2. Ծնվել է Ալբերտ Էյնշտեյնը հարավգերմանական Ուլմ քաղաքում, հրեական ընտանիքում:
Հայրը՝ Գերման Էյնշտեյնն ուներ փետուրե ներքնակների փոքր արտադրություն: Մանուկ
տարիներին Էյնշտեյնը հաճախել է կաթոլիկական դպրոց և ստացել ջութակի դասեր:
Երաժշտության հանդեպ սերն Էյնշտեյնին ուղեկցել է ողջ կյանքում: 1934թ. աշխատելով
Փրինստոնի համալսարանում նա բարեգործական համերգ է կազմակերպում նացիստական
Գերմանիայից գաղթած ընտանիքներին օգնելու համար, հանդես գալով Մոցարտի
ստեղծագործություններով:
Գիմնազիայում Էյնշտեյնն առաջին աշակերտների թվում չէր (բացառությամբ մաթեմատիկայի
և լատիներենի): Նա հաճախ էր վեճի բռնվում ուսուցիչների հետ, որոնք պահանջում էին
նյութերի մեխանիկական սերտում, ինչն էլ, նրա կարծիքով, անտանելի էր դարձնում դասերը:
Շուտով նա տեղափոխվում է Մյունխեն, որտեղից էլ 1895 թ. չստանալով կրթության վկայական
միանում իր ընտանիքին Պավիում:
3. 1895 թ. աշնանը Էյնշտեյնը մեկնում է Շվեյցարիա ընդունվելու Ցյուրիխի
Պոլիտեխնիկումը: Փայլուն հանձնելով մաթեմատիկայի քննությունը նա տապալեց
բուսաբանության ու ֆրանսերենի քննությունները և դուրս մնաց ինստիտուտից:
Սակայն, ուսումնական հաստատության տնօրենի խորհրդով Էյնշտեյնն ընդունվում է
Արաուի դպրոցի ավարտական դասարանը, կրթության վկայական ստանալու և
հաջորդ տարի ընդունելության քննությունը կրկնելու համար:
Դպրոցում ողջ ազատ ժամանակը Էյնշտեյնը նվիրում էր Մաքսվելի
էլեկտրամագնիսականության տեսության ուսումնասիրությանը: Հաջորդ տարի
Էյնշտեյնն ընդունվում է Պոլիտեխնիկումի մանկավարժության բաժինը: Այստեղ նա
մտերմանում է Մարսել Գրոսմանի և իր ապագա կնոջ՝ Միլեվա Մարիչի հետ:
4. 1901թ. Էյնշտեյնը ստանում է Շվեյցարիայի քաղաքացիություն, սակայն մինչ հաջորդ
1902թ. չի կարողանում գտնել մշտական աշխատանք: Այդ տարին նա շատ
զրկանքներ է կրում, հաճախ սոված օրեր անցկացնելով, ինչի հետևանքով ձեռք է
բերում ողջ կյանքում իրեն տանջող լյարդի հիվանդություն:Այդ դժվար շրջանում
նրան օգնում է ընկերը՝ Մարսել Գրոսմանը, երաշխավորելով նրան գիտական
հայտնագործությունների պատենտավորման III կարգի էքսպերտի աշխատանքում,
տարեկան 3500 ֆրանկ աշխատավարձով, այն դեպքում, որ ուսանողական
տարիներին նա գոյատևում էր ամսական 100 ֆրանկով:
5. 1901թ. Բեռլինում տպագրվում է նրա առաջին հոդվածը «Կապիլյարության տեսության
հետևանքները» (Folgerungen aus den Capillaritätserscheinungen) վերնագրով:
1902թ. Էյնշտեյնը ստանում է հոր հիվանդության լուրը: Գերման Էյնշտեյնը մահանում է
որդու գալուց մի քանի օր անց, իսկ 1903թ. հունվարին նա ամուսնանում է քսանյոթամյա
Միլևա Մարիչի հետ (Էյնշտեյնը 4 տարի փոքր էր կնոջից), որից նա ունենում է 2 զավակ:
1905թ. գերմանական հարգարժան գիտական ամսագրում տպագրվում են Էյնշտեյնի երեք
