Sustainable Agriculture and food security

1. ‫با ثباته کرهنه او د خواړیزه امنیت ‪Sustainable Agriculture and food security‬‬
‫مؤلف او ژباړن : سید محمد نعیم خالد - ۹ جوالی ۲۰۱۲‬
‫۱ - معرفی‬
‫کرهنه د پرمختګ یو اساسی وسیله ده چی د هغه په مرسته د زرنۍ د انکشافی موخو یا ‪ MDG‬د الس ته راوړلو لپاره‬
‫ډیره اړینه ښکاری او د نړیوالو تخمیونوو له مخی ویل کیږی چی باید تر ۲۰۱۲ کال پوری لوږه او فقر چی په ټولیز‬
‫ډول ورته خواړیزه نا امنی یا ‪ Food Insecurity‬وایی، نیمایی ته راکمولی شی (۰). په افغانستان کی کابو ۲۵‬
‫سلنه وکړی په ګرهنه بوخت دی. په ټولیز ډول سره افغانستان یو غرنۍ هیواد دی او کابو ۱،۲۰ سلنه خاوره یی د‬
‫کرهنی وړ بلل کیږی (۶). طبیعی زیرمی لکه اوبه ، ځنګلونه ، حیات وحش ، خاوره او داسی نور د مختلفو عواملو له‬
‫امله پداسی ډول سره په مصرف رسیږی چی بیا راتګ نلری. بزګر تولید کوی او مصرف کوونکی تولیدی توکی په‬
‫مصرف رسوی. تر ننه پوری په هیواد کی د باثباته تولید تیوری هم شتون نلری. نو ددی لپاره چی یو عمومی لیدلور د‬
‫باثباته کرهنی او خواړیزه امنیت په هکله تیار کړم، دا مقاله د باثباته رغونی ، باثباته کرهنی او دهغوی مثبت تاثیرات په‬
‫خواړیزه امنیت باندی په نړیواله کچه تر ځیړنی الندی نیسم.‬
‫۲ - باثباته کرهنه یعنی څه؟‬
‫باثباته کرهنه د کرنی هغه عملیات دی چی د ایکولوژۍ قوانین د تولید لپاره تر استفادی الندی نسی او ایکولوژی هغه علم‬
‫چی د ژوندیو موجوداتو اړیکی د هغوی د چاپیریال سره مطالعه او ترځیړنی الندی نیسی. نو باثباته کرهنه د نباتاتو او‬
‫حیواناتو د تولید د تلفیقی سیستمونو څخه عبارت دی چی د یوی خاصی ساحی لپاره تر پام الندی نیول کیږی او د اوږد‬
‫مهال لپاره دوام مومی او الندی بین البینی اړیکی مشبوع کوی:‬
‫۰ - د انسان لپاره د خوړو او فایبرونو تهیه د اوږد مهال لپاره‬
‫۲ - د چاپیریالی کیفیت او طبیعی زیرمو چی د کرهنیز اقتصاد بنسټ تشکیلوی ، زیاتول.‬
‫۱ - د نه نوی کیدونکو منابعو مؤثره استفاده او په کرونده کی د موجودو منابعو تلفیق کول د مناسبو بیولوژیکی دورانونو‬
‫سره.‬
‫۴ - د کروندی د اقتصادی موجودیت حفظ کول‬
‫۲ - د کروندګر او د ټولنی د ژوند دسطحی لوړول‬
‫نو د پورته تعریف او د هغه د مشخصاتو څخه داسی په ګوته کیږی چی باثباته کرهنه د خوړو د تولید هغه الره ده چی د‬
‫انسانی او حیوانی مصرف په موخه کومی خاصی روغتیایی ستونزی منځ ته رانه ولی ، چاپیریال متضرره نکړی ، په‬
‫کرونده کی کارکوونکی په اوږد مهال کی د هغه څخه زیانمن نشی، دحیواناتو حقوق په پام کی ونیول شی، د بزګرانو‬
‫لپآره مناسب معاش یا مزد ورکړل شی، او د کلیوالی ژوند او نورو ټولنو د پرمختګ المل شی.‬
‫۳ - د باثباته کرهنی د راتګ عوامل او د هغه اړین توب‬
‫په کال ۱۹۹۰ کی د لمړی ځل لپاره د یو لیکونکی لخوا چی نیکانور پرالس نومیده، وروسته د ډیرو خبرو اترو،‬
‫کنفراسونو ،عملی کار او تجربی د ترالسه کولو وروسته د باثباته کرهنی کلمه منځ ته راوړله. دی دوو کسانو د باثباته‬
