nfO{ lje~hg klx/f] elgG5 .
:vng (Slide) M le/fnf] hldgsf] 9'ªuf, df6f] cyjf r§fg lrlKnP/ tn emg]{
                                            
k|lqmofnfO{ :vng klx/f] elgG5 . :vng klx/f] b'O{ k|sf/ 5g M                              ljeGhg klx/f]
    3"0f{ jf aqmfsf/ :vng M afªuf] jf rDrfh:tf] cfsf/df klx/f] uPdf To:tf]
    klx/f]nfO{ 3'0f{ jf aqmfsf/ klx/f] elgG5 .
    :yfgfGtl/t :vng jf l;wf klx/f] M eL/af6 afªuf]l6ªuf] geO{ ;Lwf au]/
    hfg] klx/f]nfO{ :yfgfGtl/t :vng elgG5 . o:tf] klx/f] ef}uf]lns agf]6 cg';f/ lgs}
    7"nf] / nfdf] If]qdf km}lng ;S5 eg] r§fg, 9'ªuf, df6f] / h}ljs kbfy{ /x]sf] ldl>t
                                                                                         3'0ff{sf/ klx/f]
    e"lddf a9L hfG5 .
kl/lIfKt km}ng (Lateral spread) : s8f r§fg ePsf] ;fdfGo le/fnf] jf ;dy/h:t}
                   b]lvg] hldgleq /x]sf] g/d / sdhf]/ afn'jf ldl;Psf] df6f]sf] leqL
                   efudf w]/} kfgL k:bf To;sf] hf]8fO sdhf]/ eP/ aflx/sf] s]xL efu
                                                                                            l;wf klx/f]
                   6'lqmP/ leq k:5 / s]xL efu ;txdf km}lnG5 eg] To;nfO{ kl/lIfKt
kl/lIfKt km}ng     km}ng klx/f] elgG5 .
axg (Flow) M le/fnf] efusf] 9'ªuf, g/d r§fg / df6f]df kfgL ldl;P/ t/n kbfy{em}“
                               
b|tultdf au]/ km}lng] n]bf] :j¿ksf] klx/f]nfO{ axg klx/f] elgG5 . axgsf] :j?ksf
  "         ]
cfwf/df o;nfO{ klg ;lDdl>t axg (Debris flow), e"–axg (Earth flow) tyf d[lQsf axg            jxg klx/f]
(Mud flow) elgG5 .

                                                                                              31
klx/f]sf] efu M klx/f] uPsf] If]qsf] ef}uf]lns agf]6cg';f/ Pp6f klx/f]df rf/
efu x'G5g M
!= wf“hf kmf6]sf] efu M klx/f] em/]sf] 7fp“sf] dfly / slxn]sfxL“ jl/kl/ wf“hf
   jf rL/f k/]sf] x'G5 . oL rL/faf6 jiff{sf] kfgL leq k;]/ hldgnfO{ sdhf]/
   agfp“5 / klx/f] hfG5 .
@= pbud -pTklQ_ :yn M klx/f] pTklQ ePsf] ;a}eGbf dflyNnf] efunfO{ pbud:yn elgG5 .
#= :yfgfGt/0f ky M of] ;tx pbud:ynsf] 7Ls tnlt/ x'G5 . dflyaf6 klx/f] emg]{ qmd rln/x]df
   of] efu klg au]/ tn em5{ t/ klx/f] /f]lsPdf of] efu :jtM l:y/ x'G5 .
$= lgIf]k:yn M dflyaf6 em/]sf 9'ªuf, df6f] / emf/kft y'lk|Psf] clGtd :yfgnfO{ lgIf]k:yn
                                      
   elgG5 .
klx/f] hfg] sf/0f / k|efj
;fdfGotof klx/f]nfO{ k|fs[lts sf/0fn] x'g] 36gfsf ¿kdf lnOG5 . t/ hldgdf kg]{ s'g} g s'g} k|sf/sf]
bafa g} klx/f] hfg] sf/s ePsfn] klx/f] k|fs[lts / dfgjLo b'j} sf/0fn] hfG5 .
k|fs[lts sf/0f
xfjfkfgL M xfjfkfgLn] k[YjLsf] ef}uf]lns :j¿kdf w]/} k|efj kf/]sf] x'G5 . x'/Ln] w"nf], afn'jf p8fP/
e"Ifo u/fP/ klx/f] hfg] cj:yf aG5 . To;}u/L 7"nf] jiff{ eP/ hldg sdnf] x'bf / af9L cfp“bf kfgLsf]
                                                                           “
rfk a9]/ klg klx/f] hfg] jftfj/0f tof/ x'G5 .
e"Ifo M w]/} kfgL k/]df cUnf] 7fp“sf] df6f] tnlt/ aU5 . jiff{sf] k|f/Dedf df6f]sf] IfoLs/0f Go"g eP
klg To;sf] k|efj ;fgf 9'ªuf tyf sdhf]/ r§fgdf k5{ / la:tf/} IfoLs/0f a9]/ df6f] / 9'ªuf;d]t au]/
                                                                                       
lr/fx¿sf] lgdf{0f x'G5 . of] k|lqmof g/f]lsPdf Toxf“ klx/f] hfG5 .
ckIfo M hldgdf xfjf, kfgL, hLjhGt'sf] ultljlw a9]/ 9'ªuf tyf df6f] lvOg] k|lqmofnfO{ ckIfo
                                                               
elgG5 . k|fs[lts ¿kdf x'g] lqmofsf sf/0f r§fg sdhf]/ eP/, km'6/, 6'lqmP/ klg df6f]df ¿kfGt/0f
                                                                    ]
x'G5 . o:tf] ckIfosf sf/0f sdhf]/ ePsf r§fg tnlt/ em/] klx/f] hfG5 .
e'Orfnf] M e'Orfnf] hf“bf cUnf] eL/kfvfsf sdhf]/ e"efu / r§fg;d]t xlNng] x'bf klg klx/f] hfG5 .
    “          “                                                                “
gbL s6fg M g]kfnsf] pQ/L If]qaf6 tLj| ultdf blIf0ftkm{ emg]{ gbL / jiff{ofddf cfpg] af9Ln] gbLsf]
lsgf/ s6fg ubf{ dflysf] efutn em/]/ klg klx/f] hfG5 .
dfgjLo sf/0f
e"ldsf] s6fg M dflg;n] a:gsf nflu 3/ agfpg, ;8s jf af6f], s'nf] cflb
lgdf{0f ug{ hldgsf] l9:sf] jf kfvf] vGg] / km]b sf6g] sfd x'G5 . o;/L km]b
vGbf dflysf] hldg v;]/ klx/f] hfG5 .
jgljgfz M ¿vsf h/fn] df6f]nfO{ ks8]/ /fVg] x'bf jg ePsf] 7fp“sf] hldg
                                                 “
alnof] x'G5 . jgljgfz ePdf df6f]sf] agf]6 cl:y/ eP/ klx/f] hfg] qmd klg
 32
a95 . To;}n] dfgjLo sf/0fn] x'g] jgkm“8fgLn] kxf8L If]qnfO{ klx/f]sf] cTolws hf]lvddf kb}{ uPsf] 5 .
klx/f] hfg] ;ªs]t / hf]lvd Go"gLs/0f
klx/f] PsfPs hfg] k|sf]ksf] 36gf xf] . o;sf] hf]lvd Go"gLs/0f ug'{ lgs} sl7g x'G5 . t/ klg xfdLn]
klx/f] hfg] ;ªst eg] yfxf kfpg ;S5f}“ . lgDg cj:yf b]lvPdf klx/f] hfg;Sg] ;Defjgf x'G5 M
                 ]
   a;f]af; tyf v]taf/LeGbf dflysf] tyf tnsf] eL/kfvfdf PsfPs kfgL pld|Psf] b]lvPdf .
   klxn] l:y/ /x]sf] hldgdf crfgs rL/f k/]sf] jf hldg wl:;Psf] b]lvPdf .
   af]6la?jfsf h/fn] PsfPs hldg 5f]8sf] jf lj:tf/} n8b} u/]sf] b]lvPdf
                                           ]
   lrl/Psf] jf wl:;Psf] 7fp“af6 lxnf] df6f] au]df
   9'ªuf jf r§fgn] cfkmgf] 7fp“ 5f]8/ ;g{ yfn]df .
                                      ]
plNnlvt cj:yf b]lvPdf tTsfn hf]lvd sd ug{ lgDg sfd ug'k5{ M      {
   hldg wl:;Psf] jf lrl/Psf] If]qeGbf dflysf] kfgLnfO{ s'n;f] agfP/ klx/f]sf]
                                                             ]
   hf]lvd gePsf] 7fpFaf6 aufpg] jf s6fpg] .
   klx/f] hfg nfu]sf] efusf] km]bdf 6]jf kvf{n nufP/ dflysf] hldg, 9'ªuf,   
   df6f] tn v:gaf6 /f]Sg] .
   klx/f] v:g nfu]sf] If]qdf dflg;, 3/kfn'jf kz'sf] k|jz lgif]w ug]{ jf ;s];Dd
                                                        ]
   jGohGt' klg k:g glbg af/ nufpg] .
   ;8s, af6f], s'nf] vGbf tyf cGo lgdf{0f sfo{ ubf{ eL/sf] km]bLsf] s6fg
   /f]Sg] . s6fg ug}{ kg]{ ePdf 6]jf kvf{n nufP/ j[Iff/f]k0f u/L e"Ifo lgoGq0f
   ug]{ .
klx/f]af6 x'g] Iflt
klx/f]n] hldg k"/} ;f]xf]// / aufP/ n}hfg] ePsfn] k|efj of] ljgfzsf/L x'G5 .
                          ]
klx/f] uPsf] 7fp“ l:y/ x'g / klx/f] /f]lsg nfdf] ;do nfUg] x'bf o;sf] ;fdflhs /
                                                             “
cfly{s k|efj lgs} eofgs x'G5 . klx/f]af6 x'g] Iflt tyf k|efj lgDgcg';f/ 5g M
tTsfn b]vf kg]{ k|efj M
      klx/f]n] 3/uf]7d} Iflt k'¥ofp“bf vfBfGg, n'ufkmf6f], cf}iflwpkrf/ cflbsf] cefj x'G5 .
      ;~rf/ ;Dks{ cj?4 eP/ tTsfnLg p4f/ / /fxtdf sl7gfO pTkGg x'G5 .
      :j:y tyf ;'/lIft vfBfGg / z'4 kfgL tyf ;/;kmfOsf] cefjdf dxfdf/L km}lng] 8/ x'G5 .
      ;8s, k'n / cGo ;fj{hlgs ;+/rgf Ifltu|:t x'bf b}lgs hLjgofkgsf ;fwgsf] cefj eP/
                                                         “
      ;dfhdf ck/fwsf 36gfdf j[l4 x'g] ;Defjgf a95 .
bL3{sfn;Dd kg]{ k|efj M
   klx/f]af6 lj:yflkt kl/jf/ / ;d'bfosf] k'gM:yfkg ;dod} geP pgLx¿ k'gM hf]lvdo'Qm :yfgdf a:g
   afWo x'G5g / yk klx/f]sf] kL8f ef]Ug ljjz x'G5g .
                                                                                              33
sltko afnaRrf cleefjs ljxLg x'G5g eg] klx/f]df k/L czQm ePsf] JolQmdf lxgtfaf]w pTkGg
   x'G5 .
   klx/f]af6 eTs]sf jf Ifltu|:t ;+/rgfsf] k'glg{df{0f u/L kLl8tnfO{ klxn]s} cj:yfdf kmsf{pg nfdf]
   ;do nfUg] / 7"nf] cfly{s nufgL ug'kg]{ x'bf b]zsf] ljsf;df afwf k5{ .
                                     { “
   kLl8t ;d'bfo ;fdflhs, cfly{s dof{bf / ljsf;sf cj;/af6 jl~rt x'g] ePsfn] ltgLx¿sf efjL
   k':tfdf ;d]t k|lts"n c;/ sfod /lx/xG5 .
   klx/f]n] ljzfn jg If]q klg aufP/ / k'// Iflt ug]{ ePsfn] k|fs[lts jftfj/0f / h}ljs ljljwtf
                                           ]
   ;ªs6df k5{ .
klx/f] lgoGq0fsf pkfo
klx/f] lgoGq0fsf ljleGg pkfox¿ x'G5g . ef}uf]lns :j?k, klx/f]sf] cfsf/–k|sF/ tyf 9'ªuf–df6f]sf]
                                                                                             
agf]6sf cfwf/df klx/f] lgoGq0f ug]{ tl/sf ckgfpg' k5{ . klx/f] lgoGq0fsfd ;s];Dd ;lhn} kfOg]
j:t'sf] k|of]u u/]/ afof]OlGhlgol/ª k|ljlw ckgfpg' /fd|f] x'G5 . klx/f] /f]Sg] kvf{n, kfgL tsf{pg] s'nf]
jf cGo tl/sf ckgfPkl5 To;nfO{ alnof] / e/kbf]{ agfpg jl/kl/ pko'Qm hftsf af]6la?jf /f]k/               ]
x'sf{pg' klx/f]sf] lgoGq0f tyf /f]syfdsf] ;a}eGbf /fd|f] pkfo xf] . To;}n] xfdL oxf“ afof]OlGhlgol/ª
k|ljlwaf6 klx/f] lgoGq0f ug]{ pkfoaf/] rrf{ ug]5f}“ .
                                                {
afof]OlGhlgol/ª k|ljlw
klx/f] lgoGq0fsf nflu k|of]u x'g] 9'ªuf, df6f], l;d]G6, tf/hfnL;“u}
                                     
jl/kl/ af]6la?jf /f]k/ x'sf{pg] tl/sfnfO{ afof]OlGhlgol/ª k|ljlw
                     ]
elgG5 . klx/f] /f]Sg nufOPsf] kvf{ndf x'ls{g] af]6la?jfsf h/fn]
kvf{nfnfO{ n8g / aUgaf6 /f]s/ alnof] agfpg] ePsfn] of] k|ljlw
                                ]
lgs} nf]slk|o x'b} uPsf] 5 .
                “
afof]OlGhlgol/ªsf] dxŒj
g]kfnh:tf] ul/a / ufp“ g} ufp“ ePsf] d'nsdf klx/f] tyf e"Ifo /f]Sg dx“uf / 7"nf kvf{n nufpg' lgs}
                                             '
sl7g x'G5 . To;}n] ;s];Dd ufp“–7fp“df kfOg] ;|ft / ;fwgsf] k|of]u u/]/ klx/f] /f]Sg' k5{ . o;af6
                                                  ]
k|fs[lts ;|ftsf] ;d]t ;+/If0f x'G5 . o; k|ljlwaf6 klx/f] lgoGq0f ubf{ lgDg nfe x'G5g M
            ]
    jg:kltsf] km]bn] jiff{sf] kfgLnfO{ tLj| ultdf aUgaf6 /f]S5 . To;}u/L af]6la?jfsf a'6fn] 9'ªuf–
                                                                                               
    df6f]nfO{ /f]s/ l:y/ agfpF5 .
                  ]
    emf/kftn] hldgsf] ;txnfO{ 9fs]/ hldgdf jiff{sf] kfgLsf] bafa /f]s/ e"Ifo x'gaf6 /f]S5 .
                                                                      ]
    jg:kltsf h/f hldgdf h]lnP/ /xg] x'bf df6f] rNg kfp“bg eg] e"ldut kfgLsf] k|jfxaf6 x'g] c;/nfO{
                                           “                }
    klg lgoGq0f u5{ .
    ¿vsf] d"nh/f hldgsf] leq;Dd hfg] x'bf To;n] tn v:g nfu]sf] 9'ªuf–df6f]nfO{ /f]S5 .
                                               “                        
    af]6la?jfsf] h/fn] jl/kl/sf] 9'ªuf / df6f]nfO{ hs8]/ alnof] / l:y/ agfp“5 .
                                       
    jg:kltn] jiff{sf] j]unfO{ /f]s/, hldgsf] kfgLnfO{ ;f];/, h/fåf/f u|x0f u/]/ tyf k|sfz;+Zn]if0f
                                                          ]
    lqmofåf/f kfgLsf] jfikLs/0f u/]/ e"–Ifo lgoGq0f u5{ .
34
klx/f] uPsf] 7fp“df kvf{n;“u} /f]lkPsf af]6la?jfn] xl/ofnL a9fpg], k|fs[lts
   jftfj/0fsf] k'gM:yfkgdf of]ubfg lbg] / h}ljs ;|ftsf] ;+/If0fdf 6]jf ldNg] x'G5 .
                                                   ]
afof]OlGhlgol/ª k|ljlwsf] k|of]u u/]/ klx/f] lgoGq0fsf pkfo
klx/f] lgoGq0fsf nflu agfOg] ;+/rgf;“u} pko'Qm k|hfltsf jg:klt /f]k/ x'sf{pg'k5{ .
                                                                    ]
7fp“cg';f/ e'O3f“;, af;“, kmnk"mn / l56} x'ls{g] hftsf la?jf /f]Kbf e"Ifo / klx/f]
              “
w]/} xb;Dd sd x'G5 . jg:kltsf k|hflt /f]k/ klx/f] lgoGq0f ug]{ s]xL pkfo
                                                 ]
lgDgcg';f/ 5g M
km]bL kvf{n M klx/f] uPsf] 7fp“df km]l/ klg dflylt/sf] hldg v:gaf6 /f]Sg km]bdf
nufpg] kvf{nnfO{ km]bL kvf{n elgG5 . o; ljlwaf6 ;–;fgf klx/f] uPsf] 7fp“sf]
k'gM:yfkg ug{, elTsPsf] ;8s, s'nf] jf cGo ;+/rgf agfp“bf eL/–kfvf]sf] km]bL s6fg
ePsf] 7fp“df 6]jf kvf{n nufP/ dflysf] hldg tn v:gaf6 /f]Sg ;lsG5 . o:tf]
kvf{n 9'ªufdf6f]sf] k|of]u u/]/ Ps jf b'O{ ld6/ cUnf] agfpg'k5{ .
          
vf8n k'g{] M hldg rls{P/ jf wl;P/ 7"N7"nf vfN8f k/]sf 5g eg] To:tf vfN8f
k'// hldgdf yk bafj kg{ glbg vf8n k'gk5{ . o;/L k'l/Psf] vf8ndf klg 3f“;
   ]                                 {'
/ cGo hftsf af]6la?jf /f]Kg'k5{ .
6]jf kvf{n M s8f / g/d r§fg Ps} 7fp“df eP g/d r§fg l56f] lvOG5 / s8f r§fg cl:y/ eP/
emg{ ;S5 . o:tf] cj:yfdf s8f r§fgnfO{ c8ofP/ v:g glbg tnaf6 hu agfP/ nufOg] kvf{nnfO{ 6]jf
kvf{n elgG5 . o:tf] kvf{n agfp“bf cfjZostf cg';f/ kfgL lgSng] Kjfn klg /fVg'k5{ / kvf{nsf]
jl/kl/ af]6la?jf /f]Kg'k5{ .
dfGb|] kvf{n M klx/f] uPsf] le/fnf] hldgdf ljz]ifu/L n]bf] df6f] aU5 . To;/L
au]sf] n]bf]nfO{ /f]Sg af“;sf ef6fsf] 6f6L jf dfGb|f] agfP/ ;–;fgf ux|fsf cfsf/df
c8ofpg] tl/sfnfO{ dfGb|] kvf{n elgG5 . dfGb|] kvf{nsf] ux|fdf la?jf /f]k/      ]
x'sf{pbf lj:tf/} hldg l:y/ eP/ klx/f] lgoGq0f x'G5 .
      “
9'ªuf 5fKg] M klx/f]sf] ;Defjgf b]lvPsf vf]N;fx¿nfO{ ulx/f] x'gaf6 /f]Sg
   
kfgL aUg] 7fp“df 9'ªuf 5fk]/ e"Ifo lgoGq0f ul/G5 . t/ 7"nf] If]qdf 9'ªuf 5fKg]
                                                                        
sfo{ vlr{nf] x'g] x“bf To;sf] ;§fdf Jofks j[Iff/f]k0f ug'{ /fd|f] x'G5 .
                    '
lgoGq0f af“w M vf]N;f] ag]sf] s'n;f]df kfgLsf] aUg] ult sd ug{ cyf{t kfgL;“u aUg] 9'ªuf / df6f]nfO{
                                 ]                                                   
/f]s/ l:y/ /fVg agfOg] ;+/rgfnfO{ lgoGq0f af“w elgG5 .
    ]
h'6sf] hfnL M klx/f] uPsf] gfªuf] / le/fnf] 7fp“df h'6sf] hfnL cf]5ofP/ af]6la?jf /f]Kbf df6f]
                                                                    