հոդվածները, որոնք հիմք են դնում նոր գիտական հեղափոխությանը:
Մինչ 1911թ. Էյնշտեյնն աշխատում էր իր տեսությունների վրա, միաժամանակ
դասավանդելով նախ Բեռլինի, ապա՝ Բեռնի, Ցյուրիխի, Պրագայի համալսարաններում:
Չնայած իր արդեն համաշխարհային ճանաչվածությանն ու գիտական գործունեությանը,
Էյնշտեյնը դժվարությամբ էր հոգում իր ընտանիքի հոգսերը:
1913թ. Էյնշտեյնը Պլանկի ու Ներնստի երաշխավորմամբ հրավիրվում է գլխավորել
ֆիզիկական հետազոտությունների ինստիտուտը Բեռլինում:1914թ., բռնությունն ու
տոտալիտարիզմն ատող Էյնշտեյնը մեկնում է Բեռլին: Նրա կինը երկու երեխաների հետ
մնում է Ցյուրիխում, և նրանք ի վեջո, 1919թ. բաժանվում են:
6. Դեռ Դեկարտն էր հայտարարել, որ Տիեզերքի բոլոր պրոցեսները բացատրվում են
մատերիայի տարբեր տեսակների լոկալ փոխհարաբերություններով, և գիտության
տեսանկյունից, մոտազդեցության այդ թեզը բնական էր: Սակայն համաշխարհային
ձգողականության նյուտոնյան տեսությունը, ըստ որի ձգողականության ուժը
անհասկանալիորեն փոխանցվում էր շատ արագ և դատարկ տարածության միջով,
հակասում էր մոտազդեցության թեզին: Ըստ էության, նյուտոնյան մոդելը խիստ
մաթեմատիկական էր, առանց որևէ ֆիզիկական բովանդակության:
Տարածության ձևափոխությունը զանգվածային մարմնի ազդեցությունից:
Էյնշտեյնի հիմնական գաղափարը պարզ էր՝ ձգողականության նյութական կրողն՝ ինքը
տարածությունն է, ավելի ճիշտ՝ տարածություն-ժամանակը: Այն փաստը, որ գրավիտացիան
կարելի է դիտարկել որպես քառաչափ ոչէվկլիդյան տարածության երկրաչափության
հատկանիշների դրսևորում, հետևանք են նրա, որ ձգողականության դաշտում գտնվող բոլոր
մարմինները ստանում են միանման արագացում (Էյնշտեյնի «էկվիվալենտության
սկզբունքը»): Նման մոտեցման դեպքում քառաչափ տարածություն- ժամանակը հանդես է
գալիս ոչ թե որպես «տափակ ու անտարբեր բեմահարթակ» նյութական պրոցեսների համար,
այլ ձեռք է բերում ֆիզիկական ատրիբուտներ, առաջին հերթին՝ մետրիկա և կորություն,
որոնք փոխադարձաբար ազդում են այդ պրոցեսների վրա: Եթե Էյնշտեյնի
հարաբերականության հատուկ տեսությունը ոչ կոր տարածության տեսությունն էր, ապա
հարաբերականության ընդհանուր տեսությունը դիտարկելու էր տարածություն-ժամանակը
փոփոխական մետրիկայով: Այդ տարածություն-ժամանակի շեղման պատճառը նյութի
(մատերիայի) ներկայությունն է, ընդ որում որքան մեծ է էներգիան, այնքան մեծ է
կորացումը:
7. Այս գաղափարների մաթեմատիկական ձևակերպումը շատ աշխատատար էր և Էյնշտեյնից
խլեց մի քանի տարի (1907—1915):
Էյնշտեյնին մի քանի անգամ ներկայացրել են Նոբեկյան մրցանակի, սակայն Նոբելյան կոմիտեն
խուսափում էր մրցանակի արժանացնել նման հեղափոխական գաղափարի հեղինակին: Ի
վերջո, Նոբելյան կոմիտեն նրան շնորհեց մրցանակ ֆոտոէֆեկտի տեսության և ֆիզիկայի այլ