‫کرهنی نړیواله متفق سازمان یا ‪ IISA‬تهداب کیښود. او دوی د خپل کار په ترځ کی د باثباته کرهنی ۵ اصلونه وړاندی‬
‫کړل چی نن ورځ په نړیواله کچه د قبول وړ دی. د باثباته کرهنی سازمان چی د ۱۱۱ نورو سازمانونو څخه جوړ شوی‬
‫دی ، د دی خلکو د وړاندی شویو ټکو څخه استفاده کوی. دا اساسات په الندی ډول دی(۲):‬
‫۰ - د ایکورلوژیکی اړخه سالم توب: یعنی د آفت مړ کوونکو په ځای نن ورځ د ایکولوژیکی مدیریت څخه استفاده کول.‬
‫یا د خاوری ښه کیدو په خاطر د خاوری د حاصلخیزۍ مدیریت ، د پولی کلچر رواجول چی د ژوندۍ تنوع یا‬
‫بایوډایورستی د زیاتیدو عامل کیږی. د داسی مقاومو سپیشزونو منځ ته راوړل چی د چاپیریال سره توافق وکړلی شی. د‬
‫قراردادی یا کتله یی او یا هم په لوړه کچه دیو حیوان یا نبات تولید څخه ډډه کول او د هغه په ځای په مناسب ډول د‬
‫مختلفو حیواناتو د حقوقو په پام کی نیولو سره دهغه روزل او داسی نور د ایکولوژیکی سالم توب په نوم سره یادیږی.‬
‫۲ - ټولیز اقتصاد: که چیری اقتصاد په پام کی ونه نیول شی نو تولیدی کارونه به په ټپه ودریږی. نو ددی له امله د تولید‬
‫څخه مخکی او وروسته اود هغه په جریان کی باثباته کرهنه د اقتصادی موضوعاتو لکه نرخ، عرضه او تقاضا، پورونه‬
‫او داسی نور باید په پام کی ونیول شی او د هغوی سالم مدیریت تر سره شی.‬

2. ‫۱ - په ټولنه کی مساوات : د بزګر ، کور او ټولنی تر منځ باید مساوات موجود وی. کله چی بزګر تولید کوی د هغه څخه‬
‫مستفید شولی شی، ټولنه د هغه څخه مسفیده شی او په مقابل کی د بزګر د امرار لپاره او د هغه د تولیدی کار لپاره مرسته‬
‫وکړی چی پدی ډول سره دواړه په عین وخت د یو د بل څخه مستفید کیږی او په همدی ډول د باثباتۍ عامل کیږی.‬
‫۴ - د کلتوری اړخه مناسبتوب: کرهنه د کلتورونو د انتقال یوه منبع بلل کیږی. ضمنا په کرهنه کی داسی فعالیتونه تر‬
‫سره شی چی د ټولنی د نورمونو او کړونو خالف نه وی. د مثال په ډول د حیواناتو داسی نسل ګیری چی سپرمنو د‬
‫مختلفو حیواناتو چی عین سپیشیز نه وی سره یوځای کیږی او نوی حیوان تری منځ ته راځی چی د اخالقی اړخه نا‬
‫مناسب بلل کیږی.‬
‫۲ - هالسټیک ساینس: ساینس باوجود ددی چی نن ورځ خاصی ګټی لری او د بزګرانو سره ډیره مرسته کوی مګر کله‬
‫چی د دوی د نبات یا حیوان د بدن څخه غیر معقوله استفاده کوی نو د طبیعت په اساس او ساختمان کی د تغیر سبب‬
‫کیږی چی د باثباته کرهنی له نظره مناسب نه دی نو ددی له کبله باید هالسټیک ساینس چی عمومی شیان په نظر کی‬
‫نیسی ، په کار باندی واچول شی.‬
‫۶ - مناسبه تکنالوژی: ددی په خاطر چی د بزګز او طبیعت تر منځ اړیکه په مستقیم ډول سره د تکنالوژۍ له الری‬
‫صورت نیسی نو تکنالوژی باید مناسب جوړښت ولری او د ژوندیو موجوداتو د له منځه وړلو عامل نشی.‬
‫۵ - د انسانی منابعو انکشاف: ټول خلک د انکشاف او ودی حق لری. د هری ټولنی غړی د هغه ټولنی د ودی او‬
‫پرمختګ مسؤل بلل کیږی . د باثباته کرهنی موخه همدا ده چی کله یو څوک په یوه ټولنه کرهنیز محصول وړاندی کوی‬
