1. TÜRKĐYE
CUMHURĐYET MERKEZ
BANKASI
TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu Sunumu
Durmuş YILMAZ
Başkan
24 Haziran 2010
1

2. Sunum Planı
I. Genel Değerlendirme
II. Küresel Kriz ve Türkiye’ye Etkileri
III. Türkiye Ekonomisindeki Son Gelişmeler
IV. Para Politikası
V. Maliye Politikası
VI. Enflasyon Görünümü
2

3. I. Genel Değerlendirme
3

4. Đktisadi Faaliyette Toparlanma Devam Ediyor
Mevsimsellikten Arındırılmış Reel GSYĐH
(2004 1.Ç – 2009 4.Ç, 2008 1.Ç=100)
105
100
100 96.9
95
90
85
86.6
80
75
1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4
2004 2005 2006 2007 2008 2009
Kaynak: TÜĐK, TCMB
4

5. Đstihdamda Canlanma Sinyalleri Alınıyor
Mevsimsellikten Arındırılmış Đşsizlik Oranları
(Ocak 2007 - Mart 2010, yüzde)
20
Tarım Dışı 18.3
18 Đşsizlik Oranı
15.9
16
14.9
14
12.7
12.6
12
Đşsizlik Oranı
9.9
10
8
01-07
03-07
05-07
07-07
09-07
11-07
01-08
03-08
05-08
07-08
09-08
11-08
01-09
03-09
05-09
07-09
09-09
11-09
01-10
03-10
Kaynak: TÜĐK, TCMB
5

6. Krediye Erişim Đmkanı Artıyor
Firma ve KOBĐ Kredileri
(Ocak 2008 – Nisan 2010, Ocak 2008=100)
170
KOBĐ Hariç
160 Firma Kredileri
150
140
130
120
KOBĐ
110 Kredileri
100
90
01-08
03-08
05-08
07-08
09-08
11-08
01-09
03-09
05-09
07-09
09-09
11-09
01-10
03-10
Kaynak: BBDK, TCMB
6

7. Düşük Faiz Ortamı Devam Ediyor
Reel Politika Faiz Oranları Reel Piyasa Faizi
(Haziran 2010, yüzde) (Gösterge DĐBS Faizi, Ağustos 2001 – Haziran 2010, yüzde)
45
Şili
Tayland 40
Türkiye*
35
Çek C.
Kore 30
Filipinler 25
Meksika
Malezya 20
Macaristan 15
G.Afrika
10
Polonya
Çin 5
Brezilya
0
08-01
02-02
08-02
02-03
08-03
02-04
08-04
02-05
08-05
02-06
08-06
02-07
08-07
02-08
08-08
02-09
08-09
02-10
-3.0 -2.0 -1.0 0.0 1.0 2.0 3.0 4.0 5.0
* Borçlanma Faiz Oranı * 12 Aylık Enflasyon Beklentileri kullanılmıştır.
Kaynak: Bloomberg, TCMB Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, TCMB
Türkiye ve Yunanistan 5 Yıllık CDS Primleri Seçilmiş Ülkelerde 10 Yıllık Euro Cinsi Tahvil Getirisi
1000
(Nisan 2009 – Haziran 2010) (Haziran 2010, yüzde)
10.0 9.5
900
9.0
800
700
Yunanistan 8.0
6.9
7.0 6.3
600 6.0
6.0 5.6 5.5 5.4 5.3 5.1
500
5.0 4.6 4.4
400 4.0 4.0
Türkiye 4.0 3.1
300 2.8
3.0
200
2.0
100
Đspanya
Fransa
Portekiz
Yunanistan
Letonya
Slovakya
Đzlanda
Romanya
Đrlanda
Türkiye
Litvanya
Macaristan
Polonya
Đtalya
Almanya
0
04-09
05-09
06-09
07-09
08-09
09-09
10-09
11-09
12-09
01-10
02-10
03-10
04-10
05-10
06-10
Kaynak: Bloomberg, TCMB Kaynak: Bloomberg, TCMB
7

