TCMB Başkanı Sn. Durmuş Yılmaz'ın Eskişehirde "Para Politikaları" konulu konferanstaki sunumu.

1. TÜRKĐYE
CUMHURĐYET MERKEZ
BANKASI
Eskişehir Sanayi Odası Sunumu
Durmuş YILMAZ
Başkan
20 Ekim 2009
1

2. Sunum Planı
I. Küresel Kriz ve Toparlanma Sinyalleri
II. Türkiye Ekonomisinde Son Gelişmeler
III. Para Politikası Duruşu
2

3. I. Küresel Kriz ve Toparlanma Sinyalleri
3

4. Küresel Finans Piyasalarında Toparlanma
Küresel finans piyasalarında krizin tepe noktasına kıyasla dikkate değer bir
toparlanma görülmektedir.
3 Ay Vadeli LIBOR Faiz Oranı ile ABD Hazine Bonosu VIX Oynaklık Endeksi
Getirisi Arasındaki Fark (TED Spread) (1 Ağustos 2008 – 14 Ekim 2009)
(2 Ocak 2007 – 13 Ekim 2009, baz puan)
90
500
456 81
450 80
400
70
350
60
300
250 50
200
40
150
30
100
23
20
50 22
0 10
01-07 05-07 09-07 01-08 05-08 09-08 01-09 05-09 09-09 08-08 10-08 12-08 02-09 04-09 06-09 08-09 10-09
Kaynak: Bloomberg, TCMB Kaynak: Bloomberg, TCMB
4

5. Küresel Reel Ekonomide Zayıf Seyir
2008 yılının son çeyreğinden itibaren dünya ekonomilerinde görülen hızlı gerileme,
yerini ılımlı bir toparlanmaya bırakmıştır.
Bölgelere Göre Büyüme Oranları Gelişmiş ve Gelişmekte Olan
(2002 1.Ç – 2009 2.Ç, yüzde) Ülkelerde Sanayi Üretimi
(Ocak 2001 – Temmuz 2009, yıllık yüzde değişim)
5 25
4
20 Gelişmekte Olan Ülkeler
3
15
2
10
1
5
0
0
-1
-5
-2
ABD
-10
-3 Gelişmiş Ülkeler
Avrupa Birliği -15
-4
-20
-5
-25
-6
01-01
07-01
01-02
07-02
01-03
07-03
01-04
07-04
01-05
07-05
01-06
07-06
01-07
07-07
01-08
07-08
01-09
07-09
2002Ç1 2003Ç1 2004Ç1 2005Ç1 2006 Ç1 2007Ç1 2008Ç1 2009Ç1
Kaynak: OECD, TCMB Kaynak: Bloomberg, TCMB
5

6. Küresel Reel Ekonomide Zayıf Seyir
Türkiye, Çin ve Hindistan ile birlikte reel ekonomide erken toparlanma gösteren
ülkeler arasında yer almıştır.
Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkeler PMI Endeksi Gelişmekte Olan Ülkeler PMI Gerçekleşmeleri
(Ocak 2005 – Eylül 2009) (Haziran 2009 – Eylül 2009)
60
Gelişmekte Olan Ülkeler
Haziran Temmuz Ağustos Eylül
55
Hindistan 48.1 55.3 53.2 55.0
Çin 41.9 53.3 54.0 54.3
50
Türkiye 45.8 54.0 53.7 53.3
45
Brezilya 55.3 48.0 50.6 52.3
Rusya 53.2 48.4 49.6 52.0
40 Meksika 48.2 50.0 51.5 51.6
Gelişmiş Ülkeler Çek C. 47.3 43.4 47.0 49.5
35 Macaristan 39.3 49.2 46.0 49.0
G. Afrika 53.9 37.3 39.3 48.0
30
2005 2006 2007 2008 2009
Kaynak: Bloomberg, TCMB Kaynak: Bloomberg, TCMB

