хичээл 4

1. Б. Хонгорзул
Лекц 4

2.  Газрын гадаргын хотгор гүдгэр болон
байшин барилга, зам, үүр, цөөрөм, гол
мөрөн зэрэг биет юмсын хэвтээ тусгалыг
хавтгай дээр зохих масштабаар
жижигрүүлэн, томьёолсон тэмдгээр
дүрсэлж газрын зураг буюу байрзүйн
зургийг зохиодог

3.  Жижиг масштабын зураг
 Дунд масштабын зураг
 Том масштабын зураг

4.  - 1:200000 ба түүнээс жижиг масштабын
зургуудыг байр зүйн жижиг масштабын
зураг
 - 1:25000-1:100000-ны масштабын
зургуудыг дунд масштабын
 -1:10000 ба түүнээс том масштабын
зургуудыг том масштабын зураг гэнэ.

5.  Зургийг авч явах, ашиглахад тохиромжтой
байлгах зорилгоор тодорхой хэмжээний
хуудсаар тус тусад нь хэвлэж гаргадаг юм.
 Зургийн масштаб томрох тутам түүний
газрын гадаргыг дүрслэх чадвар сайжирч,
нэг хуудсанд багтах талбайн хэмжээ
багасах юм.

6.  Масштабаас хамаарч зургийн хэрэглээ янз
бүр байдаг. Жишээ нь: Жижиг масштабын
зургуудыг улс орны тогтвортой хөгжлийн
төлөвлөлт хийх, байгалийн нөөц баялгийг
судалж илрүүлэх, тооцоо чийх, томоохон
барилга байгууламж барих урьдчилсан
төсөл зохиох зэрэг улс орныг бүхэлд нь
хамарсан том хэмжээний ажлуудыг
төлөвлөх асуудлуудад хэрэглэнэ.

11.  Дунд масштабын зураг нь жижиг
масштабын зургийг бодвол газрын
гадаргыг тодорхой дүрслэх учир түүнийг
авто болон төмөр зам, инженерийн төрөл
бүрийн шугам сүлжээ, төв суурин газрын
ерөнхий төлөвлөгөө зохиох, ашигт
малтмалын нөөц баялгийн хэмжээг
тооцоолох зэрэг тодорхой ажлуудад
хэрэглэж байна.

13.  Харин том масштабын зургийг хотын
ерөнхий төлөвлөгөөний ажлын зураг зохиох
болон барилга байгууламжийн төсөл
зохиох зэрэг инженерийн төрөл бүрийн
ажилд өргөн хэрэглэнэ. Том масштабын
газрын зургийг план гэж нэрлэдэг.

14.  План нь дэлхийн гадаргын багахан хэсэг
дээрх биет юмс ба газрын гадаргын хотгор
гүдгэрийг төсөөтэй байдлаар нь хавтгай
дээр дэлхийн махианы засварыг
тооцохгүйгээр багасгаж дүрсэлдгээрээ
бусад дунд масштабын ба жижиг
масштабын газрын зургуудаас ялгаатай юм.

16.  Газрын гадаргын хотгор гүдгэр ба түүн дээр
байгаа биет юмсуудыг газрын зураг дээр
ямар хэмжээгээр багасгаж дүрсэлснийг
илтгэх зэргийг газрын зургийн масштаб
гэнэ. Өөрөөр хэлбэл газрын зураг дээр
байгаа шулууны уртыг түүнд хамаарах
газар дээрх шугамын уртад харьцуулсан
харьцаагаар масштаб тодорхойлогдоно.

17.  Тоон масштаб
 Шугаман масштаб
 Хөндлөн масштаб гэж гурав ангилна.

18.  Масштабыг хүртвэрт нь нэг, хуваарь нь
хэвтээ шулууныг хэд дахин
жижигрүүлснийг илтгэсэн тоог тавьж, 1 :М
байдлаар тэмдэглэснийг тоон масштаб
гэнэ. Жишээ нь: 1:2000, 1:5000, 1:10000-ны
масштабын зургууд дээр газар дээрх хэвтээ
шулууныг 2000, 5000, 10000 дахин
жижигрүүлэн дүрсэлсэн байна.

19.  Масштабын хуваарийн тоо хэдийчинээ
ихсэх тусам масштаб төдийчинээ багасах
буюу тухайн масштабын зураг дээр биет
юмсыг дүрслэх чадвар нь муудна. Жишээ
нь: 1:50000-ны масштабын зураг 1:25000-ны
масштабын зургаас жижигтул түүний
дүрслэх чадвар нь 2 дахин бага байна.

20.  Сонгож авсан түвшний гадаргаас тухайн цэг
хүртэлх эгц босоо зайг цэгийн өндөр гэнэ.

21.  үнэмлэхүй
 тогтсон
 харьцангуй

22.  Далайн түвшний гадаргаас
 тухайн цэг хүртэлх эгц
 босоо зайг түүний
 үнэмлэхүй өндөр гэнэ.

23.  Цэгийн өндрийг тоон утгаар илэрхийлсэн
байвал түүнийг тоот гэнэ. Ямар нэгэн
зохиомол түвшний гадаргаас тухайн цэг
хүртэлх эгц босоо зайг түүний зохиомол
өндөр гэнэ. Жишээ нь: А, В цэгүүдийн
үнэмлэхүй өндрүүд нь НА,Нв,зохиомол
өндрүүд нь Н'А,Н'в болно

24.  Xэрэв нэг цэгийн өндрийг нөгөө цэгийн
түвшний гадаргад харицангуйгаар
тодорхойлсон бол түүнийг харьцангуй
өндөр буюу өндөржилт гэнэ. А,В цэгүүдийн
өндөржилт нь болно

25.  Цэгүүдийн өндөржилт нь өндрөөс хамааран
эерэг ба сөрөг утгатай байж болно.
 Манай улс 1930-аад оны сүүлчээс Балтийн
өндрийн тогтолцоог хэрэглэн цэгүүдийн
үнэмлэхүй өндрийг тодорхойлж байна. Энэ
тогтолцоонд үнэмлэхүй өндрийн тооллын
эхийг Кронштадтын футштокын тэг
хуваариас авдаг.

26.  Өнгөрсөн зууны эхнээс Балтийн тэнгисийн
түвшнийг судалж, түүний олон жилийн
дундажийг илтгэх хуваарь-хэвтээ зураас
бүхий зэс самбарыг Кронштадтад
байрлуулснаар энэ тогтолцоо анх үүсчээ.
Үүнийг Кронштадтын футшток гэнэ.