8. Düşük Faiz Ortamı Devam Ediyor
Yunanistan’da Devlet Đç Borçlanma Faiz Oranı* Türkiye’de Devlet Đç Borçlanma Faiz Oranı*
ve Avrupa Merkez Bankası Politika Faiz Oranı ve TCMB Borçlanma Faizi Oranı
(Şubat 2009 – Haziran 2010, yüzde) (Şubat 2009 – Haziran 2010, yüzde bileşik)
20 20
18
Yunanistan 2 Yıl 18
16 Vadeli Faiz Oranı
14 16
12
14
10
12
8
Gösterge DĐBS Faizi
6
10
4
Avrupa Merkez Bankası 8
2 TCMB
Politika Faizi
Borçlanma Faizi
0 6
02-09
03-09
04-09
05-09
06-09
07-09
08-09
09-09
10-09
11-09
12-09
01-10
02-10
03-10
04-10
05-10
06-10
02-09
03-09
04-09
05-09
06-09
07-09
08-09
09-09
10-09
11-09
12-09
01-10
02-10
03-10
04-10
05-10
06-10
* 2 Yıl Vadeli * 2 Yıl Vadeli
Kaynak: Bloomberg, TCMB Kaynak: BDDK, TCMB
8

9. Bu Noktaya Nasıl Gelindi?
Yunanistan ve Türkiye’nin Borç Stoku Yunanistan ve Türkiye’nin Bütçe Açığı
(2006 – 2011*, GSYĐH’ye oranı, yüzde) (2006 – 2011*, GSYĐH’ye oranı, yüzde)
140 0
120 -2
-4
100
Maastricht kriteri -6
80
Maastricht kriteri
-8
60
-10
40
-12
20 -14
0 -16
Yunanistan Türkiye Yunanistan Türkiye
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2006 2007 2008 2009 2010 2011
*Orta Vadeli Program Hedefleri (2010-2011) ve Avrupa Komisyonu beklentileri *Orta Vadeli Program Hedefleri (2010-2011) ve Avrupa Komisyonu beklentileri
Kaynak: Avrupa Komisyonu, Hazine Müsteşarlığı, TCMB Kaynak: Avrupa Komisyonu, Hazine Müsteşarlığı, TCMB
9

10. Piyasa Faizi Düşük Seviyelerde Nasıl Kalabilir?
Risk Primi Kamu Borcu Sürdürülebilirliği
ve Mali Disiplin
Basiretli para ve maliye
Nominal Faiz Enflasyon politikaları, rekabeti
artırıcı düzenlemeler
Yurtiçi tasarrufları artıracak
Reel Faiz yapısal reformlar
10

11. Kamu Borcu ve Mali Disiplin
Orta Vadeli Program’daki öngörülerin ve yapısal reformların
hayata geçirilmesi,
Mali Kural ile ilgili yasal düzenlemelerin tamamlanması,
Kamu borcunun sürdürülebilirliği ile ilgili kaygıların oluşmasını
önleyecek, maliye politikasında orta ve uzun vadeli
öngörülebilirliği sağlayacak ve güven ortamını pekiştirecek diğer
uygulamalar,
Türkiye’nin risk priminin düşmesine ve faizlerin uzun süre
düşük seviyelerde kalmasına yardımcı olacaktır.
11

12. Yurtiçi Tasarruflar Nasıl Artırılabilir?
Bireysel emeklilik sistemine katılımın artması,
Emeklilik yaşının 42’den 65’e yükseltilmesi,
Sermaye piyasalarının geliştirilmesi,
Finansal eğitime daha fazla önem verilmesi
gibi atılan ve ileride atılabilecek adımlar Türkiye’de tasarruf
eğilimini olumlu yönde etkileyecektir.
12

13. Enflasyon Görünümü
Geçici unsurların kademeli olarak ortadan kalkmasıyla enflasyonun düşüş eğilimini
sürdüreceği tahmin edilmektedir.
Enflasyon Gerçekleşmeleri, Tahminler ve Hedefler
(Eylül 2008 – Mart 2013, yüzde)
14
12
Kontrol
10 Ufku
8
6
4 Tahmin Aralığı*
2 Çıktı Açığı
0 Yıl Sonu Hedefleri
-2 Belirsizlik Aralığı
-4
-6
-8
-10
09-08
12-08
03-09
06-09
09-09
12-09
03-10
06-10
09-10
12-10
03-11
06-11
09-11
12-11
03-12
06-12
09-12
12-12
03-13
*Enflasyonun tahmin aralığı içinde kalma olasılığı yüzde 70’tir.
Kaynak: TCMB
13