‫د هغه ترځنګ باید د خپلو کارکوونکو یا مزدوران مکرر پرمختګ هم په پام کی ونیسی. هغوی ته باید کورسونه ، درسی‬
‫منابع او ځینی وخت د نژدی ښونځی دشتون په صورت هغوی ته اجازه ورکړل شی چی خپلی زده کړی وکړی.‬
‫د امریکی په متحده ایاالتو کی د باثباته کرهنه مفهموم د کروندی په قانون کی په ۱۹۹۰ کالی کی ځای په ځای شوله.‬
‫پدی نژدی وختونو کی د خوراکی توکو د مصرف کوونکو د غوښتنی په بنسټ د باثباته کرهنیزو تولیداتو لپاره ډیره‬
‫تقاضا محسوس کیږی او یو تعداد سازمانونه لکه د خوړو اتحادیه او محفوظ حاصالت ( ‪Food Alliance and‬‬
‫‪ ) Protected Harvest‬دا مهال یو تعداد قابل د اندازی معیاریونه او ځینی تولیدی سندونه د بزګرانو او کروندګرو لپاره‬
‫ورکوی او د هغوی د کروندی د باثباتو تولیداتو په موخه تصدیقوی.‬
‫منبع : ‪)۲( cadi philiphine‬‬

3. ‫باثباته کرهنه په عمومی شکل سره د ژوند یوه مناسبه الره ده او ډیر قانونی بڼه نشو ورکولی. د هر قدم په اخستلو سره‬
‫موږ د یو بزکر په توګه ځان ، کورنۍ، ټولنی او چاپیریال ته ګټه رسوو.‬
‫کرهنه یو مهم سکتور دی او ځینی مهم ټکی او حقیقوتنه چی د هغه د مهم توب څخه داللت کوی د ملل متحد د اوسنی‬
‫مشر له ګفتار څخه چی په ۲۰۱۲ کال کی په برازیل کی ترسره شوی ده ، په الندی ډول دی (۹):‬
‫۰ - کرهنه هغه سکتور دی چی په نړۍ کی تروټولو دیر نفر پکښی استخدام شوی دی. او د نړۍ ۱۴ سلنی خلکو ته‬
‫حیوانات او د هغه محصوالت تهیه کوی. نو ددی په بنسټ تر ټولو لوی د کلیوال ژوند د عایداتی منبع په توګه پیژندل‬
‫شوی دی.‬
‫۲ - په نړۍ کی کابو ۱۱۲ میلیونه کوچنی کروندی وجود لری چی د نړۍ پرمختللو هیوادونو کی د ۱۹ سلو خلکو لپاره‬
‫خواړه تهیه کوی.‬
‫۱ - د ۱۱۹۰ کال راپدی خوا تقریبا ۱۵ سلنه ژوندۍ تنوع له منځ تللی ده.‬
‫همداشان بانکی مون د صفر لوږی یا ‪ zero hunger‬لپاره ۲ مهم بنسټونه په الندی ډول اعالن کړی دی (۹):‬
‫1. ۱۱۰ فیصده الس رسی خوړو د کال په اوږدو کی‬
‫2. د دوو کلنو څخه اطفال باید هیځ قدسوزي ونلر ، حامله ښځی او اطفال یی باید سؤتغذی نه وی.‬
‫3. ټول خواړیزه سیستمونه باثباته دی‬
‫4. په کوچنیو فارمونو کی په خاصه توګه ښځی باید ۱۱۰ فیصدی وده وکړی.‬
‫5. خواړه باید هیځ بیځایه ضایع نشی او کوم اضافی توکی چی دخوړو د مصرف څخه وروسته پاتی کیږی باید‬
‫بیرته سیستم ته وارد شی او مسؤل مصرف باید په پام کی ونیول شی.‬
‫۴ - د باثباته کرهنی مشخصات‬
‫د ځان ساتنه د چاپیریال ساتنه: ددی مفهوم دادی چی کوم شیان چی د چاپیریال څخه اخستل کیږی هغه باید بیرته‬
‫چاپیریال ته انتقال شی. لکه خاوره ، اوبه ، هوا چی د راتلونکو نسلونو لپآره پاتی کیدای شی. او کوم اضافه توکی چی په‬
‫کرونده کی پاتی کیږی د کروندی په ایکوسیستم کی ځای په ځای کیږی او د چاپیریالی کثافت په توګه نه شمیرل کیږی.‬
‫ددی ترځنګ د ترانسپورت د مایلونو کمول د باثباته کرهنی یو بنسټیز رکن بلل کیږی او د فوسیلی تیلو د کم مصرف او د‬
‫محلی منابعو د مصرف توجیه کول دی.‬
‫ژوندۍ تنوع یا بایوډایورسیټی: کروند ګران او بزګران په خپلو کروندو کی بیالبیل حیوانات او نباتات تربیه کوی او په‬
