Een reis door het noorden van Extremadura met dorpjes vol namen langer dan het leven zelf

1. De x-factor van
Extrem adura
Dorpen in Extremadura komen plotseling. Je waant
je in een eeuwigdurend geelgekleurd niets en dan
ineens, voorbij een bocht, ligt daar een dorp.
2 GRANDE GRANDE 3

2. De naam Extremadura ligt hard in het gehoor en dat is niet toe-
vallig. Dit meedogenloze vaak kurkdroge stuk Spanje verheft
desolaatheid tot een kunstvorm en ligt niet alleen letterlijk
mijlenver van de jolige Costa-sferen. Het immense historische
erfgoed, de warmbloedige steden en de joviale locals zorgen
echter voor een onvergetelijke reis. Onze reporters gingen er
voor jou de temperatuur opmeten.
Tekst Anneke de Bundel
Fotografie Nicole Franken
“Je moet waarschijnlijk Spanjaard zijn om die band
met stieren te begrijpen”, verklaart stierenfokker
Fernando zijn relatie tot de stier.
4 GRANDE GRANDE 5

3. V
alentín wijst met zijn handen, waaraan ving- Fernando Silva fokt boosaardig huhu roept. Het is het geluid dat stieren zelf zwart van de rouw, lopen schommelend met emmers vol
erkootjes ontbreken, naar de bergen. Daar, bij de stieren waar hij maken als ze de ander uitdagen. Maar de stier is niet onder olijven. Kartonnen bordjes maken reclame voor de lokale
Piedras Labradas, bracht zijn vader hem regelmatig vroeger tegen vocht. de indruk en lijkt het spel vermakelijk te vinden door zich drank: Pitarro, €1,20 un litro.
als kind. Als de astma zijn ademhaling deed piepen, sliep steeds op het laatste moment achter een dun steeneikje te Een enkele keer houdt een dorp zich verscholen achter
hij in de herdershut. Door de spleten in het hout zag hij het verschuilen. Fernando zet de toch al piepende jeep boos in een bergweggetje alsof het aarzelt zich in één keer bloot
dorp met de huisjes van gestapelde steen en het gorgelende de achteruit en jakkert achter de stier aan. De heuvels zijn te geven. Jarilla, ten noorden van Plasencia, weggestopt
beekje dat rechts boven de hut ontspringt. Rondom lagen steil en bultig en slippend op de hielen van de stier komt achter velden vol kurkeiken en stenen stapelmuurtjes met
de velden waaruit het geklingel van koeienbellen klonk. de jeep keer op keer tot stilstand. De stier geeft niet toe en klaprozen, is zo’n dorp. Op een foeilelijke groene bushalte
Beneden in het dorp blaften Podenco’s tegen het schemer- uiteindelijk geeft Fernando de strijd op. na, is er geen enkele concessie aan de moderne tijd gedaan.
donker. We rijden langs eindeloos grazende groepen koeien met Elektriciteitskabels vol kibbelende zwaluwen hangen in
“Er is weinig veranderd”, zegt Valentín die tegen de zestig jonge stieren die ons nieuwsgierig aankijken. Fernando lussen van huis tot huis. Buiten Jarilla liggen in een ring de
loopt en zijn inkomen, net als veel Spaanse invaliden, legt uit dat het beroep van stierenfokker steeds minder moestuinen en de akkers die op hun beurt door de velden
bijeensprokkelt met de dagelijkse lotería. We spreken hem opbrengt. Met de crisis in Spanje wordt er minder geïnves- met koeien zijn ingesloten. Mannen met strooien hoeden en
in de steeg tegenover het huis waar we logeren. Zijn stem teerd in feesten. Als we het terrein verlaten, komt een auto blauwe werkbroeken staan gebukt tussen de groenten. Een
kraakt als hij de lokroep van de lotenverkoper doet: “Pa vol jonge mensen ons tegemoet. Jongens en meisjes niet ezel kauwt traag op wat gras.
hoy, pa hoy” (voor vandaag). Huisvrouwen op pantoffels, ouder dan twintig. Ze komen een stier uitzoeken voor hun We lopen een stukje op met Valentín die z’n ronde door het
haasten zich de steeg in om bij Valentín de kans op een dorpsfeest volgende maand. dorp maakt. Bij de wasbakken, niet ver van het dorpsplein,
miljoen te kopen. doet een groepje vrouwen gierend van de lach de was. Eén
Extremadura is het Spanje van de fokstieren, de kurkeiken, Vrouwen in het zwart van hen heeft haar emmer in het water laten vallen. In een
het bijgeloof en kerkdaken vol broedende ooievaars. Maar Dorpen in Extremadura komen plotseling. Je waant je in poging het hengsel te grijpen, valt ze er zelf bijna in. Een
het is ook het Spanje van de woeste watervallen, kolonies een eeuwigdurend geelgekleurd niets en dan ineens, voorbij van de vrouwen toont de zelfgemaakte olijfzeep waarmee
roofvogels en ezels achter stapelmuurtjes. Samen met mijn een bocht, ligt daar een dorp. Ooievaars houden je vanaf gewassen wordt. Die morgen is er weinig tijd voor de was.