7. Türkiye’de Finansal Gelişmeler
Son dönemde küresel risk algılamalarında gözlenen toparlanma eğilimi Türkiye’nin
risk primine, yurt içi piyasa faizlerine ve döviz kurlarındaki oynaklığa olumlu yönde
yansımaktadır.
Risk Göstergeleri Döviz Kuru Oynaklığı ve Gösterge DĐBS Faizi
(1 Ocak 2008 - 15 Ekim 2009, baz puan) (Ocak 2008 - Ekim 2009, aylık ortalama, yüzde)
25 0.12
1000
21.7
900
Nominal Faiz
0.10
20
800
700 EMBI+ 0.08
15
Reel Faiz
600
12.0
500 0.06
400 10 8.1
TL/ABD Doları 0.04
300
Oynaklığı (sağ eksen)
200 5
EMBI+Türkiye 0.02
100
1.7
0 0 0.00
01-08 03-08 05-08 07-08 09-08 11-08 01-09 03-09 05-09 07-09 09-09 01-08 04-08 07-08 10-08 01-09 04-09 07-09 10-09
Kaynak: Bloomberg, TCMB * 12 ay sonrasının enflasyon beklentilerine göre
Kaynak: BBDK, TCMB
7

8. Türkiye’de Finansal Đstikrar
Kriz döneminde Türkiye finans piyasalarındaki oynaklık ve risk priminde
gerçekleşen artış, diğer bir çok yükselen piyasa ekonomisinin gerisinde kalmıştır.
Döviz Kuru Oynaklığı Ülkelerin Kredi Notları ve
(Eylül 2008 - Ekim 2009, döviz kurlarının günlük Risk Primlerindeki Değişim
değişimlerinin standart sapması) (Eylül 2008 – Mart 2009)
Şili 450 Rusya
Kolombiya
400
Çek Cum.
Hindistan
CDS Değişimler (baz puan)
Meksika 350 Macaristan
Türkiye
300
Yeni Zelanda Meksika
250 G.Kore
Macaristan Polonya Kolombiya
G.Afrika
Polonya Çek Cum. Brezilya
200
Şili
G.Kore
150
Brezilya Türkiye
G.Afrika 100
0 2 4 6 8
0.010 0.012 0.014 0.016 0.018 0.020 0.022 0.024
S&P Kredi Notları (1=A+, 9=BB-)
Kaynak: Bloomberg, TCMB Not: Eğilim eğrisi Türkiye hariç ülkeleri kapsamaktadır.
Kaynak: Bloomberg, TCMB
8

9. Türkiye’de Finansal Đstikrar
Son dönemde Türk lirasında ABD dolarına karşı gözlenen değerlenme eğilimi büyük
ölçüde ABD doları – Euro çapraz kurundaki gelişmelerden kaynaklanmaktadır.
Kur Değişimleri Euro Dolar Paritesi
(Ocak 2007 – Ekim 2009) 1.70
(Ocak 2007 – Ekim 2009)
2.4
TL/Euro
2.2 1.60
2.0
1.50
1.8
1.40
1.6
1.30
1.4
1.2 1.20
TL/ABD Doları
1.0 1.10
01-07
03-07
06-07
09-07
12-07
02-08
05-08
08-08
11-08
01-09
04-09
07-09
10-09
01-07
05-07
10-07
02-08
07-08
12-08
04-09
09-09
Kaynak: TCMB Kaynak:TCMB
9

10. Türkiye’de Finansal Gelişmeler
Diğer gelişmekte olan ülkelerle kıyaslandığında, Türk lirasının değerinde önemli bir
değişim gözlenmemektedir.
ABD Doları Karşısında Yerel Para Birimlerinin ABD Doları Karşısında Yerel Para Birimlerinin
Değişimi Değişimi
(Yıl başından itibaren, yüzde) (Eylül 2009 tarihinden itibaren, yüzde)
30 10
27
9
24 9 9
25
8
20 17
15 14 7 7
15 6
6 6 6
9 9
10 8
6 5
5 5 5 5 4 4
4 4
5 3 3 2
4
3 3 3 3
0 3
0 -1 3
2 2
-2 2 2
-5
-5 2
1
-10 1 0 0
-11
-15 0
Çek Cum.
Meksika
Türkiye
Romanya
Ukrayna
Hırvatistan
Çek Cum.
Kolombiya
Endonezya
Peru
G.Kore
Macaristan
Hindistan
Polonya
Tayland
Malezya
Sırbistan
Filipinler
Meksika
Şili
Vietnam
Brezilya
G.Afrika
Hırvatistan
Türkiye
Romanya
Ukrayna
Arjantin
Kolombiya
Endonezya
G.Kore
Macaristan
Hindistan
Sırbistan
Malezya
Peru
Polonya
Tayland
Filipinler
Şili
Brezilya
G.Afrika
Arjantina
Kaynak: Bloomberg, TCMB Kaynak: Bloomberg, TCMB
10
10

