1. 1
KURUMSAL KAYNAK PLANLAMASI
(ERP) SİSTEMLERİNİN MALİYETLERE VE İŞLETME
PERFORMANSINA ETKİLERİ1
Y.Doç.Dr. Volkan DEMİR∗
Arş.Gör. Oğuzhan BAHADIR∗
ÖZET
İşletmelerde entegre edilmiş kurumsal kaynak planlaması (ERP-Enterprise Resource Planning
Systems) sistemleri kullanımı giderek yaygınlaşmaktadır. Yazılım sistemleri kullanımında ERP
sistemlerinin öneminin artmasının en büyük nedeni, ERP’nin işletme faaliyetlerinin etkinliğini
artıracağına inanılmasıdır. Genellikle işletmeler ERP sistemlerinin, vekalet maliyetlerini, bilgi
maliyetlerini ve dış iletişim (işlem) maliyetlerini azaltarak performanslarını iyileştirmesini
beklemektedir. Ancak bu iyileşmenin sağlanması işletmelerin ERP sistemlerinden sağladıkları finansal
kazanımları rekabet ortamında düşük fiyatlarla tüketicilere yansıtabilmeleri ve işletmelerin yeni
sistemlere uyum sağlayabilmesi gibi şartlara bağlıdır.
Anahtar Kelimeler: ERP sistemleri, vekalet maliyetleri, bilgi maliyetleri, dış iletişim maliyetleri,
işletme performansı
ABSTRACT
In companies, usage of integrated ERP systems becomes widespread. The biggest reason of the
augmentation of the importance of ERP systems in software systems is the belief that ERP will
increase efficiency of operations. In general, companies expect that ERP systems should improve their
performance by decreasing agency costs, information costs and external communication costs
(transaction costs). However, existence of this improvement depends on conditions such as the ability
of reflecting financial benefits of ERP systems to costumers by lower prices and the adaptation of
companies to new systems.
Keywords: ERP systems, agency costs, information costs, external communication costs, company
performance
1
Bu makale, Muhasebe-Bilim Dünyası Dergisi, (ISSN:1302-258X) Muhasebe Öğretim Üyeleri Bilim ve
Dayanışma Vakfı (MÖDAV), Cilt:8, Sayı:3, Eylül 2006 , s.57-70 de yayınlanmıştır.
∗
T.C. Galatasaray Üniversitesi, Meslek Yüksek Okulu, Muhasebe Bölümü
∗
T.C. Galatasaray Üniversitesi, Meslek Yüksek Okulu, Muhasebe Bölümü
2. 2
1. GİRİŞ
Günümüz işletmelerinde bilgi teknolojilerine aktarılan kaynakların işletmeye değer yaratıp
yaratmadığı tartışılabilmektedir. Kurumsallaşmış işletmeler bilgi teknolojilerine aktardıkları
kaynakları, öngörülen bir zaman periyodunda işletmeye değer yaratır duruma getirirken;
henüz kurumsallaşmayı başaramamış işletmelerde bilgi teknolojilerine aktarılan kaynaklar
israf niteliği taşımakta ve işletmelere daha fazla sorun olarak geri dönmektedir.
İşletmelerin bilgi teknolojileri kurarken başarılı bir muhasebe bilgi sistemini amaç edinmeleri,
kullanılan bilgi teknolojilerinden en fazla faydayı elde etmelerini sağlamaktadır. Şekil 1.1
başarılı bir bilgi sisteminin kuruluş aşamalarını göstermektedir.
Bunun tam tersi olarak, sadece üretim, sadece dağıtım ya da bu departmanlar gibi
organizasyonun tümünün değil de belirli bir kısmının başarısının artırılması amacıyla kurulan
bilgi teknolojileri işletmeler için fayda sağlamamaktadır. Bu durum uygulamada “yanlış
kurulum”, “hatalı uygulama” gibi kavramlarla ifade edilmektedir. İşletmelerde muhasebe bilgi
sisteminin değer yaratabilmesi için bilgi teknolojilerinden faydalanması gerekmektedir. Bilgi
teknolojileri ise yazılım ve donanım olmak üzere iki aşamada incelenebilir. Kurumsal kaynak
planlaması (ERP-Enterprise Resource Planning Systems) sistemleri; bilgi teknolojilerinin
yazılım (güçlü donanımlara sahip) kısmını oluşturmaktadır.