fotografe doorkruis ik het noordelijke deel van de streek: de hun hoge nesten op de kerk in de gaten. Vrouwen, in het De pastoor was vergeten te zeggen dat er vandaag een extra ›
provincie Cáceres. Vanuit Madrid passeren we plaatsen met
namen langer dan de dorpen zelf: Navalmoral de la Mata,
Malpartida de Plasencia. Het landschap is het geel van de
westernfilms. Grijsgroene vlekken waar een olijfboom of
een kurkeik de gele vlakte doorbreekt. Zwarte stieren schu-
ilen loom onder de eiken. Geel, groen, zwart. Een landschap
in camouflagekleuren.
Het wordt leger als we van Plasencia naar het westen rijden. de weg manoeuvreert, vertelt hij over de vechtstieren die
Bomen maken plaats voor grijs-groene struiken. In Parque hij fokt.
Natural de Monfragüe laten gieren zich meenemen op de “Je moet waarschijnlijk Spanjaard zijn om die band met
thermiek boven het rotsachtige landschap. In de velden stieren te begrijpen”, verklaart Fernando zijn relatie tot de
rond Coria staan bakstenen schuren met gaten om de wind stier. “Die spanning tegenover de stier te staan is een oer-
langs de drogende paprika’s te voeren. Paprikapoeder, het gevoel. De kolos die getergd wordt en een gevaar vormt en
rode goud van Extremadura wordt hier nog in de rechthoe- woedend met zijn voorpoot over het gele zand schraapt.”
kige blikjes verkocht. De kathedraal van Coria steekt hoog “Een oerinstinct”, zegt Fernando, “om naar water te zoeken
af tegen de omringende vlakte. Als we de rivier de Alagón als zijn lichaam oververhit is.” Maar er bevindt zich geen
oversteken wacht een standbeeld van een schonkige stier water in de arena waar de corrida wordt gehouden, zal de
ons op. Het is druk in Coria. De stad maakt zich op voor het stier weldra ontdekken.
jaarlijkse stierenrennen in de binnenstad. In de smalle ste- “Een roedel woest blaffende herders omcirkelt de auto,
gen worden stalen hekken voor de woningen aangebracht zodra we het eerste ijzeren hek naar het 400 hectare
waarachter overmoedige stierenrenners zich in veiligheid tellende terrein open doen. In de verte staat een groep
kunnen brengen. zwarte stieren hoog op een heuvel in een kraal. Het zijn de
novillos, de jonkies tot 3 jaar. Meer dan 700 stuks vee bezit
Stoere stierenvechter Fernando. De stieren staan per leeftijd op verschillende
Fernando Silva was in zijn tijd geen onverdienstelijk stier- stukken van de heuvels. Hekken vormen de scheiding.
envechter. Nu zijn gezondheid te wensen overlaat, fokt Maar blijkbaar niet altijd afdoende. Eén van de vierjarigen
hij de stieren waar hij vroeger tegen vocht. Stieren die in is losgebroken en graast nu tussen de driejarigen. “Gevaar-
de zomermaanden overal in het land door Middeleeuwse lijk”, zegt Fernando. “Ze zijn groter en zwaarder en kunnen
straten worden gejaagd om vervolgens in een arena aan hun de andere stieren doden”. Een stier levert al gauw 6000
einde te komen. Hij wacht ons op bij het plaatselijke zwem- euro op dus zet Fernando met de jeep de achtervolging in
bad met een jeep die piepend en hijgend de gele heuvels om de stier naar zijn eigen kraal te leiden.
rond Coria opzwoegt. Terwijl hij behendig rond de gaten in Het dier schommelt traag voor de jeep uit terwijl Fernando Vrouwen, in het zwart van de
rouw, lopen schommelend met
6 GRANDE flessen zelfgeperste olijfolie. GRANDE 7

4. Later in Hervás,
betalen we een
oude vrouw achter
een tafeltje in de
joodse wijk, twee
euro voor een kilo
kersen.