բնագավառներում կատարած աշխատանքների համար: Բնականաբար մրցանակաբաշխության
իր ելույթն Էյնշտեյնը նվիրեց հարաբերականության տեսությանը:
1933թ. Էյնշտեյնը ստիպված էր լքել Գերմանիան, ուր օրեցօր հասունանում ու տարածվում էր
ֆաշիստական գաղափարախոսությունը: Նա ընտանիքի հետ մեկնեց ԱՄՆ, իսկ շուրով, որպես
բողոք հրաժարվեց գերմանական քաղաքացությունից և Պրուսական ու Բավարական
ակադեմիաների անդամությունից:
8. Ալբերտ Էյնշտեյնի կյանքը լի էր ողբերգական իրադարձություններով: Նրա երկու քույրերը
զոհվեցին գերմանական համակենտրոնացման ճամբարներում, կրտսեր որդին՝ Էդուարդը
1930թ. հիվադացավ շիզոֆրենիայով և ավարտեց իր օրերը հոգեբուժարանում, 1936 թ. սրտի
հիվանդությունից մահացավ նրա երկրորդ կինը՝ Էլզան, իսկ մի տարի անց Ցյուրիխում
մահացավ նրա հավատարիմ ընկերը և համախոհը՝ Մարսել Գրոսմանը: Էյնշտեյնի
միայնությունը փարատում էին Էլզայի դուստրն առաջին ամուսնությունից, քույրը՝ Մայան և
Վագր անունով կատուն: Սակայն շուտով քույրը կաթվածի հետևանքով վերածվեց
հաշմանդամի, և մեծագույն գիտնականն օրեր շարունակ ընթերցում էր իր քրոջ համար:
1939թ. Էյնշտեյնը ստորագրում է հունգարացի ֆիզիկոս Լեո Սիլարդի ԱՄՆ-ի պրեզիդենտ
Ֆրանքլին Ռուզվելտին ուղղված նամակը, որը զգուշացնում էր Ամերիկայի նախագահին, որ
ամենայն
հավանականությամբ շուտով ֆաշիստական Գերմանիան կունենա ատոմային ռումբ: ԱՄՆի նախագահը լրջորեն է վերաբերվում այդ նամակին և որոշում է սկսել սեփական
ատոմային նախագիծը: Շուտով, Էյնշտեյնը խիստ ափսոսաց իր նամակի համար, որովհետև
հասկացավ, որ ԱՄՆ-ի նոր նախագահ Հարրի Թրումնենն օգտագործելու է ատոմային զենքն
ինչպես սպառնալիքի միջոց: Լայն տարածում էին ստացել Էյնշտեյնի աֆորիզմները
ատոմային զենքի սպառնալիքների մասին: «Մենք շահեցինք պատերազմ և ոչ թե
խաղաղություն», կամ «Եթե երրորդ համաշխարհային պատերազմն ընթանա ատոմային
զենքի միջոցով, ապա չորրորդը կլինի փայտերի ու քարերի միջոցով» ասում էր գիտնականը:
9. Էյնշտեյնն իր համախոհների հետ հետագայում ստեղծեց մի ողջ շարժում ուղղված միջուկային,
ջրածնային զենքի ստեղծման աշխատանքների և սպառազինության մրցավազքի դեմ: Գիտնականը
միաժամանակ զբաղվում էր կոսմոլոգիայի խնդիրների հետազոտությամբ և դաշտի միասնական
տեսության աշխատանքներով:
1955թ. Էյնշտեյնի առողջությունը խիստ վատացավ: Նա գրեց կտակ ու ասաց ընկերներին. «Երկրի
վրա ես իմ գործն արեցի»: Մարգոն՝ Էլզայի աղջիկը հիշում է իրենց վերջին հանդիպումը
հիվանդանոցում «Նա խորապես հանգիստ էր, բժիշկների մասին խոսում էր թեթև հումորով ու
սպասում էր իր վախճանին: Որքան որ անվախ ապրեց իր կյանքը, նույնքան էլ հանգիստ ու խաղաղ
դիմավորեց իր մահը: Առանց ավելորդ զգացմունքների ու ափսոսանքի նա լքեց այս աշխարհը»:
Մարդը, որ շրջեց մարդկային պատկերացումներն աշխարհի ու տիեզերքի մասին մահացավ 1955թ.