3. 3
B İ L G İ İ H T İ Y A Ç L A R I N I N
T A N I M L A N M A S I V E
S İ S T E M A M A Ç L A R I N I N
B E L İ R L E N M E S İ
V E R İ T A B A N I
G E L İ Ş T İ R M E
D O N A N I M İ H T İ Y A Ç L A R I N I
T A N I M L A M A V E E K İ P M A N
E L D E E T M E
Y A Z I L I M
İ H T İ Y A Ç L A R I N I N
T A N I M L A N M A S I
K O N T R O L M E K A N İ Z M A S I N I N ,
İ Ş L E T İ M S İ S T E M İ N İ N V E
D O N A N I M I N V E R İ T A B A N I İ L E
B Ü T Ü N L E Ş M E S İ
K U L L A N I C I L A R I N E Ğ İ T İ M İ
U Y G U L A M A
D E Ğ İ Ş İ K L İ K L E R İ N İ N
Y A P I L M A S I V E
S İ S T E M İ N T E S T E D İ L M E S İ
Y A P I L A N D E Ğ İ Ş İ K L İ K L E R İ N
V E V E R İ M L İ L İ Ğ İ N
G Ö Z L E M L E N M E S İ
Şekil 1.1: Başarılı Bilgi Sistemi Kurulma Aşamaları
Bilgi teknolojilerine dayalı Muhasebe Bilgi Sistemi kurulumunun başarılı bir şekilde
gerçekleşebilmesi için işletmelerin ERP sistemlerine olan ihtiyacının tüm organizasyon
birimleri bazında iyi tespit edilmesi gerekmektedir. Aksi halde işletmelerin ihtiyaçlarından
fazla teknolojik yapıya sahip, etkin olmayan kaynak kullanımı söz konusu olabilir ya da
kullanılacak ERP sistemi işletmelerin ihtiyaçlarına cevap vermeyebilir.
Çalışmamızın amacı; Kurumsal Kaynak Planlaması (ERP) sistemlerinin, muhasebe bilgi
sistemlerinin önemli bir çıktısını oluşturan maliyetlere ve işletme performanslarına yaptıkları
etkileri incelemektir.
4. 4
2. ERP’NİN TANIMI ve KAPSAMI
Kurumsal kaynak planlama sistemleri (Enterprise Resource Planning Systems-ERP),
işletme faaliyetlerini ve karar alma süreçlerini desteklemek amacıyla kurulan; bünyesinde
çeşitli yazılım ürünlerini barındıran sistemlerdir. Çalışmamızda Kurumsal Kaynak Planlaması
kavramı, bu kavramın ingilizce isminin kısaltması olan ERP ile ifade edilmektedir. ERP
sistemleri tedarik zinciri yönetimi, stok yönetimi, üretim yönetimi, müşteri ilişkileri yönetimi,
finansal muhasebe, maliyet ve yönetim muhasebesi, insan kaynakları yönetimi ve bunlar gibi
diğer veri tabanlı yönetim faaliyetlerini birbirlerine entegre etmekte ve bu faaliyetleri
otomatikleştirmektedir (Hitt, Wu ve Zhou, 2002; 72). Diğer bir deyişle, ERP işletme içi
entegrasyonu sağlayarak iş süreçlerini iyileştirmekte ve böylece de yenilikçi bir iş stratejisi
olarak ortaya çıkmaktadır (Hunton, Lippincott ve Reck, 2003; 146).
ERP sistemleri örgüt bünyesindeki faaliyetlerin yürütülmesini destekleyen standart uygulama
programları sunmaktadır. Teorik olarak, işletmenin değişik fonksiyonları ortak veri işleme ve
iletişim tabanıyla entegre edilmektedir (Kennerley, Neely, 2001; 104). Ayrıca, değişik alt
departmanlardan gelen bilgiler birleştirilmekte, depolanmakta ve sınıflandırılarak
yöneticilerin kullanımına sunulmaktadır. Şekil 2.1 ERP sistemlerinin temelini oluşturan ve
değişik işletme fonksiyonlarını entegre etmeyi sağlayan ortak veri işleme tabanını
göstermektir:
5. 5
Satış ve Dağıtım
(Lojistik)
Uygulamaları
Finansal
Uygulamalar
Raporlama
Uygulamaları
Üretim
Uygulamaları
Stok ve
Satın Alma
Uygulamalarıİnsan
Kaynakları
Yönetimi
Uygulamaları
Hizmet
Uygulamaları
Ortak Veri
Tabanı
Yöneticiler ve Diğer
Bilgi Kullanıcıları
Müşteriler Satış gücü (Back-office) Tedarikçiler
Geri Birimlerin
yöneticileri
ve işçiler
Çalışanlar
Şekil 2.1: ERP Sistemi ve İşletme Fonksiyonları
Kaynak: Thomas H. Davenport; “Putting the Enterprise into the Enterprise System”,
Harvard Business Review, July-August 1998, s. 124.
Birçok işletmede ERP sistemlerinin işlevlerini yerine getiren yazılım sistemleri bulunmasına
karşın, standartlaştırılmış ve entegre edilmiş ERP yazılımları giderek yaygınlaşmaktadır.