‫کرونده کی د هغوی د مناسب تناوبی مدیریت د خاوری د تقویی او نباتی او حیوانی ناروغیو او آفتونو د مخنیوی او‬
‫مدیریت په موخه تر سره کوی. د کیمیاوی سرو او دارو ګانو څخه ډیره معمولی یا هیځ استفاده صورت نکیږی.‬
‫د حیواناتو رفاه: حیوانات د انسان په ځیر حقونه لری او د انسانی حقونو په ځیر د هغه سره چلند وشی. هغوی ته باید‬
‫اجازه ورکړل شی چی ټول خپل طبیعی او جنتیکی عادات وساتی او خپلو نسلونو ته یی انتقال کړی. دا عادات عبارت‬
‫دی له ځرودلو، د مورو پالر د مشخصاتو انتقال یعنی عین سپیشزلرونکی باید وی، د مرغانو آزاده تغذیه یا ‪pecking‬‬
‫او د طبیعی مناسبی ځیری یا حیوانی غذا تهیه دهغه د اړوند سپیشز لپاره ، د هغوی د اساسی حقوقو د ډلی څخه راځی.‬
‫عالوتا د کار کولو په وخت کی حیوان باید تر ډیر فشار الندی رانشی، مخکی له ذبح څخه تحدید نشی او په هر ډول چی‬
‫وی د هغوی د افسردګۍ څخه باید مخنیوی وشی.‬
‫اقتصادی پرمختګ: برګرانو ته باید په مناسبه اندازه معاش ورکړل شی او یا یو مناسب عاید د خپلی کروندی څخه ولری‬
‫چی د دولت بالعوضه پورنو او مرسته ته اړ نه وی. باثباته بزګران او کروند ګران د باثباته او پرمخ تللو کلیوالو ټولنو د‬
‫منځ ته راتګ عامل کیږی.‬
‫په ټولنیز ډول سره مناسب توب: کله چی تولید صورت نیسی نو هغه باید یوازی د ښارونو د خلکو د هوساینی سبب‬
‫ونګرځی. هغه باید ددی عامل شی چی په کرونده کی مزدوران، بزرګران او ګروندګران په یو مناسب، محفوظ او سالم‬
‫چاپیریال کی د خپل تولید له برکته ښه ژوند وکړی. د هغوی کورنۍ او د کورنۍ غړی وکولی شی چی ښونځۍ ته الړ‬
‫شی، په کافی اندازه خوړو ته الس رسۍ ولری ، د څښاک وړ اوبو ته الس راسۍ ولری او په ټولنیز ډول سره هغوی‬
‫محفوظ وی. کوم کرهنیز توکی چی تولیدوی د ټولنی د فاسدلو عامل نشی یعنی نشه ای توکی لکه چرس ، کوکنار او یا د‬
‫نشه ای مشروباتو د تولید عامل نشی.‬

4. ‫۵ - د باثباتی کرهنی عملیات او د هغه اغیزی په خواړیز امنیت‬
‫باثباته کرهنه مو مخکی تعریف کړه او دهغه اړیکی او اغیزی په خواړیزه امنیت یا ‪ food security‬باندی باید لمړی‬
‫د خواړیز امنیت په مفهوم باندی رڼا واچول شی. د خوړو او کرهنی نړیوال سازمان خواړیز امنیت په کال 6991 کی د‬
‫یوی غونډی په ترځ کی چی د خوړو په باره کی جوړه شوی وه ، داسی تعریف کړ: خواړیزه امنیت هغه وخت شتون‬
‫لری چی چی ټول خلک ، په ټول وختونو کی په کافی اندازه مناسبو ، صحی او غیر مضره خوړو ته په اقتصادی او‬
‫فزیکی ډولسره الس رسۍ ولری او د هغوی ضرورتونه رفع کړی(۵). کله چی د باثباته تولید له تعریف څځه د لږ‬
‫کیمیاویسرو او دارو د استعمال څخه یادونه وشوه د هغی موخه همدا وه چی چی خواړه باید محفوظ وی او په نهایی‬
‫تولید په ډیر کم مقدار اویا هیځ کیمیاوی مضر مواد مترسب نه وی. د حیواناتو د رفاه څخه مو هم یادونه کړی وه، کله‬
‫چی حیوان باندی ډیر ظلم وشی نو هغه د ښه غذایی موادو د تولید وړتیا نلری، ډیر زر د بکتریا، فنګسونو، ویروسونو او‬