11. II. Türkiye Ekonomisinde Son Gelişmeler
11

12. Türkiye Ekonomisi
Türkiye ekonomisi 2009 yılının 2. çeyreğinde hızlı bir toparlanma göstermiştir.
Mevsimsellikten Arındırılmış Reel GSYĐH Büyümenin Bileşenleri
(2004 1.Ç – 2009 2.Ç, 2008 1.Ç=100) (2007 4.Ç – 2009 2.Ç, bir önceki yılın aynı dönemine göre,
yüzde katkı)
105 10 Net Đhracat Özel Yatırım
100.0 Özel Tüketim Stok Değişmeleri
100
5
95 93.1
90 0
85 86.9
-5
80
75 -10
04Ç1 05Ç1 06Ç1 07Ç1 08Ç1 09Ç1 07Ç4 08Ç1 08Ç2 08Ç3 08Ç4 09Ç1 09Ç2
Kaynak: TÜĐK, TCMB Kaynak: TÜĐK, TCMB
12

13. Türkiye Ekonomisi
Bu toparlanma, büyük ölçüde vergi teşviklerinin uyarıcı etkisiyle, iç tüketim kaynaklı
olarak ve iç talebin öne çekilmesi ile gerçekleşmiştir. Özel yatırım talebinde gerileme
devam etmektedir.
GSYĐH Alt Kalemleri: Özel Tüketim ve Yatırım GSYĐH Alt Kalemleri: Özel Tüketim ve Vergi Etkisi
(2005 1.Ç – 2009 2.Ç, Mevsimsellikten Arındırılmış, (2005 1.Ç – 2009 2.Ç, Mevsimsellikten Arındırılmış,
2008 1.Ç=100) 2008 1.Ç=100)
110 110
Özel Tüketim
Özel Tüketim 100.0
97.0 105
(Vergi Đndirimi Uygulanmayan Kalemler)
100 102.9
100
90
95
80 90
85
70
Özel Makine-Teçhizat 80
Yatırımı Özel Tüketim
60
61.2 75 (Vergi Đndirimi Uygulanan Kalemler*)
74.4
50 70
05-III
06-III
07-III
08-III
05-II
06-II
07-II
08-II
09-II
05-IV
06-IV
07-IV
08-IV
05-I
06-I
07-I
08-I
09-I
05-III
06-III
07-III
08-III
05-II
06-II
07-II
08-II
09-II
05-I
06-I
07-I
08-I
09-I
05-IV
06-IV
07-IV
08-IV
Kaynak: TÜĐK, TCMB * Mobilya,Ev Aletleri ve Ev Bakım Hizmetleri Đle Ulaştırma-Haberleşme
Kaynak: TÜĐK, TCMB
13

14. Üretim Gelişmeleri
Sanayi üretimi ve kapasite kullanım oranı, 2009 yılının ikinci çeyreğinden itibaren
istikrar kazanmakla birlikte, iç ve dış talep yetersizliği firmaların üretimlerini
kısıtlamaya devam etmektedir.
Sanayi Üretim Endeksi* (Ocak 2005 – Ağustos 2009) Tam Kapasite ile Çalışamama Nedenleri
Kapasite Kullanım Oranı* (Ocak 2005 – Eylül 2009) (Ocak 2005 – Eylül 2009, Yüzde Pay)
85 125 60
Kapasite Kullanım Oranı Đç Pazarda Talep Yetersizliği
120 50
80
115
40
75
110
30
105
70
20
100
Sanayi Üretim Endeksi
65 (Sağ Eksen) 10 Dış Pazarda Talep Yetersizliği
95
60 90 0
01-05 08-05 03-06 10-06 05-07 12-07 07-08 02-09 09-09 01-05 08-05 03-06 10-06 05-07 12-07 07-08 02-09 09-09
* Mevsimsellikten arındırılmış Kaynak: TCMB
Kaynak: TÜĐK, TCMB 14

