Workshop: De ongelijkheid in de fiscaliteit

verdraaide wereld
64ste Vlaamse Sociale Week

Ongelijkheid in de Fiscaliteit

André Decoster(*)
CES - KULeuven

28 oktober 2011

(*) met dank aan Christian Valenduc (FOD Financiën en UCL)

Deze slides zijn vrij beschikbaar voor persoonlijk gebruik. Ze mogen echter niet gebruikt worden voor nieuwe presentaties zonder voorafgaande toestemming van de auteur

Vooraf
Er werden drie vragen voorgelegd
1. hoe komt het dat ons fiscaal systeem
minder progressief en minder
herverdelend is?
2. is er een link met de toegenomen
ongelijkheid?
3. hoe kunnen we ons fiscaal systeem
rechtvaardiger maken

A. Decoster: Ongelijkheid in Belastingen 64ste Vlaamse Sociale Week - 17 november 2011 2

Inhoud

1. Wat weten we over ongelijkheid?
2. Verklaringen
3. Evolutie herverdeling via fiscaliteit
4. Besluit (en aanbevelingen)
5. Demonstratie MEFISTO-model



 focus vanzelf op inkomensongelijkheid?
 niet noodzakelijk:
• inkomen ≠ welvaart
• inkomen is niet noodzakelijk wat we
gelijk wensen te maken
(het „equalisandum‟)
• verschillende inkomensbegrippen:


1. ongelijkheid: inkomensbegrip
uurloon x uren werk

arbeidsinkomen inkomen uit vermogen
bijdragen
S.Z.
vervangingsinkomsten

andere transferten

belastbaar inkomen
directe
belastingen
beschikbaar inkomen

demografie
bestedingen + sparen
indirecte
belastingen
welvaart per persoon publieke goederen


 beeld van verandering in ongelijkheid kan
afhangen van concept: zie hieronder
 verklaring voor verandering in
ongelijkheid kan afhangen van concept
(zie 2)
 normatieve onderbouwing is verschillend:
• is de vraag van sociale filosofie:
Rawls (1971) a Theory of Justice
Sen
Fleurbaey, ...

1.1 normatief: „een‟ verdeling over 5 mensen
beschikbaar
inkomen
A 6000
B 1750
C 6500
D 3000
E 2000

 wie is „rijk‟? wie is „arm‟?
• inkomensverdeling: B-E-D-A-C


arbeids ander beschikbaar
inkomen inkomen inkomen
A 6000 0 6000
B 1500 250 1750
C 4000 2500 6500
D 3000 0 3000
E 1000 1000 2000

• arbeidsinkomen: E-B-D-C-A


arbeids ander beschikbaar
loon uren
inkomen inkomen inkomen
A 40 150 6000 0 6000
B 10 150 1500 250 1750
C 50 80 4000 2500 6500
D 15 200 3000 0 3000
E 25 40 1000 1000 2000

• arbeidsinkomen: E-B-D-C-A
• loonverdeling: B-D-E-A-C

1.1 normatieve keuzes
 spreken over verdeling betekent dat we
welvaartsbegrip vastleggen
 onderscheid:
• factoren waar mensen niet verantwoordelijk
voor zijn (of gesteld worden)
 aangeboren talenten (=bvb. uurloon?)
 plaats waar je wieg stond
• factoren waar mensen zelf verantwoordelijk
voor zijn (of gesteld worden): keuzes
 aantal uren werk
 bestedingspatroon, gezinsvorming, ...

1.1 normatieve keuzes

 implicaties voor „optimale‟ belasting:
• doel: niet ongelijkheid tot nul te herleiden
• wel te compenseren waar je niet
verantwoordelijk voor bent
• andere verschillen als legitiem te zien

 relevant?
• zinvoller dan efficiëntie  herverdeling
• practisch: informatieprobleem
• scheidingslijn: politiek


1.1 Wat weten we over ongelijkheid?

 Conclusie 1
focus niet op inkomensongelijkheid,
maar wel op:
• ongelijkheid in lonen als proxy voor talent, ...
• ongelijkheid in niet verdiend inkomen
(erfenissen, vermogen)
• omstandigheden buiten eigen keuze
• ...

 wat weten we daarover?