Yazılım sistemleri kullanımında ERP lehine yaşanan bu değişimin en büyük nedeni, ERP’nin
işletme faaliyetlerinin etkinliğini artırdığına inanılmasıdır. Örneğin, ERP sistemi kullanılan
bir işletmede, bir satış personeli bölgesindeki siparişi girdiği zaman, sipariş işlemi eş zamanlı
olarak işletme içi ve işletme dışı diğer fonksiyonel alanlarda da görülmektedir. Sipariş, üretim
birimlerinde ve stok seviyelerinde anlık değişim yaratmakta ya da satış faturasının
hazırlanması, müşterilerin kredi değerlendirmesinin yapılması ve tedarikçilere yeni siparişler
geçilmesi gibi işlemleri tetiklemektedir. Otomatikleştirmeyi sağlamasının yanında, ERP
6. 6
sistemlerinin doğru ve zamanında bilgi sağlama özelliği yöneticilerin ve çalışanların karar
alma süreçlerinin iyileştirilmesine de imkân vermektedir (Hitt, Wu ve Zhou, 2002; 72). Şekil
2.2 muhasebe bilgi sisteminin unsurlarını göstermekte ve ERP’nin muhasebe bilgi sisteminin
bir parçası olarak karar alma süreçlerine etkisini ortaya koymaktadır.
Ş İ R K E T V E
D I Ş V E R İ T A B A N I
Y Ö N E T İ M B İ L G İ
S İ S T E M İ
F A A L İ Y E T B İ L G İ S İ S T E M İ
R A P O R L A M A S İ S T E M İ
K A R A R D E S T E K
S İ S T E M İ
Ü S T Y Ö N E T İ M
B İ L G İ S İS T E M İ
G R U P K A R A R I N A
E T K İ S İ S T E M İ
Şekil 2.2: Muhasebe Bilgi Sisteminin Unsurları ve ERP
META (bilgi teknolojileri ve onların mevcut kullanım durumları ile ilgili pazar araştırmaları
yayınlayan uluslararası bir şirket) tarafından 1999 yılında yapılan uluslararası bir araştırmaya
göre ERP sistemi kurulumunun ortalama maliyeti yıllık 15 milyon dolar ve ortalama kurulum
süresi 23 ay olarak tespit edilmiştir. Benzer araştırmalar, 1998 yılı itibariyle Fortune 1000
şirketlerinin %70’inin ERP sistemlerini kurduklarını ya da kurmakta olduklarını ve ERP
pazarının yıllık ortalama %35 büyüdüğünü ortaya koymuştur (Poston ve Grabski, 2001; 272).
ERP sistemlerinin kurulumları, yüksek para ve yüksek iç kaynak yatırımı gerektirmekte ve bu
anlamda büyük bir risk oluşturmaktadır. Diğer geliştirme projeleriyle kıyaslandığında, ERP
sistemlerinin kurulumlarının gerçekleştirilmesi ve tamamlanması daha zor projeler olarak
kabul edilmektedir. Bu zorluğun bir bölümü işletme fonksiyonlarının yeniden tasarlanması ve
7. 7
ERP yazılımına uyumlaştırılması gibi sistemin kendisinin gerektirdiği değişimlerden; bir
bölümü ise bu projelerin yönetimsel karmaşıklığından kaynaklanmaktadır. ERP sistemleri
paket yazılım programları olmasına karşın, proje maliyetinin büyük bir bölümü (yaklaşık
%60’ı) yazılımın kurulması ve firmaya uyumunun sağlanması gibi konularda dışardan alınan
danışmanlık hizmetlerinin maliyetinden oluşmaktadır. Dolayısıyla, kurulum başarısı işletme
içindeki uzmanlarla danışmanlık hizmeti sunan uzmanların becerisine bağlı kalmaktadır.
(Hitt, Wu ve Zhou, 2002; 73).
ERP kurulum projeleri yüksek maliyet ve yüksek başarısızlık riski içerseler de, genellikle bu
projelerin işletme performansını olumlu etkileyeceğine inanılmaktadır. Kurulum zor ve
belirsiz bir süreç olduğu için, kurulumda başarılı olan işletmelerin ERP konusunda isteksiz
olan ya da benzer değişimleri yapmakta zorlanan işletmelere göre bir rekabet avantajı
kazanmaları ve piyasa değerlerini artırmaları beklenmektedir.
3. ERP’DEN BEKLENEN FAYDALAR
ERP sistemlerini kuran birçok işletme (ortak veri tabanı sayesinde) kurumsal bilgi bankası
yaratarak fonksiyonlar arası bilgi tutarsızlığını azaltmayı amaçlamaktadır. ERP sistemleri
sayesinde, veri kaydetme ve veri işleme sürecindeki hatalar azalmakta; çalışanlar karar alma
süreçlerinde kullanacakları bilgilere anında ulaşabilmektedirler. ERP sistemleri, aynı zamanda
işletme içindeki bilginin paylaşılmasına imkân vererek fonksiyonlar arası entegrasyonu
kolaylaştırmakta ve güncellemeleri otomatik olarak gerçekleştirmektedir. Bu özellikleriyle
ERP, maliyetlerde azalışı sağlamakta ve karar alma faaliyetlerini iyileştirmektedir (Poston ve
Grabski, 2001; 272).