15. Özel Tüketim
Tüketim talebinin ikinci çeyrekte sergilediği kayda değer yükselişten sonra vergi
indirimlerinin sona ermesiyle birlikte, yılın ikinci yarısında daha zayıf bir seyir izlemesi
beklenmektedir.
Tüketim Harcamaları* Talep Göstergeleri
(2004 1.Ç – 2009 3.Ç, yüzde, 2008 1.Ç =100) (Ocak 2007 – Eylül 2009)
110 40 100
ĐYA Gelecek Üç Aydaki Đç
Piyasa Sipariş Beklentisi* 90
105 30
Özel Nihai Tüketim
80
Harcamaları 20
100
70
95 10
60
90 0 50
40
85 -10
30
80 -20 PMI Yeni Siparişler Endeksi*
(sağ eksen) 20
CNBC-e Tüketim Endeksi
75 -30
10
70 -40 0
04-III
05-III
06-III
07-III
08-III
09-III
04-II
05-II
06-II
07-II
08-II
09-II
04-IV
05-IV
06-IV
07-IV
08-IV
04-I
05-I
06-I
07-I
08-I
09-I
01-07 05-07 09-07 01-08 05-08 09-08 01-09 05-09 09-09
*Mevsimsellikten arındırılmış * Mevsimsellikten arındırılmış
Kaynak: CNBC, TÜĐK, TCMB Kaynak: Bloomberg, TCMB
15

16. Stoklar
2008 yılının son çeyreğinden itibaren başlayan stok eritme süreci, tüketim talebinde
son dönemde görülen artışın geçici olduğu beklentisiyle, devam etmektedir.
Stok Düzeyi ve Beklentiler
Mamul Mal Stok Göstergeleri
(2007 1.Ç – 2009 3.Ç)
(2007 1.Ç – 2009 3.Ç)
20 0.5 25 70
Milli Gelir Stok Düzeyi*
(sağ eksen)
15 0.0 20 ĐYA- Mamul Mal Stok 66
Normal Üstü- Normal Altı
15 62
10 -0.5
10 58
5 -1.0
5 54
0 -1.5
0 50
-5 -2.0 -5 46
ĐYA- Mamul Mal Stok
Normal Üstü- Normal Altı PMI Nihai Ürün Stoğu
-10 42
-10 -2.5 (sağ eksen)
-15 01-07 38
04-07
07-07
10-07
01-08
04-08
07-08
10-08
01-09
04-09
07-09
-15 -3.0
07 I 07 II 07 III 07 IV 08 I 08 II 08 III 08 IV 09 I 09 II 09 III
* Mevsimsellikten arındırılmış Kaynak:Bloomberg, TCMB
Kaynak: TÜĐK, TCMB
16

17. Yatırım Beklentileri
Yatırım göstergeleri, önümüzdeki dönemde yatırım talebinde belirgin bir
canlanmaya işaret etmemektedir.
Sabit Sermaye Yatırım Harcama Beklentisi Yatırım Göstergeleri
(Mart 2007 – Eylül 2009) (2000 1.Ç – 2009 3.Ç, bir önceki yılın aynı dönemine göre,
30 40 yüzde değişim )
20 30
Ağırlıklandırılmış Endeks
10 20
0 10
-10
0
-20
-10
Özel Makine Teçhizat
-30
-20 Yatırımları
-40
-30
-50
-40
-60
03-07
06-07
09-07
12-07
03-08
06-08
09-08
12-08
03-09
06-09
09-09
-50
2006Ç1 2006Ç3 2007Ç1 2007Ç3 2008Ç1 2008Ç3 2009Ç1 2009Ç3
* Mevsimsellikten arındırılmış * Endeks bileşenleri: Sermaye malları üretim, ithalat ve ihracat verileri
Kaynak: TÜĐK, TCMB Kaynak: TÜĐK, TCMB
17