aUg /f]lsG5 / la?jf ;lhn} x'sg ;S5g . h'6sf] af]/f leh]kl5 ;'Sg w]/} ;do
                                  {
nfUg] x'gfn] le/fnf] tyf anf}6] hldgdf la?jf x'sf{pg of] ljlw ckgfpg' /fd|f] x'G5 .
;tx 9fSg] M kfgL kfg]l{ alQs} hldg ;f]:g] / t'?Gt} km';km';] klx/f] hfg] 7fp“df
la?jf /f]k/ jg:kltsf] 3'¥ofgn] e'O“ 5f]Kbf e"Ifo lgoGq0f x'G5 .
          ]
                                                                                            35
e'Orfnf] / o;af6 aRg] pkfo
   “
e'Orfnf]sf] cy{ tyf kl/efiff M
   “
e'Orfnf] g]kfnLsf b'O{ zAb ldn]/ ag]sf] 5, h'g o:tf] 5 M
   “
e" -e'O“ jf hldg_ + rfnf] -rNg', sf“Kg' jf xNng'_ = e'Orfnf]
                                                       “
dflysf] zAbljGof;cg';f/ hldg rNg], xlNng] jf sDkg x'g]
k|lqmofnfO{ g} e'Orfnf] jf e"sDk elgG5 .
                  “
xfdLn] l:y/ ePsf] cg'ej ug]{ k[YjLsf] ;txdf PsfPs cfpg] s'g} klg lsl;dsf] sDkgnfO{ e'Orfnf]    “
elgG5 . g]kfn k|1f k|lti7fgsf] a[xt g]kfnL zAbsf]ifcg';f/ crfgs e'O“ xlNng] k|lqmofnfO{ e'Orfnf] jf
                                                                                            “
e"sDk elgPsf] 5 .
e'Orfnf];DaGwL e|fds wf/0ff
   “
k[YjL yfnh:tf] r]K6f] 5 / o;nfO{ df5f, uf]xL jf s5'jfn] af]s/ ;fu/dfly c8ofPsf 5g eGg] unt
                                                            ]
wf/0ff xfd|f] ;dfhdf 5 . tL hgfj/ yfs]/ r6k6fp“bf jf sf“w km]bf{ k[YjL xlNnP/ e'Orfnf] hfG5 eGg]
                                                                                 “
ljZjf; ug]{ ul/Psf] 5 . xfd|f ufp“3/df cem} klg afnaflnsfnfO{ e'Orfnf]sf af/]df o:t} syf ;'gfpg]
                                                                  “
rng 5 . ;dfhdf rln/x]sf o:tf k/Dk/fut wf/0ffnfO{ lj1fgn] unt ;fljt ul/lbPsf] 5 .
To;sf/0f e'Orfnf] b}jL zlQmsf] sf/0f guP/ e"ue{df x'g] xnrnsf sf/0f hfG5 eGg] a'‰g' h?/L 5 .
               “
k/Dk/fut ¿kdf dflg;n] h]h:tf cg'dfg u/] klg e'Orfnf] eg]sf] e";tx xlNng] k|lqmof g} xf] . To;}n]
                                                    “
e'Orfnf] lgtfGt k|fs[lts sf/0fn] hfG5 eGg] a'‰g' k5{ . o;df b}jLzlQm, ;d'b, df5f, s5'jf, xfQL,
    “                                                                     |
z]ifgfu cflb s'g} h}ljs k|f0fLsf] xft /x]sf] x'bg .
                                               “}
e'Orfnf] hfg] sf/0f
   “
k[YjLsf] leqL v08sf] ;of}“ lsnf]ld6/ leqsf] e"ueL{o v08 rnfodfg x'G5 . w]/} rfk / bafasf sf/0f
                     Toxf“ xhf/f}“ l8u|L ;]lN;o; tfkdf plDn/x]sf] n]bf] -DofUdf_ alu/x]sf] x'G5 . To;
                        DofUdfdfly 6]S6f]lgs Kn]6 elgg] 7"N7"nf r§fg t}l//x]sf x'G5g . t}l/O/x]sf tL
                            r§fg Pscfk;df 3':bf jf Pscsf{af6 5'l§“bf DofUdf dflylt/ cfp“5 /
                              ljzfn zlQm pTkGg x'G5 . To; zlQmsf] bafan] ;txdf sDkg u/fp“bf
                                  e'Orfnf] hfG5 . To;}u/L e"ue{df /x]sf] DofUdfnfO{ dflyaf6 r§fgL
                                     “
                                    Kn]6n] lyr]sf] x'G5 / DofUdf dflylt/ dflylt/ cfpg] k|of; u5{ .
                                     dfly cfpg] k|of;df /x]sf] DofUdfn] e"ue{sf] sdnf] :yfg e]6df tLj|
                                                                                               ]
                                       ultdf 7"nf] ljikmf]6 u/]/ Hjfnfd'vL ljikmf]6 x'bf klg e";txdf
                                                                                      “
                                       sDkg k}bf eP/ e'Orfnf] hfG5 .
                                                            “
g]kfndf e'Orfnf] hfg] sf/0f
           “
g]kfndf Hjfnfd'vL ghfg] ePsfn] Hjfnfd'vL ljikmf]6sf sf/0faf6 g]kfndf e'Orfnf] hf“bg . To;}n]
                                                                              “        }
g]kfndf 6]S6f]lgs Kn]6 elgg] e"ueL{o r§fgsf] ultzLntfsf sf/0f g} o; If]qdf e'Orfnf] hfg]u/]sf] 5 .
                                                                                “
 36
Disaster Knowledge Book Compiled in Nepali
Disaster Knowledge Book Compiled in Nepali
Disaster Knowledge Book Compiled in Nepali
Disaster Knowledge Book Compiled in Nepali
Disaster Knowledge Book Compiled in Nepali
Disaster Knowledge Book Compiled in Nepali
Disaster Knowledge Book Compiled in Nepali
Disaster Knowledge Book Compiled in Nepali
Disaster Knowledge Book Compiled in Nepali
Disaster Knowledge Book Compiled in Nepali
Disaster Knowledge Book Compiled in Nepali
Disaster Knowledge Book Compiled in Nepali

More Related Content

Viewers also liked

SINGAPORE SCHOOL MANILA
SINGAPORE SCHOOL MANILASINGAPORE SCHOOL MANILA
SINGAPORE SCHOOL MANILARhianna Pool
 
DAFTAR HARGA WELDER & WELDING Th. 2015
DAFTAR HARGA WELDER & WELDING Th. 2015DAFTAR HARGA WELDER & WELDING Th. 2015
DAFTAR HARGA WELDER & WELDING Th. 2015Fitri Romadhona
 
ALP message CR
ALP message CRALP message CR
ALP message CRDidi Moyle
 
5. introducció a la pintura
5. introducció a la pintura5. introducció a la pintura
5. introducció a la pinturajgutier4
 
Revisão para a Prova de FTG
Revisão para a Prova de FTGRevisão para a Prova de FTG
Revisão para a Prova de FTGHugo Santos
 
A morte De Jesus
A morte De JesusA morte De Jesus
A morte De JesusBANDAABDON
 
Marketing Management Session 7-8-9
Marketing Management Session  7-8-9Marketing Management Session  7-8-9
Marketing Management Session 7-8-9Harish Lunani
 
Q1 2014 digital matters
Q1 2014 digital mattersQ1 2014 digital matters
Q1 2014 digital mattersthumbsup
 
3º Encontro do Conhecimento PCASP
3º Encontro do Conhecimento PCASP3º Encontro do Conhecimento PCASP
3º Encontro do Conhecimento PCASPBetha Sistemas
 
10. popart
10. popart10. popart
10. popartjgutier4
 
Weimar Republic(2)
Weimar Republic(2)Weimar Republic(2)
Weimar Republic(2)Pete Lee
 
Fator Previdenciario E Beneficios Do Inss
Fator Previdenciario E Beneficios Do InssFator Previdenciario E Beneficios Do Inss
Fator Previdenciario E Beneficios Do Inssavcandido
 
Estatísticas analisadas do Blog do Torcedor (www.blogdotorcedor.com.br), de 2...
Estatísticas analisadas do Blog do Torcedor (www.blogdotorcedor.com.br), de 2...Estatísticas analisadas do Blog do Torcedor (www.blogdotorcedor.com.br), de 2...
Estatísticas analisadas do Blog do Torcedor (www.blogdotorcedor.com.br), de 2...Blog do Torcedor/JC Online
 

Viewers also liked (20)

Market report 1 5-2010
Market report 1 5-2010Market report 1 5-2010
Market report 1 5-2010
 
SINGAPORE SCHOOL MANILA
SINGAPORE SCHOOL MANILASINGAPORE SCHOOL MANILA
SINGAPORE SCHOOL MANILA
 
Test
TestTest
Test
 
Experiencer
ExperiencerExperiencer
Experiencer
 
DAFTAR HARGA WELDER & WELDING Th. 2015
DAFTAR HARGA WELDER & WELDING Th. 2015DAFTAR HARGA WELDER & WELDING Th. 2015
DAFTAR HARGA WELDER & WELDING Th. 2015
 
KC_0315
KC_0315KC_0315
KC_0315
 
ALP message CR
ALP message CRALP message CR
ALP message CR
 
Digree
DigreeDigree
Digree
 
tmpk8s1eK.pdf_out
tmpk8s1eK.pdf_outtmpk8s1eK.pdf_out
tmpk8s1eK.pdf_out
 
5. introducció a la pintura
5. introducció a la pintura5. introducció a la pintura
5. introducció a la pintura
 
Revisão para a Prova de FTG
Revisão para a Prova de FTGRevisão para a Prova de FTG
Revisão para a Prova de FTG
 
A morte De Jesus
A morte De JesusA morte De Jesus
A morte De Jesus
 
Marketing Management Session 7-8-9
Marketing Management Session  7-8-9Marketing Management Session  7-8-9
Marketing Management Session 7-8-9
 
Q1 2014 digital matters
Q1 2014 digital mattersQ1 2014 digital matters
Q1 2014 digital matters
 
3º Encontro do Conhecimento PCASP
3º Encontro do Conhecimento PCASP3º Encontro do Conhecimento PCASP
3º Encontro do Conhecimento PCASP
 
Blogguide superstar media
Blogguide superstar mediaBlogguide superstar media
Blogguide superstar media
 
10. popart
10. popart10. popart
10. popart
 
Weimar Republic(2)
Weimar Republic(2)Weimar Republic(2)
Weimar Republic(2)
 
Fator Previdenciario E Beneficios Do Inss
Fator Previdenciario E Beneficios Do InssFator Previdenciario E Beneficios Do Inss
Fator Previdenciario E Beneficios Do Inss
 
Estatísticas analisadas do Blog do Torcedor (www.blogdotorcedor.com.br), de 2...
Estatísticas analisadas do Blog do Torcedor (www.blogdotorcedor.com.br), de 2...Estatísticas analisadas do Blog do Torcedor (www.blogdotorcedor.com.br), de 2...
Estatísticas analisadas do Blog do Torcedor (www.blogdotorcedor.com.br), de 2...
 

More from DIPECHO Nepal

0.1 disaster development
0.1 disaster development0.1 disaster development
0.1 disaster developmentDIPECHO Nepal
 
0.01 concept of dm may 2011
0.01 concept of dm may 20110.01 concept of dm may 2011
0.01 concept of dm may 2011DIPECHO Nepal
 
South asia women speak out on cca
South asia women speak out on ccaSouth asia women speak out on cca
South asia women speak out on ccaDIPECHO Nepal
 
Ids child no bleed nepali
Ids child no bleed nepaliIds child no bleed nepali
Ids child no bleed nepaliDIPECHO Nepal
 
Final report acorab drr programme
Final report  acorab drr programmeFinal report  acorab drr programme
Final report acorab drr programmeDIPECHO Nepal
 
Small scale mitigation report
Small scale mitigation reportSmall scale mitigation report
Small scale mitigation reportDIPECHO Nepal
 
Early warning system
Early warning systemEarly warning system
Early warning systemDIPECHO Nepal
 
Communication channel
Communication channelCommunication channel
Communication channelDIPECHO Nepal
 
Case study dipecho v upca
Case study dipecho v upcaCase study dipecho v upca
Case study dipecho v upcaDIPECHO Nepal
 
11 children and drr april 2010 english
11  children and drr april 2010 english11  children and drr april 2010 english
11 children and drr april 2010 englishDIPECHO Nepal
 
Nepal disaster risk_case_study
Nepal disaster risk_case_studyNepal disaster risk_case_study
Nepal disaster risk_case_studyDIPECHO Nepal
 
Mercy corps mc-cba-report-final-2010
Mercy corps mc-cba-report-final-2010Mercy corps mc-cba-report-final-2010
Mercy corps mc-cba-report-final-2010DIPECHO Nepal
 
Understanding disaster-management-in-practice
Understanding disaster-management-in-practiceUnderstanding disaster-management-in-practice
Understanding disaster-management-in-practiceDIPECHO Nepal
 
National platform on drr bidhan 2065 52
National platform on drr bidhan 2065 52National platform on drr bidhan 2065 52
National platform on drr bidhan 2065 52DIPECHO Nepal
 

More from DIPECHO Nepal (20)

0.1 disaster development
0.1 disaster development0.1 disaster development
0.1 disaster development
 
0.01 concept of dm may 2011
0.01 concept of dm may 20110.01 concept of dm may 2011
0.01 concept of dm may 2011
 
0.0 dev and drr
0.0 dev and drr0.0 dev and drr
0.0 dev and drr
 
South asia women speak out on cca
South asia women speak out on ccaSouth asia women speak out on cca
South asia women speak out on cca
 
Ids child no bleed nepali
Ids child no bleed nepaliIds child no bleed nepali
Ids child no bleed nepali
 
Final report acorab drr programme
Final report  acorab drr programmeFinal report  acorab drr programme
Final report acorab drr programme
 
School renovation
School renovationSchool renovation
School renovation
 
Small scale mitigation report
Small scale mitigation reportSmall scale mitigation report
Small scale mitigation report
 
Rambati case
Rambati caseRambati case
Rambati case
 
Early warning system
Early warning systemEarly warning system
Early warning system
 
Communication channel
Communication channelCommunication channel
Communication channel
 
Case study dipecho v upca
Case study dipecho v upcaCase study dipecho v upca
Case study dipecho v upca
 
Biodyke
BiodykeBiodyke
Biodyke
 
11 children and drr april 2010 english
11  children and drr april 2010 english11  children and drr april 2010 english
11 children and drr april 2010 english
 
Mason ort report
Mason ort reportMason ort report
Mason ort report
 
Inee nepal
Inee nepalInee nepal
Inee nepal
 
Nepal disaster risk_case_study
Nepal disaster risk_case_studyNepal disaster risk_case_study
Nepal disaster risk_case_study
 
Mercy corps mc-cba-report-final-2010
Mercy corps mc-cba-report-final-2010Mercy corps mc-cba-report-final-2010
Mercy corps mc-cba-report-final-2010
 
Understanding disaster-management-in-practice
Understanding disaster-management-in-practiceUnderstanding disaster-management-in-practice
Understanding disaster-management-in-practice
 
National platform on drr bidhan 2065 52
National platform on drr bidhan 2065 52National platform on drr bidhan 2065 52
National platform on drr bidhan 2065 52
 