8. 8
Yapılan araştırmalar, ERP sistemlerinin işletme performansını artıracağına inanıldığını ortaya
koymuştur. Özellikle işletmeler ERP sistemlerinin;
• Maliyetleri azaltmasını;
• Karar alma sürecine destek olmasını;
• Daha güvenilir ve hızlı bilgi akışı sağlamasını;
• İşletme fonksiyonları arasında entegrasyonu sağlayarak müşteri tatminini artırmasını;
• İşletme içinde ve tedarik zinciri boyunca bilgilere kolayca ulaşmayı sağlamasını ve
• E-ticareti mümkün kılmasını beklemektedirler (Poston ve Grabski, 2001; 273).
Diğer taraftan, Fortune 500 firmaları üzerine yapılan bir araştırmada, ERP sistemi kuran
işletmelerin stok maliyetlerinin ve personel maliyetlerinin azalmasını; üretim ve sipariş
yönetimlerinin etkinlik kazanmasını; bilgi akış süreçlerinin ve iş süreçlerinin iyileşmesini
bekledikleri sonucu ortaya çıkmıştır (Poston ve Grabski, 2001; 273).
Gattiker ve Goodhue ise ERP sistemleri kurulumundan beklenen faydaları dört ana grupta
incelemektedir. Gattiker ve Goodhue’ya göre ERP;
• İşletme faaliyetlerini standartlaştırarak ve entegre ederek alt birimler arasındaki bilgi
akışını iyileştirmekte,
• Yönetim faaliyetlerini merkezileştirmekte,
• Bilgi sistemlerinin maliyetini azaltmakta ve
• Etkin olmayan süreçlerden etkin süreçlere geçişi sağlamaktadır (Gattiker ve Goodhue,
2000; 105).
9. 9
4. ERP SİSTEMLERİNİN MALİYETLERE ETKİSİ
ERP sistemlerinin genellikle iç koordinasyon maliyetleri ve dış iletişim maliyetlerini azaltarak
işletme performansına olumlu katkı sağlayacağına inanılmaktadır.
4.1. İç Koordinasyon Maliyetleri
İç koordinasyon maliyetleri yöneticilerin kendi kişisel çıkarları doğrultusunda hareket
etmelerini engellemek için alınan önlemlerin maliyetlerini (vekalet maliyetleri-agency costs)
ve bilginin örgütsel hiyerarşinin alt kademesinden üst kademesine ulaştırılması için katlanılan
maliyetleri kapsamaktadır. Tablo 4.1 vekalet maliyetleri ve bilgi maliyetlerinin türlerini
göstermektedir.
Tablo 4.1: Vekalet Maliyetleri ve Bilgi Maliyetleri
Vekalet
Maliyetleri
• İzleme Maliyetleri
• Bağlanma Maliyetleriİç Koordinasyon
Maliyetleri
Bilgi Maliyetleri
• Bilgi İşleme Maliyetleri
• Bilgi Eksikliği Maliyeti
4.1.1. Vekalet Maliyetleri
İşletme sahiplerinin işletmedeki çıkarlarını korumakla görevlendirilen profesyoneller,
genellikle kendi çıkarlarını en üst noktaya çıkarma hedefine yönelmektedirler. İşletme
sahipleri ise profesyonellerin bu davranışlarını engellemek için motivasyon sözleşmeleri
hazırlamaktadırlar. Motivasyon sözleşmeleri, profesyonellerin işletme performansı
doğrultusunda ödüllendirilmelerini sağlayarak profesyonellerin kendi çıkarlarına göre hareket
etmelerini engellemeyi amaçlamaktadır.
10. 10
Vekalet maliyetleri, motivasyon sözleşmelerinin maliyetlerini (profesyonellere verilen
ödülleri) ve profesyonellerin çalışma çabalarının ve katma değer yaratmayan faaliyetlerinin
izlenmesi için gerçekleştirilen faaliyetlerin maliyetlerini kapsamaktadır. (Poston ve Grabski,
2001; 275-276). Bilgi sistemleri, profesyonellerin faaliyetlerinin izlenmesini kolaylaştırarak
profesyonellerin davranışları hakkında bilgi edinme maliyetini azaltmaktadır.
ERP sistemlerinin kurulması süreçlerin otomatikleştirilmesini ve çalışan sorumluluklarının
elektronik ortama taşınmasını sağlayarak profesyonelleri izleme maliyetlerinin azalmasına
neden olacaktır. ERP sistemlerinin tek bir veri tabanına ulaşımı kolaylaştırmasıyla, yöneticiler
çalışanların hareketlerini etkin biçimde eş zamanlı olarak izleme imkanına ulaşacaklardır.
Sonuçta bu durum, ek izleme faaliyetlerine olan ihtiyacı ortadan kaldıracak ve çalışanlardan
kaynaklanan hataları azaltacaktır (Poston ve Grabski, 2001; 275-276).
Genellikle ERP sistemleri izleme faaliyetlerinin verimliliğini artırmakta ve çalışanların
hatalarını azaltmaktadır. İşletmenin profesyonel yönetim kadrosunun izlenmesi için katlanılan
maliyetlerin azalması ise genel yönetim giderlerinin azalması sonucunu doğuracaktır. Fabrika
içinde ise; ERP’nin üretim denetçilerine olan ihtiyacı ortadan kaldırarak üretimde çalışanların
izlenmesinin maliyetini azaltacağı ve bu şekilde genel üretim giderlerinde ve dolayısıyla stok
ve satılan mamul maliyetinde azalışa neden olacağı beklenmektedir (Bknz. Tablo 4.2).