18. Dış Talep
Reel ihracat son dönemde istikrarlı bir eğilim sergilemiş, dış talebe ilişkin sipariş
beklentilerinde bir miktar toparlanma gözlenmiştir. Küresel ekonomideki büyüme
beklentilerine paralel olarak ihracattaki toparlanmanın da yavaş ve kademeli
gerçekleşmesi beklenmektedir.
Reel Đhracat ve Đthalat* Đhracat Beklentileri*
(2006 1.Ç – 2009 4.Ç*, 2003=100) 60
(Ocak 2007 – Eylül 2009)
180
Mevcut Đhracat
170 Đhracat 40 Siparişleri
(altın hariç)
160 20
150 0
140
-20
Đthalat Yurt Dışı Sipariş
130
-40 Beklentisi
120
-60
2006-Ç1
2006-Ç2
2006-Ç3
2006-Ç4
2007-Ç1
2007-Ç2
2007-Ç3
2007-Ç4
2008-Ç1
2008-Ç2
2008-Ç3
2008-Ç4
2009-Ç1
2009-Ç2
2009-Ç3
2009-Ç4
01-07
04-07
07-07
10-07
01-08
04-08
07-08
10-08
01-09
04-09
07-09
* Đş günü sayısına göre düzeltilmiş ve mevsimsellikten arındırılmış * Đktisadi yönelim anketi: artış ile azalış arasındaki fark
** Ekim 2009 itibarıyla Kaynak: TÜĐK, TCMB
Kaynak: TÜĐK, TCMB 18

19. Dış Talep
Ürün pazarlarının çeşitliliğinin artması, ihracatta daha yüksek bir gerileme
yaşanmasını engellemiştir.
Türkiye’nin Seçilmiş Đhracat Piyasaları Türkiye’nin Seçilmiş Đhracat Piyasaları
(Ocak 2005 – Ağustos 2009, yüzde pay) (Ocak 2005 – Ağustos 2009 , yüzde pay)
60 30 24
21 Yakın ve Orta Doğu
50 25
18
Avrupa Birliği
40 20
15
AB-dışı Avrupa (sağ eksen)
30 15 12 Kuzey Afrika
9 Diğer Asya
20 10
6
10 5
Kuzey Amerika 3
(sağ eksen)
0 0 0
01-05
05-05
09-05
01-06
05-06
09-06
01-07
05-07
09-07
01-08
05-08
09-08
01-09
05-09
01-05
05-05
09-05
01-06
05-06
09-06
01-07
05-07
09-07
01-08
05-08
09-08
01-09
05-09
Kaynak: TÜĐK, TCMB Kaynak: TÜĐK, TCMB
19

20. Güven Endeksleri ve Öncü Göstergeler
Geleceğe dönük beklentiler, yakın dönemde iktisadi faaliyette kısmi bir toparlanma
yaşanabileceğine işaret etmektedir.
Reel Kesim ve Tüketici Güven Endeksleri Öncü Göstergeler
(Ocak 2007 – Eylül 2009) (Ocak 1992 – Eylül 2009)
120 115
Reel Kesim Güven
Endeksi-TCMB 110
110
100 105
90 100
80 95
70 90
60 85
Tüketici Güven
Tüketici Güven Endeksi
Endeksi-TCMB
50 (CNBC-e) 80
40 75
01-07 05-07 09-07 01-08 05-08 09-08 01-09 05-09 09-09 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09
Kaynak: CNBC-e, TÜĐK, TCMB Kaynak: TCMB
20

21. Đstihdam
Đş gücü piyasasında son dönemde sınırlı bir iyileşme gözlenmektedir. Ancak, toplam
talebe ilişkin belirsizliklerin devam etmesi ve atıl kapasite fazlalığı, yatırımlarla birlikte
istihdam kararlarını da olumsuz yönde etkilemeye devam etmektedir.
Đşsizlik Oranları* Tarım Dışı Đşsiz Sayısındaki Değişim*
20 (Ocak 2005 - Temmuz 2009, yüzde) (Ocak 2005 - Temmuz 2009, 3 Aylık Değişim, bin kişi)
500
400
Tarım Dışı Đşsizlik Oranı 17.7
300
16
200
100
12.5 14.2
0
12
10.2 -100
-200
Đşsizlik Oranı
8 -300
01-05
04-05
07-05
10-05
01-06
04-06
07-06
10-06
01-07
04-07
07-07
10-07
01-08
04-08
07-08
10-08
01-09
04-09
07-09
01-05
04-05
07-05
10-05
01-06
04-06
07-06
10-06
01-07
04-07
07-07
10-07
01-08
04-08
07-08
10-08
01-09
04-09
07-09
*Mevsimsellikten arındırılmış *Mevsimsellikten arındırılmış
Kaynak: TÜĐK, TCMB Kaynak: TÜĐK, TCMB
21