14. II. Küresel Kriz ve Türkiye’ye Etkileri
14

15. Küresel Krizin Çıkış Nedenleri
Hızlı büyüme dönemlerinde reel politika faizlerinin uzun süre düşük düzeylerde tutulması,
borçluluk oranlarında aşırı artışa neden olabileceğinden finansal istikrar için bir risk
unsurudur.
ABD’de Reel Politika Faizi ve Hanehalkı Borçluluk
Oranında Yıllık Değişimin GSYĐH’ye Oranı
12 (Ocak 1984 – Aralık 2008, yüzde)
10 Aşırı Borçlanma
(2003-2007)
8
Borçluluk Oranı
6
4
2 Reel Politika
Faizi
0
Aşırı düşük faiz
-2
(2002-2006)
-4
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Kaynak: Bloomberg, TCMB
15

16. Küresel Ekonomide Toparlanma Sinyalleri
Küresel ekonomide 2009 yılının son çeyreğinde belirginleşen toparlanma eğilimi,
2010 yılının ilk çeyreğinde de devam etmiştir.
Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Gelişmiş ve Gelişmekte Olan
Ülkelerde Sanayi Üretimi Ülkelerde PMI Gerçekleşmeleri
(Ocak 2005 – Nisan 2010, yıllık yüzde değişim) (Ocak 2005 – Mayıs 2010)
20.0 60
Gelişmekte Olan Ülkeler
15.0 Gelişmekte Olan Ülkeler
55
10.0
5.0
50
0.0
-5.0 45
-10.0
40 Gelişmiş Ülkeler
-15.0
Gelişmiş Ülkeler
-20.0
35
2005 2006 2007 2008 2009 2010
2005 2006 2007 2008 2009 2010
Kaynak: Bloomberg, TCMB Kaynak: Bloomberg, TCMB
16

17. Küresel Ekonomide Toparlanma Sinyalleri
En büyük ihracat pazarımız olan Avrupa Birliği’ne ilişkin büyüme beklentilerinin görece
düşük seyretmesi, dış talepteki toparlanmanın yavaş olacağına işaret etmektedir.
2010 Yılı Büyüme Tahminleri Türkiye’nin Dış Talep Endeksi*
(yıllık yüzde değişim) (Mart 2006 – Aralık 2011, Haziran 2008=100)
7
Nisan 10
108
Ekim 09
Küresel Đktisadi Faaliyet Endeksi
6 106
5.2
104
5 Nisan 09
4.2 102
4 3.7
100
3.1 3.1
3
98
1.9
2 1.5 1.5 96
1.0
94
1
0.5 Türkiye’nin Dış Talep Endeksi
92
0
0.0 90
-0.3
03-06
07-06
11-06
03-07
07-07
11-07
03-08
07-08
11-08
03-09
07-09
11-09
03-10
07-10
11-10
03-11
07-11
11-11
-1
Dünya ABD AB Türkiye
* Türkiye’nin dış talep endeksinin hesaplanmasında, ülkelerin Türkiye’nin ihracatı
içindeki payları ile ağırlıklandırılmış GSYĐH verileri kullanılmıştır.
Kaynak: IMF, TCMB Kaynak: Bloomberg, Consensus Forecasts, IMF WEO, TUĐK, TCMB
17

18. Küresel Riskler – Krediler ve Đşsizlik
Kredi piyasalarındaki sorunların kısmen devam etmesi ve işsizlik oranlarının yüksek
seviyelerini koruması geleceğe dönük belirsizlikleri artırmaktadır.
ABD ve Euro Bölgesi Kredi Gelişmeleri ABD ve Euro Bölgesinde Đşsizlik Oranı
(Ocak 2000 – Mayıs 2010, yıllık yüzde değişim) (Ocak 1995 – Mayıs 2010, yüzde)
15.00 12
11 Euro Bölgesi
10.00
10
9
5.00
8
Euro Bölgesi
7
0.00
6 ABD
5
-5.00
ABD 4
-10.00 3
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Kaynak: Bloomberg, TCMB Kaynak: Bloomberg, TCMB
18