Bağlanma maliyetleri (bonding costs); çalışanların yöneticilerine faaliyetlerini raporlarken
harcadıkları zamanın ve sarf ettikleri çabanın maliyeti olarak tanımlanmaktadır. (Gurbaxani
ve Whang, 1991; 62). Örneğin, bir satış personelinin mağaza müdürüne günlük satış
faaliyetlerini raporlamak için harcadığı zaman ve çabanın maliyeti bağlanma maliyeti olarak
nitelendirilir. ERP sistemleri raporlama sürecini otomatikleştirmekte; satış personeli ve
11. 11
yönetim kadrosunun raporlama faaliyetlerine ulaşımını kolaylaştırmaktadır (Poston ve
Grabski, 2001; 277). Bu şekilde ERP sistemleri pazarlama satış ve dağıtım giderlerini ve
genel yönetim giderlerini azaltmaktadır. Fabrikada ise, işçilerin ve çalışanların raporlama
faaliyetlerine ulaşımını kolaylaştırarak genel üretim giderlerini ve dolayısıyla stok ve satılan
mamul maliyetini azaltmaktadır (Bknz. Tablo 4.2).
4.1.2. Bilgi Maliyetleri
Örgütsel hiyerarşinin en alt kademesinde bulunan çalışanlar yerel bilgiye diğerlerine göre
daha kolay ulaşabilmektedirler. Eğer tüm kararlar vekâlet maliyetlerini azaltmak için üst
düzey yöneticiler tarafından alınırsa, bilgiyi hiyerarşinin üst kademelerine taşımak gerekecek
ve bunun da bir maliyeti ortaya çıkacaktır. Örneğin, bilginin iletilmesi için katlanılan iletişim
maliyetleri ya da bilginin iletilmesinde ve iletişimde gerçekleşen gecikme ve aksaklıkların
maliyetleri bilgi maliyetlerini oluşturmaktadır. Organizasyonda bilginin iletileceği kademe,
bilginin sahip olunduğu kademeden uzaklaştıkça bilgi maliyetleri artmaktadır. Bununla
birlikte, karar alma sürecini örgütsel hiyerarşinin alt kademelerine bırakmak, ortaklar ve
profesyonel yöneticiler arasındaki amaçlar farklı olduğu için sorun olacaktır.
ERP teknolojisi karar alma sürecinde gerekli kurum içi bilgileri karar alıcılara zamanında ve
doğru bir biçimde sunduğu için, bilgi işleme maliyetleri ve yetersiz iletişimden kaynaklanan
fırsat maliyetleri azalacaktır. Maliyet azalışları pazarlama, satış ve dağıtım (lojistik)
giderlerinde, genel yönetim giderlerinde ve genel üretim giderlerinde (dolayısıyla stok ve
satılan mamul maliyetinde) ortaya çıkacaktır (Bknz Tablo 4.2).
12. 12
4.2. Dış İletişim Maliyetleri-İşlem Maliyetleri
İşlem maliyetleri işletmenin kendisiyle iş yapabilecek olanları araştırmak, fiyat ve alışverişin
diğer yönleri hakkında anlaşma yapmak ve anlaşmanın yerine getirilme koşullarını sağlamak
amacıyla yaptığı harcamalardan oluşur. Aslında, üretimde kullanılacak girdilerin dış
kaynaklardan sağlanması; piyasa bilgisine sahip olunması, coğrafi olarak dağınık bulunan
satıcılarla iletişimin kurulması, girdilerin taşınması ve stokların elde tutulması gibi lojistik
maliyetlerini ortaya çıkarmaktadır. ERP, piyasa bilgisine ulaşmada ve bu bilgiyi işlemede
maliyet etkinliği sağlayarak, işletmeler arası bilgi paylaşımı ve karşılıklı izleme imkânı
yaratarak piyasa işlem maliyetlerini azaltmaktadır (Poston ve Grabski, 2001; 278).
ERP sistemleri güvenilir ve kolayca ulaşılabilir veri tabanı oluşturarak bilgi arama, stok
taşıma, stok bulundurma, satıcılarla iletişim maliyetleri gibi maliyetleri azaltmaktadır (Bknz
Tablo 4.2).
13. 13
Tablo 4.2: ERP Sistemlerinin Maliyetlere Etkisi
Kaynak: Robin Poston; Severin Grabski; “Financial Impacts of Enterprise Resource
Planning Implementations”, International Journal of Accounting Information Systems,
2001, Vol. 2, s. 276.
Maliyet Türü ERP Etkisi İlgili Maliyet Kategorisi
İç Koordinasyon Maliyetleri
Vekâlet Maliyetleri
• İzleme Maliyetleri
• Bağlanma Maliyetleri
Bilgi Maliyetleri
• Bilgi İşleme
Maliyetleri
• Bilgi Eksikliği
Maliyetleri
• Yönetsel izleme maliyetlerini azaltır.
