2. Sunum Planı
I. Küresel Gelişmeler
II. Türkiye’de Finansal İstikrar
III. Türkiye Ekonomisinde Son Gelişmeler
IV. Para Politikası
V. Enflasyon Görünümü
2
4. Küresel İktisadi Görünüm
Küresel ekonomide 2009 yılının ikinci yarısında belirginleşen toparlanma eğilimi,
2010 yılının ilk çeyreğinde de devam etmiştir. Bununla birlikte dünya ekonomilerinin son
aylarda tekrar bir yavaşlama sürecine girdiğine ilişkin sinyaller alınmaktadır.
Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkelerde Satın
Ülkelerde Sanayi Üretimi Alma Yöneticisi (PMI) Gerçekleşmeleri
(Ocak 2007 – Nisan 2010, yıllık yüzde değişim) (Ocak 2007 – Haziran 2010)
20 60
15 Gelişmekte Olan Ülkeler Gelişmekte Olan Ülkeler
55
10
5
50
0
45
-5
-10
40
Gelişmiş Ülkeler
-15 Gelişmiş Ülkeler
35
-20
2007 2008 2009 2010
2007 2008 2009 2010
Kaynak: Bloomberg, TCMB Kaynak: Bloomberg, TCMB
4
5. Küresel Riskler: (1) Krediler ve İşsizlik
Finans kuruluşlarının bilançolarındaki sorunların henüz çözümlenmemesi, krediye ulaşım
imkanlarının sınırlı kalması ve işsizlik oranlarının yüksek seviyelerini koruması iktisadi
toparlanmanın gücünü zayıflatmaktadır.
ABD ve Euro Bölgesi Kredi Gelişmeleri ABD ve Euro Bölgesinde İşsizlik Oranı
(Ocak 2000 – Mayıs 2010, yıllık yüzde değişim) (Ocak 1995 – Haziran 2010, yüzde)
15 12
11 Euro Bölgesi
10
10
9
5
8
Euro Bölgesi
7
0
6 ABD
-5 5
ABD 4
-10
3
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Kaynak: Bloomberg, TCMB
Kaynak: Bloomberg, TCMB
5
6. Küresel Riskler: (2) Kamu Maliyesi
Özellikle gelişmiş ülkelerde uygulanan gevşek maliye politikaları sonucunda hızla artan
bütçe açıkları ve kamu borç stokları, gelecek yıllarda uzun vadeli faiz oranlarını artırarak özel
talebi olumsuz yönde etkileyebilecek önemli bir risk unsurudur.
Faiz Dışı Fazla* Kamu Borç Stoku
(2005 - 2015, GSYİH’ye oranı) (2005 - 2015, GSYİH’ye oranı)
3 130 60
2 Gelişmekte Olan G-20 Ülkeleri Gelişmiş G-20 Ülkeleri
120
55
1
110
0 50
100
-1
90 45
-2
80
-3 40
-4 70
Gelişmiş G-20 Ülkeleri 35
-5 60
Gelişmekte Olan
G-20 Ülkeleri (sağ eksen) Tahmin
-6 Tahmin 50 30
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
*Devresel etkilerden arındırılmış
Kaynak: IMF WEO Nisan 2010, TCMB
Kaynak: IMF WEO Nisan 2010, TCMB
6
7. Sonuç: Artan Küresel Riskler
Küresel risk unsurlarının belirginleşmesi sonucu son dönemde risk göstergelerinde
önemli bir bozulma yaşanmıştır.
Oynaklık Endeksi Global Risk İştahı Endeksi
(Ocak 2007 – Temmuz 2010) (Ocak 2007 – Haziran 2010)
8
90
Finansal
80
çalkantının 6 Aşırı İyimserlik
zirve dönemi
70 4
60
2
Uzun Dönem
50
Ortalaması 0
40
-2
30
-4 Panik
20
-6 Finansal
10 çalkantının
-8
zirve dönemi
0
01-07
04-07
07-07
10-07
01-08
04-08
07-08
10-08
01-09
04-09
07-09
10-09
01-10
04-10
07-10
01-07
04-07
07-07
10-07
01-08
04-08
07-08
10-08
01-09
04-09
07-09
10-09
01-10
04-10
07-10
Kaynak: Bloomberg, TCMB Kaynak: Credit Suisse, TCMB
7
8. Türkiye Ekonomisine Etkisi: (1) Dış Talep
En büyük ihracat pazarımız olan Avrupa Birliği’ne ilişkin büyüme beklentilerinin görece
düşük seyretmesi, dış talep üzerinde belirgin bir risk oluşturmaktadır.