Disaster Knowledge Book Compiled in Nepali

  • 1. 1
  • 2. k|sf]f]k s] xf] < k|s k s] xf] < hgwgsf] Iflt jf ljgfz ug]{ k|fs[lts tyf dfgjl;lh{t 36gfnfO{ k|sf]k elgG5 . lrqdf b]lvPsf af9L, klx/f], e'Orfnf], “ x'/Latf;, cfunfuL, dxfdf/L, r6Øfª, v8]/L tyf ;'Vvfsf sf/0f x'g] ef]sd/L / zLtnx/, lxdtfn ljikmf]6 cflb k|sf]ksf s]xL pbfx/0f x'g k|sf]ksf 36gfdf k/]/ dflg;sf] d[To' x'G5, w]/} dflg; 3fOt] x'G5g, 3/af/, v]taf/L / afnLgfnL tyf cGo wgdfn gi6 eP/ w]/} dflg; 3/af/ljxLg x'G5g . k|sf]kaf6 pTkGg x'g] ;d:ofsf] ;fdgf ug{ 5/l5d]s, ;/sf/ jf u}/;/sf/L ;+:yfx¿sf] ;xof]u cfjZos k5{ . ctM dflg;sf] Hofg hfg], 3fOt] x'g] / wgdfn, v]taf/L gi6 ug]{ af9L, klx/f], cfunfuL, x'/Latf;, dxfdf/L, e'Orfnf], zLtnx/h:tf 36gfnfO{ g} k|sf]k elgG5 . “ 2
  • 3. k|sf]k s] xf]Og < xfd|f] ;dfhdf efUosf] v]n jf k"jhGdsf] kfksf sf/0f k|sf]kdf kl/g] k/Dk/fut dfGotf /x]sf] 5 . xfdLn] { ufp“3/df ;'Gg] u/]sf s'/f k|sf]ksf jf:tljs sf/0f xf]Ogg . To;}n] tnsf s'g} klg sf/0fn] To:tf k|sf]ksf 36gf x'bgg eGg] a'‰g' h?/L x'G5 M “} e'Orfnf], Hjfnfd'vL, af9L–klx/f], r6Øfª, x'/Latf;h:tf k|sf]k b]jLb]jtf “ l/;fP/ dRrfPsf] pkb|f] xf]Og . OGb| l/;fPdf v8]/L k5{ jf w]/} kfgL k/]/ af9L cfp“5 jf zq'hLj tyf kfkLnfO{ dfg{ OGb|n] jh| k|xf/ ubf{ r6Øfª k5{ eGg] s'/f ;To xf]Og . slno'udf a9]sf] kfksf] ef/ k[YjLn] yfDg g;s]/ e'Orfnf], Hjfnfd'vL, af9L, klx/f]h:tf k|sf]k x'g] k/Dk/fut “ wf/0ff klg unt x'g . r]K6f] k[YjLnfO{ af]ssf df5f, s5'jf jf xfQLn] sf“w km]bf{ k[YjL xlNnP/ e'Orfnf] hfg] eGg] ufp“3/df ] “ ;'lgg] syf klg ;To xf]Og . k|sf]ksf k|sf/ k|sf]ksf ljgfzsf/L 36gf ljleGg dfWodaf6 pTkGg x'G5g . kfgL, cfuf], vfBkbfy{, ef}uf]lns tyf ef}ule{s cj:yf, hnjfo' / dfgjLo lqmofsnfk k|sf]k pTkGg x'g] cfwf/ x'g . k|sf]knfO{ o;sf] pTklQ x'g] cfwf/cg';f/ juL{s/0f ug]{ ul/G5, hf] lgDgcg';f/ /x]sf 5g M != hnpTkGg k|sf]k M dflg; tyf ;Dk"0f{ hLjsf nflu geO gx'g] kfgLsf sf/0f ljleGg k|sf/sf k|sf]ksf 36gf pTkGg x'G5g, h;nfO{ hnpTkGg k|sf]k elgG5 . cltj[li6, af9L, klx/f], 8'afg, cgfj[li6, v8]/L, d?e"dLs/0f, cl;gf, lxdkft, lxdtfn–ljikmf]6, k|blift vfg]kfgLsf sf/0f pTkGg dxfdf/L, " cDnjiff{ cflb hnpTkGg k|sf]ksf pbfx/0f x'g . @= clUgpTkGg k|sf]k M xfdLn] jgdf 89]nf] nfu]sf] tyf ufp“3/df cfunfuL eP/ hgwgsf] Iflt ePsf] b]vsf jf ;'gsf 5f}“ . ] ] cfunfuL eP/ dflg; d/]sf / 7"nf] dfqfdf wg;DklQsf] gf]S;fg ePsf ;dfrf/ ;w}h;f] ;'Gg ;lsG5 .o;/L x'g] cfunfuLsf 36gfnfO{ “ clUgpTkGg k|sf]k elgG5 . #= vfBpTkGg k|sf]k M b"lift vfgf vfgfn] emf8fkvfnf nfUb5 . kf]if0fo'Qm vfgfsf] cefj ePdf jf clgsfn nfu]df :j:y dflg;;“u} afnaflnsf, ue{jtL tyf ;'Ts]/L dlxnf / a"9fa"9Ldf s'kf]if0fsf] k|efj b]vf kb{5 . o;/L b"lift vfgfsf] sf/0faf6 x'g] gsf/fTds k|efjnfO{ vfBpTkGg k|sf]k elgG5 . $= hnjfo'hGo k|sf]k M xfd|f] jfo'd08ndf ljleGg k|sf/sf k|ltlqmof rln/xG5, h;sf] ;f]emf] 3
  • 4. k|efj k[YjLdf kl//x]sf] x'G5 . ;"oaf6 k[YjLdf cfpg] tfk, k|sfz / k[YjLaf6 { jfo'd08ndf hfg] ljleGg tTjx¿af6 rNg] k|ltlqmof,u|xx¿aLr rNg] u'?Tjfsif{0f ansf] k|efjsf sf/0f ljleGg k|sf/sf hnjfo'hGo 36gf eO/xG5g . o:tf k|ltlqmofaf6 pTkGg x'g] x'/Latf;, ;d'bL cf“wL, r6Øfª, zLtnx/, tftf] xfjf - | n"_ cflb hnjfo'hGo k|sf]ksf] >]0fLdf kb{5g . %= pBf]u Pj+ k|ljlwhGo k|sf]k M ljZjsf] cfly{s ljsf;sf] d]?b08sf ¿kdf pBf]usf] Jofks ljsf; eO/x]sf] 5 . o:tf pBf]udf h8fg ePsf oGqsf] v/faL, ljB'tLo u8a8L eP/, /;fog r'lxP/ jf cGo sf/0faf6 x'g] b'36gfnfO{ cf}Bf]lus Pj+ k|ljlwhGo { k|sf]k elgG5 . xjfOhxfh, kfgLhxfh, /]n, a;, 6«s cflbsf] b'36gf, cf0fljs /;fog / ljls/0fsf] r'xfj6 tyf ljikmf]6åf/f { x'g] ljgfzsf/L 36gfnfO{ cf}Bf]lus tyf k|ljlwhGo k|sf]k elgG5 . ^= dfgjl;lh{t k|sf]k M dflg;s} k|ToIf sf/0faf6 pTkGg x'g] ljgfzsf/L 36gfnfO{ dfgjs[t k|sf]k elgG5 . ;fdflhs åGå, o'4, x'nbªuf tyf efubf}8h:tf 36gfaf6 hgwgsf] Iflt eP To;nfO{ dfgjl;lh{t k|sf]k elgG5 . &= h}ljs k|sf]k M jgljgfzsf sf/0f jGohGt'sf] af;:yfg ;dfKt x'b} “ uPsf] 5 . kl/0ffd:j¿k af3, efn', lrt'jfh:tf jGohGt' ufp“df k;]/ dflg; / 3/kfn'jf hgfj/dfly cfqmd0f ug]{ qmd a9]sf] 5 . To:t} /f]usf sL6f0f', hLjf0f' / sL/f a9]/ dflg;sf] :jf:Yo / vfBfGgafnL klg gi6 ug]{ qmd klg a9]sf] 5 . To;}n] ;nx, 9';L, cflbsf sf/0f v]tLkftL gi6 x'G5 jf lx+;s hgfj/n] dflg; jf 3/kfn'jf hgfj/dfly cfqmd0f u/]/ hgwgsf] | Iflt u5{g eg] To;nfO{ h}ljs k|sf]k elgG5 . *= ef}ule{s k|sf]k M k[YjLsf] e"ue{ ;txh:t} crn 5}g, of] rnfodfg 5 . xfdL a;]sf] ;txaf6 ;of}“ lsnf]ld6/leq lgs} a9L tftf] x'g] sf/0f Toxf“sf] 9'ªuf, df6f] jf cGo kbfy{ klUnP/ ag]sf] n]bf] 5]p5fp /x]sf g/d r§fgL Kn]6 kfgLdf t}l/Psf] kfth:t} rnfodfg x'G5g . To; n]bf]nfO DofUdf elgG5 hf] dflyaf6 k/]sf] rfksf sf/0f aflx/ lg:sg] k|of; ul//x]sf] x'G5 . cw{t/n n]bf] aflx/ lgl:sg] qmddf Toxf“ ;l~rt pmhf{sf] ljikmf]6 eP/ hldgdf 7"nf] xnrn k}bf x'G5 . To:t} k[YjLsf] ue{df /x]sf] klUnPsf] cw{t/n kbfy{ aflx/ lgl:s“bf tftf] nfef / DofUdfn] a[xt If]qnfO{ 9fSb5 . o;/L pTkGg x'g] k|sf]knfO{ ef}ule{s k|sf]k elgG5 . e'Orfnf] / Hjfnfd'vL ef}ule{s “ k|sf]ksf pbfx/0f x'g . 4 4
  • 5. k|sf]f]ksf sf/0f k|s ksf sf/0f g]kfn ;d'b;txaf6 dfq ^) ld6/ cUnf] d}bfgb]lv *,*$* ld6/ cUnf] ljZjs} ;jf]Rr lzv/ ;u/dfyf | { ePsf] b]z xf] . o; aLrdf y'k}| eL/–kfvf, a];L, pkTosf 5g . o;k|sf/sf] ljljwtfo'Qm w/ftnLo “ cj:yf ePsfn] klg g]kfndf k|sf]ksf ljleGg 36gfx¿ x'g] u/]sf 5g . ljZjJofkL dfGotfcg';f/ k|fs[lts / dfgjLo u/L k|sf]ksf b'O{ k|dv sf/0f /x]sf 5g, hf] lgDg 5g M ' != k|fs[lts sf/0f g]kfnsf] ef}uf]lns :j¿k / w/ftnLo cj:yf ljljwtfo'Qm 5 . sl/a % s/f]8 jif{ cl3 pTklQ ePsf] o; If]qsf] ef}uf]lns agf]6 sdhf]/ /x]sf] dflgG5 . To;}n] g]kfndf af9L tyf klx/f]h:tf k|sf]kx¿ k|z:t x'G5g . g]kfndf x'g] k|sf]ksf k|fs[lts sf/0f lgDgcg';f/ 5g M ef}uf]lns sf/0f M g]kfnsf] kxf8L If]q ljZjs} ;a}eGbf sfG5f] kj{tz[ªvnf ePsfn] oxf“sf] w/ftn k"0f{ ¿kdf l:y/ eO;s]sf] 5}g . To;}n] g]kfndf ;fdfGo jiff{åf/f klg e";tx vl:sg] x'bf e"Ifo, klx/f] / af9Lsf] cTolws hf]lvd /x]sf] 5 . “ ef}ule{s sf/0f M g]kfn lxGb'sz lxdfnosf] sl/a @,$)) lsnf]ld6/ nfdf] rGb|fsf/ kj{tLo ' If]qsf] s]Gb|df /x]sf] 5 . oxf“sf] e"ue{df pQ/L If]qdf /x]sf] lta]ltog Kn]6 / blIf0fL If]qdf /x]sf ef/tLo Kn]6 cfk;df 3':b} hfg] e"ue{ljbx¿sf] egfO 5 . oxL sf/0f e"sDkLo b[li6n] o; If]qsf] ef}ule{s cj:yf ;+jbgzLn /x]sf] dflgG5 . ] To;}n] g]kfn e"sDkLo hf]lvddf /x]sf ljZjsf @)) b]zdWo] !! cf} :yfgdf /x]sf] 5 . dg;'gL sf/0f M aªufnsf] vf8Laf6 pTkGg ePsf] dg;'gL jfo'åf/f x'g] jiff{sf] k|efj klg g]kfndf a9L k5{ . dg;'gL jfo' g]kfnsf cUnf lxdfndf 7f]lSs“bf To;eGbf tNnf] If]qdf w]/} jiff{ x'G5 . kl/0ffd:j?k hldg IfoLs[t eP/ klx/f] hfg] / t/fO{df af9Ln] 7"nf] Iflt k'¥ofp“g] u/]sf] 5 . jfo'd08nLo sf/0f M jfo'd08ndf x'g] lqmof–k|ltlqmofsf sf/0f cl;gf, r6Øfª, x'/Latf;, cf“ w La] x /L, lxdkft, zLtnx/, cltj[li6, v08j[li6, v8]/Lh:tf k|sf]khGo 36gf pTkGg x'G5g . 5 5
  • 6. @= dfgjLo sf/0f k|sf]ksf dfgjLo sf/0f lgDgcg';f/ 5g M s= clzIff M k|sf]k;DaGwL 1fgsf] cefjn] k|sf]knfO{ O{Zj/ jf efUosf] v]n dfGg] ;fdflhs dfGotf 5 . kl/0ffd:j¿k k|sf]k–Go"gLs/0fsf sfd gx'bf k|sf]ksf] k|efj cem a9b} hfG5 . “ v= ul/aL M ul/a ;d'bfodf k|sf]ksf] ;fdgf ug{;Sg] Ifdtf sd x'G5 . To;}u/L, ul/a ;d'bfo g} k|sf]ksf] hf]lvd /x]sf] :yfgdf a;]/ hLjg wfGg afWo x'G5 . k|sf]k Go"gLs/0fsf sfo{ / k|ljlwdf klg pgLx¿sf] kx'r x'bg . To;}n] ul/aLn] k|sf]ksf] hf]lvd a9fPsf] x'G5 . “ “} u= cj}1flgs e"–pkof]u M e"ldsf] pkof]u tyf v]tLkftL cj}1flgs tl/sfaf6 x'bf e"Ifo w]/} “ x'G5 . o;af6 klx/f] hfg] / To;n] af9Lsf] vt/f a9g] / d?e"dLs/0f klg a9g] x'G5 . 3= jgljgfz tyf vf]l/of v]tL M jgljgfz tyf vf]l/of km“8/ v]tL ] ug]{ k|jlQsf sf/0f k|fs[lts jftfj/0f g/fd|f] x'g, h}ljs ;|ft gi6 x'g, kfgLsf] [ ] ] ] d'xfg ;'Sg] tyf e"Ifo / klx/f] hfg] x'bf k|sf]ksf] hf]lvd a9g] u/]sf] 5 . “ ª= sdhf]/ lgdf{0f M sdhf]/ lgdf{0fn] k|sf]k a9fp“5 eGg]l] t/ Wofg glbO{ ;8s, k'n, lah'nL pTkfbg s]Gb|, gx/ jf s'nf], 3/ cflb agfpg] ul/G5 . o:tf sdhf]/ ;+/rgf k|sf]ksf ;fdfGo 36gfaf6 klg Ifltu|:t x'G5g . r= cf}Bf]lus ljsf; M pkef]Uo j:t'sf] pTkfbg ug]bl] v /f;folgs j:t' { / pmhf{ pTkfbg ug]{ pBf]udf x'g] b'36gf tyf tL pBf]uaf6 lg:sg] ljiffn' kbfy{n] k|sf]ksf 36gf a9fp“5g . { 5= s[lqd af“wlgdf{0f M hnljB't pTkfbg jf l;“rfOsf nflu agfOg] 7"nf af“wn] dflyNnf] If]q 8'afg u5{ eg] af“w k'm6]/ tNnf] If]qdf ljgfzsf/L af9L hfG5 . g]kfnsf] t/fO{sf] ;LdfIf]qdf ef/tn] lgdf{0f u/]sf af“wsf sf/0f g]kfnsf] 7"nf] e"efu x/]s jif{ 8'afgdf kb}{ cfPsf] 5 . h= ;fdflhs åGå / o'4 M dflg;sf ljrf/, wf/0ffdf ljljwtf a9b} uPsfn] åGå a9bf] cj:yfdf 5 . åGån] o'4sf] ¿k klg lng] u/]sf] 5 . g]kfndf nfdf] ;do;Dd hgcfGbf]ng x'bf xhf/f}“ dflg;sf] Hofg uof] eg] caf}sf] cfly{s gf]S;fgL ePsf] 5 . “ +{ em= jftfj/0f k|bif0f / ;/;kmfOsf] cefj M hg;ªVof j[l4, " jgljgfz, cf}Bf]lus ljsf;sf sf/0f jftfj/0fLo k|bif0f a9]sf] 5 . To:t} " /f;folgs kbfy{, sL6gfzs cf}iflw, Knfl:6sh:tf k|bifssf] pTkfbg / k|of]un] " klg jftfj/0f k|bif0f al9/x]sf] 5 . o;sf ;fy} :jf:Yo lzIffsf] cefj, b"lift " vfgf tyf kfgL, s'kf]if0f, ;/;kmfOsf] cefjn] gof“ /f]ux¿ b]vf kb}{ cfPsf 5g . P8;, x}hf, emf8fkvfnf, efO/n OGkmn'PGhf, a8{km n' / ;f;{h:tf dxfdf/Ln] klg jif]gL xhf/f}“ dflg;sf] Hofg lnO/x]sf] 5 . { 6 6
  • 7. k|sf]ksf] k|efj k|sf]kaf6 g]kfndf x/]s jif{ Ps xhf/eGbf a9L dflg;sf] d[To' / &) s/f]8 ?k}of“eGbf a9Lsf] wg;DklQ gi6 x'g] u/]sf] 5 . o;sf ;fy} k|sf]ksf sf/0f dflg;df kg]{ dfgl;s kL8fsf] n]vfhf]vf x'g] u/]sf] 5}g . ctM k|sf]kn] ;dfhdf tTsfnLg / bL3{sfnLg k|efj kg]{ k|i6 x'G5, hf] lgDgcg';f/ 5g M != tTsfnLg k|efj k|sf]kn] dflg;sf] Hofg lng], 3fOt] agfpg] / wg;DklQ gi6 ug]{ x'bf tTsfnsf] hghLjg si6s/ x'G5 . “ cfkmgf] / kl/jf/sf] Hofg arfpg g} sl7g x'g] cj:yfdf wg;DklQ hf]ufpg] ;Defjgf Hofb} sd x'G5 . k|sf]kk|efljt ;d'bfodf vfgf, cfjf;, n'ufkmf6f], cf}iflwpkrf/, ;'/Iffh:tf cfwf/e"t ;]jfsf] cefj x'G5 . k|sf]kaf6 kg]{ tTsfnLg k|efjnfO{ lgDgcg';f/ lng ;lsG5 M k|sf]kdf k/]/ dflg;sf] Hofg hfg' / 3fOt] x'g' tTsfnsf] ;a}eGbf 7"nf] kL8fbfoL k|efj xf] . k|sf]kdf k/]/ vfBfGg, n'ufkmf6f], u/uxgf, d"Nojfg sfuhft, 3/, uf]7, vfg]kfgL / pmhf{sf ;+oGq, v]t, af/L, df5fkf]v/L, cGgafnL, t/sf/L, afuau}rf, 3/kfn'jf ufO{, e};L, uf]?, afv|f, s'v/f gi6 “ “ ' x'G5g . o;sf ;fy} ;fj{hlgs ljBfno, k':tsfno, ;/sf/L sfof{no, ;8s, k'n, vfg]kfgL, ljB'tpTkfbg jf ljt/0f–k|0ffnLh:tf /fli6«o ;DklQ klg gi6 x'G5g . @= bL3{sfnLg k|efj M k|sf]kaf6 ;dfhdf kg]{ bL3{sfnLg k|efj lgDgcg';f/ 5g M dfgl;s k|efj M k|sf]kdf k/]/ cfkmGt, 3/af/ / wg;DklQ u'dfPsf JolQmdf dgf]j1flgs c;/ k5{ . } o:tf] k|efj nfdf] ;do;Dd /xg] x'bf o;nfO{ bL3{sfnLg k|efj dflgG5 . s'g} JolQm zf/Ll/s ¿kdf “ czQm eP p;df xLgtfaf]w pTkGg x'g;S5 . cfly{s k|efj M k|sf]kaf6 wg;DklQ cflb gi6 x'bf kLl8t “ kl/jf/ tyf ;d'bfodf cfly{s kL8f k5{ . sltko dflg; cfkmgf] 3/ / v]taf/L u'dfP/ lj:yflkt x'bf nfdf] ;do;Dd “ ul/aLsf] kL8fdf af“Rg afWo x'G5g . ;fj{hlgs ;DklQ klg Ifltu|:t eP/ b]zsf] cfly{s ljsf;df g/fd|f] c;/ k5{ / d'ns cem ul/aLtkm{ ws]lnG5 . ' dfgj;+;fwgdf k|efj M k|sf]kdf k/]/ bIf dflg; ;d]t dg],{ 3fOt] jf czQm x'g;S5g . o;n] ljsf;df cu|;/ /xg] hgzlQmsf] cefj x'G5 . o:tf] cj:yfdf sltko :yfgLo 1fg, ;Lk, k|ljlw nf]k x'g] ;Defjgf /xG5 . ;fdflhs ljsf;df ;lqmo /xg] ljsf; sfo{stf{ g} k|sf]kkLl8t eP ;dfhdf dfgj;+;fwg kl/rfng x'g;Sg] ;Defjgf yf]/} x'G5, h;af6 ;fdflhs ljsf;sf] ult cj?4 x'G5 . 7 7