• Ürün ve bilgi hata maliyetlerini
azaltır.
• Yönetsel raporlama maliyetlerini
azaltır.
• Karar alma sürecinin kalitesini artırır.
• Satışları artırır ve/veya maliyetleri
azaltır.
• Karar alma sürecinin kalitesini artırır.
• Yetersiz iletişimden kaynaklanan
maliyetlerini azaltır.
Genel Yönetim Giderlerini,
Genel Üretim Giderlerini
ve dolayısıyla Stok ve
Satılan Mamul Maliyetini
azaltır.
Pazarlama Satış ve Dağıtım
Giderlerini, Genel Yönetim
Giderlerini, Genel Üretim
Giderlerini ve dolayısıyla
Stok ve Satılan Mamul
Maliyetini azaltır.
Dış İletişim-İşlem Maliyetleri • Bilgi arama maliyetlerini azaltır.
• Stok taşıma maliyetlerini azaltır.
• Stok bulundurma (elde tutma)
maliyetlerini azaltır.
• Satıcılarla iletişim maliyetlerini
azaltır.
Genel Yönetim Giderlerini
azaltır.
5. ERP SİSTEMLERİNİN İŞLETME PERFORMANSINA ETKİLERİ
ERP sistemlerinin, maliyetleri olumlu etkilemesi sonucunda işletmenin performansının
iyileşmesi beklenmektedir. Literatürde, ERP kurulumunun işletme performansı üzerine
etkisini ölçmeyi amaçlayan birçok çalışma olsa da bu çalışmaların sonuçlarının birbirleriyle
tutarlı olduğu söylenememektedir.
14. 14
Genellikle bilgi teknolojilerinin aşağıdaki unsurlar sayesinde firma performansını artıracağı
iddia edilmektedir (Poston ve Grabski, 2001; 273):
• Firma faaliyetlerinin ölçek etkinliklerini artırarak;
• İşlem maliyetlerini azaltarak;
• Karar alma sürecinde kullanılabilecek bilgiyi zamanında toplayarak ve işleyerek;
• Çalışanların performansını etkin biçimde göstererek;
• İletişim kanallarını düşük maliyetle tutarak.
Şekil 5.1 bilgi teknolojisi yatırımlarının işletme performansını nasıl etkilediğini
göstermektedir:
Şekil 5.1: Bilgi Teknolojilerinin İşletme Performansına Etkileri
Kaynak: Quing Hu; Robert Plant; “An Empirical Study of the Casual Relationship
Between IT Investment and Firm Performance”, Information Resources Management
Journal, Vol. 14, Jul-Sep 2001, s. 18.
Bilgi
Teknolojisi
Yatırımı
Satış Artışı
Faaliyet
Giderlerindeki
Azalış
Üretkenlik
Artışı
Karlılık Artışı
15. 15
Hayes ve diğerleri yaptıkları çalışmada, ERP sistemleri kurulumunu tamamlayan işletmelerin
piyasa değerlerini artırdıklarını ve yatırımcıların ERP kurulumu duyurularına sermaye
piyasalarının olumlu tepki verdiklerini göstermişlerdir (Hayes, Hunton ve Reck, 2001; 3-18).
Benzer bir şekilde Hunton ve diğerleri bir işletmenin ERP sistemi kurulumu planlarını
açıkladığında, yatırımcıların ortalama kazanç tahminlerini revize ederek iyileştirdiklerini
ortaya koymuştur (Hunton, Lippincott, Reck, 2003; 166). Her iki çalışma da sermaye
piyasasındaki yatırımcıların ERP kurulumunun işletme performansını artıracağına
inandıklarını kanıtlamış; ancak bu performansın ne ölçüde artacağını açıklamamıştır.
Bu bilinmezliği ortadan kaldırmak için Poston ve Grabski, ERP sistemlerinin üç yıl boyunca
işletme performansını nasıl etkilediklerini incelemişlerdir. 1993 ve 1997 yılları arasında ERP
sistemlerini kuran 50 işletmeden oluşan bir örneklem kullanarak yapılan çalışmada, finansal
performans ölçüm aracı olarak; “Satış Geliri Başına Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri”,
“Satış Geliri Başına Genel Yönetim Giderleri”, “Satış Geliri Başına Satışların Maliyeti”,
“Satış Geliri Başına Çalışan Sayısı” değişkenlerini kullanmışlardır. Çalışmanın sonuçlarına
göre ERP sistemleri kurulumunu tamamlayan işletmelerde “Satış Geliri Başına Çalışan
Sayısı”nın ve “Satış Geliri Başına Satışların Maliyeti”nin üç yıl boyunca azaldığı ortaya
çıkmıştır. Ne var ki, “Satış Geliri Başına Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri” ve “Satış
Gelir Başına Genel Yönetim Giderleri”nde herhangi bir iyileşme tespit edilememiştir (Poston
ve Grabski, 2001; 284-285). Bu durum, ERP sistemlerinin bazı alanlarda kazanımlara yol
açarken, diğer alanlarda maliyet artışına yol açması ve elde edilen kazanımların etkisinin bu
maliyet artışlarıyla yok olması olarak yorumlanmaktadır. ERP alanındaki bu çalışmalara
paralel olarak, bilgi teknolojileri yatırımlarındaki artışla işletme performansı arasındaki
ilişkiyi inceleyen çalışmalarda da bilgi teknolojileri yatırımlarındaki artışın performans
16. 16
üzerindeki etkisinin çok zayıf olduğu tespit edilmiş ve bu olay üretkenlik paradoksu olarak
adlandırılmıştır (Grover, Teng, Segars ve Fielder, 1998; 59-141).