Türkiye’nin Dış Talep Endeksi* AB’nin Türkiye’nin İhracatı İçindeki Payı
(Mart 2006 – Aralık 2011, Haziran 2008=100) (Ocak 2005 – Mayıs 2010, yüzde)
106 60
104 Küresel İktisadi Faaliyet Endeksi 58
56
102
54
100
52
98 50
96 48
46
94
44
92 Türkiye’nin Dış Talep Endeksi
42
90 40
03-06
07-06
11-06
03-07
07-07
11-07
03-08
07-08
11-08
03-09
07-09
11-09
03-10
07-10
11-10
03-11
07-11
11-11
01-05
05-05
09-05
01-06
05-06
09-06
01-07
05-07
09-07
01-08
05-08
09-08
01-09
05-09
09-09
01-10
05-10
* Türkiye’nin dış talep endeksinin hesaplanmasında, ülkelerin Türkiye’nin ihracatı
Kaynak: TÜİK, TCMB
içindeki payları ile ağırlıklandırılmış GSYİH verileri kullanılmıştır.
Kaynak: Bloomberg, Consensus Forecasts, IMF WEO, TUİK, TCMB
8
9. Türkiye Ekonomisine Etkisi: (2) Siparişler
Avrupa ekonomilerindeki sorunların artmasını takiben yılın ikinci çeyreğinde sipariş
göstergelerinde gerçekleşen sınırlı düşüşler, dış talebe ek olarak iç talepteki toparlanma
hızına ilişkin aşağı yönlü riskleri artırmıştır.
İç Piyasa Siparişleri Dış Piyasa Siparişleri*
(Ocak 2008 – Haziran 2010) (Ocak 2008 – Haziran 2010)
40 40
30 İYA Gelecek Üç Aydaki İç İYA Gelecek Üç Aydaki
30
Piyasa Sipariş Beklentisi İhracat Sipariş Miktarı
20
20
10
10
0
0
-10
-10
-20
-30 -20
İYA Son Üç Aydaki
-40 -30
İYA Son Üç Aydaki İç Piyasa İhracat Sipariş
-50
Siparişleri -40 Miktarı
-60
-50
01-08
03-08
05-08
07-08
09-08
11-08
01-09
03-09
05-09
07-09
09-09
11-09
01-10
03-10
05-10
01-08
03-08
05-08
07-08
09-08
11-08
01-09
03-09
05-09
07-09
09-09
11-09
01-10
03-10
05-10
* Mevsimsellikten arındırılmış
* Mevsimsellikten arındırılmış
Kaynak: TCMB
Kaynak: TCMB
9
10. Türkiye Ekonomisine Etkisi: (3) Beklentiler
Öncü Göstergelerin ve Reel Kesim Güven Endeksinin son dönemde sınırlı bir düşüş
sergilemesi ve Tüketici Güven Endekslerinin düşük seviyesi, Türkiye ekonomisindeki
toparlanmanın yavaş ve kademeli olacağını göstermektedir.
Reel Kesim ve Tüketici Güven Endeksleri Öncü Göstergeler ve Sanayi Üretimi Endeksi*
(Ocak 2007 – Haziran 2010) (Ocak 2007 – Haziran 2010)
130 200 125
120 Reel Kesim Güven 190 Öncü Göstergeler
120
Endeksi
110 180
115
100 170
90 160 110
80 150 105
70 140
100
60
Tüketici Güven 130
50 Endeksi Sanayi Üretimi 95
120
40
110 90
01-07
04-07
07-07
10-07
01-08
04-08
07-08
10-08
01-09
04-09
07-09
10-09
01-10
04-10
01-07
04-07
07-07
10-07
01-08
04-08
07-08
10-08
01-09
04-09
07-09
10-09
01-10
04-10
Kaynak: TCMB * Mevsimsellikten Arındırılmış
Kaynak: TCMB
10
11. Türkiye Ekonomisine Etkisi: (4) Dış Finansman
Küresel finans piyasalarında yaşanan sorunların, dış finansmana erişimi kısıtlaması
beklenmektedir.
Ödemeler Dengesi Alt Kalemleri
(Ocak 2008 – Nisan 2010, 6 aylık birikimli toplam,milyar dolar)
30
25
20 Doğrudan
Yatırımlar
15
10
5
0
-5
-10 Özel Sektör
Kredileri
-15 Portföy Yatırımları
-20
01-08
03-08
05-08
07-08
09-08
11-08
01-09
03-09
05-09
07-09
09-09
11-09
01-10
03-10
Kaynak: TÜİK, TCMB
11
13. Küresel Büyüme Oranları
Türkiye, Asya ülkeleriyle birlikte 2010 yılının ilk çeyreğinde en hızlı büyüyen ülkeler arasında
yer almıştır. Türkiye’nin 2010 yılının tamamında da dünyanın hızlı büyüyen ekonomilerinden
biri olması beklenmektedir.
