2. İçindekiler
• Alışveriş Merkezleri ve Ofisler Ekseninde İç Hava Kalitesi
• İç Hava Kalitesi
• İç Hava Kalitesi Neye Bağlıdır?
• İç Hava Kalitesi Parametreleri
• Termal Konfor
• CO2 Miktarı ve Diğer Kirletici Gazlar
• CO2 Miktarı ve İdeal Havalandırma
• CO2 ve Partikül Sınır Miktarları
• Partikül Madde
• Diğer Kirletici Gaz Sınır Miktarları
4. İç Hava Kalitesi
Temiz hava yüzyıllardır aranan bir özellik
olmuştur. Kır, köy yaşamının havasından dolayı
daha yaşanabilir olduğu, şehir yaşamının ise
kirli havadan dolayı çekilmez olduğu bilinen bir
gerçektir. Hava yaşayan canlılar için çok önemli
bir yaşam kaynağıdır. Burada kastedilen temiz
havadır. Temiz havanın birden çok tanımı vardır.
Çeşitli standartlar temiz havayı çeşitli şekillerde
tanımlamışlardır.
ASHRAE standartlarına göre kabul edilebilir temiz hava: “İçinde, bilinen kirleticilerin, yetkili
kuruluşlar tarafından belirlenmiş zararlı konsantrasyonlar seviyelerinde bulunmadığı ve bu
hava içinde bulunan insanların %80 veya daha üzerindeki oranın havanın kalitesiyle ilgili
herhangi bir memnuniyetsizlik hissetmediği havadır”
5. İç Hava Kalitesi Neye Bağlıdır?
1. Bina yerleşim bölgesi, dış hava kalitesi: Dış havanın kaliteli olması durumunda iç hava
da kaliteli olacağı bir gerçektir. Otoyollara, fabrikalara yakın bölgelerde dış hava daha
kirli, kırsal alanlarda ise dış hava daha temiz olacaktır.
2. Binanın dizaynı ve yapımı: Yapının dizaynının da iç hava kalitesinde etkisi büyüktür.
Taze hava emiş menfezleri kör cepheden değil de otoyola bakan cepheden alınması,
büyük handikap doğurabilir. İmalatta meydana gelen düzensizlikler, açıklıklar, yanlış
imalatlar iç hava kalitesini direkt olarak etkiler.
3. Bina sistem dizaynı: Binanın havalandırma sistem dizaynı yapılırken çok dikkatli ve tüm
etmenler hesaba katılarak yapılmalıdır. Düzgün yapılmayan hesaplar işletme
aşamasında geri dönüşü zor işlemlere yol açabilir.
4. Test ve devreye alma: Yapının tüm sistemleri yapılmış ve görünürde bir arıza
gözükmemiş olabilir. Ancak havalandırma cihazlarının aslına ve amacına uygun çalışıp
çalışmadığının testi yapılmamışsa, iç hava kalitesine olumsuz etkiyecektir.
5. HVAC sistemlerinin bakımı: Dizayn, imalat, test ve devreye alma tam manası ile
yapılmış olsa da HVAC sistemlerinin prosedürlere uygun bakım yapılması gereklidir.
6. İç Hava Kalitesi Neye Bağlıdır?
6. Bina yapısının değişmesi: Yapı içerisinde bölümlerin, inşai değişiklerin olması
durumunda önceki duruma göre dizayn edilen HVAC sistemler yetersiz kalabilir. Ayrıca
yapı içerisindeki bir bölümün kullanım şeklinin değişmesi de havalandırma
tesisatlarının yeni duruma karşılık verememesine neden olabilir.
7. Yenileme (tadilat) aktiviteleri: Yapı içerisinde yapılan inşaat çalışmaları hava kalitesini
ciddi miktarda etkileyecektir.
8. Kiracıların faaliyetleri: Özellikle AVM ve Ofis binalarında kiracıların veya müşterilerin
diğerlerini kötü etkileyecek emisyonlardan kaçınmaları gerekir.
9. Yerel egzoz havalandırmaları: Özellikle; kuru temizleme, kuaför, kebap salonu gibi özel
kirletici müşterilerin yaymış olduğu emisyon iç hava kalitesini olumsuz etkiler. Bu
işletmelere özel önlemler alınmalıdır.
10. İç tasarım malzemeleri: Binada kullanılan mobilya, halı, boya, dekorasyon malzemeleri
de iç hava kalitesine etki edecektir.