  • 8. ul/aL / k|sf]kaLrsf] ;DaGw k|sf]kn] ul/a / wgLaLr e]befj ub}g . t}klg ul/an] g} { k|sf]ksf] kL8f ;a}eGbf a9L ef]Ug'kg]{ cj:yf /x]sf] x'G5 . w]/} ul/a kl/jf/;“u a:g / v]tLkftL ug{ ;'/lIft :yfgdf cfkmgf] hUufhldg sd x'g] jf x'b} gx'g] x'bf pgLx¿ gbL “ “ lsgf/, eL/kfvf]h:tf vt/fo'Qm 7fp“df a:g afWo x'G5g . pgLx¿ af9Lklx/f] ghfg] 7fp“df a;] klg :jR5 vfg]kfgL tyf ;/;kmfOaf6 al~rt x'G5g, e'Orfnf]sf] wSsf y]Ug;Sg] “ 3/ agfpg ;Sb}gg, kf]if0fo'Qm vfg]s/f k|fKt ug{ ;Sb}gg . kl/0ffd:j?k k|sf]ksf] df/ w]/h;f] ul/anfO{ ' } g} kg]{ u5{ . To;sf/0f ul/aL g} k|sf]ksf sf/sdWo] Ps xf] eGg ;lsG5 . To;f] t wgL dflg; klg k|sf]kdf k/]/ ul/a aG5g . t/ s'g} klg ul/a dflg; k|sf]kdf k/]/ wgL x'g ;Sb}g . k|sf]kn] dflg; ;lxt k|foM ;a} k|sf/sf wg;DklQsf] Iflt u5{ t/ s;}sf] wg;DklQ lkmtf{ ub}g . { To;sf/0f k|sf]kn] 3/af/, v]tLkftL gi6 u/]/ wgLnfO{ klg ul/a agfp“5 . k|sf]kdf k/]sf o:tf kl/jf/ tyf ;d'bfon] a;f]af; / v]tLkftLsf nflu ;'/lIft 7fp“ kfpg ;Sb}gg / km]l/ klg af9L, klx/f] hfg;Sg] :yfgdf a:g afWo x'G5g / hLjglgjf{xsf nflu ;'/lIft :yfg k|fKt ug{ ;Sb}gg . wgL kl/jf/sf] jf;:yfg cGo ;'/lIft :yfgdf ;d]t x'g;S5 . pgLx¿;“u cfDbfgLsf cGo ;|ftx¿ klg x'G5g . ] To;}n] pgLx¿nfO{ ul/anfO{h:t} 7"nf] k|efj k/]sf] x'bg . To;sf/0f k|sf]ksf ;dodf / To;kl5 klg “} ul/anfO{ ;xof]usf] vf“rf] k5{ . xfdLn] k|sf]kkLl8t dflg;sf] ;xof]u ubf{ ;a}eGbf klxn] ul/anfO{ ;xof]u ug'kg]{ sf/0f { klg oxL g} xf] . dlxnf / afnaflnsf tyf k|sf]k k|sf]kaf6 dlxnf, afnaflnsf, a"9fa"9L / czQm a9L k|efljt x'G5g . dlxnfx¿ w]/h;f] 3/fo;L sfddf Jo:t x'g] ePsfn] } crfgs cfpg] e'Orfnf] cfPdf, af9L cfPdf jf klx/f] “ uPdf aflx/ lgl:sg Eofp“bgg . afnaflnsf, czQm, } la/fdL / a"9fa"9L klg tTsfn} ;'/lIft :yfgdf k'Ug ;Sb}gg . To;}n] k|sf]kdf pgLx¿ kg]{ ;Defjgf /lx/xG5 . xfdLn] k|sf]ksf ;dodf o:tf ;b:onfO{ arfpg] k|of; ug'k5{ . { 8
  • 9. ljsf;df k|sf]ksf] g/fd|f] k|efj dflg;sf] pTklQsfnb]lv lg/Gt/ rNb} cfPsf] cfly{s, ;fdflhs, /fhgLlts, z}lIfs / :jf:Yo;DaGwL ;sf/fTds kl/jt{gnfO{ g} ljsf; elgG5 . dfl;n] tL ;a} If]qdf ljsf; ub}{ cfPsf] 5 . t/ klg ljgfzsf y'k}| af6fx¿ dflg;n] g} agfp“b} cfPsf] 5 . cf}Bf]lus ljsf;sf sf/0f jfo' k|b"if0f a9]/ ljgfzsf/L df};dL k|sf]ksf 36gf a9|b} hfg yfn]sf 5g . st} cltj[li6 eP/ af9L cfpg] / cgfj[li6 tyf v8]/L k/]/ clgsfn a9g] ;Defjgf a9b} uPsf] 5 . ljsf;sf nflu jgljgfz a9]sf sf/0f klg jftfj/0f cksif{0fdf j[l4 ePsf] 5 . kl/0ffd:j¿k e"Ifo, klx/f]sf] hf]lvd a9b} uPsf] 5 . ;8s lgdf{0f ubf{ klx/f] lgoGq0f ug]tkm{ Wofg gk'¥ofp“bf tTsfn ljsf; ePsf] b]lvP klg klx/f] uP/ { ag]sf] ;8s Iflt x'g] ;Defjgf /xG5 . cJojl:yt ;x/Ls/0fn] kmf]xf]/d}nf, :jR5 vfg]kfgL tyf ;/;kmfOsf] ;d:of a9fPsf] kfpg ;lsG5 . To;}u/L e'rfnf]sf] ;fdfGo wSsf klg ;xg ug{ g;Sg] 3/ “ agfp“bf tTsfn ljsf; ePsf] b]lvPklg ;fgf] e'Orfnf]n] To;nfO{ Iflt k'¥ofpg ;S5 . “ hg;ªVof–j[l4;“u} a9]sf] jgkm“8fgL tyf k|fs[lts ;|ftdflysf] bafa, clgolGqt / cJojl:yt ¿kdf ] eO/x]sf] hldgsf] pkof]u, ;8s, ljB'tpTkfbg kl/of]hgfh:tf ef}lts ;+/rgfsf] lgdf{0f sfo{n] ef}uf]lns :j¿kdf ;d]t kl/jt{g Nofp“5 . o;/L lgld{t ;+/rgfdf k|sf]ksf] k|lt/Iff ug{;Sg] Ifdtf gePdf Iflt klg a9b} hfG5 . k|sf]ksf ;dodf kLl8t ;d'bfosf] p4f/, /fxt / Ifltu|:t ;+/rgfsf] dd{t;Def/ tyf k'gMlgdf{0fdf vr{ x'G5 . o;n] ljsf;sf cGo sfo{df ah]6sf] cefj eP/ sfddf afwf pTkGg x'G5 . o:tf] cj:yfdf ljsf;sf sfo{ cufl8 a9g ;Sb}gg / d'ns cem ul/a x'g] ;Defjgf /xG5 . ljåfgx¿sf ' cg';f/ k|sf]kn] ljsf;nfO{ lgDg k|efj kf/]/ k5fl8 ws]N5 M lghL tyf ;fj{hlgs ;DklQdf Iflt k'¥ofP/ . ljsf; sfddf /fHon] 5'6ØfPsf] ah]6 p4f/, /fxt tyf cfktsfnLg sfo{df nufgL ug'kg]{ cj:yf { l;h{gf eP/ ljsf; lgdf{0fsf lgoldt sfddf cj/f]w pTkGg eP/ . k|sf]kl;lh{t k|sf]k pTkGg u/]/ . h:t} a9Lkl5 emf8fkvfnf, x}hf cflbsf] k|sf]k a9]/ . k|fs[lts ;|ft, pj{/ e"ld / cfocfh{gsf cGo cj;/ gi6 u/]/ . ] k|sf]kn] eljiosf nflu ljsf;sf] af6f] vf]N5 M k|sf]kn] ljsf;sf] gof“ 9f]sf vf]lnlbG5 eGg] wf/0ff klg /x]sf] 5 . k|sf]ksf 36gfaf6 Iflt ePsf 3/, v]taf/L, ;8s, k'n, ljBfno cflb k'g lgdf{0f ug'k5{ . k|sf]kaf6 k|efljt ;d'bfonfO{ ;'/lIft 7fp“df { a;f]af; u/fpg' / k|sf]ksf] hf]lvd axg ug{;Sg] ;+/rgf lgdf{0f ug]{ k/Dk/fsf] ljsf; x'G5 . kl/0ffd:j?k eljiodf x'g;Sg] k|sf]ksf] k|efj Go"g x'g hfG5 / hgwgsf] Iflt klg sd x'g hfG5 . To;}sf/0f xfdL ;a}n] ljsf;sf sfo{nfO{ lbuf], alnof] / ;'/lIft agfpg' h?/L 5 . 9
  • 10. k|sf]k Joj:yfkg / hf]lvd ljZn]if0f k|sf]k Joj:yfkg k|sf]ksf 36gfaf6 hgwgsf] Iflt sd ug{sf nflu ljleGg r/0fdf ug'kg]{ sfdnfO{ k|sf]k Joj:yfkg elgG5 . af9L cfpg] / { 8'afg x'g] ;Defjgf ePsf gbLsf lsgf/ tyf ;dy/ d}bfgL If]qdf a;f]af; ug]{ dflg;nfO{ af9L cfPdf ;'/lIft 7fp“df nu]/ /fVg' k|sf]k Joj:yfkgsf] sfdleq k5{ . gbLsf] lsgf/df tf/hfnL / 9'ªuf, afn'jfsf af]/f /fv]/ t6aGw agfpg], j[Iff/f]k0f u/]/ gbLsf] lsgf/ s6fg x'gaf6 arfpg] sfo{ klg k|sf]k Joj:yfkgs} sfo{x¿ x'g . ctM s'g} klg k|sf]ksf] k|efjnfO{ ;s];Dd lgoGq0f u/]/ hgwgsf] Iflt 36fpg, k|sf]ksf ;dodf cfkTsfnLg /fxt, p4f/ / k|sf]kkl5 ul/g] k'glg{df{0f tyf k'gM:yfkgh:tf sfo{x¿sf] Jojl:yt :j¿knfO{ k|sf]k–Joj:yfkg elgG5 . k|sf]k Joj:yfkgsf] sfd ubf{ ljutdf ePsf k|sf]ksf 36gf / To;af6 ePsf] IfltnfO{ cfwf/ dfg]/ kl5 x'g;Sg] k|sf]ksf] cg'dfg ug'k5{ . { To;/L ul/Psf] cg'dfgsf cfwf/df k|sf]kaf6 hgwgsf] Iflt sd ug]vfnsf { sfo{x¿ ug'k5{ . o:tf sfd ug{ ;dfhsf] cfly{s, ;fdflhs, ;f+:s[lts, { k|fljlws tyf z}lIfs cj:yfcg'¿k of]hgf agfpg'k5{ . k|sf]k Joj:yfkgsf sfd ug{ ;a}eGbf klxn] k|sf]ksf] hf]lvd s] xf] < hf]lvd s;/L x'G5 < o;nfO{ s;/L sd ug{ ;lsG5 < cflb ljifodf hfgsf/L lng' k5{ . k|sf]ksf] hf]lvd M k|sf]ksf] vt/f / vt/faf6 pTkGg x'g] ;ªs6fled'vtfsf] ;+oQm cj:yf ' g} k|sf]ksf] hf]lvd xf] . hf]lvd a9fpg] vt/f tyf ;ªs6fled'vtfdWo] s'g} PsnfO{ x6fpg ;s] k|sf]ksf] hf]lvd cyjf k|sf]kn] k'¥ofpg] Iflt sd x'G5 / k|sf]ksf] c;/ klg sd x'G5 . vt/f M hgwgsf] Iflt k'¥ofpg;Sg] s'g} 36gf x'g] cj:yfnfO{ vt/f elgG5 . af9L tyf klx/f]h:tf k|sf]khGo 36gf g} vt/f x'g . To;}u/L n8g nfu]sf] 3/ klg vt/f xf] . lrqdf b]lvPsf] kxf8af6 v:b} u/]sf] 9'ªufn] kxf8sf] km]bsf] ufp“df a:g] dflg; / wg;DklQdf Iflt k'¥ofpg] ePsfn] tL 9'ªuf g} vt/f x'g . 10
  • 11. ;ªs6fled'v M s'g} 36gf x'bf To;af6 dflg;, j:t'efp tyf wg;DklQdf Iflt k'Ug] cj:yf “ /x]df tL dflg;, j:t'efp / wg;DklQnfO{ ;ªs6fled'v elgG5 . ctM vt/flt/ kmls{Psf jf vt/fdf kg]{ cj:yfdf /x]sf s'g} klg j:t' jf dflg; jf hLjhGt' ;ªs6fled'v x'G5g . hf]lvd M vt/f / ;ªs6fled'vtfsf] ;+oQm cj:yf g} k|sf]ksf] ' hf]lvd xf] . klx/f] hfg nfu]sf] jf kxf8af6 9'ªuf v:b} u/]sf] cj:yfdf tNnf] If]qdf /x]sf] dflg;sf] a:tL, 3/, dflg;, ufOj:t', v]taf/L tyf cGo wg;DklQsf] Iflt x'g] ;Defjgf /x]sf] x'G5 h;nfO{ hf]lvd elgG5 . hf]lvdnfO{ a'‰g lgDg ;dLs/0f k|of]u ug{ ;lsG5 M vt/f X ;ªs6fled'vtf = hf]lvd hf]lvd Go"gLs/0f M hf]lvd a9fpg] vt/f / ;ªs6fled'vtfdWo] s'g} Ps tTjnfO{ x6fpg ;s] k|sf]ksf] hf]lvd sd x'G5 . olb ;fgf] klx/f] hfg nfu]sf] xf] eg] klx/f] hfg glbg 6]jf kvf{n nufpg], klx/f] hfg nfu]sf] 7fp“eGbf dflysf] kfgLnfO{ cs]lt/ tsf{P/ ;'/lIft /fVg] xf] eg] vt/f 6/]/ hf]lvd klg sd x'G5 / dflg;, { 3/af/, ufOj:t' tyf ;DklQ ;ªs6fled'vtfaf6 d'Qm x'G5g . To;}n] ;s];Dd vt/fnfO{ x6fP/ hf]lvd Go"gLs/0f ug'{ g} k|sf]k Joj:yfkgsf] k|dv sfo{ xf] . hf]lvd Go"gLs/0fsf] tl/sfnfO{ tnsf] ;dLs/0faf6 ' klg /fd|/L a'‰g ;lsG5 M k|sf]ksf] hf]lvd = k|sf]ksf] hf]lvd Go"gLs/0f k|sf]k Joj:yfkg÷k"jtof/L÷Ifdtf clej[l4 { dflysf] ;dLs/0f cg';f/ k|sf]ksf] hf]lvd sd ug]{ tl/sfnfO{ tnsf] lrqaf6 klg a'‰g ;lsG5 M hf]lvd hf]lvd Go"gLs/0f Go"gLs/0f ug'{ cl3 kl5 11
  • 12. k|sf]k Joj:yfkg k|sf]ksf] hf]lvd sd ug{ ul/g] sfo{nfO{ k|sf]k Joj:yfkg elgG5 . k|sf]k Joj:yfkgdf k|sf]k x'gklxn] ul/g] sfo{ tyf k"jtof/L, ' { e/kbf]{ ;"rgfk|0ffnL / :yfgLo k|ljlwsf] pkof]uaf6 hf]lvd sd u/L ljkbdf ;'/lIft /xg] k|of; ug'{ Iflt–Go"gLs/0fsf k|efjsf/L pkfo x'g . k|sf]kaf/] ;dod} ;r]t eP/ To;af6 aRg] jf To;sf] ;fdgf ug{;Sg] Ifdtfsf] ljsf; ul/Pdf hgwgsf] Iflt sd x'G5 . To;}n] k|sf]k a9L x'g] If]qdf a:g] x/]s dflg;n] k|sf]k– Joj:yfkgsf cfwf/e"t ljifosf] hfgsf/L lng'k5{ . ef}uf]lns If]q tyf k|sf]ksf] ;Defjgfsf cfwf/df k|sf]k–Joj:yfkg sfo{sf] of]hgf agfpg'k5{ . k|sf]k Joj:yfkgsf ;Gbe{df ug'kg]{ s]xL dxTjk"0f{ sfo{nfO{ lgDg rqm (Cycle) n] :ki6 kf5{ . o; { rqm cg';f/ k|sf]k Joj:yfkgleq d'Votof k|sf]k k"jtof/L, p4f/ { tyf /fxt ;]jf -k|sf]ksf ;dodf ug'kg]{ sfd_ / k'gM:yfkg tyf { k'gMlgdf{0f kb{5g . oL sfo{ / sfd ug]{ tf}/tl/sf jf ljlwsf af/]df 5f]6s/L hfgsf/L lbOPsf] 5 . k|sf]k k"j{tof/L k|sf]ksf 36gf eO/xg] 7fp“ cyf{t k|sf]k x'g] ;Defjgf /x]sf 7fp“df k|sf]k ePdf klg hgwgsf] Iflt sd ug{ k|sf]k x'gklxn] ul/g] Go"gLs/0fsf sfo{nfO{ k|sf]k k"jtof/L ' { elgG5 . k"jtof/L ubf{ k|sf]k x'g] ;Defjgf, To;sf] vt/f, hf]lvd / ;ªs6fled'vtfsf] ljZn]if0f u/]/ { To; cg';f/ hf]lvd 36fP/ hgwgsf] Iflt sd x'g] Joj:yf ldnfp“b} k|sf]k ePdf ;'/lIft /xg / tTsfnLg p4f/ / /fxtsf nflu ug'kg]{ sfdsf] tof/LnfO{ k|sf]k k"jtof/L elgG5 . k|sf]k k"jtof/Ldf { { { lgDgcg';f/sf sfd kb{5g M hgr]tgf clej[l4 tyf tflnd k|sf]k–k"j{tof/Lsf] sfo{ yfNg'klxn] ;d'bfosf ;b:onfO{ k|sf]k;DaGwL ;}4flGts 1fg lbg'k5{ . ljutsf cg'ejsf cfwf/df k|sf]ksf] ;Defjgf, :yfgLo 1fg, ;Lk / ;|ftsf] pkof]u;DaGwdf ] ;d'bfosf] ;xeflutfdf 5nkmn u/L k"jtof/Lsf] { cfwf/zLnf tof/ ug'k5{ . k"jtof/Lsf sfo{sf] { { ;"rL agfP/ ;b:oaLr sfd / ;dosf] af“8kmf“6 u/]/ k"jtof/Lsf] sfo{ k|f/De ug'k5{ . { { 12 12
  • 13. vt/f, hf]lvd / ;ªs6fled'vtf ljZn]if0f dfgjLo a;f]af;sf] j:t'l:ylt, ef}uf]lns cj:yf / ;Defljt k|sf]ksf] hf]lvd ljZn]if0f k|sf]kklxn] ug'kg]{ dxŒjk"0f{ sfd x'g . hf]lvd { ljZn]if0f ubf{ vt/f / ;ªs6fled'v cj:yfsf] klxrfg ug'k5{ . { vt/fn] ;ªs6fled'v cj:yf a9fpg] x'Fbf oL b'O{ tŒjsf] ld>0faf6 k|sf]ksf] hf]lvd a95 . ef}uf]lns cj:yf, k|sf]k / Ifltsf] ;Defjgfh:tf ljifodf cWoog u/L k[i7 g+= ==== df pNn]v ul/Pcg';f/ hf]lvd ljZn]if0f ug'kb{5 . { Go"gLs/0f tyf /f]syfd hf]lvdsf] ljZn]if0f ul/;s]kl5 hf]lvdsf] sf/0f, cj:yf / To;af6 x'g;Sg] Ifltsf] cg'dfg nufpg ;lsG5 . To;}sf] cfwf/df vt/f sd u/]/ hf]lvd sd ug]{ sfd ug'k5{ .{ hf]lvd a9fpg] Ps tŒjnfO{ dfq x6fpg ;s] klg k|sf]k– Joj:yfkgsf] dxŒjk"0f{ p2]Zo k"/f x'g;S5 . cyf{t, vt/fnfO{ 6fg{ ;lsPdf hf]lvd sd eP/ ;ªs6fled'v cj:yfsf dflg; / wg;DklQ ;'/lIft x'G5g . o:tf ljifodf cfkm"n] kfPsf] 1fg cfkmgf] cleefjs, kl/jf/sf ;b:o, ;fyLefO / 5/l5d]sLnfO{ klg lbg' /fd|f] x'G5 . k|bif0f–lgoGq0f, ;/;kmfO / ;'/lIft cfjf; " emf8fkvfnf, x}hf, cfp“, 6fOkmfO8h:tf /f]uhGo dxfdf/Ln] klg k|sf]ksf] cj:yf pTkGg u5{g . o:tf vfn] k|sf]ksf] lgoGq0f ug{ jftfj/0f k|bif0f x'g glbg] jf ;/;kmfOdf w]/} " Wofg lbg'k5{ . :jR5 vfg] kfgLsf] Joj:yf ug'k5{ . To;}u/L { zf}rfno, 3/cf“ug, uf]7 ;kmf /fVg'k5{ . 3/fo;L kmf]xf]/, 9n, wf/fsf] kfgL cflb ;'/lIft tl/sfn] vfN8f]df xfNg'k5{ . vfBfGg tyf cf}iflwsf] ;~ro k|sf]k crfgs x'g] 36gf ePsfn] To; cj:yfdf geO gx'g] j:t'sf] ;~ro jf hf]xf] ug'k5{ . o;sf { nflu lrp/f, rfprfp, la:s'6h:tf xn'sf vfBfGg / k|fylds pkrf/sf nflu Aof08]h, l;6fdf]n, hLjghn, l86f]n tyf 3fpdf nufpg] dndx¿sf] Joj:yf u/L /fVg'k5{ . 13
  • 14. p4f/ tyf /fxt;fdu|Lsf] Joj:yf k|sf]ksf ;dodf kl/jf/ / ;d'bfosf ;b:osf] p4f/ ug{ rflxg] nfOkm Hofs]6, 6r{nfO6, l;of], wfuf], a]Nrf, s'6f]–sf]bfnf], v's/L, ' 8'ªuf, 6oa, 6fo/, 8f]/Lh:tf ;fdfg emf]nfdf xfn]/ ;lhn} e]l6g] ' 7fp“df /fVg'k5{ . p4f/ tyf /fxtsf nflu cEof; k|sf]ksf] ;dodf kLl8t JolQmsf] p4f/ ug{ ljBfnodf ;fd'lxs cEof; ug{;s] ;a}sf] Ifdtf clej[l4 x'G5 . ;s];Dd ckmgf] ufp“–7fp“df kfOg] j:t'sf] k|of]u u/]/ p4f/ / /fxtsf nflu cEof; ug'k5{ . o:tf] cEof; ln“bf cfkmgf lzIfs { tyf k|lzIfssf] ;xof]u lng'k5{ . cEof; ubf{ afnaflnsf, a"9fa"9L, czQm / dlxnfnfO{ klxnf] k|fyldstf lbP/ e]befj/lxt tl/sfaf6 p4f/ ug]{ s'/f klg l;Sg'k5{{ . cf>o:ynsf] Joj:yf k|sf]ksf ;dodf cfk"m, cfkmgf] kl/jf/ / 5/l5d]s ;a}nfO{ ;'/lIft :yfgdf n}hfg'kg]{ x'G5 . k|sf]ksf] 36gf ePsf] ;dodf klg ;'/lIft x'g;Sg] v'nf / /fd|f] 7fp“sf] klxrfg ul//fVg'k5{ . cfkTsfnLg cj:yfdf tTsfn z/0f lng ;fd'bflos 3/ agfpg] sfo{ klg ljleGg If]qdf eO/x]sf] 5 . xfdLn] To:tf] Joj:yf ug{ cfkmgf] 3/ / 5/l5d]snfO{ hfgsf/L lbg'k5{ . ;fd'bflos 3/ agfPsf 7fp“df zf}rfno, :jR5 vfg] kfgLsf] Joj:yf klg ug'k5{ . { cfkTsfnLg of]hgf k|sf]ksf ;dodf ;d'bfosf s'g ;b:on] s'g sfo{ ug]{ eGg] 5nkmn u/L sfdsf] ljefhg ug'kb{5 . ;b:osf] zf/Ll/s tyf dfgl;s cj:yfsf] ;d]t ljZn]if0f { u/]/ sfo{of]hgf tof/ u/L sfo{ljefhg ug'k5{ . { k"j;rgf tyf ;'/lIft :yfgfGt/0f { " k|sf]ksf] 36gf x'g] ;Defjgf b]lvPdf kl/jf/ / 5/l5d]snfO{ 36gf x'g nfu]sf] hfgsf/L u/fpg] sfo{nfO{ k"j;rgf jf { " r]tfjgL elgG5 . k"j;rtfjgL k|0ffnL cfw'lgs k|ljlwaf6 { " ] klg :yfkgf ug{ ;lsG5 t/ :yfgLo ;fwg / k/Dk/fut tl/sf jf sd vlr{nf] tl/sf ckgfpg'k5{ . k|sf]k ePdf yfn, l;67L, dfbn, 9ofªuf] cflb ahfP/ 5/l5d]snfO{ | ;r]t u/fP/ ;'/lIft :yfgdf hfg ;"lrt ug'k5{ . { 14