1.2 Wat weten we over ongelijkheid? data
 data (gegevens) nodig
 die op individueel niveau zijn: microdata
• in tegenstelling tot macrodata:
bvb. aandelen arbeid en kapitaal in BBP

 welke microdata?
• administratieve gegevens
 fiscale aangiften
 Kruispuntbank Sociale Zekerheid
• enquête-gegevens
 EU-SILC

1.2 Wat weten we over ongelijkheid? data
 fiscale aangiften (administratieve databank)
+ lange periode
+ internationale vergelijkingen
- niet (moeilijk) beschikbaar
- afhankelijk van wetgeving

 EU-SILC (enquête)
+ publiek beschikbaar
+ volledige bevolking
+ internationale vergelijkingen
- recent (2004)
- enkel beschikbaar inkomen (geen bruto)

 we bekijken:
• ongelijkheid in arbeidsinkomens
• ongelijkheid in lonen
• ongelijkheid in belastbaar inkomen
• ongelijkheid in beschikbaar inkomen

 vooral werk van
• Tony Atkinson
• OECD
• Thomas Piketty en Emmanuel Saez

 eerste vaststelling:


1.3 evolutie ongelijkheid in arbeidsinkomens

U-vorm: i.t.t. Kuznets-hypothese

Bron: Saez, Song and Kopzuc (2009) Figuur 1 p.30


 resultaat van zowel verandering in
• uurloon
• aantal gewerkte uren

 en dat verloopt verschillend voor
• mannen
• vrouwen
• hoog- en laaggeschoolden
• ...

 vb. Heathcote, Perri and Violante (2010):


 gevolg: na daling tot ongeveer 1970 neemt
ongelijkheid in arbeidsinkomens nu toe
 deze U-vorm voor arbeidsinkomens
 wordt teruggevonden in veel landen:
• vooral Angelsaksisch,
• maar ook Scandinavische landen

 met uitzonderingen:
• Frankrijk
• België? ... data


1.3 ongelijkheid arbeidsinkomen: P90/P10
5.0
Verenigde Staten

Verenigd Koninkrijk
4.5
Frankrijk
België
4.0

3.5

3.0

2.5

2.0
1970

1975

1980

1985

1990

1995

2000

2005
Bron: OECD website

 verandering voltrekt zich in hoofdzaak in
bovenste helft inkomensverdeling:


1.3 arbeidsinkomen: P50/P10 tov P90/P50 (US en 1973=100)
130

P50/P10
120
P90/P50

110

100

90
1973

1978

1983

1988

1993

1998

2003

2008
Bron: OECD website

1.4 Wat weten we over ongelijkheid? fiscale data
 dit „uitwaaieren‟, vooral aan de top, leidde tot
veel recent onderzoek over evoluties
topinkomens
 vooral op basis van fiscale data
 we bekijken:


 fiscale data
• bevestigen U-vorm
• vooral aan top
• vooral, maar niet alleen, in Angelsaksische landen

 België: prominent afwezig in de internationale
studies
• enkel studies/gegevens Christian Valenduc
(FOD Financiën)
• deels op website FOD Economie (vanaf 1990)

http://statbel.fgov.be/nl/modules/publications/statistiques/arbeidsmar
kt_levensomstandigheden/inkomensongelijkheid.jsp


1.4 Wat weten we? Gini op fiscale data
0.45
BE VL

WA BR

0.40

0.35

0.30
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Bron: Website FOD Economie

1.4 Wat weten we? Gini op fiscale data (micro)

0.44 zonder correctie

met correctie
0.42

0.40

0.38

0.36

0.34

0.32

0.30
19 3
19 5
19 6
19 7
19 8
19 9
19 0
19 1
19 2
19 3
19 4
19 5
19 6
19 7
19 8
19 9
19 0
19 1
19 2
19 3
19 4
19 5
19 6
19 7
19 8
20 9
20 0
20 1
20 2
20 3
20 4
20 5
20 6
07
7
7
7
7
7
7
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
0
0
0
0
0
0
0
19

Bron: Gegevens en berekeningen door Christian Valenduc (FOD Financiën)

250

d10/d1 d10/d5 d5/d1

200
c100/d5 c100/d10

150

100

50
1973 1976 1978 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006

Bron: Gegevens en eigen berekeningen op data Christian Valenduc (FOD Financiën)

10 34
% c100 (R-schaal)
33

9 % d10 (L-schaal)
32
% belastbaar inkomen voor top 10%

% belastbaar inkomen voor top 1%
31
8
30

29
7
28

27
6

26

5 25
73

76

78

80

82

84

86

88

90

92

94

96

98

00

02

04

06
19

19

19

19

19

19

19

19

19

19

19

19

19

20

20

20

20
Bron: Gegevens en eigen berekeningen op data Christian Valenduc (FOD Financiën)

 tenslotte:

 CBO-rapport 2011 (Congressional Budget
Office)
 OECD Rapport 2008 “Growing Unequal”
www.oecd.org/els/social/inequality/GU