7. İç Hava Kalitesi Parametreleri
•Sıcaklık
•Bağıl nem
•Hava hızı
•Işınım miktarı
Termal
Konfor
•CO ve CO2
•O3 – SO2 – HCHO
•NO – NO2
•Radon
CO2 ve
Gazlar
•VOCS
•Partikül madde
Partikül
Madde
8. Termal Konfor
Sıcaklık termal konfor şartlarının en
başında gelenidir. Mahal içerisinde uygun
nem ve sıcaklık sağlanmalıdır. Aşırı
sıcaklık, sıcaklık çarpmalarına neden
olabileceği gibi, soğuk ortam üşütmelere,
hastalanmalara ve her iki olumsuz koşul
verim düşmesine sebep olmaktadır. İdeal
sıcaklık ve nem koşulları ise;
Yaz için; 22,5 - 27°C %30-60 bağıl nem
Kış için; 19,5 - 22,5°C %30-60 bağıl nem
Aralıklarında uygundur. Sıcaklık ve nem
termal konfor için tek yeterli şart değildir.
9. Termal Konfor
Termal konfor aynı zamanda mahal içindeki hava
hızına da bağlıdır. Ortamdaki hava hızı 0,15 mt/sn
normal hız olarak kabul edilmektedir. 0,52
mt/sn’in üzeri esintili (cereyanlı) 0,10 mt/sn’nin
altı ise havasız olarak kabul edilmektedir.
Ayrıca güneş ışınları gibi, radyant ışıma yapan
radyant ısı kaynakları direkt olarak insana
vurmaması gereklidir. Radyant ısıtıcıların açıları
çok iyi ayarlanmalıdır. Güneş ışınlarının mahal
içerisine düşme açıları dizayn aşamasında hesaba
katılmalı veya sonradan cam filmleri ve güneş
kırıcılar kullanılmalıdır. Anemometre Radyant Isı Ölçer
10. Termal Konfor
Tüm termal konfor şartlarını yerine getirmek insan
sağlığı ve verimliliği açısından önemlidir. Özellikle
ticari binalarda termal konforun sağlanması, iş
veriminin artması, iş kaybının azalması ve yüksek
ciroların elde edilmesine neden olur.
Termal konfor her ne kadar yukarıdaki
parametrelere bağlı olsa da başka etkenler de etki
etmektedir. Mahal içerisindeki insanların; yaşına,
cinsiyetine, ırkına, giyimine, psikolojik durumuna,
hareket durumuna ve ayrıca binanın ses seviyesine,
ışık seviyesine göre termal konfor değişebilir. Bu
şartların hepsi bir potada eritilerek yapıya ait konfor
şartları oluşturulmalıdır.
Termal konforu oluştururken
enerji verimliliğini ve bütçesel
kaygıları da hesaba katmak gerekir.
11. CO2 Miktarı ve Diğer Kirletici Gazlar
Kaliteli hava tanımı yapılırken içerisinde zararlı
gazların standartlar çerçevesinde bulunması
gerektiği belirtilmiştir. Standartlar ülkeler arasında
değişiklik göstermektedir. Dış ortamda normal
şartlarda 300-450 ppm arasında CO2 gazı vardır. İç
ortamda ise ilaveten insanlar, bitkiler, kirletici
ocaklar, hayvanlar, emisyon üreten prosesler olması
nedeni ile bu oran yukarı çıkmaktadır. Alışveriş
merkezleri ve ofisler için kabul edilebilir CO2 miktarı
1000 ppm’in altıdır. 3500 ppm üzerinde nefes alma problemleri başlar. İç havanın bir şekilde
CO2 konsantrasyonu artarsa bu değeri aşağı düşürmek gerekir. Bunu da dış hava takviyesi ile
yapabiliriz. Dış havanın da CO2 bakımından kirli olması halinde mekanik filtrelemeler
yapılmalıdır.
12. CO2 Miktarı ve Diğer Kirletici Gazlar
Hava içerisinde nitrojen dioksit (NO2), nitrik oksit
(NO), karbon monoksit (CO), radon, ozon (O3),
kükürt dioksit (SO2), formaldehitler (HCHO)
olabilmektedir. Bu kirletici gazların da sınır
konsantrasyonları üzerinde bulunması istenmez.
Tüm bu gazların total olarak ölçümünü yapan
cihazlar piyasada mevcuttur ancak büyük tesislerde
ve yapılan çalışmalar neticesinde sadece CO2
sensörlerinin yerleştirilmesi ve buna göre
havalandırma yapılması olumlu sonuçlar doğurmuştur. Bu yüzden büyük alanlara sahip olan ve
özel (spesifik) kirleticilere sahip olmayan yapılar için tek başına CO2 sensörü yeterlidir. Buradan
alınan değere göre otomatik veya manuel olarak havalandırma yapılabilir.
13. CO2 Miktarı ve İdeal Havalandırma
CO2 konsantrasyonuna göre
havalandırma yapılırken enerji
tasarrufunu da hesaba katmak
gereklidir. Kabul edilebilir iç hava
CO2 konsantrasyonu 850 – 1200
ppm arasındadır. Bu değerin altı
enerji verimliliğine olumsuz etki
yapmakta, üzeri ise sağlık
açısından zararlıdır. Hong
Kong’da yapılan bir araştırmaya
göre 9 ayrı AVM’nin hepsinde
CO2 değeri hem hafta içi hem de
hafta sonunda 1000 ppm’in
üzerinde çıkmıştır.