  • 15. k|sf]ksf] cj:yf jf ;dodf ug]{ sfd k|sf]ksf 36gfnfO{ k"jtof/Lsf sfo{n] /f]Sg jf lgoGq0f ug{ { ;Sb}g . k|sf]ksf 36gf s'g} klg ;dodf x'g;Sg] ePsfn] To; cj:yfdf ;'/lIft /xg] tTsfnLg pkfo ckgfpg' k5{ . k|sf]k Joj:yfkgsf] o; r/0fdf ul/g] ;fgfltgf sfd y'k}| x'g;S5g . t/ klg d"ne"t ?kdf lgDg sfd ug'{ h?/L x'G5 . k"jrtgjgL tyf cfjf; vfnL ug]{ { ] gbLsf] kfgL wldnf] ePdf, kftkltªu/ aUb} cfPsf] kfOPdf jf gbLsf] dflyNnf] efuaf6 rL;f] xfjf rn]/ uGw cfPdf af9L cfpg] ;Defjgf k|an /xG5 . To:tf] cj:yf b]lvPdf 3/kl/jf/, 5/l5d]snfO{ ;"rgf lbP/ af9Ln] k|efj kfg{;Sg] If]qaf6 cUnf] 7fp“lt/ efUg'k5{ . p4f/ tyf /fxt k|sf]ksf] 36gf x'gnfUbf efUg g;s]sf dflg; k|sf]kdf kb{5g . To; cj:yfdf sltsf] d[To' x'g;S5 eg] slt 3fOt] x'G5g / slt t x/fp“5g klg . To;}n] tTsfn kLl8tsf] p4f/ / x/fPsfsf] vf]hL ug'{ dfgjLo st{Jo x'G5 . k|sf]ksf] ;dodf ;'/IffsdL{ jf p4f/stf{ tTsfn} cfpg g;Sg] x'gfn] l5d]sLn] g} p4f/df nfUg'kg]{ x'G5 . ;d'bfosf ;b:oaf6 p4f/sfo{ ePdf hgwgsf] Iflt w]/sd x'G5 . k|sf]ksf] cj:yfcg';f/ cfkmGt, } 5/l5d]s, p4f/sdL{ / ;xof]uL ;+:yfsf k|ltlglwnfO{ k|sf]kaf/] ;"rgf lbg'k5{ . k|sf]k ePsf] cj:yfdf ;a}n] lgDg ljifodf Wofg lbg'k5{ M k|sf]ksf] ;Defjgf b]lvP/ cfjf; tyf 3/ vfnL ubf{, p4f/ ubf{, ;'/lIft :yfgdf a;f]af; u/fp“bf, /fxt / dfgjLo ;xof]u pknAw u/fp“bf dlxnf, s]6fs]6L, la/fdL, a"9fa"9L / czQmnfO{ klxnf] k|fyldstf lbg'k5{ . k|sf]kdf k/]/ x/fPsfsf] vf]hL / 3fOt] ePsf dflg;sf] k|fylds pkrf/ ug]{ Joj:yf tTsfn} ug'{k5{ . kLl8t ;d'bfonfO{ tTsfn} cfjZos kg]{ cf}iflw, vfgf, n'ufkmf6f], cfjf;h:tf ;'ljwfsf] nflu ;a}n] ldn]/ sfd ug'k5{ / ;xof]u k|fKt x'g] If]qdf cfu|x ug'k5{ . { { kLl8tnfO{ dfgjLo ;xof]u ubf{ g/fd|f, c:j:ys/ vfgf tyf kmf6]sf jf k'/fgf n'uf–sk8f lbg' ] x'bg . pgLx¿nfO{ ;Ddfgk"js u'0f:t/Lo j:t' lbP/ ;xof]u ug'k5{ . “} { { k|sf]kaf6 ePsf] Ifltsf] tYo ;ªsng u/L sf] ;a}eGbf a9L kLl8t 5 eg]/ kQf nufP/ To;}cg';f/ ;xof]u ug]{ Joj:yf ldnfpg'k5{ eg] ;a} Ifltsf] ljZn]if0f u/]/ k'gM:yfkg / k'glg{df{0fsf nflu of]hgf agfpg'k5{ . 15
  • 16. k|sf]kkl5sf] sfd k|sf]k Joj:yfkgleq k|sf]kkl5 nfdf] ;do;Dd ug'kg]{ sfdx¿ klg k5{g . k|sf]kaf6 ePsf] Ifltsf] { k'glg{df{0f, tgfjdf /x]sf] cfly{s tyf ;fdflhs cj:yfdf ;'wf/ / eljiodf km]l/ x'g;Sg] k|sf]ksf] ;fdgf ug{;Sg] ef}lts ljsf; ug{ k|of; ug'k5{ . k|sf]kkl5 vf;u/L lgDg b'O{ sfd ug'k5{ M { { k'gM:yfkg tyf ;+/rgfdf ;'wf/ k|sf]kkl5 ;fdflhs jftfj/0f / k|efljt ;d'bfosf] cj:yf klxn]s} ¿kdf Nofpg ul/g] sfo{nfO{ k'gM:yfkg elgG5 . k|sf]kaf6 ;fdfGo ¿kdf Iflt ePsf 3/sf] dd{t;Def/, /f]huf/L jf cfocfh{gsf ;|ftsf] ljsf;, ef}lts ;+/rgfsf] ] dd{t;Def/ u/]/ k|of]u ug{ ;lsg] agfpg]h:tf sfo{ k5{g . o; r/0fdf ul/a ;d'bfonfO{ pgLx¿sf] a:g] / sfd u/]/ cfDbfgL ug{;Sg] jftfj/0f tof/ geP;Dd ;xof]u ug'k5{ . o;sf { ;fy} Ifltsf] lj:t[t cWoog ug], hLjglgjf{xsf { nflu cfDbfgLsf] af6f] agfpg], 3/ jf cGo Ifltu|:t ;+/rgfsf] dd{t;Def/ ug], a;f]af;sf nflu ;'/lIft { :yfgsf] vf]hL ug]{ h:tf sfd kb{5g . k'glg{df{0f k|sf]kaf6 k"0f{ ¿kdf Iflt ePsf 3/, ;8s, k'n, ljBfnoh:tf ef}lts ;+/rgfnfO{ agfP/ klxn]sf] t'ngfdf cem alnof] agfP/ eljiodf x'g;Sg] k|sf]kaf6 arfpg] sfd ul/G5 . ;fj{hlgs ;+/rgfsf] lgdf{0fsf nflu ;/sf/ jf u}/;sf/L ;+:yfn] nufgL ub{5g eg] ;/sf/sf] ;xof]u jf ;'ne a}ªs–C0faf6 k|fKt ;xof]usf] pkof]u u/]/ lghL ;+/rgf–lgdf{0f ul/G5 . o; cj:yfdf sfd ubf{ k|sf]kk"jtof/Lsf lqmofsnfknfO{ ;d]t { ;dflji6 ug'{k5{ . 16
  • 17. k|sf]k Joj:yfkgsf] cfjZostf tyf dxŒj k|sf]k–Joj:yfkg eg]sf] k|sf]ksf 36gfnfO{ lj:tf/ x'g glbg' xf] . k|sf]kaf6 x'g] hgwgsf] Iflt sd u/]/ cfly{s, ;fdflhs, ;f+:s[lt, z}lIfs / :jf:Yo ;]jfnfO{ e/kbf]{ tyf ;j{zne agfP/ x/]s JolQmdf ' k|sf]ksf] ;fdgf ug]{ Ifdtf a9fpg' klg xf] . g]kfn ;|ft tyf ;fwg sd ePsf] ljsf;zLn d'ns ePsfn] ;d'bfodf k|sf]ksf] ;fdgf ug{;Sg] Ifdtfsf] ] ' ljsf; x'g ;s]sf] 5}g . To;}n] ljZjsf cGo ljsf;zLn d'nsdf h:t} g]kfn klg af9L, klx/f], ' x'/Latf;, cfunfuL, e'Orfnf], dxfdf/Lh:tf ljleGg k|sf]kaf6 ;w}“ k|efljt x'g] u/]sf] 5 . k|sf]ksf] “ Iflt Go"gLs/0f ub}{ ljsf;sf] k|of;df nfUg' h?/L ePsfn] g} k|sf]k Joj:yfkgsf] 1fg cfjZostf ePsf] xf] . k|sf]k Joj:yfkgaf/] cfk"mn] hfg]sf / l;s]sf s'/f kl/jf/, ;fyLefO / 5/l5d]snfO{ klg l;sfPdf cfk;df ldn]/ sfd ug{ ;lsG5 / lj:tf/} cfkmgf] ufp“nfO{ k|sf]ksf] hf]lvdaf6 ;'/lIft /fVg ;lsG5 .. 7"nf] / 3g3f]/ jiff{ x'g' jf 38]/L kg'{ jf e"ue{df x'g] xnrnsf sf/0f e'Orfnf] hfg' tyf Hjfnfd'vL km'6g+' “ k|sf[ltdf x'g] lgoldt k|lqmofsf pbfx/0f x'g . o:tf 36gfnfO{ dflg;n] lgoGq0f ug{ ;Sb}g . t/ klg ;a} ldn]/ o:tf 36gfaf6 x'g;Sg] hgwgsf] Iflt sd ug]{ sfd ug{ ;S5f}“ . o;sf nflu k|sf]k x'g;Sg] 7fp“sf dflg;n] ;fd'bflos ;xeflutf a9fP/ sfd u g'{ k5{ . k|sf]k Joj:yfkgsf] cfjZostf / dxŒj lsg /x]sf] 5 eGg] tYonfO{ o;af6 k|fKt x'g] tnsf nfen] cem :ki6 kf5{ M vt/f tyf ;ªs6fled'vtf x6fP/ k|sf]ksf] hf]lvd Go"gLs/0f ug]{ cfwf/ tof/ x'G5 . k|sf]ksf ;dodf k"jrtfjgL lbP/ k|efljt x'g;Sg] 7fp“sf dflg;nfO{ ;'/lIft :yfgdf hg] { ] k"jof]hgf / k"jtof/Lsf sfo{ ug]{ vfsf tof/ x'G5 . { { k|sf]k kLl8tsf] p4f/ ug{, x/fPsf dflg;sf] vf]hL ug{ / /fxtsf nflu ;fd'lxs ;lqmotf a95 . k|sf]k kLl8tsf] p4f/ ug{ rflxg] j:t'sf] hf]xf] x'G5 . k|sf]k kLl8tsf] nflu t'?Gt} ug'{ kg]{ pkrf/, vfg]–a:g] Joj:yf k"jof]hgf cg'?k ug{ ;lsG5 . { k|sf]k Joj:yfkgn] k'gM:yfkg / k'glg{df{0fsf sfddf klg k|fyldstf lbg] ePsfn] k|sf]k Go"gLs/0fsf sfd lbuf] ljsf;sf] dfkb08 cg'?k x'G5g . k|sf]k kLl8tsf nflu cfocfh{gsf ljsNksf] Joj:yf eP/ ul/aLlgjf/0fdf ;xof]u k'U5 . lj:yflktx¿n] ;'/lIft :yfgdf a;f]jf; ug]{ cj;/ kfp“5g . ;dfhsf ;a} ju{n] k|fs[lts ;|ftsf] Joj:yfkg / a'l4dQfk"0f{ pkof]usf] cj;/ ;dfg'kflts ] ¿kdf k|fKt ub{5g . ;dfhdf pTkGg x'g;Sg] cjflG5t ultljlwdf lgoGq0f x'G5 . ;dfhdf Pstf, ;xof]u / ;befjsf] efjgf a9]/ ljsf;df ;a}sf] ;xeflutf a9b5 17
  • 18. k|sf]k / clwsf/ dflg;n] cfkmgf] df}lns clwsf/sf] k|of]u :jtGq ¿kdf ug{ kfpg' k5{ . k|sf]kkLl8t JolQm, kl/jf/ / ;d'bfon] klg dfgjclwsf/sf] pkef]u ug{ kfpg'k5{ eGg] ljZjJofkkL dfGotfsf] ljsf; ePsf] 5 . k|sf]kkLl8tn] l5d]sL, u}/;/sf/L ;+:yf, ;/sf/ / cGt/f{li6«o lgsfoaf6 kfpg] ;xof]u bfgsf] ¿kdf geP/ cfwf/e"t dfgjclwsf/sf] ¿kdf kfpg' k5{ . kLl8t ;d'bfodf hflt, wd{, /ªu, j0f{ / lnªusf cwf/df e]befj ug'{ x'bg . k|To]s kLl8tsf] ;Ddfg “} ub}{ clwsf/sf] ;dfg pkef]u ug{ kfpg] Joj:yf ug'{ g} dfgjclwsf/sf] dd{ xf] . xfdLn] klg kLl8t;“u To;} cg'?ksf] dfgjLo Jojxf/ ug'k5{ . d"ntM ;dfhdf b]lvPsf e]befjsf] cGTo u/L lk5l8Psf jf { pk]lIft ;d'bfonfO{ /fHon] ;'/Iff lbg'kg]{ dfGotf clwsf/d'vL cjwf/0ffsf] /x]sf] 5 . k|sf]kkLl8tsf ;Gbe{df clwsf/d'vL cjwf/0ffsf d"n dfGotf lgDgcg';f/ /x]sf 5g M dfgjtfjfbL l;4fGt M k|sf]kkLl8t dflg;aLr lnªu, hft, wd{, ;+:s[lt, /ªu jf ju{sf cfwf/df lje]b x'g' x'bg . pgLx¿nfO{ /fxt / p4f/sf qmddf ;dfg Jojx/f ug'k5{ . “} { ;Ddfgk"js af“Rg kfpg] clwsf/ M ;a} dflg;;“u ;dfgtf / ;Ddfgk"js af“Rg kfpg] { { g};lu{s clwsf/ 5 . To;}n] cdfgjLo Jojxf/, zf/Ll/s tyf dflg;s oftgfaf6 d'Qm / :jtGqtfk"js { af“Rg kfpg] kLl8tsf] JolQmut clwsf/sf] /Iff ug'k5{ . { lgMz:q JolQm tyf ;d'bfosf] /Iff M ;fdflhs åGådf Pp6f kIfn] csf]{ kIfnfO{ zq'sf ¿kdf Jojxf/ ug]{ x'bf lgMz:q ;d'bfo a9L kLl8t x'G5g . To:tf ;d'bfon] ;a} If]qaf6 ;'/Iff kfpg'k5{ . “ :jtGqtf M k|sf]kkLl8tsf] ;xof]u ug]{ ;/sf/L, cw{;/sf/L tyf u}/;/sf/L ;+:yf / gful/s ;dfh /fhgLlts, ;}lgs, cfly{s, wfld{s, ;fdflhs tyf ;f+:s[lts e]befjaf6 d'Qm /xg'k5{ . t6:ytf M ;xof]u ug]{ ;+:yf ;b}j t6:y /xg'kb{5 . k|sf]kkLl8taLr ;dfg Jojxf/ ug]{ / kLl8tsf clwsf/sf] /Iff ug]{ qmddf dfgjtfjfbL ;+:yfn] /fhgLlt, hft, wd{, jf j}rfl/s ljjfbaf6 cnu /x]/ sfd ug]{k5{ . lgikIftf M ;a} lnªu, hft, wd{, /fHo, ju{ / /fhgLlts ljrf/sf cfwf/df e]befj gu/L lgikIf Jojxf/ ug'{ ug'{k5{ . p4f/ tyf /fxt M k|sf]kkLl8t gful/sn] ;/sf/ jf ;xof]uLaf6 kfpg] p4f/ tyf /fxt bof jf eLv xf]Og . ;ªs6df k/]sf JolQm tyf ;d'bfosf] /Iff, cfjf;, vfBfGg, cf}ifwf]krf/ / cfo;|ftsf] ljsNk pknAw ] u/fpg' /fHosf] klxnf] st{Jo xf] . To;}u/L k|sf]kk|efljt jf kLl8t ;d'bfo;“u vfgf, cfjf;, cf}ifwf]krf/, n'ufkmf6f] / hLjglgjf{xsf cfwf/e"t ;]jf k|fKt ug]{ clwsf/ /xG5 . To;sf/0f kLl8tnfO{ ;Ddfghgs ;xof]u lg/Gt/ ¿kdf pknAw u/fpg' k5{ . 18
  • 19. dfgjLo ;xfotf kfpg] kLl8tsf] clwsf/ k|sf]ksf ;dodf k|To]s gful/sn] cfkmgf] g};lu{s clwsf/ pkef]u ug{ kfpg] Joj:yf /fHon] ug'{k5{ . cGt/f{li6«o dfgjLo sfg'gn] k|sf]kkLl8tn] kfpg] clwsf/nfO{ lgDgcg';f/ ;'lgZrt ul/lbPsf] 5 M x/]s gful/ssf] ;'/Iff ug'{ /fHosf] klxnf] clgjfo{ st{Jo xf] . /fHon] kLl8tsf cfwf/e"t cfjZostf k"lt{ ub}{ u'0f:t/Lo hLjglgjf{xsf] k|Tofe"lt kfpg'k5{ . k|sf]ksf ;dodf kLl8tsf :jfledfgsf] cfb/ tyf ;+/If0f ug'{k5{ . /fli6«o / cGt/f{li6«o ;ª3;+:yfaLr ;dGjo u/L k|sf]k–Go"gLs/0fsf nflu lgDg sfo{ ug'k5{M { k|sf]k;DaGwL k"jtof/L, { hf]lvdo'Qm If]q vfnL u/fP/ ;'/lIft :yfgdf :yfgfGt/0f ug], { k|sf]kaf6 ;a}eGbf a9L kLl8t x'g] a"9fa"9L, czQm, afnaflnsf / dlxnfsf] /Iffsf nflu ljz]if Wofg lbg], k|sf]kdf k/]sfsf] p4f/ tyf vf]hL ug],{ k|sf]kk|efljt ;d'bfosf nflu ;Ddfghgs /fxtsf] Joj:yf ug], { :jf:Yof]krf/, :jR5 vfg]kfgL, vfgf tyf cfjf;sf] Joj:yf tTsfn} ug], { k|sf]kkl5 ug'{kg]{ sfo{nfO{ Jojl:yt ug{ cfjZos kg]{ ;Dk"0f{ sfo{x¿aLr ;dGjo ub}{ gful/ssf ;Dk"0f{ clwsf/sf] /Iff ug], { kLl8tn] kfpg] ;a}vfn] ;xof]u bof jf bfg geP/ g};lu{s clwsf/ x'g eGg] efjgfsf] ljsf; u/L To;sf] ;'lglZrttf k|bfg ug]{ . k|sf]kkLl8t klg c¿;/x g} ;Ddflgt gful/s x'g . To;}n] pgLx¿nfO{ klg cfkmgf ljifodf x'g] 5nkmn jf lg0f{ok|lqmofdf :jtGq ¿kn] ;xefuL x'g ;S5g . vfgf, 5fgf, gfgf, kfgf, :jf:Yo, lzIff / ;'/Iffnufotsf cfwf/e"t cfjZostf k|sf]kk|efljt gful/ssf k|fs[lts clwsf/ x'g . tL clwsf/ /fHon] ljgfzt{{ pknAw u/fpg'k5{ . k|sf]kkLl8tsf] ;xof]u ug]{ ;Gbe{df ;dfhdf rlncfPsf] k/Dk/fut dfGotf / ;+:s[ltlj?4sf sfo{ u/]/ ;d'bfosf] cf:yfk|lt gsf/fTds k|efj kg{ lbg'xbg . “' } ul/aLleq k|sf]khGo hf]lvd a9L x'G5 . To;}n] ul/aLlgjf/0f sfo{qmdnfO{ clwsf/d'vL cjwf/0ffcGtu{t sfof{Gjog ug]{ k|0ffnLsf] ljsf; ug'kb{5 . { k|sf]k Joj:yfkg tyf k|sf]kk"jtof/L :yfgLo ;d'bfosf] cfjZostf tyf :yfgLo hf]lvdsf] Go"gLs/0fdf { ;xof]u k'Ug] vfnsf] x'gkb{5 . ' ;'/lIft hLjgofkg ug{ kfpg' dfgjLo sfg'gåf/f k|Tofe"t ul/Psf] clwsf/ xf] . x/]s kLl8tn] cfkm" ;'/lIft 5' eGg] ljZjf; lng] jftfj/0f agfpg'kb{5 . 19
  • 20. ;ªs6sfnLg cj:yfdf lzIffsf] clwsf/ k|sf]ksf ;dodf pTkGg ;ªs6sfnLg cj:yfdf gful/snfO{ lzIff k|fKt ug]{ clwsf/af6 ljd'v ul/g' x'bg . vfgf, cfjf; / :jf:Yo;]jfh:t} lzIff klg “} dflg;sf] cfwf/e"t cfjZostfleq k5{ . To;}sf/0f h:tf];s} cfkTsfnLg ' cj:yf pTkGg eP klg lzIff k|fKt ug]{ clwsf/af6 ljBfyL{ jf gful/snfO{ cnu ug'{ pgLx¿dfly cGofo ug'{ x'g5 . o; cjwf/0ffn] ljZjJofkL dfGotf ] k|fKt u/]sf sf/0f lzIffnfO{ zflGt If]q 3f]if0ff ug{ / lzIff k|fKt ug{ kfpg] clwsf/nfO{ cfwf/e"t dfgjclwsf/sf] ¿kdf dfGotf lbg ;/sf/nfO{ bjfj lbg] ul/Psf] 5 . ;ªs6sfnLg cj:yfdf ;a} lzIffyL{n] s:tf] lzIff kfpg' k5{ / To;sf nflu s:tf] dfkb08 k"/f ug'{ k5{ eg]/ ;ªs6sfnLg lzIff;DaGwL Go"gtd dfkb08n] lgwf{/0f ul/lbPsf] 5 . ;ªs6sfnLg cj:yfsf] z}lIfs sfo{qmdsf Go"gtd dfkb08sf k|dv c+z lgDgcg';f/ /x]sf 5g M ' != lzIffsf] cj;/ ;Dk"0f{ gful/sn] ;dfg ?kdf kfpg'k5{ . @= ef}uf]lns, ;fdflhs, ;f+:s[lts / eflifs ¿kdf pko'Qm kf7Øqmdsf] ljsf; ul/Psf] x'gk5{ . ' #= ;ªs6sfnLg ;dodf lbOg] lzIffsf nflu bIf lzIfs sf] Joj:yf x'gk5{ . ' $= :yfgLo, If]qLo / ljZjJofkL dfGotfcg';f/ gLltlgdf{0f, of]hgf th'df tyf sfof{Gjogsf { nflu ;zQm ¿kdf ;dGjo ul/Psf] x'gk5{ . ' %= ;ªs6sfnLg ;dodf lbOg] lzIff :jefljs¿kn] u'0ffTds / hjfkmb]xLk"0f{ x'gk5{ . ' ^= ;ªs6sfnLg ;dodf ;~rfng x'g] z}lIfs sfo{qmddf ;d'bfonfO{ k|ToIf ¿kdf ;xefuL u/fP/ pgLx¿sf] e"ldsf :ki6 ul/Psf] x'gk5{ . ' &= ljleGg hfthflt, afns, o'jf / k|f9sf nflu tTsfnLg z}lIfs :j¿ksf] cfjZostfk|lt Wofg lbg] } / ;'/Iff Joj:yf /fd|f] x'gk5{ . ' *= z}lIfs sfo{qmdsf nflu cfjZos ;|ftsf] Joj:yf ;s];Dd :yfgLo txaf6} ug'k5{ . ufp“3/df ] { pknAw gx'g] j:t' dfq aflx/af6 Nofpg'k5{ . (= ;ªsfndf k|bfg ul/g] lzIffdf OR5's ;a}sf] kx“r sfod ug{ ul/a / lk5l8Psf ;d'bfonfO{ ' e]befj gul/sg ;xof]u pknAw u/fpg'k5{ . !)= dlxnf ljBfyL{sf] ;'/Iffsf] plrt k|jGw ug'k5{ . { !!= ljBfno jf z}lIfs ;+:yfdf :jR5 vfg]kfgL, ;/;kmfO, zf}rfnosf] /fd|f] k|jGw ug'k5{ eg] { kf]if0fo'Qm vfBfGgsf] k|jGw ug'k5{ . { 20