‫نورو پرازیتونو تر حملی الندی راځی. عالتا د هغه غوښه چی حیوان ډیر تر فشار الندی راشی زر فاسدیږی او د انسان‬
‫د استعمال څخه وزی. نو ددی په خاطر چی په مفصل ډول سره پدی د باثباته کرهنی او خواړیز امنیت په مطلب باندی‬
‫وپوهیږو نو الندی عنوانونه تر ځیړنی الندی نیسو:‬
‫کروندګرې او طبیعی زیرمې: باثباتی یا ‪ sustainability‬د کرهنی لپاره د یو ایکوسیستمی میتود په توګه پیژندل شوی‬
‫ده. هغه عملیات چی خاوره د اوږد مهال لپاره متضرره کوی عبارت دی له اعظمی یویی کولو یا ‪Excessive‬‬
‫‪tillage‬چی د خاوری د تخریب عامل کیږی او دوهم عامل یی اوبه لګول پرته د زهګښی د سیستمونو د جوړولو یا‬
‫انکشاف څخه چی د خاوری د مالګین کیدو یا هرزه بوټو دزیاتیدو عامل کیږی. کله چی هرزه بوټی زیات شی نو اصلی‬
‫کرهنیز نبات د انقراض سبب کیږی او د حاصل ټولوو په وخت یوازی هرزه بوټی د لید وړ وی چی دا حالت بزګر په‬
‫مستقیم ډول سره او ټولنه په غیر مستقیم ډول سره متاثره کوی. څلور ډیر مهم عوامل لکه هوا، خاوره ، اوبه او لمر د‬
‫هغو عواملو د ډلی څخه راځی چی د یوی کروندی د تولید لپاره ډیر اړین بلل کیږی او د دوی د ډلی څخه اوبه ، خاوره‬
‫او هوا چی د انسان په واسطه متضرره کیږی د بیا جوړیدو او سمون امکان هم لری. دا سمون د وخت، مالی منابعو او‬
‫انسانی منابعو لپاره اړتیا لری.‬
‫مګر باید په پام کی ونیسو چی پرته د خاوری د بیا جوړید، ښه کولو او تقویی څخه هغه ټول مهم عناصر چی په خاوره‬
‫کی د نبات د ودی لپاره موجود دی، د خالصیدو المل کیږی چی په پایله کی نبات ډیر او باکیفیته حاصل نه ورکوی. د‬
‫خاوری بیا ژوندی کول موږ د نه نوی کیدونکو منابعو د کم استعمال او د طبیعی زیاتو ا نه خالصیدونکو منابعو لکه‬
‫طبیعی یا اتموسفیریک نایتروجن چی‬
‫ورڅخه مصنوعیسری جوړیږی ، استعمال شی. د نایتروجن نوری نه خالصیدونکی منابع په الندی ډول دی:‬
‫۰ - د حیواناتو ،انسانانو او نباتاتو پاتی شونی او مدفوع استعمال کول‬
‫۲- د حبوباتو او علوفه وو کښت چی د سیمبایوزیس د عملیی په ترځ کی نایتروجن نصبوونکی بکترا یا ‪ rhizobia‬د‬
‫نایتروجن د تولید او د نبات د ریښو کی د غوټو د تولید او د خاوری دغنی کیدو عامل کیږی.‬
‫۱ - په صنعتی ډول سره د نایتروجن تولید د ‪ Haber‬د پروسی په تځ کی چی په طبیعی ډول سره هایدروجن څخه‬
‫استفاده کوی. او یا د ابو د ایلکتروالیزیس څخه د هایدرجن تولید مګر بریښنا ته اړیتا لری چی په خواشینۍ سره په هیواد‬
‫کی دا ستونزه شتون لری.‬
‫۴ - د جنتکی انجینری په مرسته د غیر حبوباتی نباتاتو تربیه کول چی غیر د میکروبی سیمبایوزیس عملیه تر سره کوی‬
‫او د نایتروجن د نصب عامل کیږی.‬
‫نو په خالصه ډول سره ویلی شو چی ښه خاوره د ښه حاصل سبب کیږی او ښه حاصل د ټولنی د احتیاجاتو د مرفوع‬
‫کولو سبب کیږی.‬
‫اوبه : په ځینی ځایونو کی په کافی اندازه بارانونه کیږی او د کښت او تولید لپاره بس بلل کیږی مګر په ډیر ځایونو کی‬
‫د اوبو لګولو اړیتا محسوبیږی. د اوبو لګلولو سیستمونه باید ښه سمون او مدیریت لرونکی وی او د خاوری د تخریب او‬