1.5 ongelijkheid in beschikbaar inkomen



0.50

0.45

0.40

0.35

0.30

0.25

0.20
ZE
UT
X

E
E

A
ZL

L
P
A
K

30

N
R
EU

R
EC S

EX
N

AN
L

T
SA
L
L
R

N

C
NK

LD

BR
O AU
H

ES
LU

PO
SW

BE

FR

PR
TU
IT
JP
SV

IS
FI

IR
O

O
U

R
D-
C
A

N

U
C

D

M
N

C
H

K

G

G
D

N



Bron: Studiedienst Vlaamse Regering – Sociale Staat van Vlaanderen 2009

Besluit bij 1. wat weten we over ongelijkheid?
 ongelijkheid is toegenomen
 voor alle concepten
 in de meeste landen (uitz. Frankrijk)
 is relevant:
 link ongelijkheid => minder groei & welvaart
(i.p.v. traditionele afruil tussen herverdeling
en economische groei)
 link ongelijkheid => financiële crisis (Fitoussi)
• Conclusie 2: toename eerder beperkt in
België
 nood aan (betere, beschikbare) microdata

Inhoud

2. Verklaringen
 volgen uit proces inkomensvorming



2. verklaringen
uurloon x uren werk

arbeidsinkomen inkomen uit vermogen
bijdragen
S.Z.
vervangingsinkomsten

andere transferten

belastbaar inkomen
directe
belastingen
beschikbaar inkomen

demografie
bestedingen + sparen
indirecte
belastingen
welvaart per persoon publieke goederen

2. Verklaringen
 jaren 90: arbeidsmarkt
• race scholing en technolog. vooruitgang
• kan W-vorm loonongelijkheid niet verklaren
 recent: vooral belang demografie
• gezinsgrootte en –samenstelling
• langere levensduur
• assortive mating, ...
 maar er blijft ook
• duidelijke breuklijnen t.g.v. beleid
• bvb. Zweden:


2. Verklaringen

Bron: Heathcote, Perri and Violante (2010) op Vox-EU


2. Verklaringen
 arbeidsmarkt
• globalisering
• race tussen scholing en technolog. vooruitgang
 demografische en sociologische factoren
 sociaal beleid
 fiscaliteit
 voorziening publieke goederen
 publieke voorziening private goederen
(onderwijs, gezondheidszorg)
 Conclusie 3: (fiscaal) beleid is relevant

Inhoud

2. Verklaringen


3. Herverdeling via fiscaliteit
 is heel ruim
 hoe een belasting herverdeelt is
gemakkelijkst te illustreren via
personenbelasting


3.1 herverdeling via de personenbelasting
herverdeling = afname ongelijkheid
0.47

0.45

0.43 bvb. 2007: van 0,44 naar 0,378
0.41

0.39

0.37

0.35

0.33

0.31

0.29

0.27
Gini voor Gini na
0.25
65

69

73

76

78

80

82

84

86

88

90

92

94

96

98

00

02

04

06
19

19

19

19

19

19

19

19

19

19

19

19

19

19

19

20

20

20

20

0.10

0.09
= verandering in de Gini
0.08

0.07

0.06

0.05

0.04
65

69

73

76

78

80

82

84

86

88

90

92

94

96

98

00

02

04

06
19

19

19

19

19

19

19

19

19

19

19

19

19

19

19

20

20

20

20

3.1 Herverdeling via personenbelasting
 probleem:
• elk jaar andere inkomensverdeling
• aangiftegedrag verandert

 betere methodologie:


 is wat we gaan demonsteren in model
van het FLEMOSI-project (5)
 in vergelijking met omliggende landen:
de Belgische personenbelasting
herverdeelt sterk


3. herverdeling via de personenbelasting
7.00

6.00

5.00

4.00

3.00

2.00

1.00

0.00
Sl r g

Zw jk
ke d
H and

Fr alië
N land

on nje

Es n

ijk
nd
Fi d

n
em je

nd
xe n

Po jk
ë

Ie l
D gië

a
rie lan
O eni

e
Lu rke

an

le
bu

i
en ari

ug
i

ed
kr
la

tla

kr
nr

Po
l

d Spa

It
Be

tsl

nl
ov

r
rt

n
m

er
g

in
a

an
te
on
ui

ed
os

K
G
D

ig
en
er
V

Bron: Sutherland and Lelkes (2010) p. 89

3. Herverdeling via fiscaliteit
herverdeelt sterk
 maar bruuske veranderingen


0.10

0.09
= verandering in de Gini
0.08

0.07

0.06

0.05

0.04
65

69

73

76

78

80

82

84

86

88

90

92

94

96

98

00

02

04

06
19

19

19

19

19

19

19

19

19

19

19

19

19

19

19

20

20

20

20

herverdeelt sterk
 maar: ook bruuske veranderingen
 verklaard door samenspel
• progressiviteit
• gemiddelde belastingvoet
• elk jaar andere inkomensverdeling



vergelijking van aandeel in
belastingen met aandeel in
inkomen: maatstaf van
progressiviteit: P
Bron: Gegevens en berekeningen met EUROMOD op EU-SILC 2004


vergelijking van aandeel in inkomen na
belasting met aandeel in inkomen voor
belasting:
maatstaf van herverdeling: H
Bron: Gegevens en berekeningen met EUROMOD op EU-SILC 2004


vergelijking van aandeel in
belastingen met aandeel in
inkomen: maatstaf van
progressiviteit: P
Bron: Gegevens en berekeningen op gegevens Valenduc IPCAL2010