Robertson ve Gatignon (1986; 1-12) ve Hitt ve Brynjolfsson (1996; 42-121) üretkenlik
paradoksuna farklı bir bakış açısı getirmişlerdir. Onlara göre, bilgi teknolojileri
yatırımlarındaki artış işletmelerin etkinliğini artırmakta; işletmeler etkinlik artışının sağladığı
finansal kazanımlarını rekabet ortamında düşük fiyatlarla tüketicilere yansıtmaktadırlar. ERP
kullanan işletmeler finansal kazanımlar elde ettikçe ve bu kazanımları tüketiciye yansıttıkça,
ERP kullanmayan işletmelerin performansı düşecektir. Tahmin edileceği üzere, ERP kullanan
işletmelerin ERP kullanmayan işletmelerden yüksek performans göstermelerinin sebebi,
öncelikli olarak ERP kullanmayan işletmelerin düşen performanslarıdır.
Hunton ve diğerleri de benzer biçimde ERP sistemlerini kullanan 63 işletmeyle bu işletmelere
finansal veriler açısından benzeyen; ancak ERP sistemlerini kullanmayan 63 işletmenin
finansal performanslarını karşılaştırmışlardır. “Aktif Karlılığı”, “Satış Karlılığı”, “Aktif
Devir Hızı” ve “Yatırım Karlılığı”nın finansal performans ölçüm aracı olarak kullanıldığı
çalışmada; sonuçlar “Aktif Karlılığı”, “Aktif Devir Hızı” ve “Yatırım Karlılığı”nın ERP
kullanmayan işletmelerde ERP kullanan işletmelere göre daha düşük olduğunu ve aradaki
farkın zamanla arttığını göstermiştir. Ne var ki, ERP kullanan işletmelerle ERP kullanmayan
işletmeler arasındaki bu finansal performans farkı, zaman içerisinde ERP kullanmayan
işletmelerde performans azalışından kaynaklanmaktadır (Hunton, Lippincott, Reck, 2003;
174-181).
17. 17
Her iki çalışmada da, ERP sistemlerinin etkinlik kazanımlarının sınırlı da olsa var olduğu
görülmektedir. Ayrıca, ERP kullanımlarından sağlanan kazanımların düşük fiyatlarla
müşterilere yansıtıldığını ve ERP kullanıcılarının rekabet avantajı yakaladıklarını
göstermektedir.
ERP yatırımlarından beklenen faydanın elde edilebilmesi için işletmenin yeni sisteme uyum
sağlayabilmesi ve sistem kullanıcılarının eğitilebilmesi gereklidir. Bunun için de ERP
kurulumunun tamamlanmasının üzerinden belirli bir süre geçmelidir. Nicalaou ERP
kurulumunu tamamlamalarının üzerinden 4 yıl geçen işletmelerin finansal verilerini
kullanarak yaptığı araştırmada, ERP’nin uzun vadede işletme performansını olumlu etkilediği
sonucuna varmıştır. “Yatırım Karlılığı” ERP yatırımının tamamlanmasından 2 yıl sonra;
“Aktif Karlılığı”nın ise yatırımın tamamlanmasından 4 yıl sonra arttığı gözlenmiştir. Diğer
taraftan, söz konusu performans ölçütlerinin yatırımın tamamlandığı yılda ve yatırımın
tamamlanmasını takip eden yılda azaldığı belirlenmiştir (Nicolaou, 2004; 95-101).
Bilgi teknolojileri yatırımları ile işletme performansı arasında pozitif bir ilişki bulmayı
amaçlayan bazı çalışmalar ise; söz konusu ilişkinin anlamlı olmadığını ortaya koymuştur (Hitt
ve Brynjolfsson, 1996; 42-121). Dos Santos ve diğerleri yenilikçi olmayan teknolojilerin
firmanın piyasa değerini ya da finansal performansını artırmayacağını; yenilikçi teknolojilerin
ise piyasa değerini ve finansal performansı olumlu etkileyeceğini iddia etmişlerdir (Santos,
Peffers ve Mauer, 1993; 1-23). Bu iddialarını test etmek için bilgi teknolojileri yatırımlarına
piyasanın verdiği tepkiyi ölçmüşler ve piyasanın bu duyurulara duyarsız kaldığını
belirlemişlerdir. Bunun tam tersine, Peffers ve Dos Santos yenilikçi bilgi teknolojileri
yatırımları ve işletme performansı arasında pozitif bir ilişki bulunduğunu kanıtlamışlardır
(Peffers ve Dos Santos, 1996; 92-381).