ապրիլի 18-ին Փրինսթոնում աորտայի անեվրիզմայից 77 տարեկանում: Իր ցանկության համաձայն,
1955 ապրիլի 19-ին Ալբերտ Էյնշտեյնի մոխիրը քամուն տրվեց:
10. Էյնշտեյնի գիտական մեծագույն նվաճումը հարաբերականության տեսության ստեղծումն է:
1905-ին լույս տեսավ նրա «Շարժվող մարմինների էլեկտրադինամիկայի վերաբերյալ»
աշխատությունը, որն ըստ էության լիովին ամփոփում էր հարաբերականության հատուկ
տեսությունը: Այդ տեսությունը բացահայտեց տարածության և ժամանակի նոր հատկությունները և
դրանց փոխադարձ կապը: էյնշտեյնը ցույց տվեց, որ մարմնի զանգվածը (m) համեմատական է
նրանում կուտակված էներգիային (E), և առաջինը ձևակերպեց դրանց կապը՝ E=mc2 (c-ն լույսի
արագությունն է):
Հարաբերականության ընդհանուր տեսության ստեղծումը (վերջնական
ձևակերպումը տրվել է 1916-ին) նույնպես կապված է էյնշտեյնի անվան հետ: Հարաբերականության
տեսության հիմքում ընկած գրեթե բոլոր գաղափարները փորձնական հաստատում գտան և
խթանեցին ֆիզիկայի մի շարք նոր բաժինների՝ ատոմի միջուկի, տարրական մասնիկների, դաշտի
քվանտային տեսության զարգացմանը:
Մեծ է էյնշտեյնի դերը քվանտային տեսության ստեղծման բնագավառում: Դեռևս 1900- ին, Մ.
Պլանկը, արտածելով բացարձակ սև մարմնի ճառագայթման բանաձևը, ենթադրեց, որ էներգիայի
առաքումը տեղի է ունենում ոչ թե անընդհատ, այլ ընդհատ, փոքր բաժիններով: Սակայն առաջինը
էյնշտեյնն էր, որ մտցրեց ֆոտոնի գաղափարը և ապացուցեց, որ յուրաքանչյուր ֆոտոնի էներգիա
ուղիղ համեմատական է ալիքի v հաճախությանը՝ E=hv (h-ը Պլանկի հաստատունն է):
Ճառագայթման դաշտի ընդհատ պատկերացման հիման վրա Էյնշտեյնը կարողացավ բացատրել
ֆիզիկական մի շարք երևույթներ (ֆոտոէֆեկտ, լյումինեսցենցում, լույսի քիմիական ազդեցություն
ևն): Լույսի քվանտային բնույթի համարձակ գաղափարը զարգացավ քվանտային մեխանիկայում և
քվանտային էլեկտրադինամիկայում: Էյնշտեյնը մտցրեց լույսի մակածված ճառագայթման
հասկացությունը, որի գոյությունը հաստատվեց գրեթե 40 տարի անց և կիրառվեց օպտիկական
քվանտային գեներատորներում: Նա քվանտային տեսության օրինաչափությունները տարածեց նաև
լույսի հետ անմիջականորեն չկապված ֆիզիկական երևույթների վրա, դրեց պինդ մարմնի
ջերմունակության ժամանակակից տեսության հիմքը:
11. 1905-ին հրատարակված «Հանգիստ վիճակում գտնվող հեղուկի մեջ կախված մասնիկների շարժման
մասին» հոդվածը նվիրված էր բրոունյան շարժմանը և կապ էր հաստատում այդ երևույթի ու դիֆուզիայի
միջև: Էյնշտեյնը զարգացրել է մոլեկուլա-վիճակագրական տեսությունը, որը ոչ միայն ֆլուկտուացիոն
բոլոր պրոցեսների մոլեկուլա-վիճակագրական տեսությունների նախօրինակը դարձավ, այլև
անվիճելիորեն հաստատեց նյութի ատոմիստական կառուցվածքի գաղափարը: Հետագայում
վիճակագրական պրոբլեմների նկատմամբ կիրառվեցին քվանտային տեսության օրինաչափությունները՝
Հիմք դնելով քվանտային վիճակագրությանը:
Կյանքի վերջին 30 տարիների ընթացքում Էյնշտեյնն իր ուժերը կենտրոնացրել էր գլխավորապես դաշտի
միասնական տեսության ստեղծման վրա:
