Havalandirme ve ilkimlendirme prensipleri

1. HAVALANDIRMA
ve
İKLİMLENDİRME
Prensipleri
Your company information

2. 2
HAVALANDIRMA
• Kapalı bir ortamın havasını değiştirmek
maksadıyla farklı yöntemlerle ve çeşitli
araçlar kullanarak ortamdaki kirli havanın
dışarıya atılması ve dışarıdan temiz hava
akımının içeriye alınması işlemine
havalandırma denir.
• Araştırmalar, hava kirliliğinin %52’sinin
havalandırma yetersizliğinden kaynaklandığını
göstermektedir

3. Havanın bileşimi
Gaz Formül Oran (%)
Azot N2 78.084
Oksijen (%21) O2 20.946
Argon Ar 0.930
Karbondioksit CO2 0.034
3

4. TEMİZ HAVA
• Normal şartlarda (Büro ortamında),
Karbondioksit oranı binde birin altında olan
havaya temiz hava denir.
• İşyeri ortamında bulunan gaz, toz ve kokunun
da kabul edilebilir sınırların altında olması
gereklidir.
4

5. 5
Havalandırmanın amaçları ?
• Ortamdaki havanın oksijen miktarının azalmasını, karbondioksit
gazı, vücut kokuları vs. yükselişini önlemek,
• Ortamda bulunan makinalardan, insanlardan ve
aydınlatmalardan kaynaklanan ısı artışını sınırlandırmak,
• Sıcaklık, nem ve hava akım hızını konfor seviyesinde tutmak,
• Toz ve zehirli gazları ortamdan uzaklaştırmak,
• Zararlı mikro organizmaların çoğalmasını engellemek.
• Yangın ve patlama risklerini azaltılmak,
• Ortamda istenmeyen hava akımlarının oluşmasının
engellemek.

6. Ortam Hava Kalitesini Etkileyen Faktörler
Havanın sıcaklığı, Havanın nemi, Hava akım hızı, Havada
bulunan fiziksel, biyolojik ve kimyasal kirletici unsurlar.
Çalışma ortamı ısısının artmasına neden olan kaynaklar
işyerinde yapılan işler, dış etkenler, çalışanlar, çalışma ortam
havasındaki kirlenme.
6

7. 7
Çalışanların sağlığı için gerekli temel koşullar:
• 1-vücut sıcaklığının normal düzeyde tutulması
• 2-kirletici unsurların ortamdan uzaklaştırılması

8. Hava akım hızı
İşyerinde oluşan kirli havanın dışarı atılması, yerine temiz havanın alınması
için, ortamda, uygun bir havalandırmanın olması, dolayısıyla uygun bir hava
akımının olması zorunludur.
Ancak bu hava akımının hızının 0,5 metre/saniyeyi aşması
durumunda rahatsız edici esintiler meydana gelir.
(Bu esintiler sebebiyle İşyerlerinde, özellikle kaynak atölyelerinde, ortamın
havası kirli olduğu halde, havalandırma tesisatlarının çalıştırılmadığına çok
sık rastlamaktayız. )
Periyodik kontrol
Havalandırma ve klima tesisatı. ……………………en geç 1 yıl
(yani her yıl en az bir defa kontrol yapılmalıdır.)
8

9. 9
Havalandırma seviyesi yüksekliği
• İşyeri ortam havalandırma düzlemlerinin yüksekliğinin
çalışanların solunum bölgesinin altında olması gerekir.
Bu yaklaşımda amaç çalışanların işyeri ortam
havasındaki kirliliği solumadan kirli havanın ortamdan
tahliye edilmesidir.
Solunum bölgesi
• Merkezi, kişinin kulaklarını birleştiren çizginin orta
noktası olan 30 cm yarıçaplı kürenin, başın ön kısmında
kalan yarısıdır.

10. Hava ihtiyacı ile ilgili önemli veriler
- İş ortamındaki tezgah, ekipman vb.’nin kapladığı hacim hariç tutulmak
kaydıyla kişi başına gerekli hava hacmi en az 10 m3
- Koğuşlarda kişi başına en az 12 m3
- Çoğunlukla oturarak yapılan işlerde 12 m3
- Çoğunlukla oturmadan ayakta yapılan işlerde 15 m3
- Ağır bedensel çalışmalarda ise 18 m3 olmalıdır.
• (Bu hava hacminin hesabında tavan yüksekliğinin 4 metreden fazlası
hesaba katılmaz)
•İşyerinin tavan yüksekliği en az 2,5 metre, normal şartlarda ise 3 metre
olmalıdır.
•Zararlı toz ve gazların bulunduğu ortamlarda tavan yüksekliği en az 3,5
metre olmalıdır.
10

11. - Yetişkin bir insanın 1 saatte ihtiyaç
duyduğu temiz hava: en az 30m3
• Normal şartlarda tabii havalandırma ile
ortamın havasının saatte 2-3 defa değiştiği
kabul edilmektedir.
• İşyerlerinde kişi başına düşen serbest
alan miktarı en az 2,5 metrekare olmalıdır.
11

12. 12
Havalandırma Yöntemleri
• 1 - Doğal Havalandırma (baca ve rüzgar etkisi),
• 2 - Doğal - Mekanik Havalandırma (Bunlarda rüzgar
enerjisiyle çalışan baca aspiratörleri kullanılır)
• 3 - Mekanik Havalandırma (cebrî hv.) (seyreltme havaland.)
a) Mekanik giriş-doğal çıkış (vantilatör)
b) Doğal giriş-mekanik çıkış (aspiratör)
c) Mekanik giriş-mekanik çıkış (vantilatör + aspiratör)

13. 13
• Doğal havalandırma:
Doğal havalandırmadan,
ısının ve kirli havanın
seyreltilmesinde ve
dağıtılmasında
yararlanılır.

14. 14
Mekanik havalandırma konumlanma
bakımından da iki sınıfa ayrılır:
• 1- Genel Havalandırma,
• 2- Lokal Havalandırma,
(Genel havalandırmanın yetersiz kaldığı özel bazı işlerde/
tezgahlarda yerel egsoz sağlamak amacıyla yapılır.)

15. Genel havalandırma sistemi
Sistem, genellikle duvara veya bir odaya ya da binanın çatısına
yerleştirilmiş geniş egzoz fanları içerir.
Genel havalandırma, işyerinde ortaya çıkan kirleticileri, bütün işyerinin
havalandırılması yoluyla kontrol eder. Genel havalandırma kullanımı,
işyerinde bir dereceye kadar kirleticileri dağıtabilmektedir fakat bu esnada
kirlenme kaynağından uzak kişileri de olumsuz etkileyebilmektedir.
Genel havalandırma ile kirletici kontrolü yapılırken; kirletici
konsantrasyonunun çok yüksek olmaması ve toksinliğin az
olması hususlarına dikkat edilmelidir.
Diğer taraftan, yüksek dozdaki kimyasal maddelerin kontrolünde
genel havalandırma kullanımı tavsiye edilmemektedir.
15

16. 16
Genel Havalandırma (üstten çekiş)

17. 17
Genel Havalandırma (alttan çekiş)

18. Tavsiye edilen genel havalandırma örnekleri
18

19. Tavsiye edilmeyen genel havalandırma örneği
19

20. Lokal havalandırma sistemi
Lokal ( ya da lokal egsoz) havalandırma sistemi, işyeri ortamına kirletici
yayılmasına neden olan genel havalandırmanın aksine hava
kirleticilerini kaynağın yakınında yakalama yoluyla kontrol
etmek için kullanılır. Toksik kirletici, işçinin solunum bölgesine ulaşmadan
önce kontrol edildiğinden lokal sistem çok daha etkili bir yoldur.
Genellikle,
•Hava kirleticinin ciddi sağlık riski oluşturması,
•Büyük miktarlarda toz veya duman üretilmesi,
•Soğuk havalarda havalandırmadan dolayı ısınma giderlerinin artma
endişesinin olması,
•Emisyon kaynaklarının az olması,
•Emisyon kaynaklarının işçilerin nefes alma bölgesi yakınında bulunması
durumlarında tercih edilir.
20

21. 21
Sabit ve seyyar lokal havalandırma tertibatları
(bireysel)

22. 22
Çoklu lokal egsoz sistemi

23. Genel havalandırma ve lokal egzoz
havalandırmanın karşılaştırılması
Genel havalandırmanın avantajları:
- Düşük ekipman ve kurulum maliyetleri.
- Az bakım gerektirmesi.
- Düşük dozda toksik madde içeren kimyasallar için etkili olması.
- Parlayıcı ve yanıcı gazlar veya buharlar için etkili olması.
- Hareketli veya dağılmış kirleticiler için etkili olması.
Dezavantajları:
- Kirleticilerin tamamen ortadan kalkmaması.
- Yüksek dozda toksik madde içeren kimyasallar için kullanılamaması.
- Toz, metal dumanları, çok miktarda gaz veya buhar için etkili olmaması.
- Yüksek miktarda ısıtılmış ya da soğutulmuş taze hava gerektirmesi.
23

24. Lokal havalandırmasının avantajları:
- Kirleticiyi kaynağında yakalar ve uzaklaştırır.
- Yüksek dozda toksik madde içeren kimyasallar için tek seçenek.
- Tozlar ve metal dumanları dâhil çok sayıda kirletici çeşidini tutabilir.
- Daha az taze hava gerektirir. Bu sayede de daha az hava dışarı atılır.
- Az taze hava gerektirdiği için ısıtma ve soğutma maliyeti düşük.
Dezavantajları:
- Tasarım, montaj ve ekipman için yüksek maliyet.
- Çok düzenli temizlik, kontrol ve bakım gerektirir.
24

25. İyi bir havalandırma sisteminde
•Ortama gerekli taze hava sağlanmalı,
•Ortamda rahatsızlık oluşturacak hava akımı (cereyan) olmamalı,
•Havalandırma sistemi, ortam havasını üniform bir şekilde dağıtıp toplamalı,
•Varsa vantilatörler sessiz çalışmalıdır.
Negatif basınç
Yüksek hacimde hava dışarı atıldığı halde yeterli taze hava
sağlanmazsa, işyeri havaya 'aç' olur ve işyerinde negatif basınç oluşur.
İşyerinde negatif basınç, havalandırma sistemi üzerindeki basıncı artırır ki
bu da daha az hava taşınmasına neden olur.
Bu durumda,ayrı bir giriş fanı (egzoz fanlarından uzağa yerleştirilmiş bir
fan) dışarıdan kirlenmemiş taze hava getirmek için kullanılmalıdır.
25

26. Havalandırma sistemlerinin bileşenleri
Bir binanın havalandırma sistemi, temiz havanın içeri alınmasını ve kirli
havanın dışarı atılmasını sağlayan ve binayı ağ şeklinde saran hava
kanallarından, fanlardan ve vantilatörlerden oluşur.
A- Kanallar
Kanal sistemleri, içerisinden geçen hava akışına mümkün olduğunca az
direnç gösterecek şekilde tasarlanmalıdır. Bir kanal içerisinden geçen hava
miktarı, kanal kesit alanına ve içerisinden geçen havanın akış hızına göre
değişkenlik gösterir.
Kanal içerisinden geçen havanın akış hızının düşük olması, hava ile birlikte
taşınan birtakım tozların çökmesine ve birikmesine, bu da kanalın zamanla
tıkanmasına sebep olur. Aynı şekilde kanal içerisinden geçen havanın akış
hızının fazla olması ise gereksiz enerji sarfiyatına ve toz partiküllerin kanal
çeperlerine çarpmasından dolayı çeperlerde aşınmaya sebep olur.
Farklı kirletici maddeler için tavsiye edilen hızlar (kanal hava akış hızları)
havalandırma üzerine referans kabul edilen kaynaklardan elde edilebilir.
26

27. Temizleme kapağı
Kanal sistemi için uygulanmış temizleme kapağı
Hiçbir zaman "T" bağlantı
kullanmayın !
Kısa yarıçaplı dirsekler yoğun
birikmeye sebep olur 27

28. B- Fanlar
Verimli bir havalandırma için fanlar uygun tip ve boyutta olmalıdır. Fanlar
kaynakta oluşan kirletici maddeleri havalandırma sistemi boyunca taşıyıp dış
ortama çıkaracak güçte hava akımı sağlamalıdır.
2 tip ana egsoz fanı vardır:
1-Eksenel fanlar
Bu tür fanlar pervanelere benzer. Havayı doğrudan fan içinden geçirerek
sistem boyunca ilerlemesini sağlar.
.Lokal egsoz sistemleri için uygun değillerdir çünkü yeterli emiş kuvveti
sağlayamazlar.
2- Santrifüj fanlar
Bu tür fanlar bir "fare kafesi" yapısına sahiptir. Havayı içine çeker ve 90o
açı ile sistem boyunca ilerlemesini sağlar.
Lokal egzoz sistemleri için uygun, güçlü çekişli fanlardır.
28

29. Eksenel (pervane) fan Santrifüj fan
29

30. Doğru tip fan seçimi
Seçilen fan çeşidinin uygun olup olmadığı aşağıdaki gözlemler
doğrultusunda kararlaştırılabilir:
•Egzoz havası az miktarda duman,nem veya toz içeriyorsa eksenel fan
kullanılmalıdır.
•Egzoz havasında kirlilik fazlaysa. santrfüj fan kullanılmalıdır.
•Eğer egzoz havası patlayıcı ya da parlayıcı bir malzeme içeriyorsa, tasıma
sisteminde standartlara ve yönetmeliklere uygun exproof malzeme
kullanılmalıdır .
•Egzoz havası korozif malzemeler içeriyorsa, tasıma sisteminde ve fan
motorunda aşınmaya dayanıklı malzeme kullanılmalı veya kaplama
yapılmalıdır.
• Hızı ayarlanabilir fanlar havalandırmada avantaj sağlar. Örneğin
kapasite değişiminde veya basınç gereksinimleri değiştiğinde
fan hızının ayarlanabilir olması önemlidir.

31. Hava tahliye noktaları
Hava tahliye noktası fan giriş noktasından uzak olmalıdır. Aksi takdirde tahliye
edilen kirli hava giriş havasına karışabilir bu da sistemde birikmeye neden
olarak sistem verimini düşürür. Girişten sadece temiz dış ortam havası girmesi
sağlanmalıdır.
Tahliye egzozları, tavandan olabildiğince yüksek olmalıdır ki tahliye edilen
kirli hava tekrar iç ortama girmesin. Genel olarak tahliye egzozları hava giriş
bölgesinden 15 metre uzakta olmalıdır. Bacalar ne kadar yüksekse
o kadar iyi çalışmaktadır. Baca yüksekliği ise en az 3 metre
olmalıdır.
C- Davlumbazlar
Davlumbaz, kirlenmiş havayı içine çeken ve kanallara aktaran havalandırma
sistemi ünitesidir. Davlumbazların boyutları ve şekilleri kullanılacağı alana göre
özel olarak tasarlanmaktadır.
Davlumbaz ağzındaki hava hızı oluşan parçacığı çekecek güçte olmalıdır
ve verimli olarak çalışabilmesi için kirli hava kaynağını saracak şekilde veya
çok yakın bir konumda yerleştirilmesi gerekmektedir.
31

32. Davlumbaz çeşitleri
4 temel davlumbaz çeşidi vardır.
- Çevreleyen
- Alıcı
- Yakalayıcı
-Taşınabilir
Çevreleyen Davlumbaz
Çevreleyen davlumbaz, diğer adıyla duman davlumbazı, kirli hava
kaynağını saran, kutu gibi içerisine alan davlumbazdır. Bunlara örnek olarak
laboratuar davlumbazları verilebilir.
Alıcı Davlumbaz
Bu tür davlumbazlar, kaynaktan yayılan ve belirli bir hızı olan kirli havayı
karşılamak için tasarlanmıştır. Örnek: ocak üzerinde yükselen sıcak
havayı çeken davlumbazlar.
32

33. 33
Yakalayıcı Davlumbaz
Bu tür davlumbazlar emisyon kaynağına yakın konumlandırılmıslardır.
Yalnız kaynagı “çevreleyen davlumbaz” gibi sarmamaktadırlar.
Emisyon kaynağına ve emisyon hızına göre kirli havayı belirli bir
yakalama hızı ile emmektedir.
Taşınabilir Davlumbaz
Yakalayıcı davlumbazlar bazı durumlarda (yükleme, boşaltma vs.)
kolay erişim için taşınabilir sistemler seklinde tasarlanmaktadır:

34. .
Alıcı
davlumbaz
Çevreleyen ve alıcı
davlumbazlar
34

35. Kaynak isleri için
kullanılan yakalayıcı
davlumbaz
Yakalayıcı
davlumbaz
Ögütme isleri için
kullanılan yakalayıcı
davlumbaz
35

36. Taşınabilir davlumbaz
36

37. Yakalama hızı nedir
Davlumbaz ağzındaki hava hızı ortamda oluşan kirletici maddeyi ortama
yayılmadan yakalayacak ve havalandırma kanallarına aktaracak güçte
olmalıdır. Bu işlem için gerekli olan hıza “yakalama hızı” denmektedir.
Havalandırma yakalama hızı parçacık yayılma hızından ve
ortamdaki herhangi bir hava akımı hızından güçlü olmalıdır.
Mümkün olduğunca dış hava sirkülasyonları da minimum seviyeye
indirilmelidir.
Dış hava sirkülasyonu kaynakları şunlardır:
- Özellikle sıcak proseslerde karşılaşılan termal hava akımları,
- Hareketli makine veya makine parçalarından kaynaklanan hava akımları
- Çeşitli malzeme hareketleri,
- Çalışanların hareketleri,
- Doğal oda hava akımları (genellikle 15 metre/ dk),
Isıtma veya soğutma sistemlerinden kaynaklanan lokal hava akımları için
Yakalama hızı genellikle 30 metre/dk. civarında olmaktadır.
37

38. 38
• Hangi havalandırma yönteminin
uygulanması gerektiği,
• - çalışanların sayısına,
• - çevre/iklim şartlarına,
• - yapılan işin cins ve büyüklüğüne,
• - atölyenin inşa tarzına,
• - Kullanılan hammaddelerin cins ve yapılarına
göre değişir.

39. Civa ve benzenle çalışılan iş yerlerinde bu
maddelerin buharlarının havadan ağır olması
sebebiyle, havalandırma tertibatı döşemeye
yakın kısımlara yerleştirilmelidir.
39

40. Karbondioksit (Siyah Gaz veya Boğucu Gaz) Renksiz kokusuz gazdır.
Özgül ağırlığı, 1.977 kg/m3’dür. Bundan dolayı, bulunduğu kapalı ortamın
tabanında toplanır.
(tüpgaz ve otogaz olarak bilinen ) LPG (sıvılaştırılmış petrol gazı)
hacimce % 30 propan (C3H8) ve % 70 bütan (C4H10) içerir. LPG havadan
daha yoğundur ve basınç altında sıvı halde depolanır. LPG yüksek
derecede yanıcı bir maddedir ve atmosferik koşullara maruz kaldığında
hızla patlayıcı hava – hidrokarbon karışımı oluşturur. LPG buharı havadan
ağırdır. Yoğunluk farkı ve hava hareketi ile açık alanlarda düşük kodlu
bölgelerde, evlerde ise taban seviyesinde ve alt katlarda birikebilir.
• Hidrojen sülfür renksiz, havadan ağır, kendine özgü çürük yumurta
kokusu olan, petrol alanları, kanalizasyon ve kimyasal endüstri alanlarında
sıkça rastlanan bir gazdır. Genellikle lağım kanallarında ve eritme
tesislerinde bulunur. Yanıcı bir gaz olup hava içerisinde %6 oranında
patlayıcı özelliğe sahiptir; zehirleyici bir gazdır. Havadan ağır olup taban
kısımlarında bulunur
40

41. •Karbonmonoksit (Beyaz Gaz)Renksiz, kokusuz, tahriş etkisi olmayan çok
zehirli gaz olarak tanımlanır. Özgül ağırlığı 1.255 kg/m3 olup,
havanınkine çok yakındır. Hava ile % 13-75 oranlarındaki karışımı
patlayıcı özelliğe sahip olup, en tehlikeli patlama konsantrasyonu % 30
civarındadır. Hemoglobine oksijenden 200-300 kat daha fazla ilgilidir.
Hemoglobinle karboksi hemoglobin (HbCO) yapar. Böylece kanın dokulara
oksijen taşıma kapasitesini bloke eder. Dolayısıyla, oksijen yetersizliği baş
gösterir ve kanın karbonmonoksit ile doygunluğu artınca da ölüm meydana
gelir. (Kapalı ortama homojen bir şekilde dağılır, yani hem alt, hem orta,
hem de üst seviyede aynı yoğunlukta bulunur.)
•Metan gazı, sulu ortamda biriken bitkisel maddeler ve bataklıklarda biriken
bitkisel ve hayvansal organik maddelerin kimyasal bozunmaya maruz
kalması sonucunda oluşan ve bataklık gazı da denilen bir gazdır. Havadan
hafif, renksiz, kokusuz ve parlayıcı bir gazdır. Havaya oranla daha hafif
olduğundan dolayı, bulunduğu kapalı ortamın tavan kısımlarında toplanır
41

42. 42
Havalandırma Planlamasında 3 Tespit
• Planlamada dikkate alınacak
üç bölge vardır:
• 1- çalışma ortamının içine
doğru olan ya da içinde
oluşturulacak hava akımının
yerinin tespiti,
• 2- hava akımlarının
karışacağı bölgelerin tespiti,
• 3- havanın ortamdan dışarı
atılacağı bölgelerin tespiti.

43. Hava temizleme cihazları
Havada bulunan kirleticileri filtreleyen, yapısını değiştiren veya
hapseden cihazlardır.
Bunların seçimi yapılırken öncellikle kirleticinin tipi, konsantrasyonu,
temizlenmesi gereken kirletici miktarı, sıcaklık, nem, yangın güvenliği
ve dış ortam hava kalitesi parametreleri göz önüne alınmalıdır .
Bunun yanında,
• Cihazın ebatları, nasıl kurulacağı ve kirleticileri nasıl arıtacağı bilinmelidir.
• Bakım ve işletim masrafları dikkate alınmalıdır.
• Cihazın ulusal ve uluslararası mevzuata ve kabul görmüş standartlara
uygunluğu sağlamalıdır. 43

44. Hava Temizleme Cihazı Tipleri
A) Partiküller için Kullanılan Hava Temz. Cihazları
Partiküller (toz, sis, duman vb.) için olan hava temizleyicileri şunladır:
• Santrifüj toplayıcılar
• Bez toplayıcılar
• Islak sıyırıcılar (scrubbers)
• Elektrostatik çöktürücüler
Santrifüj Toplayıcılar
Genellikle ahşap islerinde, lastik öğütme işlemlerinde ve bez filtrelerin
öncesinde kullanılırlar. İnce partiküllerin toplanması için çok da uygun olmayan
bu sistemde santrifüj toplayıcılar denince ilk akla gelen siklon toplayıcılardır.
Bu toplayıcılar havayı dönmeye zorlayarak içlerindeki partiküllerden arındırır.
Havanın dönmesi içindeki partiküllerin dışarıya doğru merkezkaç kuvvetiyle
itilmesine ve zamanla buralarda çökmesine neden olur. Siklon toplayıcıları genellikle
kaba partiküllerin toplanmasında is görür ve daha verimli sistemlerin öncesinde bir
ön filtreleme işlevi görür.
44

45. Bez Toplayıcılar
Dökümhaneler, hububat sanayi ve kırıcıların olduğu isletmelerde sıklıkla
kullanılır. Bu toplayıcılar tozları kumaş katmanlarının içinden yavaşça geçerken
yakalar. Zamanla, bezin üzerinde toz katmanı oluşur. Bu toz zamanla bir filtre gibi
davranmaya baslar ve toplayıcının performansının artmasını sağlar. Belli bir süreden
sonradan tozlar biriktikçe sistemde tıkanıklıklar görülmeye baslar. Bu durumda
sistemin çalışabilmesi için biriken tozun temizlenmesi veya filtre görevi gören
bezin zaman zaman değiştirilmesi gerekir.
Islak Sıyırıcılar (scrubbers)
Dökümhaneler ve metal endüstrisi isletmelerinde kullanımları yaygındır. Gazlar
ile buharlar için de kullanılırlar.
Ana prensip toz zerreciklerinin su damlaları vasıtasıyla tutulmasıdır. Bu
toplayıcılar yüksek sıcaklıktaki gazlarda da işe yaramaktadır. Islak ortamda
yapılan toplama işlemi tozların atılması sırasında tekrar ortaya çıkabilecek olan
tozutma problemiyle karşılaşılmasını da engeller.
Bunun yanında, ıslaklık nedeniyle patlama ve yangın riski bulunmamaktadır.
Ancak ıslak ortamın sistemde neden olabileceği paslanma problemi göz ardı
edilmemelidir ve soğuk bölgelerde de donmaya karsı önlemler alınmalıdır.
45

46. Elektrostatik Çöktürücüler
Metal madenciliği ve kömür yakma işlemleri nde kullanılmaktadırlar.
Elektrostatik çöktürücüler partiküllere elektrik yükleyerek ince
partiküllerin toplanmasında kullanılırlar. Partiküller daha sonra zıt yüklü
toplama levhasında birikirler. Elektrostatik çöktürücüler ince partiküllerin
toplanmasında oldukça verimlidirler ancak aşırı tozlu ortamlarda tıkanma
sorunu nedeniyle kullanıma uygun değildirler.
Havadaki duman ve ince partikülleri kolaylıkla toplarken gaz ve
buharları toplayamazlar.
Yanıcı kimyasalların bulunduğu ortamlarda kullanımları uygun
değildir, çünkü elektrik kıvılcımları sebebiyle yangın çıkma riski
vardır.
.
46

47. Gaz ve Buharlar için Havalandırma İşlemleri
Adsorpsiyon
Kirleticilerin, aktif karbon, alümina ve silika jel gibi malzemelerle
temas ettirilip yüzeylerinde toplanmasıdır.
Absorpsiyon
Kimyasal reaktif ve çözünür gazların uygun bir sıvıyla yakın teması
sayesinde emilip bu sıvının içerisinde çözünmesidir.
Katalitik Dönüştürücü
Bu işlem sayesinde bir katalizör malzeme, kirleticinin tehlikeli
olmayan bir maddeye dönüşmesini hızlandırır.
Termal Oksidasyon (Yanma)
Yanma işlemi sayesinde uçucu organik bileşikler (VOC) karbon
dioksit ve su buharına dönüşürler.
47

48. 48
Isı Transferi Mekanizmaları
Kondüksiyon: Doğrudan temas ile ısı transferidir. vücut ile vücuda temas
eden cisimler arasında olusur. (iletim)
Konveksiyon: Katı bir yüzey ile bir akışkan (sıvı veya gaz) arasın
daki ısı transferidir. Isı iletimi, deri ile üzerine temas eden hava arasında
gerçeklesir. (taşınım)
.Termik radyasyon: Isı iletimi, aralarında ısı farkı bulunan iki cismin
arasında bir temas olmadan, ışıma yoluyla, meydana gelir. (Transfer için
herhangi ortama gerek yoktur, ışınım mükemmel vakum ortamında bile
gerçekleşebilir.) (Işıma)
Buharlaşma: Isı iletimi, deri yüzeyinde suyun buharlaşması yoluyla
gerceklesir.

49. 49
ISI / SICAKLIK ?
Isı: Bir maddeyi oluşturan taneciklerin sahip oldukları
hareket (kinetik) enerjilerinin toplamıdır.
Isı bir enerji türüdür. Birimi kalori (cal) veya
Joule’dur.
Sıcaklık: bir maddenin aldığı ya da verdiği ısı
enerjisinin göstergesidir.
Sıcaklığın seviyesini belirten bir ölçümdür. birimi ise
derecedir.

50. 50
Isıl Çevre Elemanları
• A- Vücut Isı Kayıpları (konveksiyon, kondüksiyon,
radyasyon, buharlaşma),
• B- Fizyolojik Faktörler (yaş, sağlık durumu, aktivite),
• C- Yalıtımsal Faktörler (giysi tipi ve kalitesi)
• D- Termal Konfor Faktörleri (Hava sıcaklığı,, hava
akım hızı, nem, radyasyon)

51. 51
Yüksek Sıcaklıkta;
- nabız yükselir, kan dolaşımı hızlanır,
- terleme, su ve tuz kaybı artar, (ısı krampları, susuzluk
duygusu)
- dikkat azalır, fiziksel ve zihinsel verim düşer.
Düşük Sıcaklıkta;
- dikkat azalır,
-tepki yeteneği geriler
(her iki durumda da hata yapma ve dolayısıyla iş kazası riski artar)

52. Büro çalışanları gibi az hareketli çalışanlar için uygun
ortam sıcaklığı 19-23 °C olurken, ağır endüstri
kollarında çalışanlar için ortam sıcaklığı 13-16 °C olarak
tercih edilmekte, dolayısıyla çalışanların fiziksel
aktivitesi arttıkça ortamın sıcaklığı düşürülmektedir.
52

53. Sıcaklık, işyeri ortamına düzgün dağılmalıdır.
Örneğin, 25 C dereceyi geçmemesi gereken
döşeme sıcaklığı ile baş yüksekliği sıcaklığı
arasındaki fark 1-2 dereceyi geçmemelidir.
53

54. Yayılan (Radyant) Isı :
Çalışma ortamına çevredeki cisimlerden (fırın, döküm ocağı vb.)
ışınım yoluyla yayılan ısı olarak ifade edilir.
Radyant ısının ölçülmesi için, dışı mat siyaha boyanmış 30 cm
çapındaki bakır kürenin tam merkezindeki sıcaklığı ölçen
globetermometre kullanılır.
Globetermometre ile ölçülen radyant ısının ortalama değeri (16,7-
20o C sınırları içinde) arasında olmalıdır, optimum değer 18.3o C
dir.
54

55. Efektif Sıcaklık
• İnsanın hissettiği sıcaklık tek bir değişkene bağlı değildir.
Sıcaklığın derece olarak artması veya azalmasının yanında,
nemin ve hava akım hızının seviyesi de sıcaklığın etkisini
artırır veya azaltır.
• Bu değişkenlerin çeşitli bileşimleri, aynı sıcaklık
duygusunu ve aynı psikolojik etkiyi verebilir.
• Bu üç faktörün (sıcaklık, nem, hava akım hızı) etkisi altında
duyulan sıcaklığa “efektif sıcaklık (hissedilen sıcaklık)”,
• insan üzerinde eşit sıcaklık etkisi yapan hava sıcaklığı, hava
nemi ve hava akım hızının çeşitli bileşimlerine
(kombinasyonlarına) ise “eşdeğer efektif sıcaklık” denir.
55

56. 56
Eşdeğer Efektif Sıcaklık (Örnek)
• 32 derece(C) sıcaklıkta, % 25 nem oranı ve 0.1
m/sn hava akım hızı olan ortam ile,
• 27 derece(C) sıcaklıkta % 75 nem oranı ve 0.1
m/sn hava akım hızı olan ortam çalışanlar
üzerinde aynı sıcaklık etkisi yapar.
• Yani bunlar eşdeğer efektif sıcaklıktadırlar.