  • 21. jftfj/0f k|bif0f tyf k|sf]kaLr ;DaGw " jftfj/0f k|bif0f tyf cksif{0fsf] k|efj hldg,kfgL / jfo'd08ndf z[ªvnfa4 ¿kdf k5{ . o;af6 " [ jftfj/0fsf ;a} ef}lt / cef}lts j:t' / kbfy{sf] u'0fdf x|f; cfp“5 . dflg;n] ef}lts ljsf;sf nflu u/]sf ljsf;sf sfo{n] jftfj/0fsf] k|fs[lts :j?kdf kl/jt{g ul//x]sf] 5 . o;k|sf/sf] kl/jt{gn] dflg;sf] hLjgk4ltdf ;d]t kl/jt{g cfO/x]sf] 5 . k|fs[lts ;|ftdfly a9]sf] bafj / :yfgLo ¿kdf x'g] ] k|bif0f tyf cksif{0fn] dflg;sf] u'0f:t/Lo hLjgdfq xf]Og k[YjLsf] eljio g} ;ªs6df k/]sf] 5 . " jftfj/0f ljgfzaf6 k|sf]ksf 36gfx¿df j[l4 x'G5 . kmf]xf]/d}nfsf] pT;h{g, jgljgfz, kfgLsf ;|ftsf] ] k|bif0f, vlgh kbfy{sf] pTvgg, jfo'kbif0fh:tf jftf/0fLo ;d:ofn] x/]s lbg ;d:of k}bf u/fO/x]sf] 5 . " |" jftfj/0f ljgfzsf plNnlvt sf/0fn] g} hnjfo' kl/jt{g, af9L, klx/f], dxfdf/L, clgsfnh:tf k|sf]kn] dflg;nfO{ cfqmfGt kl//x]sf] 5 . jftfj/0fLo kl/jt{g / k|sf]ksf 36gfsf] pTklQsf] sf/s k|slt b]lvP [ klg To;df dflg;sf] 7"nf] e"ldsf /x]sf] 5 . dflg; klg jftfj/0fsf] cleGg cªu xf] . t}klg dflg;n] g} jftfj/0fsf ;Dk"0f{ tŒjnfO{ k|efljt kf/]sf] 5 . kl/0ffd:j¿k w]/} k|sf/sf k|sf]ksf] hf]lvd a9fPsf] 5 . To:tf s]xL hf]lvd lgDgcg';f/ 5g M s= jfo'd08ndf pTkGg x'g] hf]lvd sfa{g 8fOcS;fO8, sfa{g df]gf]cS;fO8, gfO6«fhg cS;fO8, ;Nkm]6, Snf]/f]km n'/f] sfa{g, xfO8«fhg ] ] cS;fO8, w"nf], w"jf“, ljiffQm /;fog cflb Uof; tyf tŒjx¿sf] j[l4n] jfo'kbif0f w]/} a9]sf] 5 . |" jfo'd08ndf sfa{g8fOcs;fO8, ldy]g, xfO8«sfa{g cflb a9]/ k[YjLsf] tfkqmd a9b} uPsf] 5 . To;}u/L ] Snf]/f]km n'/f] sfa{g a9]/ cf]hf]g txsf] ljgfz eO/x]sf] 5 . o:tf jftfj/0fLo ;d:ofsf sf/0f cltj[li6, cgfj[li6, cDnjiff{, ;'Vvf jf v8]/L, cf“wL– t'kmfg, Hjf/ef6f, dxfdf/Lh:tf k|sf]ksf] pTklQ x'g, lxdgbL ] klUng], lxdtfn ljikmf]6 x'g, af9L klx/f] cem 8/nfUbf] x'g] ;Defjgf ljåfgx¿n] atfPsf 5g . jfo' ] k|bif0fn] k|fs[lts jiff{;d]t k|blift eP/ xfdLn] lkpg] :jR5 kfgLsf] ;|ft;d]t b"lift x'G5 . " " ] v= hnd08ndf pTkGg x'g] hf]lvd jftfj/0fLo k|bif0fn] hnk|bif0fnfO{ klg k|efljt kf5{ . s]xL bzscl3;Dd To;} lkpg ;lsg] kfgL clxn] " " k|bif0f a9]sf sf/0f kfgL pdfn]/ / lkmN6/ u/]/ dfq lkpg ;lsg] cj:yf cfPsf] 5 . " jgljgfz, kfgLsf] d"xfgdfly cltqmd0f, kmf]xf]/d}nf pT;h{g, gbLdf 9n ld;fpg]h:tf sf/0fn] hnk|bif0f " w]/} a9]sf] 5 . sL6gfzs tyf /;fogsf] ld>0fn] ;txL / e"ldut kfgL k|blift ePsf] 5 . ;fy} " jfo'kbif0fsf sf/0f x'g] cDnLo / b"lift jiff{n] hnk|bif0fnfO{ z[ªvnfa4 agfPsf] 5 . o;sf ;fy} |" " k|fs[lts ¿kdf cfpg] jiff{, af9Lklx/f] cflb sf/0faf6 pTkGg kmf]xf]/ ldl;P/ jfo', df6f], gbL, tnfp tyf cGo ;txL kfgLsf ;|ft k|blift eP/ kfgLsf] u'0f:t/ x|f; eO/x]sf] 5 . ] " u= e"d08ndf pTkGg x'g] hf]lvd jftfj/0f ljgfzn] hldgsf] kl/l:yltsLo k|0ffnLdf klg g/fd|f] c;/ kf/]sf] 5 . jfo' / hnk|bif0fsf] " 21
  • 22. z[ªvnfa4 k|efj e"lddf klg k5{ . l;“rfOsf nflu k|of]u x'g] b"lift kfgL, sL6gfzs cf}iflw / /f;folgs dnsf] k|of]un] kfgL / jfo';u} e"ldsf] pa{/sTjdf x|f; cfp“5 . jgljgfz / kfgLsf] ;|ft ;'ssf sf/0f “ ] ] d?e"dLs/0f a9]/ v]tLof]Uo hldg ?vf] eP/ vfBfGg pTkfbgdf x|f; cfpg] k|lqmof rln/x]sf] 5 . jftfj/0f ljgfzaf6 pTkGg k|sf]ksf 36gf jftfj/0f ljgfzn] x/]s If]qdf hf]lvd a9fp“5 . jfo', hn, e"ld k|bif0fsf] z[ªvnfn] k[YjLsf x/]s ;|ftdf " ] k|lts"n k|efj kfg]]{ x'bf k|f0fL, jg:klt / dflg; :jo+ k|sf]ksf ljleGg 36gfaf6 kLl8t x'g] qmd a9l9/x]sf] “ 5 . To;}n] jftfj/0f ljgfznfO{ g} k|sf]ksf] hf]lvd a9fpg] k|dv sf/s dfGg ;lsG5 . jftfj/0f ' ljgfzsf sf/0f pTkGg x'g] k|dv k|sf]ksf 36gfnfO{ lgDgcg';f/ lng ;lsG5 M ' af9L M k[YjLsf] pi0fLs/0f / jgljgfzsf sf/0f lxdgbL klUng], lxdtfn ljikmf]6 x'g, cltj[li6, v08j[li6 tyf e"Ifo a9]/ af9Lsf] k|sf]kdf j[l4 x'G5 . ] klx/f] M clgof]lht e"pkof]u / jgljgfzn] e"Ifo klx/f] af9L a9fp“5 / cltj[li6n] klx/f]sf] hf]lvd a9fp“5 . dxfdf/L M kmf]xf]/d}nfsf] Joj:yfkg gx'Fbf, kfgLsf ;|ft k|blift x'Fbf / af9L, klx/f], clgsfn, e'OFrfnf]h:tf ] " k|sf]ksf 36gf j[l4 x'Fbf dxfdf/L a95 . dxfdf/L v8]/L tyf vfB c;'/Iff M v8]/L, hnk|bi" f0f, jgljgfzh:tf sf/0fn] d?e"dLs/0f a9g, e"ldsf] pa{/sTjdf x|f; cfpg] x'bf vfBfGg pTkfbg 36]/ ] “ clgsfn nfU5 . o;af6 ef]sd/L / s'kf]if0fsf] hf]lvd a95 . x'/Latf; M jfo'kbi" f0f / hnjfo' kl/jt{gsf lqmofk|ltlqmofn] k[YjLsf] | pi0fLs/0f;“u} jfo'sf] ;+/rgf tyf axfj ultdf kl/jt{g cfP/ x'/Latf;, v8]/L cfFwLsf 36gfdf j[l4 x'G5 h;n]] ljgfzsf/L ¿k wf/0f u5{ . zLtnx/ / n" M jfo'sf] ;+/rgf / ultdf cfpg] kl/jt{gn] zLtnx/ / tftf] nx/ -n"_ sf] k|sf]k lg/Gt/ a9b} uPsf] 5 . x'/Ljtf; o;k| s f/ jftfj/0f ljgfzaf6 k|sf]ksf ljleGg 36gfsf] pTklQ x'g] tYo k|i6 x'G5 . To;}n] xfdLn] cfkmgf] jl/kl/sf] jftfj/0f ;+/If0f / k|fs[lts ;|ftsf] ;+/If0fdf Wofg lbg' ] h?/L x'G5 . 22
  • 23. hnjfo' kl/jt{g / k|sf]kaLrsf] ;DaGw hnjfo' kl/jt{g s] xf] < pBf]u snsf/vfgf, oftfoftsf ;fwg / ljleGg cf}hf/ rnfpg, b}lgs vfgf ksfpg / cfuf] afNg k|of]u x'g] k]6fn, l8h]n, d§Lt]n, vlgh «] sf]Onf, bfp/f cflb OGwg aNbf lg:sg] sfa{g 8fOcS;fO8 / cGo ljleGg Uof;sf] j[l4sf sf/0f jfo'kbif0f w]/} a9]sf] 5 . jfo'd08ndf |" vf;u/L sfa{g 8fcOcS;fO8, gfO6«; cs;fO8, ldy]g, xofnf] sfa{G;, ldy]g / hnjfiksf] j[l4 x'bf ;"osf] k|sfz / tfk k[YjLlt/ cfpg;Sg] t/ “ { k[YjLaf6 cGtl/Iftkm{ kmls{g g;Sg] cj:yf pTkGg x'G5 . o;/L aflxl/g gkfPsf] tfk klg k[YjLlt/ g} kmls{g] x'bf k[YjLsf] tfkqmd a95 / To;n] “ hnjfo'sf] lgoldt ultljlwdf k|lts"n k|efj kf5{ . kl/0ffd:j?k k[YjLsf] hnjfo' kl/jt{g x'g] qmd cufl8 a95 . hnjfo' k[YjLsf] tfkqmd a9fpg of]ubfg lbg] tL Uof;nfO{ xl/tu[x Uof; elgG5 . hnjfo' kl/jt{gsf] sf/0f k[YjLsf] tfkqmd lg/Gt/ a9g' g} hnjfo'' kl/jt{gsf] k|dv sf/0f xf] . ljZjJofkL tfkqmd j[l4sf sf/0f ' jfo'd08ndf c:jefljs kl/jt{g eP/ k[YjLsf] hnjfo'df kl/jt{g eO/x]sf] j}1flgsx¿sf] egfO 5 . jfo'd08ndf a9]sf] xl/tu[x Uof;n] ;"oaf6 k[YjLtkm{ cfpg] k|sfz / tfknfO{ e";tx;Dd cfpg lbG5 t/ { k[YjLaf6 k/fjt{g eP/ jfo'd08naf6 aflx/ hfgaf6 /f]s/ cfkm"df ;~ro u5{ / k'gM k[YjLlt/} ] kmsf{OlbG5 . o;/L kmls{Psf] tfksf sf/0f k[YjLsf] tfkqmd j[l4 u5{, h;nfO{ ljZjJofkL pi0fLs/0f elgG5 . hnjfo' kl/jt{gsf] k|efj g]kfndf hnjfo' kl/jt{gaf6 kg]{ k|efjsf af/]df cflwsfl/s cWoog / cg';Gwfg x'g ;s]sf] 5}g . clxn];Dd o; ljifodf s]xL k|fljlws ljZn]if0f eP klg o;n] g]kfnL ;dfh tyf ;d'bfodf s:tf] k|efj kf/]sf] 5 eg]/ cg';Gwg x'g ;s]sf] 5}g . t}klg xfn;Dd b]lvPsf ljZjJofkL k|efj, j}1flgsx¿sf] 23
  • 24. cWoogsf] glthfcg';f/ g]kfndf hnjfo' kl/jt{gsf] lgDgcg';f/ k|efj kg]{ b]lvPsf] 5 M df};ddf c;Gt'ng M k[YjLdf tfkqmd j[l4 x'bf jiff{sf] :j?kdf kl/jt{g cfp“5 . PsfPs 3gf jiff{ “ x'g, v08j[li6 x'g, Ps}l5gdf cl;gf kg], x'/L rNg]h:tf 36gf x'g' o;sf pbfx/0f x'g . udL{ dlxgfdf tftf] ] ] { xfjf -n"_ / hf8f] dlxgfdf zLtnx/ cem a9L rNg] ;efjgf klg a9b} hfG5 . lxp“sf] e08f/ l/lQg] M g]kfnsf] lxdfnL If]qdf ;bfaxf/ lxp“ hld/xG5 . Tof] lxp“ g} xfd|f gbLdf aUg] kfgLsf] k|dv ;|ft xf] . t/ tfkqmd a9]/ lxp“ l56f]–l56f] klUnPdf lxp“sf] If]qkmn 36b} uP/ ' ] eljiodf kfgLsf] cefj x'G5 . o;/L lxp“sf] e08f/ l/lQPdf lxdfnL If]qsf] kl/l:yltsLo k|0ffnL klg c;Gt'lnt x'G5 . af9Lsf] ;Defjgf M lxdfnL vf]rx¿df lxp“ klUnP/ kfgL hDbf kf]v/Lsf] pTklQ x'G5 . To:tf “ kf]v/LnfO{ lxdtfn elgG5 . lxdtfndf kfgLsf] dfqf a9]kl5 tfn k'm6]/ tNnf] If]qdf 7"nf] af9L hfG5 / k|sf]ksf] ¿k lnG5 . lxdtfn h'g;'s} ;dodf klg km'6g;Sg] ePsfn] kxf8sf a];L / t/fO{df af9L cfp“5 “ / hgwgsf] Iflt u5{ . ;d'b| ;txdf j[l4 M ;fdfGotof ;d'bsf] | ;tx a9]/ s] g} km/s k5{ eGg] ul/G5 . t/ ;d'b, | e"ld / hnjfo'aLr cGof]Gofl>t ;DaGw /x]sf] x'G5 . To;sf ;fy} ;d'bLlsgf/ g} ljZjsf] ;a}eGbf | a9L dflg;sf] a;f]af; ePsf] If]q klg xf] . k[YjLsf] tfkqmd a9]/ sf/0f cG6f6L{sf, cfs{6Ls, w|jLo ' If]q / lxdfnL If]qsf] lxp“ PsfPs klUng] qmd a9]sf] 5 . To;/L lxp“ klUnP/ ag]sf] kfgL ;d'bdf | ldl;G5 / ;d'bdf kfgLsf] ;tx a95 . | ;d'bsf] ;tx %) ;]lG6ld6/ dfq a9]df ld>, | aªunfb]z, rLg, gfOh]l/of, ef/t, xNof08h:tf d'nssf s/f]8f}“ dflg; a;f]af; ePsf] If]q 8'Ag]5 . ' ;d'bsf] kfgL ! ld6/ a9]df ;d'bL 6fk'sf] ¿kdf | | /x]sf] blIf0f Pl;ofsf] dflNbE; eGg] b]z k"0f{ ¿kn] ;d'bdf 8'A5 . To;}u/L aªunfb]zsf] !* | k|ltzt e"ld ;bfsf nflu ;d'bdf ljno x'g5 . | ] TolQdfq geP/ ;d'bL kfgLsf] jfliks/0f w]/} x'g, | ] ;d'bL jftfj/0fdf kl/jt{g cfP/ x'/Latf; tyf cf“lwa]x/L rn]/ hgwgsf] Iflt x'g] ;Defjgf klg a95 . | v]tLkftLdf k|efj M hnjfo' kl/jt{gsf sf/0f jiff{ x'g] ;dodf kl/jt{g x'G5 . kl/0ffd:j?k 24
  • 25. xfdLn] /f]Kg] wfg, ds}, ux', kmfk/, sf]bf] / cGo gub]afnLsf] pTkfbg sd x'G5 . udL{ w]/} a9b} hf“bf “ sL/fkm6ofªuf / /f]usf hLjf0f'sf] klg j[l4 eP/ v]tLkftLdf klg To;sf] k|efj k5{ / vfBfGg pTkfbg | sd x'G5 . hnjfo' kl/jt{gsf cGo y'k}| k|efj x'g;Sg] j}1flgsx¿sf] egfO /x]sf] 5 . hnjfo' kl/jt{gaf6 k|fs[lts jftfj/0f, k|fs[lts ;|ft, h}ljs ljljwtf, v]tLkftLnufot dfgjhLjgsf x/]s ultljlwdf kl/jt{g cfpg] ] pgLx¿sf] egfO /x]sf] kfOG5 . To;}n] xfdL;“u ljZjJofkL ¿kdf r]tgf clej[l4 ug]{ ;do Hofb} yf]/} 5 . cfh}blv xfdLn] ;d:of ;dfwfgtkm{ nfUg' kg]{ ePsf] 5 . hnjfo' kl/jt{gsf k|efjnfO{ sd ug{ :yfgLo ] ;|ft, ;fwg, ;Lk / k|ljlwsf] pkof]u ug'{ k5{ . ] hnjfo' kl/jt{gsf] k|efj Go"gLs/0fsf pkfo hnjfo' kl/jt{gsf] d'Vo sf/0f cf}Bf]lus ljsf; g} xf] . To;}n] cf}Bf]lus d'nsx¿af6 eO/x]sf] sfa{g ' 8fOcS;fO8 / cGo xl/tu[x Uof;sf] pTkfbg sd ug{ cGt/f{li6«o ¿kdf bafj lbg' h?/L 5 . o;sf nflu ljleGg ;ª3;+:yf / ljsf;f]Gd'v d'nssf ;/sf/x¿ nfluk/]sf klg 5g . ' hnjfo' kl/jt{gsf sf/s tTj dflgPsf] xl/tu[x Uof;sf] pTkfbg 36fpg' xfd|f nflu lgs} sl7g 5 . t}klg xfdLn] ;–;fgf sfd u/]/ klg xl/tu[x Uof;sf] pT;h{g 36fpg ;S5f}“ eg] hnjfo' kl/jt{gsf] k|efjaf6 ;'/lIft /xg] ;fdfGo pkfox¿ ckgfpg ;S5f}“ . To;sf nflu xfdLn] lgDg sfo{ ug/]/ o;sf] k|efj Go"g ug{ of]ubfg lbg'k5{ M bfp/f, uf]a/sf ufO“7f, d§Lt]n, l8h]n, k]6f6, vlgh sf]Onfsf] ;§f lah'nL, uf]a/Uof;, ;f}opmhf{sf] «] { k|of]u a9fpg'k5{ . v]taf/Ldf kfOg] jg:kltsf k|hflt / jg, jGohGt', l;d;f/h:tf k|fs[lts ;|ftsf] ;+/If0f ug'k5{ . ] { vfg]kfgLsf] ;|ftsf] ;+/If0f ug]{ / To;sf] ;/;kmfOdf Wofg lbg] ug'k5{ . ] { v]tLkftL ubf{ w]/} kfgL grflxg] / l56} pTkfbg x'g] vfnsf vfBfGg afnL nufpg' k5{ . Psk6s k|of]u ePsf] s'g} klg j:t' k'gM k|of]u ug{ ;lsg] cj:yf;Dd kmof“Sg' x'bg jf k'gM k|of]u “} ug'{k5{ . hnjfo' kl/jt{gaf6 af9L, klx/f], /f]usf] dxfdf/Lh:tf k|sf]k pTkGg x'g] ePsfn] To:tf k|sf]kaf6 aRg k"j{tof/L ug'{k5{ .. hnjfo' kl/jt{gsf sf/0f kfgLsf] ;|ft ;'Sg] ;Defjgf /x]sf] 5 . To;}n] kfgLsf] b}lgs k|of]u ug]{ xfd|f] ] cfr/0fdf kl/jt{g u/L ;s];Dd kfgLsf] k|of]u sd ug]{ afgL a;fpg'k5{ . k[YjLsf] tfkqmd a9g] qmddf /f]usf hLjf0f' / sL/fsf gof“ k|hfltsf] pTklQ / ljsf; x'g] ePsfn] ltgsf] lgoGq0f ug{ /f;folgs cf}iflwsf] k|of]u 36fP/ h}ljs ljlw jf h8La'6Lsf] k|of]u ug]{ :yfgLo 1fg / ;Lksf] pkof]u ub}{ To:tf 1fg, ljlw / ;LknfO{ cGo ;d'bfo;Dd lj:tf/ ug'{ k5{ . 25
  • 26. af9L / o;af6 aRg] pkfo g]kfnsf] k"jsf] d]rL gbLb]lv dxfsfnL;Dd ;fgf { / 7"nf u/]/ sl/a ^ xhf/ gbL aU5g . b]zsf] s"n If]qkmndWo] sl/a !& k|ltzt e"efu ;bfaxf/ lxp“ hDg] pRrxdfnn] 9fs]sf] 5 . lxp“ hDg] lxdfn g]kfnsf] t/fO{ / ef/tsf] 7"nf] e"efusf nflu :jR5 kfgLsf] k|dv ;|ft xf] . pRr lxdfno kj{t / cem rLgsf] :jzfl;t ltAatdf ' ] pTklQ eP/ g]kfn x'b} aUg] gbLn] ef/t / aªunfb]zsf s/f]8f}“ dflg;nfO{ kfgLsf] cfk"lt{ u5{g . “ s/f]8f}“ dflg;nfO{ :jR5 vfg]kfgL pknAw u/fpg] o; lxdfnL d'nsdf x/]s jif{ af9L / klx/f]n] hgwgsf] ' 7"nf] Iflt u5{ . oxf“ jflif{s ;/b/ !,%#) ldlnld6/ jiff{ x'G5 / ljgfzsf/L af9L cfp“5 . g]kfn af9L, klx/f]h:tf hnpTkGg k|sf]ksf] cTolws hf]lvddf /x]sf] d'ns dflgG5 . ljZjsf b'O{ ;o d'nsdWo] ' ' hnpTkGg k|sf]ksf] hf]lvddf g]kfn #) cf}“ :yfgdf k/]sf] 5 . g]kfndf af9L / klx/f]af6 jif]gL ;fnfvfnf { @#@ dflg;sf] Hofg hg] u/]sf] 5 . af9L s] xf] < af9L lg/gt/ jiff{ ePkl5 cfpg] x'bf o;nfO{ hnpTkGg k|sf]k elgG5 . g]kfndf k|To]s jif{sf] h]7 “ dlxgfsf] bf];f] ;ftfb]lv dg;'gL jiff{ ;'? eP/ ebf}sf] clGtd;Dd /xG5 . o; ;dodf aªufnsf] vf8Laf6 | cfpg] dg;'gL jfo'n] kfgL kf5{ . jiff{ ePsf] kfgL hldgdf htftt} km}ln“b} aU5 . lxp“bdf klg kfgL aUg] gbLdf dfq xf]Og, ;'s/ vªuªu ePsf vx/] / ;–;fgf vf]nf jf v]N;fvf]N;Ldf klg pln{P/ kfgL aU5 . ] | kf]v/L, tfntn}of, bnbn] e"ld / l;d;f/ If]qdf ;d]t kfgLsf] 5]nf]vnf] x'G5 . lg/Gt/ 7"nf] em/L k/]/ ] au]sf] kfgLdf df6f], 9'ªuf, emf/kfth:tf j:t' ldl;“bf kfgL wldnf] x'G5 eg] kfgLsf] dfqf / aUg] ult klg tLj| x'G5 . o;/L vx/], vf]nf jf gbLdf kfgL a9]/ vf]nfdf c6fpg ;Qm}g . a9]sf] kfgL gbLsf] lsgf/, s'nf] jf gx/sf] l8n gf3]/ aflx/ aU5 jf lsgf/ s6fg ug{ yfN5 . o;/L c;fdfGo lsl;dn] kfgLsf] :t/ a9]/ s6fg / 8'afg ub}{ gbL / vf]nfdf pln{g] kfgLsf] tLj| a]usf] cj:yfnfO{ g} af9L elgG5 . af9Lsf] k|sf/ g]kfnsf] ;Gbe{df af9LnfO{ lgDgcg';f/ tLg k|sf/df juL{s/0f ug{ ;lsG5 M gbL–af9L M lgoldt ¿kdf kfgL aUg] 7"nf, ;fgf / dWod vfnsf gbLdf jiff{sf] ;dodf cfpg] af9LnfO{ gbL–af9L elgG5 . o:tf] af9Ln] gbLsf] lsgf/df /x]sf v]tLof]Uo e"ld / ufp“3/df Iflt k'¥ofp“5 . 7"nf gbLdf cfpg] af9L ;fdfGoh:tf] nfu] klg hgwgsf] ljgfz ug]{ Ifdtf klg 7"nf] x'G5 . cfsl:ds af9L M d';nwf/] jiff{ x'bf ;txdf Psf]xf]l/P/ au]sf] kfgL vf]N;fvfN;L x'b} vx/]df k'u/ “ “ ] Psf]xf]l/G5 . slxNo} kfgL gaUg] vx/] vf]nfdf PsfPs cfpg] o:tf] af9LnfO{ cfsl:ds af9L elgG5 . To;}u/L dflyNnf] If]qdf /x]sf] kf]v/L km'6/ cfpg] af9LnfO{ klg cfsl:ds af9L elgG5 . o:tf] af9L 5f]6f] ] ;dodfq cfp“5 / s]xL ;dokl5 vf]nf] km]l/ k'/fg} cj:yfdf x'G5 . 26
  • 27. ;lDdl>t af9L M afn'jf, 9'ªuf–df6f], emf/kft, af]6la?jf, cflb ldl;Psf] n]bf] af9LnfO{ u]uØfgL tyf | ;lDdl>t af9L elgG5 . o; k|sf/sf] af9L Hofb} ljgfzsf/L x'G5 . ;lDdl>t af9Ldf k/]sf dflg;, 3/kfn'jf hgfj/ tyf jGohGt' hLljt /xg' c;Dejh:t} x'G5 . af9L cfpg] sf/0f af9L cfpg' Psk|sf/sf] k|fs[lts k|lqmof xf] . t/ dfgjLo sf/0fn] klg af9L cfpg] u/]sf] 5 . To;}n] af9L cfpg] k|dv b'O{ sf/0f dflgPsf 5g M ' k|fs[lts sf/0f 3gf jiff{ jf cltj[li6 M jiff{ af9Lsf] k|dv k|fs[lts sf/0f xf] . gbLsf] lz/ ' tyf hnfwf/ If]qdf 7"nf] jiff{ ePdf gbL vf]nfdf kfgLsf] dfqf / ult a9]/ af9L cfp“5 . e"Ifo tyf klx/f] M lxdfn / kxf8df klx/f] uP/ /f]lsPsf] gbLsf] af“w km'6bf af9L cfp“5 . kxf8sf] le/fnf] hldg jf 9'ªufdf6f] em/]/ gbL y'lgG5 / dflyNnf] If]qdf 7"nf] kf]v/L aG5 . klx/f]n] agfPsf] To:tf af“w hd]sf] kfgLsf] bafan] km'6/ ljzfn af9L cfp“5 . ] lxdtfn lj:kmf]6 M g]kfnsf] lxdfnL If]qdf y'k}| lxdtfn 5g . tL lxdtfndf lxp“ klUnP/ kfgL hDdf eO/xG5 . To;/L hd]sf] kfgL aflx/ lg:sg gkfp“bf To;sf] rfkn] hldg km'6/ tfn ljikmf]6 x'G5 / ] af9Lsf] cfp“5 . dfgjLo sf/0f jgljgfz M kxf8L If]qdf x'g] jgljgfzn] e"Ifo a9fp“5 . jgljgfzn] df6f]sf] kfgL ;f]:g] Ifdtfdf 36fp“5 / ;fdfGo e"Ifon] klg ljgfzsf/L ¿k lnG5 . jgljgfzsf sf/0f klx/f] uP/ af9Lsf] hf]lvd a95 . cJojl:yt e"pkof]u M k/Dk/fut e"pkof]usf] k|jl[ Q tyf v]tLk|0ffnL / j:t'efpsf] clt r/Lr/gsf sf/0f klg e"Ifo eP/ / klx/f] w]/} uP/ af9Lsf] hf]lvd a9b} uPsf] 5 . gbLsf] cltqmd0f M gbLsf] axfjdfu{ jf au/df lgdf{0f ul/Psf ljsf;sf ;+/rgf, dflg;sf] a;f]af;sf] j[l4h:tf sf/0fn] kfgLsf] lgsfzdf cj/f]w u/]/ af9Lsf] hf]lvd a9fPsf] 5 . af9Laf6 x'g] Iflt / k|efj g]kfndf af9Laf6 jif]gL ;of}“ dflg;sf] d[To' x'g] u/]sf] 5 . sl/a !^ xhf/ dflg; 3/af/ljxLg x'g] u/]sf { 5g . xhf/f}“ la3f v]tLof]Uo hldg s6fg / 8'afg eP/ s/f}8f}“ ¿k}of“a/fa/sf] Iflt x'g] u/]sf] 5 . af9Ln] l;“rfO ug{ agPsf] gx/ / ;8s, k'n, vfg]kfgLsf] d'xfg jf ljt/0f kfOk, hnljB't of]hgfh:tf ljsf;sf ;+/rgfnfO{ Iflt k'¥ofp“5 . af9Ln] 3/kfn'jf hgfj/df klg aufP/ Iflt u5{ . g]kfndf jif]gL t/fO{sf] { clwsf+z pa{/ / v]tLof]Uo e"ld s6fg / 8'afgaf6 Ifltu|:t x'g] u/]sf] 5 . af9Ln] dflg;nfO{ ljleGg k|sf/n] Iflt k'¥ofp“5 . To:tf Iflt / k|efj lgDgcg';f/ 5g M dfgjLo Iflt M af9Ln] gbL lsgf/sf ufp“df s6fg / 8'afg u/]/ Iflt k'¥p“5 . sltko cj:yfdf dflg; efUg g;s]/ af9Ln] aufp“5 . g]kfndf x/]s jif{ af9L / klx/f]df k/]/ ;fnfvfnf @#@ hgf 27
  • 28. dflg;sf] Hofg hfg] u/]sf] 5 . cfly{s Iflt M g]kfndf af9L / klx/f]df k/]/ k|To]s jif{ sl/a &) s/f]8 ?k}of“ a/fa/sf] Iflt eO/x]sf] cg'dfg 5 . ;/sf/L tYofªsdf af9L / klx/f]af6 ePsf] IfltnfO{ Ps} 7fp“df /flvPsf sf/0f osLg tYofªs lgsfNg ;ls“g] cj:yf eg] 5}g . k|fs[lts tyf jftfj/0fLo Iflt M af9Ln] jgdf kfOg] h8La'6L, 3f“;, bfp/f, sf7 tyf cGo jGo ;|ft aufP/ / k'// gi6 u5{ . o;af6 k|fs[lts jftfj/0fdf Iflt k'U5 eg] dflg;nfO{ cfjZos kg]{ ] ] k|fs[lts ;|ftsf] cefj x'G5 . ] ;fdflhs k|efj M af9Ln] 3/v]t aufP/ lj:yflkt ePsf dflg;n] a:g] vfg] / sfd ug]{ 7fp“ kfp“bgg . pgLx¿sf] a;f]af; / hLljsf]kfh{gsf] plrt Joj:yf gePdf ;fdflhs ul/aLdf j[l4 x'G5 / } ;fdflhs ljrng k}bf eP/ åGåsf] pTklQ x'G5 . n'6kf6, rf]/L– 8s}tLh:tf ;fdflhs ck/fwdf j[l4 klg x'g] ;Defjg x'G5 . hg:jf:Yodf k|efj M gbLdf af9L cfp“bf kmf]xf]/ kfgL ldl;Psf] x'G5 . kmf]xf]/ kfgL ufp“a:tLdf k;]/ s'jf, Ogf/, 6oaj]n, kf]v/Lsf ' vfg]kfgLsf ;|ftnfO{ b"lift agfp“5 . o:tf] k|blift kfgLsf sf/0f sdnlkQ, ] " emf8fkvfnf cflb dxfdf/L km}lnP/ hfg:jf:Yodf k|lts"n k|efj k5{ . af9Lsf] Joj:yfkg af9Ln] ljz]ifu/L gbL lsgf/sf ufp“, a:tL, v]tLof]Uo e"ld, 3/kfn'jf hgfj/ / dflg;af6 lgdf{0f ul/Psf ;8s, k'n, 3/h:tf ef}lts ;+/rgfnfO{ aufP/ jf 8'afP/ Iflt k'¥ofp“5 . af9Ln] Ps JolQm tyf kl/jf/nfO{ dfq Iflt gu/]/ cf;kf;sf ;a}nfO{ k|efljt kf5{ . To;}n] af9Laf6 aRg af9Lsf] hf]lvd Go"gLs/0f / k"jtof/Lsf sfd ug'{ k5{ . l5d]ssf ;a} dflg; ldn]/ ;fd'bflos ¿kdf hf]lvd Go"gLs/0f { / k"jtof/Lsf sfd ug'{ o;af6 aRg] pQd pkfo xf] . { af9Laf6 aRg ug'kg]{ k"jtof/L { { af9Lsf] k|sf]kaf6 aRg w]/} k|sf/sf k|fljlws tyf ;fw/0f sfd ug'k5{ . To:tf sfddWo] s]xL sfd { lgDgcg';f/ 5g M hgr]tgf clej[l4 M af9Lsf] k|efj Go"g ug]{ pkfosf af/]df hgr]tgf clej[l4 ug'{ k5{ . ;d'bfosf] ;xeflutfdf k"jtof/Lsf { sfd ug{ af9L s] xf] < o;n] s:tf] Iflt u5{ < Iflt 36fpg s] ug'k5{ < af9L cfpg' cl3, cfPsf] ;dodf / To;kl5 s] ug]{ { eGg] 1fg x'gk5{ . To;}n] cfk"m, kl/jf/ / 5/l5d]sdf k"jtof/Lsf ' { sfd ug{ hgr]tgf clej[l4 / af9Lsf] ;fdgf ug]{ Ifdtfsf] ljsf; ug]{ sfd ug'k5{ . o;sf nflu ljBfnodf cEof; ug], { { tflnd / k|sf]k Joj:yfkg;DaGwL hfgsf/L lng] sfd ;xof]uL x'G5g . hf]lvdsf] klxrfg tyf Go"gLs/0f M cfkmgf] ufp“, ljBfno ePsf] 7fp“df s:tf] af9L cfp“g;S5 / s:tf] dfqfdf Iflt k'¥ofpg ;S5 eGg] cg'dfg cg'dfg ug'{ k5{ . uPsf jif{x¿df cfPsf] af9L / To;n] 28
  • 29. k'¥ofPsf] Ifltsf], jt{dfg ;dodf cfPsf] kl/jt{g, ;d'bfosf] Ifdtfh:tf ljleGg ljifosf] cWoog u/]/ hf]lvd klxrfg / Go"gLs/0fsf sfd ug'k5{ . { gbLsf] cltqmd0f lgoGq0f M ul/an] dfq xf]Og, wgL / x'gvfg]x¿n] klg gbLlsgf/ cltqmd0f ug]{ ] u/]sf] kfOG5 . gbLsf] lsgf/ cltqmd0f x'bf af9Lsf] kfgL aUg] 7fp“ gx'bf s6fg / 8'afg a9]/ hgwgsf] “ “ Iflt x'g] u/]sf] 5 . To;}n] af9Laf6 x'g] Iflt lgoGq0f ug]{ klxnf] tl/sf eg]s} gbLlsgf/dfly eO/x]sf] cltqmd0f lgoGq0f ug'{ xf] . t6aGw lgdf{0f M gbLsf] tLj| axfjaf6 x'g] s6fg / 8'afg lgoGq0f ug{ gbLslgf/df t6aGw lgdf{0f ug'{ k5{ . ;–;fgf t6aGwsf] lgdf{0f :yfgLo ;|ftsf] pkof]uaf6 / 7"nf t6aGwsf nflu cfw'lgs k|ljlwsf] ] k|of]u ug'{kg]{ x'G5 . af9Låf/f Iflt x'g;Sg] ;–;fgf af“wsf nflu afn'jfsf] af]/f, af“;sf ef6fsf] af/ unfpg' k5{ . 7"nf af“wsf nflu tf/hfnLdf 9'ªuf e/]/ t6aGw lgdf{0f ug'{ k5{ . e"Ifo eO/xg] gbL cf;kf;sf 8f“8f–kfvfdf j[If/f]k0f u/L le/fnf] kfvf]df ux|f agfpg' k5{ . klxn] af9Ln] Iflt k'¥ofPsf] 7fp“sf] hf]lvd ljZn]if0f u/L eljiodf x'g;Sg] Iflt sd ug{ :yfgLo 1fg / k|ljlwcg'¿k hf]lvd Go"gLs/0f ug'{ k5{ .. af9Låf/f Ifltu|:t e"ld jf au/sf] ;fd'bflos ¿kdf pkof]u u/]/ cfocfh{gsf sfd ug'{ k5{ . gbL lgoGq0fsf s'g} klg ljlw ckgfp“bf t6aGw;“u} j[Iff/f]k0f ug]{ / ;s];Dd af“; /f]k/ x'sf{pg ;s] ] af“; a]r/ ;d'bfosf] cfDbfgL a9fpg ;lsG5 . ] ;'/lIft a;f]af; / vfg]kfgLM af9Laf6 aRg cfk"m a:g] 3/ agfp“bf lgDg s'/fdf Wofg lbg'k5{ M 3/ / 3/kfn'jf ufOj:t'sf] uf]7sf] ;tx kfgL hDg] txeGbf cUnf] agfpg' k5{ . vfg] kfgLsf] wf/f jf 6oaj]n / zf}rfno af9L tyf 8'afgn] ' ge]6gu/L cUnf] kf/]/ / Ogf/df af9Lsf] kfgL gk:g]u/L jl/kl/sf] ] 8Ln cUnf] kf/]/ agfpg' k5{ . kfgL hDg;Sg] xf]rf] e"If]qdf a;f]af;sf nflu 3/ agfOPsf] 5 eg] ufp“sf] ;a}eGbf xf]rf] 7fp“df kfgL hDg] / vfN8f] vg]/ lgsf; x'g] Joj:yf ldnfpg'k5{ . kmf]xf]/ kfgLsf] plrt lgsf; ldnfP/ ;/;kmfOsf] k|jGw ug'{ k5{ . vfBfGg / cf}iflwsf] hf]xf] M af9L cfOxfn]df Ps jf b'O{ lbgsf] nflu rflxg] vfgfsf] ;~ro ug'k5{ . ;s];Dd lrp/f, ljis'6h:tf { xn'sf vfBfGg, sk8f, cnxdk§Lh:tf k|fylds pkrf/ ug]{ cf}iflwsf] jGbf]j:t ug'k5{ . o;sf ;fy} k|sf]kkLl8tsf] p4f/ / /fxtsf nflu { ;fd'bflos vfBfGg / cf}iflw e08f/sf] Joj:yf klgug'k5{ . { 29
  • 30. p4f/ tyf /fxt ;fdu|Lsf] Joj:yf M af9LkLl8tsf] p4f/sf nflu 8'ªuf, nfOkm Hofs]6, 6fo/, 6oa, 8f]/L cflb ;lhn} e]6g ;lsg] ' 7fp“df /fVg'k5{ . c:yfoL lzlj/sf] aGbf]a:t M af9Ln]] 3/–uf]7 aufpg] jf 8'afg ePsf ;dodf c:yfoL ¿kdf a:g ;'/lIft 7fp“df ;fd'bflos 3/ agfpg' k5{ . k"jrtfjgL k|0ffnLsf] Joj:yf M af9L cfpg] df};ddf ;d'bfonfO{ af9L cPsf] r]tfjgL lbg] { ] k|0ffnLsf] :yfgLo Joj:yf ug'{ k5{ . gbLsf] d'xfg tyf dflylt/ jiff{ ePdf Toxf“sf dflg;af6 va/ lng]] Joj:yfsf nflu pgLx¿;“u ;DaGw :yflkt ug[k5{ . To;}u/L gbLglhs} cUnf] " :yfgdf s'¿jf 3/ agfP/ ¿“ufnf] /fVg] Joj:yf klg ug{ ;lsG5 . To;f] ubf{ gbLsf] kfgL a9bu/]sf] kfOPdf jf af9L } cfpg] nIf0f b]lvPdf /“ufnf] a:g] dflg;n] l;67L, dfbn, 9ofªuf, bdfxf cflb ahfP/ ufp“nnfO{ va/ ug]{ Joj:yf |] ] ldnfp“bf af9L cfpg] 7fp“af6 efu]/ dflg; ;'/lIft :yfgdf k'Ug;S5g / dfgjLo Iflt x'gaf6 /f]lsG5 . k"jrtfjgLsf nflu /]l8of] tyf 6]lnlehgaf6 k|zf/0f x'g] { ] df};dL ;dfrf/ ;'g/ jiff{ / af9Lsf] ;Defjgfaf/] yfxf kfpg' k5{ . To;}u/L gbLsf] lgu/fgL ug{ ?“ufnf] ] /fVg] Joj:yf ug'k5{ . /“ufnf] a:g] JolQmnfO{ gbLsf] kfgLsf] ;txdf j[l4 ePdf jf gbLdf lxnf] df6f], { emf/kft au]sf] b]lvPdf, gbLsf] lz/af6 tLtf] uGw;lxtsf] l;/]7f] rn]df, gbLsf] cfjfh kl/jt{g ePsf] cfef; ePdf ;a}nfO{ va/ ug{ ;lsfpg] . o;/L af9L cfPsf] cg'dfg ul/Pkl5 af9Ln] k|efj If]qsf dflg;nfO{ ;'/lIft :yfgtdf n}hfg'k5{ . af9L cfPsf] ;dodf s] ug]{ < af9L cfPdf JolQmut / ;fd'bflos ¿kdf ljleGg sfd ug'k5{ . To:tf sfd lgDgcg';f/ x'G5g M { 3/df lah'nL / Uof; r'nf] ePdf lah'nLsf] nfOg / Uof; t'?Gt} aGb ug'k5{ . { k"jtof/Lsf ;fdfg / cfkmgf ax'dNo ;DklQsf] emf]nf lnP/ 3/sf] ‰ofn9f]sf aGb u/L ;'/lIft { " :yfgtkm{ efUg] . af9L cfPsf] If]qdf PSn] glx“8g] / ;jf/L;fwg grnfpg] . af9Ln] k|efljt kf/]sf] 7fp“sf] kfgL glkpg] . dlxnf, a"9fa"9L, s]6fs]6L, lj/fdL / czQmnfO{ ;'/lIft 7fp“df k'Ug ;xof]u ug'{ k5{ . af9Ldf k/]sf dflg;sf] p4f/ ug{ /]8qm;, k|x/L, ;]gf / cGo ;/sf/L lgsfodf va/ ug'k5{ . { kLl8t JolQmnfO{ p4f/ ug], x/fPsf dflg;sf] vf]hL ug], 3fOt]sf] pkrf/ ug], lj:yflkt ePsf { { { dflg;nfO{ a;f]af; u/fpg], pgLx?nfO{ vfg], a:g] / nufpg] n'ufsf] k|jGw ug]{ sfd ug'{ kg]{ x'G5 . af9laf6 ePsf] Ifltsf] k'gM:yfkg ug]{ / lj:yflkt kl/jf/sf] a;f]af;sf nflu ;/sf/L lgsfo;“u ;dGjo u/L sfd ug]{ sfo{ klg k5{g . o;sf nflu ljleGg If]qaf6 ;xof]u ;ªsng ug{ klg ;lsG5 . o:tf] ;xof]usf] b'?kof]u x'g gkfcf]; eGgsf nflu rgfvf] x'gk5{ . ' 30
  • 31. klx/f]sf] hf]lvd Go"gLs/0f klx/f]sf] kl/ro jghªun, v]taf/L, eL/kfvf, ufp“;x/, ;8ssf] 5]psf] le/fnf] hldg rls{P/, km'6/ jf wl:;P/ ] Toxf“sf] df6f], 9'ªuf jf r§fg, jg:klt, cflb tnlt/ v:g] cyjf kfgL;“u ldl;P/ aUg] k|lqmofnfO{ klx/f] elgG5 . klx/f] hfg] qmddf 9'ªufdf6f] / r§fg pbud:ynaf6 tnlt/ v:b} jf aUb} uP/ tNnf] If]qsf] sd le/fnf] jf d}bfgdf y'lk|G5 . kxf8sf] dflyNNff] efu tnlt/ v:bf 5]p5fpsf] efu klg rls{gG5 / kfgLsf] rfk jf k[YjLsf] u'?Tjfsif{0f ann] tnlt/ em5{ . o;/L dflysf] df6f], 9'ªuf wl:;P/ tn emg]{ k|lqmofnfO{ klx/f] elgG5 . klx/f]sf] k|sf/ ef}uf]lns tyf 9'ªuf, df6f], afn'jfh:tf j:t'sf] agf]6;lxt Toxf“ ePsf jg:kltsf k|hflt / hnfwf/sf] cj:yfcg'¿k klx/f]sf] :j¿k aG5 . klx/f]sf s]xL k|sf/ lgDgcg';f/ 5g M ktg (Fall) : kxf8sf] cUnf] 7fp“af6 9'ªuf–df6f] PsfPs tn v:g] k|lqmofnfO{ ktg klx/f] elgG5 . ljeGhg (Topple) M cUnf] 7fp“af6 r§fgsf] 6'qmf em's/, g'lxP/, afªluP/, 3'd/ jf ] ] ef“lRrP/ tn emg]{ klx/f]nfO{ lje~hg klx/f] elgG5 . :vng (Slide) M le/fnf] hldgsf] 9'ªuf, df6f] cyjf r§fg lrlKnP/ tn emg]{ k|lqmofnfO{ :vng klx/f] elgG5 . :vng klx/f] b'O{ k|sf/ 5g M ljeGhg klx/f] 3"0f{ jf aqmfsf/ :vng M afªuf] jf rDrfh:tf] cfsf/df klx/f] uPdf To:tf] klx/f]nfO{ 3'0f{ jf aqmfsf/ klx/f] elgG5 . :yfgfGtl/t :vng jf l;wf klx/f] M eL/af6 afªuf]l6ªuf] geO{ ;Lwf au]/ hfg] klx/f]nfO{ :yfgfGtl/t :vng elgG5 . o:tf] klx/f] ef}uf]lns agf]6 cg';f/ lgs} 7"nf] / nfdf] If]qdf km}lng ;S5 eg] r§fg, 9'ªuf, df6f] / h}ljs kbfy{ /x]sf] ldl>t 3'0ff{sf/ klx/f] e"lddf a9L hfG5 . kl/lIfKt km}ng (Lateral spread) : s8f r§fg ePsf] ;fdfGo le/fnf] jf ;dy/h:t} b]lvg] hldgleq /x]sf] g/d / sdhf]/ afn'jf ldl;Psf] df6f]sf] leqL efudf w]/} kfgL k:bf To;sf] hf]8fO sdhf]/ eP/ aflx/sf] s]xL efu l;wf klx/f] 6'lqmP/ leq k:5 / s]xL efu ;txdf km}lnG5 eg] To;nfO{ kl/lIfKt kl/lIfKt km}ng km}ng klx/f] elgG5 . axg (Flow) M le/fnf] efusf] 9'ªuf, g/d r§fg / df6f]df kfgL ldl;P/ t/n kbfy{em}“ b|tultdf au]/ km}lng] n]bf] :j¿ksf] klx/f]nfO{ axg klx/f] elgG5 . axgsf] :j?ksf " ] cfwf/df o;nfO{ klg ;lDdl>t axg (Debris flow), e"–axg (Earth flow) tyf d[lQsf axg jxg klx/f] (Mud flow) elgG5 . 31
  • 32. klx/f]sf] efu M klx/f] uPsf] If]qsf] ef}uf]lns agf]6cg';f/ Pp6f klx/f]df rf/ efu x'G5g M != wf“hf kmf6]sf] efu M klx/f] em/]sf] 7fp“sf] dfly / slxn]sfxL“ jl/kl/ wf“hf jf rL/f k/]sf] x'G5 . oL rL/faf6 jiff{sf] kfgL leq k;]/ hldgnfO{ sdhf]/ agfp“5 / klx/f] hfG5 . @= pbud -pTklQ_ :yn M klx/f] pTklQ ePsf] ;a}eGbf dflyNnf] efunfO{ pbud:yn elgG5 . #= :yfgfGt/0f ky M of] ;tx pbud:ynsf] 7Ls tnlt/ x'G5 . dflyaf6 klx/f] emg]{ qmd rln/x]df of] efu klg au]/ tn em5{ t/ klx/f] /f]lsPdf of] efu :jtM l:y/ x'G5 . $= lgIf]k:yn M dflyaf6 em/]sf 9'ªuf, df6f] / emf/kft y'lk|Psf] clGtd :yfgnfO{ lgIf]k:yn elgG5 . klx/f] hfg] sf/0f / k|efj ;fdfGotof klx/f]nfO{ k|fs[lts sf/0fn] x'g] 36gfsf ¿kdf lnOG5 . t/ hldgdf kg]{ s'g} g s'g} k|sf/sf] bafa g} klx/f] hfg] sf/s ePsfn] klx/f] k|fs[lts / dfgjLo b'j} sf/0fn] hfG5 . k|fs[lts sf/0f xfjfkfgL M xfjfkfgLn] k[YjLsf] ef}uf]lns :j¿kdf w]/} k|efj kf/]sf] x'G5 . x'/Ln] w"nf], afn'jf p8fP/ e"Ifo u/fP/ klx/f] hfg] cj:yf aG5 . To;}u/L 7"nf] jiff{ eP/ hldg sdnf] x'bf / af9L cfp“bf kfgLsf] “ rfk a9]/ klg klx/f] hfg] jftfj/0f tof/ x'G5 . e"Ifo M w]/} kfgL k/]df cUnf] 7fp“sf] df6f] tnlt/ aU5 . jiff{sf] k|f/Dedf df6f]sf] IfoLs/0f Go"g eP klg To;sf] k|efj ;fgf 9'ªuf tyf sdhf]/ r§fgdf k5{ / la:tf/} IfoLs/0f a9]/ df6f] / 9'ªuf;d]t au]/ lr/fx¿sf] lgdf{0f x'G5 . of] k|lqmof g/f]lsPdf Toxf“ klx/f] hfG5 . ckIfo M hldgdf xfjf, kfgL, hLjhGt'sf] ultljlw a9]/ 9'ªuf tyf df6f] lvOg] k|lqmofnfO{ ckIfo elgG5 . k|fs[lts ¿kdf x'g] lqmofsf sf/0f r§fg sdhf]/ eP/, km'6/, 6'lqmP/ klg df6f]df ¿kfGt/0f ] x'G5 . o:tf] ckIfosf sf/0f sdhf]/ ePsf r§fg tnlt/ em/] klx/f] hfG5 . e'Orfnf] M e'Orfnf] hf“bf cUnf] eL/kfvfsf sdhf]/ e"efu / r§fg;d]t xlNng] x'bf klg klx/f] hfG5 . “ “ “ gbL s6fg M g]kfnsf] pQ/L If]qaf6 tLj| ultdf blIf0ftkm{ emg]{ gbL / jiff{ofddf cfpg] af9Ln] gbLsf] lsgf/ s6fg ubf{ dflysf] efutn em/]/ klg klx/f] hfG5 . dfgjLo sf/0f e"ldsf] s6fg M dflg;n] a:gsf nflu 3/ agfpg, ;8s jf af6f], s'nf] cflb lgdf{0f ug{ hldgsf] l9:sf] jf kfvf] vGg] / km]b sf6g] sfd x'G5 . o;/L km]b vGbf dflysf] hldg v;]/ klx/f] hfG5 . jgljgfz M ¿vsf h/fn] df6f]nfO{ ks8]/ /fVg] x'bf jg ePsf] 7fp“sf] hldg “ alnof] x'G5 . jgljgfz ePdf df6f]sf] agf]6 cl:y/ eP/ klx/f] hfg] qmd klg 32
  • 33. a95 . To;}n] dfgjLo sf/0fn] x'g] jgkm“8fgLn] kxf8L If]qnfO{ klx/f]sf] cTolws hf]lvddf kb}{ uPsf] 5 . klx/f] hfg] ;ªs]t / hf]lvd Go"gLs/0f klx/f] PsfPs hfg] k|sf]ksf] 36gf xf] . o;sf] hf]lvd Go"gLs/0f ug'{ lgs} sl7g x'G5 . t/ klg xfdLn] klx/f] hfg] ;ªst eg] yfxf kfpg ;S5f}“ . lgDg cj:yf b]lvPdf klx/f] hfg;Sg] ;Defjgf x'G5 M ] a;f]af; tyf v]taf/LeGbf dflysf] tyf tnsf] eL/kfvfdf PsfPs kfgL pld|Psf] b]lvPdf . klxn] l:y/ /x]sf] hldgdf crfgs rL/f k/]sf] jf hldg wl:;Psf] b]lvPdf . af]6la?jfsf h/fn] PsfPs hldg 5f]8sf] jf lj:tf/} n8b} u/]sf] b]lvPdf ] lrl/Psf] jf wl:;Psf] 7fp“af6 lxnf] df6f] au]df 9'ªuf jf r§fgn] cfkmgf] 7fp“ 5f]8/ ;g{ yfn]df . ] plNnlvt cj:yf b]lvPdf tTsfn hf]lvd sd ug{ lgDg sfd ug'k5{ M { hldg wl:;Psf] jf lrl/Psf] If]qeGbf dflysf] kfgLnfO{ s'n;f] agfP/ klx/f]sf] ] hf]lvd gePsf] 7fpFaf6 aufpg] jf s6fpg] . klx/f] hfg nfu]sf] efusf] km]bdf 6]jf kvf{n nufP/ dflysf] hldg, 9'ªuf, df6f] tn v:gaf6 /f]Sg] . klx/f] v:g nfu]sf] If]qdf dflg;, 3/kfn'jf kz'sf] k|jz lgif]w ug]{ jf ;s];Dd ] jGohGt' klg k:g glbg af/ nufpg] . ;8s, af6f], s'nf] vGbf tyf cGo lgdf{0f sfo{ ubf{ eL/sf] km]bLsf] s6fg /f]Sg] . s6fg ug}{ kg]{ ePdf 6]jf kvf{n nufP/ j[Iff/f]k0f u/L e"Ifo lgoGq0f ug]{ . klx/f]af6 x'g] Iflt klx/f]n] hldg k"/} ;f]xf]// / aufP/ n}hfg] ePsfn] k|efj of] ljgfzsf/L x'G5 . ] klx/f] uPsf] 7fp“ l:y/ x'g / klx/f] /f]lsg nfdf] ;do nfUg] x'bf o;sf] ;fdflhs / “ cfly{s k|efj lgs} eofgs x'G5 . klx/f]af6 x'g] Iflt tyf k|efj lgDgcg';f/ 5g M tTsfn b]vf kg]{ k|efj M klx/f]n] 3/uf]7d} Iflt k'¥ofp“bf vfBfGg, n'ufkmf6f], cf}iflwpkrf/ cflbsf] cefj x'G5 . ;~rf/ ;Dks{ cj?4 eP/ tTsfnLg p4f/ / /fxtdf sl7gfO pTkGg x'G5 . :j:y tyf ;'/lIft vfBfGg / z'4 kfgL tyf ;/;kmfOsf] cefjdf dxfdf/L km}lng] 8/ x'G5 . ;8s, k'n / cGo ;fj{hlgs ;+/rgf Ifltu|:t x'bf b}lgs hLjgofkgsf ;fwgsf] cefj eP/ “ ;dfhdf ck/fwsf 36gfdf j[l4 x'g] ;Defjgf a95 . bL3{sfn;Dd kg]{ k|efj M klx/f]af6 lj:yflkt kl/jf/ / ;d'bfosf] k'gM:yfkg ;dod} geP pgLx¿ k'gM hf]lvdo'Qm :yfgdf a:g afWo x'G5g / yk klx/f]sf] kL8f ef]Ug ljjz x'G5g . 33
  • 34. sltko afnaRrf cleefjs ljxLg x'G5g eg] klx/f]df k/L czQm ePsf] JolQmdf lxgtfaf]w pTkGg x'G5 . klx/f]af6 eTs]sf jf Ifltu|:t ;+/rgfsf] k'glg{df{0f u/L kLl8tnfO{ klxn]s} cj:yfdf kmsf{pg nfdf] ;do nfUg] / 7"nf] cfly{s nufgL ug'kg]{ x'bf b]zsf] ljsf;df afwf k5{ . { “ kLl8t ;d'bfo ;fdflhs, cfly{s dof{bf / ljsf;sf cj;/af6 jl~rt x'g] ePsfn] ltgLx¿sf efjL k':tfdf ;d]t k|lts"n c;/ sfod /lx/xG5 . klx/f]n] ljzfn jg If]q klg aufP/ / k'// Iflt ug]{ ePsfn] k|fs[lts jftfj/0f / h}ljs ljljwtf ] ;ªs6df k5{ . klx/f] lgoGq0fsf pkfo klx/f] lgoGq0fsf ljleGg pkfox¿ x'G5g . ef}uf]lns :j?k, klx/f]sf] cfsf/–k|sF/ tyf 9'ªuf–df6f]sf] agf]6sf cfwf/df klx/f] lgoGq0f ug]{ tl/sf ckgfpg' k5{ . klx/f] lgoGq0fsfd ;s];Dd ;lhn} kfOg] j:t'sf] k|of]u u/]/ afof]OlGhlgol/ª k|ljlw ckgfpg' /fd|f] x'G5 . klx/f] /f]Sg] kvf{n, kfgL tsf{pg] s'nf] jf cGo tl/sf ckgfPkl5 To;nfO{ alnof] / e/kbf]{ agfpg jl/kl/ pko'Qm hftsf af]6la?jf /f]k/ ] x'sf{pg' klx/f]sf] lgoGq0f tyf /f]syfdsf] ;a}eGbf /fd|f] pkfo xf] . To;}n] xfdL oxf“ afof]OlGhlgol/ª k|ljlwaf6 klx/f] lgoGq0f ug]{ pkfoaf/] rrf{ ug]5f}“ . { afof]OlGhlgol/ª k|ljlw klx/f] lgoGq0fsf nflu k|of]u x'g] 9'ªuf, df6f], l;d]G6, tf/hfnL;“u} jl/kl/ af]6la?jf /f]k/ x'sf{pg] tl/sfnfO{ afof]OlGhlgol/ª k|ljlw ] elgG5 . klx/f] /f]Sg nufOPsf] kvf{ndf x'ls{g] af]6la?jfsf h/fn] kvf{nfnfO{ n8g / aUgaf6 /f]s/ alnof] agfpg] ePsfn] of] k|ljlw ] lgs} nf]slk|o x'b} uPsf] 5 . “ afof]OlGhlgol/ªsf] dxŒj g]kfnh:tf] ul/a / ufp“ g} ufp“ ePsf] d'nsdf klx/f] tyf e"Ifo /f]Sg dx“uf / 7"nf kvf{n nufpg' lgs} ' sl7g x'G5 . To;}n] ;s];Dd ufp“–7fp“df kfOg] ;|ft / ;fwgsf] k|of]u u/]/ klx/f] /f]Sg' k5{ . o;af6 ] k|fs[lts ;|ftsf] ;d]t ;+/If0f x'G5 . o; k|ljlwaf6 klx/f] lgoGq0f ubf{ lgDg nfe x'G5g M ] jg:kltsf] km]bn] jiff{sf] kfgLnfO{ tLj| ultdf aUgaf6 /f]S5 . To;}u/L af]6la?jfsf a'6fn] 9'ªuf– df6f]nfO{ /f]s/ l:y/ agfpF5 . ] emf/kftn] hldgsf] ;txnfO{ 9fs]/ hldgdf jiff{sf] kfgLsf] bafa /f]s/ e"Ifo x'gaf6 /f]S5 . ] jg:kltsf h/f hldgdf h]lnP/ /xg] x'bf df6f] rNg kfp“bg eg] e"ldut kfgLsf] k|jfxaf6 x'g] c;/nfO{ “ } klg lgoGq0f u5{ . ¿vsf] d"nh/f hldgsf] leq;Dd hfg] x'bf To;n] tn v:g nfu]sf] 9'ªuf–df6f]nfO{ /f]S5 . “ af]6la?jfsf] h/fn] jl/kl/sf] 9'ªuf / df6f]nfO{ hs8]/ alnof] / l:y/ agfp“5 . jg:kltn] jiff{sf] j]unfO{ /f]s/, hldgsf] kfgLnfO{ ;f];/, h/fåf/f u|x0f u/]/ tyf k|sfz;+Zn]if0f ] lqmofåf/f kfgLsf] jfikLs/0f u/]/ e"–Ifo lgoGq0f u5{ . 34
  • 35. klx/f] uPsf] 7fp“df kvf{n;“u} /f]lkPsf af]6la?jfn] xl/ofnL a9fpg], k|fs[lts jftfj/0fsf] k'gM:yfkgdf of]ubfg lbg] / h}ljs ;|ftsf] ;+/If0fdf 6]jf ldNg] x'G5 . ] afof]OlGhlgol/ª k|ljlwsf] k|of]u u/]/ klx/f] lgoGq0fsf pkfo klx/f] lgoGq0fsf nflu agfOg] ;+/rgf;“u} pko'Qm k|hfltsf jg:klt /f]k/ x'sf{pg'k5{ . ] 7fp“cg';f/ e'O3f“;, af;“, kmnk"mn / l56} x'ls{g] hftsf la?jf /f]Kbf e"Ifo / klx/f] “ w]/} xb;Dd sd x'G5 . jg:kltsf k|hflt /f]k/ klx/f] lgoGq0f ug]{ s]xL pkfo ] lgDgcg';f/ 5g M km]bL kvf{n M klx/f] uPsf] 7fp“df km]l/ klg dflylt/sf] hldg v:gaf6 /f]Sg km]bdf nufpg] kvf{nnfO{ km]bL kvf{n elgG5 . o; ljlwaf6 ;–;fgf klx/f] uPsf] 7fp“sf] k'gM:yfkg ug{, elTsPsf] ;8s, s'nf] jf cGo ;+/rgf agfp“bf eL/–kfvf]sf] km]bL s6fg ePsf] 7fp“df 6]jf kvf{n nufP/ dflysf] hldg tn v:gaf6 /f]Sg ;lsG5 . o:tf] kvf{n 9'ªufdf6f]sf] k|of]u u/]/ Ps jf b'O{ ld6/ cUnf] agfpg'k5{ . vf8n k'g{] M hldg rls{P/ jf wl;P/ 7"N7"nf vfN8f k/]sf 5g eg] To:tf vfN8f k'// hldgdf yk bafj kg{ glbg vf8n k'gk5{ . o;/L k'l/Psf] vf8ndf klg 3f“; ] {' / cGo hftsf af]6la?jf /f]Kg'k5{ . 6]jf kvf{n M s8f / g/d r§fg Ps} 7fp“df eP g/d r§fg l56f] lvOG5 / s8f r§fg cl:y/ eP/ emg{ ;S5 . o:tf] cj:yfdf s8f r§fgnfO{ c8ofP/ v:g glbg tnaf6 hu agfP/ nufOg] kvf{nnfO{ 6]jf kvf{n elgG5 . o:tf] kvf{n agfp“bf cfjZostf cg';f/ kfgL lgSng] Kjfn klg /fVg'k5{ / kvf{nsf] jl/kl/ af]6la?jf /f]Kg'k5{ . dfGb|] kvf{n M klx/f] uPsf] le/fnf] hldgdf ljz]ifu/L n]bf] df6f] aU5 . To;/L au]sf] n]bf]nfO{ /f]Sg af“;sf ef6fsf] 6f6L jf dfGb|f] agfP/ ;–;fgf ux|fsf cfsf/df c8ofpg] tl/sfnfO{ dfGb|] kvf{n elgG5 . dfGb|] kvf{nsf] ux|fdf la?jf /f]k/ ] x'sf{pbf lj:tf/} hldg l:y/ eP/ klx/f] lgoGq0f x'G5 . “ 9'ªuf 5fKg] M klx/f]sf] ;Defjgf b]lvPsf vf]N;fx¿nfO{ ulx/f] x'gaf6 /f]Sg kfgL aUg] 7fp“df 9'ªuf 5fk]/ e"Ifo lgoGq0f ul/G5 . t/ 7"nf] If]qdf 9'ªuf 5fKg] sfo{ vlr{nf] x'g] x“bf To;sf] ;§fdf Jofks j[Iff/f]k0f ug'{ /fd|f] x'G5 . ' lgoGq0f af“w M vf]N;f] ag]sf] s'n;f]df kfgLsf] aUg] ult sd ug{ cyf{t kfgL;“u aUg] 9'ªuf / df6f]nfO{ ] /f]s/ l:y/ /fVg agfOg] ;+/rgfnfO{ lgoGq0f af“w elgG5 . ] h'6sf] hfnL M klx/f] uPsf] gfªuf] / le/fnf] 7fp“df h'6sf] hfnL cf]5ofP/ af]6la?jf /f]Kbf df6f] aUg /f]lsG5 / la?jf ;lhn} x'sg ;S5g . h'6sf] af]/f leh]kl5 ;'Sg w]/} ;do { nfUg] x'gfn] le/fnf] tyf anf}6] hldgdf la?jf x'sf{pg of] ljlw ckgfpg' /fd|f] x'G5 . ;tx 9fSg] M kfgL kfg]l{ alQs} hldg ;f]:g] / t'?Gt} km';km';] klx/f] hfg] 7fp“df la?jf /f]k/ jg:kltsf] 3'¥ofgn] e'O“ 5f]Kbf e"Ifo lgoGq0f x'G5 . ] 35
  • 36. e'Orfnf] / o;af6 aRg] pkfo “ e'Orfnf]sf] cy{ tyf kl/efiff M “ e'Orfnf] g]kfnLsf b'O{ zAb ldn]/ ag]sf] 5, h'g o:tf] 5 M “ e" -e'O“ jf hldg_ + rfnf] -rNg', sf“Kg' jf xNng'_ = e'Orfnf] “ dflysf] zAbljGof;cg';f/ hldg rNg], xlNng] jf sDkg x'g] k|lqmofnfO{ g} e'Orfnf] jf e"sDk elgG5 . “ xfdLn] l:y/ ePsf] cg'ej ug]{ k[YjLsf] ;txdf PsfPs cfpg] s'g} klg lsl;dsf] sDkgnfO{ e'Orfnf] “ elgG5 . g]kfn k|1f k|lti7fgsf] a[xt g]kfnL zAbsf]ifcg';f/ crfgs e'O“ xlNng] k|lqmofnfO{ e'Orfnf] jf “ e"sDk elgPsf] 5 . e'Orfnf];DaGwL e|fds wf/0ff “ k[YjL yfnh:tf] r]K6f] 5 / o;nfO{ df5f, uf]xL jf s5'jfn] af]s/ ;fu/dfly c8ofPsf 5g eGg] unt ] wf/0ff xfd|f] ;dfhdf 5 . tL hgfj/ yfs]/ r6k6fp“bf jf sf“w km]bf{ k[YjL xlNnP/ e'Orfnf] hfG5 eGg] “ ljZjf; ug]{ ul/Psf] 5 . xfd|f ufp“3/df cem} klg afnaflnsfnfO{ e'Orfnf]sf af/]df o:t} syf ;'gfpg] “ rng 5 . ;dfhdf rln/x]sf o:tf k/Dk/fut wf/0ffnfO{ lj1fgn] unt ;fljt ul/lbPsf] 5 . To;sf/0f e'Orfnf] b}jL zlQmsf] sf/0f guP/ e"ue{df x'g] xnrnsf sf/0f hfG5 eGg] a'‰g' h?/L 5 . “ k/Dk/fut ¿kdf dflg;n] h]h:tf cg'dfg u/] klg e'Orfnf] eg]sf] e";tx xlNng] k|lqmof g} xf] . To;}n] “ e'Orfnf] lgtfGt k|fs[lts sf/0fn] hfG5 eGg] a'‰g' k5{ . o;df b}jLzlQm, ;d'b, df5f, s5'jf, xfQL, “ | z]ifgfu cflb s'g} h}ljs k|f0fLsf] xft /x]sf] x'bg . “} e'Orfnf] hfg] sf/0f “ k[YjLsf] leqL v08sf] ;of}“ lsnf]ld6/ leqsf] e"ueL{o v08 rnfodfg x'G5 . w]/} rfk / bafasf sf/0f Toxf“ xhf/f}“ l8u|L ;]lN;o; tfkdf plDn/x]sf] n]bf] -DofUdf_ alu/x]sf] x'G5 . To; DofUdfdfly 6]S6f]lgs Kn]6 elgg] 7"N7"nf r§fg t}l//x]sf x'G5g . t}l/O/x]sf tL r§fg Pscfk;df 3':bf jf Pscsf{af6 5'l§“bf DofUdf dflylt/ cfp“5 / ljzfn zlQm pTkGg x'G5 . To; zlQmsf] bafan] ;txdf sDkg u/fp“bf e'Orfnf] hfG5 . To;}u/L e"ue{df /x]sf] DofUdfnfO{ dflyaf6 r§fgL “ Kn]6n] lyr]sf] x'G5 / DofUdf dflylt/ dflylt/ cfpg] k|of; u5{ . dfly cfpg] k|of;df /x]sf] DofUdfn] e"ue{sf] sdnf] :yfg e]6df tLj| ] ultdf 7"nf] ljikmf]6 u/]/ Hjfnfd'vL ljikmf]6 x'bf klg e";txdf “ sDkg k}bf eP/ e'Orfnf] hfG5 . “ g]kfndf e'Orfnf] hfg] sf/0f “ g]kfndf Hjfnfd'vL ghfg] ePsfn] Hjfnfd'vL ljikmf]6sf sf/0faf6 g]kfndf e'Orfnf] hf“bg . To;}n] “ } g]kfndf 6]S6f]lgs Kn]6 elgg] e"ueL{o r§fgsf] ultzLntfsf sf/0f g} o; If]qdf e'Orfnf] hfg]u/]sf] 5 . “ 36