19. Küresel Riskler – Kamu Maliyesi
Özellikle gelişmiş ülkelerde uygulanan genişleyici maliye politikalarının bir sonucu olarak
hızla artan bütçe açıkları ve kamu borç stokları, uzun vadeli faiz oranlarını artırarak özel
talebi olumsuz yönde etkileyebilecek önemli bir risk unsurudur.
Faiz Dışı Fazla* Kamu Borç Stoku
(2005 - 2015, GSYĐH’ye oranı) (2005 - 2015, GSYĐH’ye oranı)
140
3
Gelişmiş G-20 Ülkeleri
2 120
Gelişmekte olan G-20 Ülkeleri
1
100
0
80
-1
-2 60
-3
40
-4
Gelişmiş G-20 Ülkeleri
20
-5
Gelişmekte olan G-20 Ülkeleri
-6 0
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
*Devresel etkilerden arındırılmış
Kaynak: IMF WEO Nisan 2010 Kaynak: IMF WEO Nisan 2010
19

20. Küresel Riskler – Risk Primleri
Son dönemde borç yükü yüksek ülkelerin risk primlerinde sert yükselişler gözlenmektedir.
Türkiye’nin risk primi ise, güçlü bankacılık sistemi ve düşük borçluluk oranının verdiği
destek ile göreli olarak istikrarlı seyrini korumuştur.
Seçilmiş Ülkelerin CDS Primleri*
(Nisan 2009 – Haziran 2010)
1000
900
Yunanistan
800
700
600
500
400
Portekiz
300
Đspanya
200 Đtalya
Türkiye
100
0
04-09
05-09
06-09
07-09
08-09
09-09
10-09
11-09
12-09
01-10
02-10
03-10
04-10
05-10
06-10
*5 Yıllık
Kaynak: Bloomberg, TCMB
20

21. Türkiye’de Finansal Đstikrar
Tarihsel olarak oynaklığı en yüksek ve küresel risk iştahına en duyarlı para birimlerinden
olan Türk lirasının küresel kriz boyunca sergilediği göreli istikrarlı seyir, 2010 yılının ilk
çeyreğinde de devam etmiştir.
Döviz Kuru Sepeti ve EMBI+ Türkiye Seçilmiş Ülkelerin Kur Oynaklığı*
(Haziran 2007 – Haziran 2010) (Ocak 2006 – Haziran 2010)
2.1 1600 0.04
2.0
TL / Kur Sepeti
(0,5 Euro+0,5 ABD doları) 1400 Gelişmekte olan ülkelerde
1.9 kur oynaklığı aralığı
1200 0.03
1.8
1.7 1000
1.6 Türkiye
800 0.02
1.5
1.4 600
1.3 0.01
400
1.2
200
1.1 EMBI+ Türkiye
(sağ eksen)
1.0 0 0.00
01-06
04-06
07-06
10-06
01-07
04-07
07-07
10-07
01-08
04-08
07-08
10-08
01-09
04-09
07-09
10-09
01-10
04-10
06-07
08-07
10-07
12-07
02-08
04-08
06-08
08-08
10-08
12-08
02-09
04-09
06-09
08-09
10-09
12-09
02-10
04-10
06-10
*50 Günlük standart sapma; Brezilya, Şili, Çek Cum., Macaristan, Meksika,
Kaynak: Bloomberg, TCMB Yeni Zelanda, Polonya, G. Afrika, G. Kore (en yüksek ve en düşük değerler)
Kaynak: Bloomberg, TCMB
21

22. Türkiye’de Finansal Đstikrar
Diğer gelişmekte olan ülkelerle kıyaslandığında, Türk lirasının değerinde önemli bir
değişim gözlenmemektedir.
ABD Doları Karşısında ABD Doları Karşısında
Yerel Para Birimlerinin Değer Kazancı Yerel Para Birimlerinin Değer Kazancı
(Ocak 2009 tarihinden itibaren, yüzde değişim) (Ocak 2010 tarihinden itibaren, yüzde değişim)
30 27 10
24 7 7 7
19 18 5
20 4
16 5 3
2 2 2 2
10 10
8 6 7
10 7 0
5 2
2 -1 -1
-2
0 -3
-5 - 2 -3
-1 -5
-10 -10
-8 -8 -10
-13 -12
-20 -13
-17 -17 -15 -14
-17
-30 -28 -20
-40 -23
-25
Meksika
Malezya
Macaristan
Sırbistan
Çek Cum.
Malezya
Meksika
Macaristan
Şili
Filipinler
Brezilya
Endonezya
Peru
Tayland
G.Kore
Hindistan
Hırvatistan
Türkiye
Arjantina
Sırbistan
Vietnam
Çek Cum.
Hırvatistan
Endonezya
Tayland
Peru
Hindistan
Brezilya
Türkiye
Şili
G.Afrika
Kolombiya
Ukrayna
Polonya
Romanya
Filipinler
G.Kore
Arjantina
Vietnam
Kolombiya
Ukrayna
G.Afrika
Polonya
Romanya
Kaynak: Bloomberg, TCMB Kaynak: Bloomberg, TCMB
22