57. Efektif Sıcaklık (devamı)
Havanın sıcaklığı, ortamın nemi ve
anemometre ile ölçülen hava akımı hızı
değeri nomogram’da (efektif sıcaklık tespit
grafiği) bir araya getirilerek ortamın efektif
sıcaklığı belirlenir.
57

58. Nem
Nem, havada bulunan su buharı miktarıdır.
Havadaki nemin düzeyi “mutlak nem” ve “bağıl (nisbi) nem”
olarak ifade edilir.
Mutlak nem:, havanın, hacim birimi (m³) başına içerdiği
su buharının gram cinsinden kütlesine denir. (gr/m3)
Bağıl nem: havanın bünyesinde su buharı halinde tuttuğu mutlak
nemin, havanın bulunduğu sıcaklık ve basınç koşullarında
tutabileceği azami su miktarına olan oranıdır. (%)
58

59. Çalışma şekline bağlı olmakla birlikte bağıl
nemin % 30-70 aralığında olması gerekir.
59

60. Termal Konfor (Isıl Konfor)
• Termal konfor denilince ilk akla gelen konu hava sıcaklığıdır.
Hava sıcaklığı önemli bir termal konfor göstergesi olsa bile
tek başına geçerli bir ölçüt değildir. Hava sıcaklığı her zaman
diğer dış faktörlerle ve kişisel durumlarla birlikte göz önünde
bulundurulmalıdır.
• Termal konforu etkileyen hem çevresel hem de kişisel
etkenler vardır. Bu faktörler birbirinden bağımsız olmakla
birlikte, bir araya geldiğinde çalışanın termal konforunu (ısıl
konforunu) belirleyen unsurlardır.
60

61. Termal Konforu Etkileyen Faktörler
• Çevresel Faktörler:
• Hava sıcaklığı
• Hava hızı
• Nem
• Radyant ısı
• Kişisel Faktörler:
• Giyim
• Metabolik sıcaklık
• Yaş
• Yapılan işin ağırlık düzeyi vd.
61

62. Havanın;
Sıcaklığı : Termometre ile,
Nemi : Psikrometre veya Higrometre ile,
Hızı : Anemometre ile ölçülür.
Ortama yayılan (radyant) ısı değeri ise
Globetermometre ile ölçülür.
62

63. 63
Resimleri

64. 64
İKLİMLENDİRME
Kapalı bir ortamın sıcaklık, nem, hava hareketi ve temizliğini
insan sağlık ve konforuna ve/veya yapılan endüstriyel
işleme en uygun seviyelerde tutmak için sözkonusu
ortamdaki havanın şartlandırılmasıdır.
İngilizcesi Air Conditioning, Almancası ise Klima’dır.
İklimlendirme, çalışma ortamının gerek üretim gerek ürün ve
gerekse çalışanların termal konforu yönünden tatmin edici
olmasını sağlamak amacı ile ısıtma, soğutma ve
nemlendirme işlevlerini birlikte yerine getiren bir
yöntemdir. Bazı iklimlendirme sistemlerinde havayı kirleten
unsurlar da elimine edilmektedir.

65. 65
İKLİMLENDİRME FONKSİYONLARI
HAVA HAREKETİ NEMLENDİRME TAZE HAVA TEMİNİ
SOĞUTMA İKLİMLENDİRME ISITMA
HAVANIN SÜZÜLMESİ KURUTMA KİRLİ HAVANIN ATILMASI

66. 66
İklimlendirmenin kullanım alanları
1- Konfor İklimlendirmesi
(Ev, otel, Konaklama tesisleri, bürolar)
2- Endüstriyel İklimlendirme
(tekstil, kimya, ilaç, gıda vb. sektörler)

67. 67
İklimlendirme sistemlerinin
sınıflandırılması
• Bu sistemler çalışma prensiplerine
göre üç grupta sınıflandırılır.
1-Kapalı sistemler.
2-Yarı kapalı sistemler.
3-Bölümlendirilmiş sistemler.

68. 68
İklimlendirme sistemlerinin ortak
elemanları
– a-Isıtma ve soğutma ünitesi
– b-Su veya soğutucu gaz
– c-Elektrik veya diğer yakıt sistemleri
– d-Nem kontrol ünitesi
– e-Direk su buharı enjeksiyonu
– f-Yoğunlaştırlma üniteleri
– g-Katı madde tutucu üniteler.