mis is voor de heilige Antonio. En nu moeten ze nog achter in het noordelijke puntje van Extremadura. Mensen hadden
de speciale broodjes gaan die straks tijdens de mis worden geen brood, leden aan ziekten veroorzaakt door inteelt en
uitgedeeld. gebrek aan voeding. Barbaarse spelen als ‘levende haan
Van Jarilla loopt een pad tussen stapelmuurtjes via weilan- plukken’ vormden het volksvermaak. Koning Alfonso was
den vol steeneiken naar buurdorp Casas del Monte. Hier in eerder al diep geschokt toen hij tijdens een bezoek ontdekte
de Ambrozvallei staat de coöperatie waar de boeren uit de dat de leche in zijn koffie van zogende vrouwen kwam,
streek rond het middaguur hun vers geplukte fruit afleve­ omdat de dorpelingen geen vee bezaten. Buñuel maakte de
ren. Het is de tijd van de kersenpluk. Boomgaarden zijn er documentaire ‘Las Hurdes, land zonder brood’. De film werd
niet. De kersenbomen staan op oneffen terreinen tussen de in Spanje decennia lang verboden omdat de vermeende
olijfbomen en de kurkeiken. Overal staan kratten en trek- achterlijkheid van de streek een smet op het blazoen van
kers naast groepjes plukkers. Emily, studente scheikunde, is het dictatoriale Spanje was.
blij met de onderbreking. Het zijn lange dagen waarin 9 uur
geplukt wordt. Las Hurdes
Wij gaan naar Las Hurdes. Een keuze waar iedereen die we
Houten juk tegenkomen mee instemt, ondanks dat ze er geen van allen
Over haar schouder hangt een houten juk waaraan de ooit zijn geweest. “Kies het laatste dorp, raadt een oude
emmer is vastgemaakt. Het juk is in de winter op maat man mij aan. “Die zijn het minst gemoderniseerd.” Via de
gebogen voor de smalle schouders van Emily door een van Romeinse ruines van Cáparra, rijden we langs de oevers van
de mannen van de familie. Samen met haar moeder en een het stuwmeer Gabriel y Galán, vernoemd naar de Spaanse
dagloner plukken ze het 250 bomen tellende familiebezit dichter uit de streek. Het intens blauwe water met de grillig
leeg. ”Ik ben aan het afstuderen maar er is hier geen werk gevormde oevers is een paradijs voor vogels. De enige
voor een scheikundige, dus help ik mijn moeder ”, zegt ze mensen die hun rust verstoren zijn bezoekers aan Grana-
met een spijtige lach terwijl ze de emmers razendsnel in de dilla, een ommuurd dorp met een uitkijktoren en Iberische
kratten leegt. “Veertig cent de kilo en ik doe een minuut of varkentjes die hun kostje bij elkaar scharrelen. Door de
3 over een kilo,” antwoordt ze op de vraag wat het oplevert. aanleg van het stuwmeer werden de dorpelingen in 1955
Later in Hervás, betalen we een oude vrouw achter een uitgekocht. Spookdorp Granadilla is nu openluchtmuseum
tafeltje in de joodse wijk, twee euro voor een kilo kersen. Granadilla. “De Spaanse cineast Pedro Alodóvar, nam hier In de Ambrozvallei
Hervás is één van de verborgen pareltjes in de streek. het einde van de film Átame op ”, vertelt de suppoost ons plukt de moeder van
Emily samen met
De zoete geur van lindebloesem hangt zwaar over de trots.
een dagloner het
stad. Achter een ruime boulevard vol terrasjes ligt de Om in Granadilla te komen rijden we door Zarza de Grana- 250 bomen tellende
Middeleeuw­ e wijk verscholen. De wijk heeft talloze kleine
s dilla een agrarisch dorp. Een herder met geiten, loopt lang- familiebezit leeg.
straatjes en steegjes met huizen waarvan de eerste etage zaam met zijn kudde voor ons op de weg. Grote kruisen
een overhangend buikje heeft en voor schaduw zorgt in de in de berm herinneren aan de Spaanse burgeroorlog. Hier
straten eronder. Tot 1492 was het een joodse wijk. Toen worden de slachtoffers van de Republikeinen herdacht.
besloot het katholieke koningspaar Isabel en Ferdinand dat Voor de slachtoffers van Franco zijn er geen kruisen. Hun
joden niet langer welkom waren en vluchten velen naar familieleden vechten tot op de dag van vandaag voor het
Portugal. Anderen zochten hun heil in moeilijk toeganke­ recht ze fatsoenlijk te mogen begraven.
lijke bergdorpen zoals in Las Hurdes. In het restaurant waar we stoppen, danst een man in zijn
In de jaren dertig raakte cineast Luis Buñuel gefascineerd eentje traag een bulería, een flamencoritme, waarbij zijn
door de deplorabele omstandigheden in de regio Las Hurdes handen het ritme aanvoeren. We slaan het aanbod mee te
dansen af. Bij Pesga steken we het water over naar Las Hur-
des. Hier is het landschap plotsklaps geordend. Weg zijn de
Iglesia van Mata de olijfbomen die verstrooid in het landschap staan. Hier zijn
Alcantara. de bomen gepland. Voorbij Portilla Alta zien we de restant-
en van een bosbrand. Schermbloemen houden hun kopjes
gericht op de zwartgeblakerde grond alsof ze zich schamen
dat zij wel in leven zijn. “Piérdate sin perderte nada, staat in
rode letters op een muur in Vega de Coria. Verlies je zonder
iets te verliezen. Maar er is niets om je in te verliezen.