15. Partikül Madde
Partikül madde, insanların nefes almakla içine
alabileceği kadar küçük olan maddeciklerin
genel adıdır. Partikül maddeler gözle
görülebilecek kadar büyük tozlardan bir çok
filtreden geçebilecek mikroskobik boyutlara
kadar olabilir. Partiküller katı veya sıvı
olabilirler. İnsan sağlığı ile ilgili partiküller çapı
10 μm daha küçük, özellikle 2,5 μm
(PM2.5)’den küçük olanlar solunabilir
partiküller olarak bilinirler. Partiküller, tozlar,
dumanlar, sis, dumanlı sis, virüs, bakteri,
mantar sporları ve polenleri içeren
bioaerosoller, kaba, ince, görünebilir veya
görünemez, teneffüs edilebilir ve solunabilinir
olarak sınıflandırılırlar.
16. Diğer Kirletici Gaz Sınır Miktarları
Her ne kadar CO2 sensörleri ile birlikte ölçüm
yapılması ve buna bağlı senaryolar
oluşturulması uygun ise de özel durumlar için
gaz sınır miktarları yandaki gibidir. Özellikle
radon gazı oldukça tehlikeli bir gazdır. Suya
doymuş topraklarda, taş, kaya ve granit
bakımından zengin topraklarda bulunabilir.
Radyoaktif bir gaz olan radon daha çok
bodrum katları tehdit etmektedir. Radon gazı
şüphesi olan yerlerde inşaattan önce toprak
etüdü yapılmalı ve işletme esnasında gerekli
sensörlerle otomasyon bağlantısı
sağlanmalıdır.
17. Free cooling: Özellikle mevsim geçişlerinde free cooling yaparak iç hava
kalitesi artırılabilir. Bunun için Eylül-Aralık ve Mart-Mayıs arası en uygun
zamandır. Şartların uygun olduğu yerlerde «gece soğutması» veya «doğal
havalandırma» yapılabilir.
Psikoloji: Özellikle kapalı alanda uzun süre kalan insanlar tüm hava şartları
yerinde olsa bile psikolojik olarak şikayette bulunabilirler. Bu kişilere uygun
bir dille havalandırma sistemlerinin çalıştığı ve tüm sistemlerin kontrol
edildiği bilgisi verilmelidir.
Özellikle kışın soğuk ve yazın sıcak günlerinde HVAC cihazları, tasarruf amacıyla
%100 iç hava çalıştırılmaktadır. Bu şekilde iç hava kalitesi düşmektedir. En az
%40 dış hava koşulu dikkate alınarak gerekli kontroller yapılmalıdır.
18. AVM veya bina yeni açılış yaptığı zaman ortamda gözle görülebilen veya
görünmeyen bir çok toz olmaktadır. Yapının açılış tarihinden en fazla 6 ay
sonra tüm HVAC cihaz filtreleri değiştirilmelidir. Aynı durum tadilat
durumlarında da dikkate alınmalıdır. Tadilat esnasında bizzat refakat
edilmelidir. Çıkan toz ve duman tahliye edilmelidir.
Yemek katlarında farklı emisyon yayan işletmeler mevcuttur. Her
işletmeyi kendi şartlarına göre değerlendirmeli, proje dizaynına sadık
kalmalı ve mümkünse bu işletmelerde %5-10 negatif basınç
sağlanmalıdır.
Yüksek ses yayan cihazların insanlardan izole edilmesi gereklidir. Asansör
makine dairesi, soğutma kuleleri, jeneratörler gibi cihazlar uygun ses
yalıtım malzemeleri ile izole edilmelidir.
19. Kaynaklar
[1] Climate, Comfort, & Natural Ventilation: A new adaptive comfort standard for ASHRAE
Standard 55, G. S. Brager, R. de Dear, University of California, Berkeley, 2001
[2] Alışveriş Merkezlerinde İç Hava Kalitesi, Z. A. Oral, A. Arısoy, Tesisat Mühendisliği
Dergisi, Sayı 148, Temmuz/Ağustos 2015
[3] Havalandırma ve İç Hava Kalitesi Açısından CO2 Miktarının Analizi, Prof. Dr. H. BULUT,
Tesisat Mühendisliği Dergisi , Sayı 128, Mart/Nisan 2012
[4] İç Hava Kalitesi, S. Çilingiroğlu, Tesisat Mühendisliği Dergisi , Şubat 2010
[5] Evalutaion of Hong Kong's Indoor Air Quality Management Programme: Certfication
Scheme, Objectives, and Technology, A. Anderson, A. Cheung, M. Lei, Worcester Polytechnic
Institute, Worcester, MA, 2014
[6] Isıtma Sezonunda Ofislerde İç Hava Kalitesinin Araştırılması, H. Bulut, Şanlıurfa, 2008