‫مالګین کید عامل نشی. ضمنا اوبه باید په اغظمی توګه سره استفاده نشی څکه پدی صورت کی اوبه هم یو نه نوی‬
‫کیدونکی منبع حیثیت غوره کوی. د باثباته اوبو لګولو په موخه نن ورځ د اوبو داسی سیستمونه نه رایج شوی دی چی د‬
‫اوبو د کم مصرف سبب کیږی لکه د څاڅکی اوبه لګولو سیستم یا ‪ drip irrigation‬چی د نبات لپاره په منظم ډول سره‬
‫په کافی اندازه مناسب رطوبت تهیه کوی او ډیرو ابو د مصرف څخه مخنیوی کوی. دا میتود په اوایلو کی لوړ مصرف‬
‫لری مګر په اوږد مهال کی د لوړو حاصالتو ، خاوری د نه تخریب او د خاوری د مالګین کیدو څخه مخنیوی کوی.‬

5. ‫په ټولو ځایونوکی اوبه نه پیدا کیږی نو د اوبو لپاره باید موقتی بندونه جوړ شی او د که چیری ممکن وی په هره منتطقه‬
‫کی د اوبو تم ځایونه‬
‫یا ‪ cachment‬جوړ شی چی نبات وکولی شی د هغه اوبو څخه خپل ژوند ته دوام ورکړی او د خاوړی د تخریب څخه د‬
‫باران د راوانو اوبو یا ‪ run off‬او باد په مرسته منځ ته راځی، مخنیوی وکړی.‬
‫د وچکالۍ په مقابل کی د مقاومو نباتاتو کرل هم یوه الره ده چی د باثباتۍ خواته مو رهنمایی کوی. او داسی نباتات باید‬
‫وکرل شی چی لږ د تبخیر اندازه ولری.‬
‫بله مهمه خبره د اوبو محفوظیت د تولید لپاره دی . اوبه چی کله د کرهنی په موخه انتخابیږی نو هغه باید د کیمیاوی او‬
‫بیولوژیکی خطرونو څخه مصؤنی وی. اوبه باید مخکی له کرودندی ته د معرفۍ څخه د هغه د استعمال لپاره سالم توب‬
‫یا ‪ potability‬وکتل شی. په ډیره اندازه درانه عناصر ونلری ، مالګینی یا اسیدی نه وی او د یوی پاکی او محفوظی‬
‫منبع لرونکی وی یعنی کوم بیولوژیکی ناروغی زیږونکو عواملو باندی ملوثی شوی نه وی. ددی رکن په کی نیولو سره‬
‫د خواړیز امنیت یوه فقره چی محفوظ خواړه دی هم په ځای کیږی او ضمنا د نبات صحت هم د پام څخه نه غورځول‬
‫کیږی.‬
‫خاوره : د خاوری تخریب نن ورځ یوه ستونزه بلل کیږی. داسی تخمینونه وجود لری چی په جنوبی افریقا کی هر کال‬
‫کابو په میلیونونو ټنه خاوره تخریب کیږی. ځینی متخصصین وایی چی د خاوری د تخریب له کبله د تیرو ۱۱ څخه ۱۲‬
‫کلنو په ترځ کی، تولید کابو نیمایی ته را رسیدلی دی. د خاوری تخریب نه یوازی په افریقا بلکه په ټوله نړۍ کی شتون‬
‫لری او د نن ورځی صنعتی کروند ګرۍ له کبله خاوره په ډیره ستره کچه سره متأثره کیږی چی د ډیر تولید او متواتر‬
‫تولید وړتیا یی له السه ورکړی او یی ورکوی. چی د خوړو د نه تولید او یا کم تولید عامل بلل کیږی. ځینی تخنکونه چی‬
‫د خاوری د تخریب څخه مخنیوی کوی په الندی ډول دی:‬
‫۰ - د خاوری په سطح د نباتاتو زیاتول چی د باران د اوبو د تخریب څخه مخنیوی وکړی‬
‫۲- د کیمیاوی سرو د استعمال څخه مخنیوی کول او د هغه په ځای د کمپوست او یا نباتی سرو استعمالول‬
‫۱ - د نبات څخه پاتی شونی او نور اورګانیک موادو تلقیح کول په خاوره کی‬
‫۴ - د باد نیوونکو یا ‪ windbreak‬کرل او ایجادول چی د باد په واسطه دخاوری د تخریب مخنیوی وکړی.‬
‫۲ - د خطونو په واسطه د نباتاتو کرل‬
‫۶ - د زیاتی یویی څخه مخنیوی کول‬