Slecht kale bergen met hier en daar een graspol.
Schoolkinderen
Las Hurdes bestaat uit 52 gehuchten die verspreid in de
bergen liggen. Als schoolkinderen in een rij liggen de dor-
pen achter elkaar tegen een bergwand. Het laatste dorp let- ›
8 GRANDE GRANDE 9

5. terlijk met zijn rug tegen de muur. We rijden langs Fragosa zo’n huis. Al waren de huizen eerder donkere holen. “In de
hoog op de bergweg. Rechts van ons rijst een bergwand, twee maanden dat ik er was heb ik geen schilderijtje aan de
links in het dal zien we een wirwar aan groene smalle ter- wanden van hun miserabele hutten zien hangen”, vertelt
rassen waarop verbouwd wordt en die in vroeger tijden Buñuel aan Francisco Aranda in een interview over zijn
voor onvoldoende oogst zorgden. Opvallend is de afwezig- leven. Het museum heeft dat opgelost door gebruiksvoorw-
heid van geluid. Geen vogels. De mensen die we passeren erpen op te hangen: katapulten en ijzeren netten waarmee
zitten roerloos op bankjes voor hun huizen. vogels werden gevangen voor een maal. Als ik me tegen
We besluiten naar El Gasco te gaan, het laatste dorp in de een houten deur druk om uit te wijken voor een kudde
rij. Vanuit El Gaso heb je uitzicht op de vulkaan en kun je geiten, hoor ik achter me een geluid. Door een kier zie ik de
lopen naar de waterval van Miacera. Als we op het plein contouren van een zwart Iberisch varkentje.
parkeren slaan tal van bewoners ons vanaf hun balkons Extremadura is al eeuwen synoniem voor armoede en
gade. We lopen een steegje in. De bodem van de steeg is werkloosheid. Wie de streek wilde overleven deed er beter
bedekt met geitenkeutels. Vliegen belagen ons. Niemand aan haar te verlaten. En wellicht is dat de reden dat geen
kijkt ons aan, tegelijkertijd voelen we blikken in onze rug. enkele Spaanse streek zoveel ontdekkingsreizigers op haar
Overal in Extremadura schieten magere katten direct weg, conto kan schrijven: Cortez, Hernandez, Pizarro, Alvarado,
maar hier in El Gasco blijven ze midden in op straat zitten De Soto. Allemaal komen ze van de droge gele grond die
en kijken ons onverholen aan. Ik krijg het onbestemde stieren en kurkeiken voedt. “Mensen zeggen altijd verba-
gevoel dat ze ieder moment van gedaante kunnen ve- asd dat het hier zo mooi is”, zegt Valentín als we naar zijn
randeren. Zoekend naar het pad van de waterval worden hut in de bergen staren. “Dat is het ook, voor een land
we naar het lokale museum geleid. De bouwstijl van las van ontdekkingsreizigers weten we onszelf alleen goed te
Hurdes is herkenbaar aan de platte stapelsteen en de verbergen.” Hervás is één van de verborgen parel-
leisteenachtige daken. Het museum is een prototype van tjes in de streek. De overhangend buik-
jes zorgen voor schaduw in de straat.
El Gasco, het laatste Extremadura is het
Spanje van de kerk-
dorp in Las Hurdes — Extremadura praktisch — daken vol broedende
ligt met zijn rug te-
gen de bergwand. ooievaars.
Overnachten
In Extremadura beschikken veel dorpen over een casa rural. Boeren-
huizen die in de stijl van de streek zijn opgeknapt en in zijn geheel of
per kamer geboekt kunnen worden:
http://www.casaturismorural.com
In Jarilla: http://www.calamorcha.com/
Zeer bijzonder zijn ook de staatshotels, de parador, die in prachtige
kloosters en kastelen zijn ondergebracht:
http://www.paradoresofspain.com
In Plasencia is de parador ondergebracht in het 15de- eeuwse Santa
Domingoklooster
Eten
In Coria staan veel Moorse gerechten op het menu in de verschillende
restaurants in de binnenstad. De kabeljouw met sinaasappel is een
aanrader.
In Hervás eet je tapas of een uitgebreide maaltijd in de Joodse wijk.
Meson el 60, Calle Collado, 60 Hervás.
Klimaat
Extremadura heeft een landklimaat. Hete zomers en koude winters.
Het voorjaar is de optimale periode omdat alles dan in bloei staat.
Reistijd
Vanaf luchthaven Valladolid 2,5 uur en vanaf luchthaven Madrid 3,5
uur rijden naar Plasencia.
10 GRANDE GRANDE 11