2010 Yılı Birinci Çeyrek Büyüme Oranları 2010 Yılı Büyüme Oranı Beklentileri
(yıllık yüzde değişim) (yıllık yüzde değişim)
14
11
12 10
10 9
8 8
7
6
6
4
5
2
4
0 3
-2 2
-4 1
0
-6
-1
Polonya
Filipinler
Ukrayna
Romanya
Endonezya
Kolombiya
Türkiye
G.Afrika
Israil
Hindistan
Meksika
G.Kore
Peru
Rusya
Mısır
Hırvatistan
Tayland
Malezya
Brezilya
Arjantin
Şili
Bulgaristan
Çin
Macaristan
Çek Cum.
Hindistan
Brezilya
Malezya
Endonezya
Peru
Türkiye
Tayland
Kolombiya
Polonya
G. Afrika
Çek Cumh.
Çin
G. Kore
Rusya
Arjantin
Meksika
Macaristan
Filipinler
Şili
İsrail
Kaynak: Bloomberg, TCMB
Kaynak: Consensus Forecasts, TCMB
13
14. Ülkelerin Risk Primleri
Son dönemde borç yükü yüksek ülkelerin risk primlerinde sert yükselişler gözlenmesine
karşın, Türkiye’nin risk primi, güçlü bankacılık sistemi ve düşük borçluluk oranının verdiği
destek ile göreli olarak istikrarlı seyrini korumuştur.
Seçilmiş Ülkelerin 5 Yıllık CDS Primleri
(Nisan 2009 – Temmuz 2010)
1100
1000
900 Yunanistan
800
700
600
500
400
300 Portekiz
İspanya
200
Türkiye
100 İtalya
0
04-09
05-09
06-09
07-09
08-09
09-09
10-09
11-09
12-09
01-10
02-10
03-10
04-10
05-10
06-10
07-10
Kaynak: Bloomberg, TCMB
14
15. Mali Disiplin
Türkiye’de kamu kaynaklarının finans kesimine aktarılmasına gerek duyulmaması, reel
sektörü desteklemek amacıyla ve kamu borç stokunda aşırı artışa neden olmadan
dengeleyici bir maliye politikası uygulanmasına imkan vermiştir.
2007-2010 Arası Dönemde Kamu Borç Stoku ve Bankacılık Sektörüne Aktarılan Kaynaklar
Bütçe Açığının Değişimi ve Mali Canlandırma Paketlerinin Maliyeti
(yüzde puan) (2010, GSYİH'ye oranı, yüzde)
60 40
İrlanda
35
50 Doğrudan Sermaye Aktarımı
30 Varlık Alımları
Borç Stoku / GSYH
40 25 Canlandırma Paketleri
Japonya
ABD 20
30 İspanya
Yunanistan
15
Portekiz
20 Hollanda Türkiye
Fransa 10
Belçika
İtalya Finlandiya 5
Alm anya
10
Türkiye 0
Türkiye
Portekiz
İngiltere
Hollanda
Japonya
İrlanda
Belçika
İspanya
Macaristan
Rusya
Fransa
İsviçre
Hindistan
Endonezya
Çin
Polonya
İsveç
Norveç
İsveç
Kanada
Kore
Almanya
Brezilya
ABD
Avusturya
Yunanista
Arjantin
Avustralya
0
0 3 6 9 12 15 18
Bütçe Açığı / GSYH
Kaynak: IMF, Avrupa Komisyonu, DPT, TCMB Kaynak: IMF, TCMB
15
16. Borçluluk Oranları
Ülkemizde banka kredilerinin ve hanehalkı yükümlülüğünün milli gelire oranlarının diğer
ülkelere kıyasla düşük seviyesi, küresel finansal krizin Türkiye’yi göreceli olarak daha az
etkilemesinde önemli bir rol oynamıştır.
Kredilerin GSYİH’ye Oranı* Toplam Hanehalkı Yükümlülüğünün
(2008, yüzde) GSYİH’ye Oranı (2008, yüzde)
300 90
80
250
70
200 60
50
150
40
100 30
20
50
10
0 0
ÇekCumhuriyeti
İsveç
Portekiz
Romanya
Macaristan
İtalya
EU27
İngiltere
Almanya
Hollanda
Lüksemburg
İrlanda
İspanya
Türkiye 08
Türkiye 09
Slovakya
Slovenya
Polonya
Litvanya
Bulgaristan
Belçika
Letonya
Yunanistan
Avusturya
Fransa
Estonya
Finlandiya
Çek Cum.
Danimarka
Romanya
Türkiye 08
Türkiye 09
Portekiz
Polonya
Slovakya
Macaristan
Finlandiya
İtalya
Belçika
Fransa
İspanya
Hollanda
İrlanda
İngiltere
İsveç
Bulgaristan
Slovenya
Almanya
AB 27 Ort.