23. 2001 ve 2008 Krizi Karşılaştırması
2001 krizine kıyasla mevcut durumda iktisadi faaliyette daha hızlı bir
toparlanma yaşanmaktadır.
2001 ve 2008 Krizlerinde GSYĐH*
(Reel Seviye, Mevsimsellikten Arındırılmış)
105
100
95
90
Mevcut Durum
2001 Krizi
85
t-2 t-1 t t+1 t+2 t+3 t+4 t+5 t+6 t+7 t+8 t+9
*t dönemi değeri 100 olarak alınmıştır. t dönemi 2001 krizi için 2000Ç4 ve mevcut durum için 2008Ç3’tür.
Kaynak: TÜĐK, TCMB
23

24. 2001 ve 2008 Krizi Karşılaştırması
Mevcut durumun 2001 krizi ile farkı, Türkiye ekonomisinin olağanüstü bir küresel talep
şokuna maruz kalmasıdır. Yurt içi talep, 2001 krizinin aksine daha sınırlı oranda daralırken,
net ihracatta düşüş daha yüksek oranda gerçekleşmiştir.
2001 Krizi ve Türkiye Ekonomisi 2008 Krizi ve Türkiye Ekonomisi
(2000 2.Ç – 2003 1.Ç, Mevsimsellikte Arındırılmış) (2008 1.Ç – 2009 3.Ç, Mevsimsellikte Arındırılmış)
115 115
GSYĐH
GSYĐH
Nihai Yurt Đçi Talep
110 Nihai Yurt Đçi Talep 110
Net Đhracat
Net Đhracat
105 105
100 100
95 95
90 90
85 85
80 80
t-2 t-1 t t+1 t+2 t+3 t+4 t+5 t+6 t+7 t+8 t+9 t-2 t-1 t t+1 t+2 t+3 t+4 t+5 t+6 t+7 t+8 t+9
*t dönemi değeri 100 olarak alınmıştır. t dönemi 2001 krizi için 2000Ç4’tür. *t dönemi değeri 100 olarak alınmıştır. t dönemi mevcut durum için 2008Ç3’tür.
Kaynak: TÜĐK, TCMB Kaynak: TÜĐK, TCMB
24

25. Đşgücü Piyasası
Yurt içi talebin verdiği destek ile tarım dışı istihdamda düşüş, 2001 krizine göre daha sınırlı
olmuş, dış talep şoku nedeniyle sanayi istihdamında daha sert bir azalış yaşanmıştır.
2001-2008 Krizleri ve Tarım Dışı Đstihdam* 2001-2008 Krizleri ve Sanayi Đstihdamı*
(Kişi, Mevsimsellikten Arındırılmış) (Kişi, Mevsimsellikten Arındırılmış)
104 108
102 104
100 100
98 96
96 Mevcut Durum Mevcut Durum
92
2001 Krizi 2001 Krizi
94 88
t-2 t-1 t t+1 t+2 t+3 t+4 t+5 t+6 t+7 t+8 t+9 t-2 t-1 t t+1 t+2 t+3 t+4 t+5 t+6 t+7 t+8 t+9
*t dönemi değeri 100 olarak alınmıştır. t dönemi 2001 krizi için 2000Ç4 ve mevcut *t dönemi değeri 100 olarak alınmıştır. t dönemi 2001 krizi için 2000Ç4 ve mevcut
durum için 2008Ç3’tür. durum için 2008Ç3’tür.
Kaynak: TÜĐK, TCMBc Kaynak: TÜĐK, TCMB
25

26. III. Türkiye Ekonomisindeki
Son Gelişmeler
26