18. 18
6. SONUÇ
ERP sistemlerinin vekâlet maliyetlerini ve dış iletişim maliyetlerini azaltarak işletmenin
pazarlama satış ve dağıtım giderlerinde, genel yönetim giderlerinde ve genel üretim
giderlerinde (dolayısıyla stok ve satılan mamul maliyetinde) tasarruf sağlaması ve işletme
performansının bu maliyet avantajlarından olumlu etkilenmesi beklenmektedir. Ancak, ERP
sistemleri kurulumunun işletme performansı üzerinde olumlu etkisinin ortaya çıkabilmesi için
bazı şartların varlığı gerekmektedir. Bu şartlar aşağıdaki gibi özetlenebilir:
• İşletmelerin ERP sistemlerinden sağladıkları finansal kazanımları rekabet
ortamında düşük fiyatlarla tüketicilere yansıtabilmeleri ve bu şekilde finansal
performanslarını artırabilmeleri için ERP kurulumunun üzerinden belli bir süre
geçmesi gerekir. ERP sistemlerinin kurulumlarının ilk yıllarında işletme
performansını artırmaları beklenmemelidir.
• ERP sistemlerinin maliyet avantajları yaratabilmeleri için sistem kullanıcılarının
(işletme çalışanlarının) eğitilmesi ve işletmelerin yeni sistemlere uyum
sağlayabilmesi gerekir.
• ERP sistemleri bazı alanlarda kazanımlara yol açarken, yüksek yatırım maliyetleri
nedeniyle elde edilen kazanımların etkisi yok olabilmektedir. Dolayısıyla ERP
sistemleri entegre edilmeden önce, sağlanabilecek olası kazanımlar ve yatırım
maliyetleri karşılaştırılmalı; olası kazanımların yatırım maliyetlerinden yüksek
olması halinde kurulum kararı verilmelidir.
19. 19
YARARLANILAN KAYNAKLAR
DOS SANTOS, B.; PEFFERS, K.; MAUER, D.C.; “The Impact of Information
Technology Investment Announcements on The Market”, Information Systems Resources,
Vol. 4, 1993.
GATTIKER, T.; GOODHUE, D.; “Understanding The Plant Level Costs and Benefits of
ERP: Will The Ugly Duckling Always Turn Into A Swan?”, Proceedings of The Thirty-Third
Annual Hawaii International Conference on Systems Sciences, January 2000.
GROVER, V.; TENG, J.; SEGARS, A.H.; FIELDER K.; “The Influence of Information
Technology Diffusion and Business Process Change on Perceived Productivity: The IS
Executive’s Perspective”, Information Management Journal, Vol. 34, 1998.
GURBAXANI, V.; WHANG, S.; “The Impact of Information Systems on Organization and
Markets”, ACM Journal, Vol. 34, 1991.
HAYES, D.C.; HUNTON, J.E.; RECK J.L.; “Market Reaction to ERP Implementation
Announcements”, Journal of Information Systems, Vol. 15, 2001.
HITT, Lorin M.; WU, D.J.; ZHOU, Xiaoge; “Investment in Enterprise Resource Planning:
Business Impact and Productivity Measures”, Journal of Management Information Systems,
Summer 2002, Vol. 19, No. 1.
HITT, L.M.; BRYNJOLFSSON, E.; “Productivity, Business Profitability, and Consumer
Surplus: Three Different Measures of Information Technology Value”, Management
Information Systems, Vol. 20, 1996.
HU, Quing; PLANT, Robert; “An Empirical Study of the Casual Relationship Between IT
Investment and Firm Performance”, Information Resources Management Journal, Vol. 14,
Jul-Sep 2001.
20. 20
HUNTON, James E.; LIPPINCOTT, Barbara; RECK, Jacqueline L.; “Enterprise
Resource Planning Systems: Comparing Firm Performance of Adopters and Non adopters”,
International Journal of Accounting Information Systems, 2003, Vol. 4.
KENNERLEY, Mike; NEELY, Andy; “Enterprise Resource Planning: Analysing The
Impact”, Integrated Manufacturing Systems, 2001.
NICOLAOU, Andreas I.; “Firm Performance Effects in Relation to the Implementation and
Use of Enterprise Resource Planning Systems”, Journal of Information Systems, Fall 2004.
PEFFERS, K.; DOS SANTOS B.; “Performance Effects of Innovative IT Applications Over
Time”, IEEE Trans. Engineering Management, Vol. 43, 1996.
POSTON, Robin; GRABSKİ, Severin; “Financial Impacts of Enterprise Resource Planning
Implementations”, International Journal of Accounting Information Systems, 2001, Vol. 2.
ROBERTSON, T.S.; GATIGNON, H.; “Competitive Effects on Technology Diffusion”,
Journal of Marketing, Vol. 50, 1986.