Yunanistan
Avusturya
*Türkiye kredi verisine, AB verilerine paralel olarak takipteki alacaklar ve finansal Kaynak: ECB, TÜİK, TCMB
kiralama alacakları da dahil edilmiştir.
Kaynak: Eurostat, ECB, BDDK,TCMB
16
17. Küresel Kriz ve Uygulanan Kur Rejimi
Dalgalı kur rejimi, küresel sermaye akımlarının yüksek oynaklık gösterdiği durumlarda
ekonominin aşırı tepki vermesini önleyen bir emniyet mekanizması görevi görmektedir.
Nitekim dalgalı kur rejimi uygulayan ülkelerde büyüme ve enflasyon hızları gerek kriz
öncesi dönemde, gerek kriz sırasında daha istikrarlı bir seyir izlemiştir.
Uygulanan Kur Rejimine Göre Ülke Grupları ve Uygulanan Kur Rejimine Göre Ülke Grupları ve
Büyüme Hızları* (2007 1.Ç - 2010 1.Ç, yıllık yüzde) Enflasyon Oranları (Ocak 2005 – Mayıs 2010, yıllık yüzde)
12 16
14 Sabit Kur Uygulayan Ülkeler
8
Dalgalı Kur Uygulayan Ülkeler
12
4
10
0
8
-4 6
Sabit Kur Uygulayanlar Ülkeler
-8 4
Dalgalı Kur Uygulayanlar Ülkeler
2
-12
I II III IV I II III IV I II III IV I
0
2007 2008 2009 2010 2005 2006 2007 2008 2009 2010
* Medyan Kaynak: Bloomerg, IMF, TÜİK, TCMB
Kaynak: Bloomerg, IMF, TÜİK, TCMB
17
18. Küresel Kriz ve Uygulanan Kur Rejimi
İçinde bulunduğumuz küresel kriz sırasında sabit kur rejimi uygulayan ülkeler, dalgalı kur
rejimi uygulayan ülkelere kıyasla daha derin bir iktisadi daralma yaşamışlardır.
Uygulanan Kur Rejimi ve Birikimli Büyüme Hızları
(2008 4.Ç – 2010 1.Ç, yüzde)
Letonya
Estonya
Litvanya
İzlanda Sabit Kur Rejimi
Rusya
Romanya uygulayan ülkeler koyu
Macaristan
Danimarka renk ile işaretlenmiştir.
İsveç
İngiltere
Bulgaristan
Norveç
Türkiye
Çek Cum.
Türkiye
Slovakya
Japonya
Hong Kong
Çin
İsviçre
Güney
ABD
Kanada
Tayland
Meksika
Kore
Dalgalı Kur Rejimi
Kolombiya
İsrail
uygulayan ülkeler açık
Brezilya
Polonya
renk ile işaretlenmiştir.
Peru
Endonezya
-15 -10 -5 0 5
Kaynak: IMF, TÜİK, TCMB
18
19. Türkiye’de Finansal İstikrar
Tarihsel olarak oynaklığı en yüksek ve küresel risk iştahına en duyarlı para birimlerinden
biri olan Türk lirasının küresel kriz boyunca sergilediği göreli istikrarlı seyir, 2010 yılının
ilk yarısında da devam etmiştir.
Döviz Kuru Sepeti ve EMBI+ Türkiye Seçilmiş Ülkelerin Kur Oynaklığı*
(Haziran 2007 – Temmuz 2010) (Ocak 2006 – Temmuz 2010)
2.2 1600 0.04
2.1 TL / Kur Sepeti (0,5 Euro+0,5 ABD doları)
1400 Gelişmekte olan ülkelerde
2.0
kur oynaklığı aralığı
1.9 1200 0.03
1.8
1000
1.7
Türkiye
1.6 800 0.02
1.5
600
1.4
1.3 400 0.01
1.2 EMBI+ Türkiye 200
1.1 (sağ eksen)
1.0 0 0.00
01-06
04-06
07-06
10-06
01-07
04-07
07-07
10-07
01-08
04-08
07-08
10-08
01-09
04-09
07-09
10-09
01-10
04-10
06-07
08-07
10-07
12-07
02-08
04-08
06-08
08-08
10-08
12-08
02-09
04-09
06-09
08-09
10-09
12-09
02-10
04-10
06-10
Kaynak: Bloomberg, TCMB *ABD Dolarına karşı 50 Günlük standart sapma; Brezilya, Şili, Çek Cum., Macaristan,
Meksika, Yeni Zelanda, Polonya, G. Afrika, G. Kore (en yüksek ve en düşük değerler)
Kaynak: Bloomberg, TCMB
19