3.2 progressiviteit

H gemid .voet P
 herverdeling kan verminderen
• door systeem minder progressief te maken
• door lagere gemiddelde belastingvoet

 allerlei combinaties mogelijk


3.2 progressiviteit

H gemid .voet P
 vorige belastinghervormingen
• progressiviteit nam toe
 belastingvrije som verhoogd
 aftrekken werden verminderingen
• toch nam herverdeling af
• ook zo voor laatste belastinghervorming


3.2 progressiviteit

Bron: Valenduc (2005), Documentatieblad Ministerie van Financiën


3.2 progressiviteit
0.20
verand P
verand t
0.15
verand H

0.10

0.05

0.00
1967 1971 1975 1977 1979 1981 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007

-0.05

-0.10

-0.15


3.2 progressiviteit

H gemid .voet P
 Conclusie 4: àls de herverdeling via de
PB aangetast werd, dan was het door de
daling van de belastingen meer dan
door veranderingen in de progressiviteit


3.2 progressiviteit

 progressiviteit zelf:
• gemiddeld tarief moet stijgen
• marginaal tarief daarvoor (tamelijk)
onbelangrijk
 bvb. verlaging toptarief van 72%
• wel de belastingvrije som
• aftrekken en verminderingen

 bovendien: „massa‟ van inkomen zit aan
de lagere tarieven


3.2 progressiviteit

Bron: Eigen berekeningen op gegevens C. Valenduc (IPCAL2010)

3.3 aftrekken en verminderingen



 beinvloeden progressiviteit en/of
herverdeling
 omdat ze anders verdeeld zijn over de
decielen dan de belasting zelf



 maar opnieuw:
• zelfs indien sterk vertekend naar hoogste
inkomensklassen
• het is gemiddeld “tarief” dat mee de invloed
op de herverdeling bepaalt

 voorbeelden:
• afschaffen aftrekbaarheid dienstencheques
 gemiddeld tarief van 21,41% naar 21,48%
 herverdeling van 5,27 naar 5,29...


 wél relevant:
• andere fiscale uitgaven (oa niet belaste inkomens)
die niet in IPCAL voorkomen
• werkelijke beroepskosten
• verschuivingen in aangifte: weg uit PB via
vervennootschappelijking
• lagere belasting op bepaalde inkomsten (bevrijdende
roerende voorheffing)
• fraude, ontwijking, ... zie studies Pacolet
 =>vraag:
hoe de “incidentie” volledig in kaart brengen?
 eerste poging: ook andere “belastingen”



Bron: Decoster (2009) Jaarboek Armoede

3.4 hoe verdeling alle lasten in kaart brengen?
 meer nodig, maar: verre van evident
 niet alleen omwille van gebrek aan data
(dat ook)
 maar vooral:
“een belasting is niet wat ze lijkt”
• twee productiefactoren: arbeid en kapitaal
• worden in verschillende verhoudingen gebruikt in de
verschillende sectoren
• afwenteling in de prijzen
• verhoging belasting op kapitaal kan leiden tot
minder progressiviteit
• ...

3.4 hoe verdeling alle lasten in kaart brengen?
 theoretisch: zeker niet beslecht!
• of sparen al dan niet belast moet worden
(de discussie: inkomen of bestedingen?)
• wat de optimale mix is van directe en
indirecte belastingen
• bvb. Mirrlees Review


Inhoud

2. Verklaringen


4. conclusies (1)
1. ongelijkheid: relevant en te lang verwaarloosd
 verkeerd begrepen marktefficiëntie => ideologisch!

2. verklaringen voor toenemende ongelijkheid:
complex
3. herverdeling: zeker niet enkel via belastingen
4. ons belastingsysteem herverdeelt wél
5. gemiddelde voet belangrijker dan stijgende
tarieven


4. conclusies (2)
6. nood aan publieke/politieke verdediging
waarom belastingen betaald worden:
 verdedig publieke goederen!
 sociale zekerheidspremies zijn geen
belastingen
7. efficiëntie: belast op een brede basis
8. efficiënt én fair: belast factoren en
karakteristieken
 waar mensen geen verdienste aan hebben
 waar ze weinig kunnen op reageren

Inhoud

2. Verklaringen


www.flemosi.be


Workshop: De ongelijkheid in de fiscaliteit

Recommended

Recommended

More Related Content

More from beweging.net

More from beweging.net (20)

Workshop: De ongelijkheid in de fiscaliteit