‫اقتصاد : ټولنیز او اقتصادی اړخ هم ډیر مهم رول لری. نن ورځ عالوه ددی چی موږ د ښه تولید، مکرر تولید غوښتنه‬
‫کوو باید اقتصادی او ټولنیز اړخونه یی هم په پام کی ونیسو. کروندی په معمولی ډول سره د مارکیټ یا د پلور د ځای‬
‫څخه لری موقعیت لری چی کرهنیر محصول انتقال هغه د لوړو اقتصادی مصارفو سبب کیږی او په ضمن د ډیر اوږد‬
‫ترانسپورتی څنځیز له کبله د زیات کاربن دای اکساید د تولید سبب کیږی چی چاپیریالی خیرن توب یا کثافت منځ ته‬
‫راوړی او ټولنه متضرره کوی. نو ددی لپاره دا ځنځیر لنډ شی نو تولید باید مارکیټ ته نژدی صورت ونیسی او یا هم‬
‫دوهمی نه خرځوونکی مارکیتونه ایجاد شی چی د نهایی مارکیت او تولیدونکی تر منځ د یو وصلوونکی په توګه دنده تر‬
‫سره کړی. چی د زیاتو اوږدو او مکررو ترانسپورتی انتقاالتو د کمښت سبب کیږی. او یا په ساده ډول سره د هغه ځای‬
‫تولید د هغه ځای د خلکو په واسطه باید په مصرف ورسیږی چی د لږ چآپیریالی ستونزو د تولید سبب کیږی.‬
‫نو پدی ډول سره د منطقی محصول د منطقی د خلکو لپاره د خواړیزه امنیت سبب هم کیږی معنی دا چی خواړه د تولید د‬
‫ځای څخه فرار نه کوی. او د ترانسپورت په جریان کی د خرابیدو چی یو اقتصادی ضایعه ده ، هم مخنیوی کیږی.‬
‫۶ - با ثباته کرهنه د خواړیزه امنیت لپاره څه کولی شی؟‬
‫ددی پوښتنی ساده ځواب دادی چی په ثباته کرهنه د هیواد او حتی د نړۍ د وګړو د لوږی د کمښت ، اقتصادی پرمختګ‬
‫او ټولنیزی رفاه سبب کیږی. کرهنه د نورو سکتورونو سره په څنګ کی کار کوی او د یو سریع ودی، د فقر د کمښت،‬
‫او چاپیریالی باثباتۍ عامل کیږی. کرهنه د با ثباتی په برخه کی په مختلفو الرو سره مرسته کولی شی، د بیلګی په توګه د‬
‫اقتصادی فعالیتونه منځ ته راوړل، د بدیل معیشت لپاره د فعالیتونو منځ ته راوړل او د چاپیریالی خدماتو وړاندی کول یی‬
‫، ښه مثالونه دی. عالوه ددی په مختلفو هیوادونو کی کرهنیز فعالیتونه ډیر تفاوت لری چی ددی توپیرونو په اساس‬
‫هیوادونه د نړیوال بانک د ۹۱۱۲ کال په انکشافی راپور کی ، په دری ډوله ویشل شوی دی(۰):‬

6. ‫۱ - کرهنیز هیوادونه : پدی هیوادونو کی کرهنه د ودی بنسټیزه منبع بلل کیږی او د هیواد ۲۱ سلنه ملی نا خالص عاید‬
‫جوړوی او تقریبا ۱۵ سلنه غریب خلک په کلیو او باڼدو کی اوسیږی . پدی هیوادونو کی ۵۰۴ میلیونه کلیوال خلک‬
‫اوسیږی چی اکثرا په افریقا کی دی. د دی بانک د راپور له مخی ۲۹ سلنه خلک په کرهنیزو هیوادونو کی اوسیږی. نو‬
‫که چیری کرهنه باثبات حالت ته وانړول شی نو ددی ډول خلکو تغذیه د اوږد مهال لپاره ډیره ستونزمنه ده او شدید ،‬
‫مزمن فقر او بی وزلۍ عامل کیږی.‬
‫۲ - انتقالیدونکی هیوادنه: دا هغه هیوادونه دی چی نن ورځ نور په کرهنه ډیره اکتفا نه کوی او کرهنه د دی هیوادونو د‬
‫اقتصادی ودی مهمه منبع نه بلل کیږی. پدی هیوادونو کی کرهنه د ملی ناخالص عاید ۵ سلنه برخه جوړوی مګر فقر د‬
‫تیر په ځیر ۲۹ سلنه په کلیو کی ده. دا هیوادنه عبارت دی له چین، هند، اندونیزیا ، مراکش او رومانیا چی ۲،۲ بیلیونه‬
‫کلیوال اوسیدونکی دی. پدی ډله کی ۹۹ سلنه په جنوب آسیا ، ۶۹ سلنه په شرقی آسیا او پاسفیک هیوادنو کی او ۲۹ سلنه‬
‫خلک په منځنی شرقی هیوادنو او شمالی افریقا کی دی. پدی هیوادونو کی د ستر نفوس او بی ثباته کرهنیزو او یا د کر‬
‫څځه الس اخستنی له کبله د غذایی نا امنۍ سبب شوی دی. ضمننا پدی هیوادونو کی کرهنه ډیره میکانیزه شوی ده، او‬
‫قراردادی ډول ډیر هغه محصوالت تولیدیږی چی لویو شرکتونو هغه مخکی له تولید څخه اخستی وی نو ددی له کبله‬
‫مهم او اساسی نباتات او حیوانات نه تولیدیږی او په کلیوالی ډول سره د خواړیزه نا امنۍعامل کیږی.‬
‫۳ - ښاری هیوادونه یا اربنایزد هیوادونه: دا هغه هیوادونه دی چی کرهنه تقریبا ۲ سلنه د هغه د اقتصادی ودی المل‬
‫کیږی او فقر یوازی په ښارونو کی دی. مګر بیا هم ۲۴ سلنه فقر په کلیوالو ساحو کی شتون لری. کرهنیز تجارت، د‬
‫خوړو د پروسس صنعت او خدمات د دی ډول هیوادونو ۰ پر ۱ برخی د هیواد ملی ناخالص عاید جوړوی. پدی ډله کی‬
‫۲۲۲ میلیونه خلک په کلیو کی ژوند کوی. دا هیوادونه د التین امریکا، کارابین کی پراته هیوادونه ، اروپایی او او په‬
‫مرکزی آسیا کی هیوادونه دی. پدی هیوادونو کی د کرهنی د پریښودو په خاطر د کرهنی کلتور له منځه تللی او په‬
‫صنعتی کیدو او یا نورو تولیدی منابعو باندی تمرکز کوی او د هیوادو د خلکو لپاره د خوړو د تمویل په برخه کی مرسته‬
‫کوی. چی دا نوع تمویل معموال د نورو هیوادونو څخه صورت نیسی نو د اوږد ترانسپورت چی چاپیریالی خطرونه لری‬
‫او ضمنا ډیر اقتصادی مصارف هم پری رآځی.‬
‫۷ - د باثباته کرهنی په مقابل کی چلنجونه‬
‫دا چلنجونه به د همغه ۵ اساساته لپاره چی د باثباته کرهنی بنسټونه بلل کیږی، په رڼا کی په الندی ډول سره دی(۲):‬
‫۱ - ایکولوژیکی سالم توب: پدی برخه کی ستراتیژیک چلنجونه عبارت دی له محفوظو آفت مړکوونکی ، کیمیاوی‬
‫سری، د یو نبات کرل، په کیمیاوی موادو معتادو تخمونو ، د خاوری تخریب ، د اوبو قلت ، قراردادی تولید او میتودیک‬
‫مټریالیزم چی ټول طبیعت د یو بیولوژیکی ماشین په توګه استعمالوی.‬
‫۲ - ټولیز اقتصاد: ددی برخی ستراتیژیک چلنجونه عبارت دی له د نړیوال تجارت د سازمان د کرهنی تړون،‬
‫اورګانیک تجارت د محصول په بنسټ پولی کلچر او د جوړښت کموالی هغه لویی ستونزی دی چی پدی برخه‬
‫محسوسیږی.‬
‫۳ - ټولنیز مساوات : عنعنوی سیاسی استثمار او کار کونکو او کروندو نه انکشاف ورکول ددی برخی لویی ستونزی‬
‫دی.‬
‫۴ - کلتوری حساستوب: د کلیوال او بومی پوهی د پام څخه غورځول او د منځه څخه تګ او د لویو کروندو د سیستم‬
‫منځ ته راتګ.‬
‫۵ - هالیسټیک ساینس: اعظمی ماټریالیزم او ډیر ټوټه ټوټه کول .‬
‫۶ - مناسبه تکنالوژی: د ښه تکنالوژیو نه منځ ته راتګ او نه ترویج کیدل او د چاپیریال سره مناسبی تکنالوژۍ کمبود او‬
‫یا نشتون.‬
‫۸ - انسانی منابعو ته انکشاف ورکول: د ژوری باثباتۍ لپاره کار نه کول او د جندر یا جنس په موضوعاتو باندی حاکم‬
‫کیدل لوی ستونزی بلل کیږی.‬

7. ‫۸ - د کلینټن ۷ بنسټونه‬
‫د کلینټن ۵ بنسټونه چی د باثباته کرهنی په موخه یی لکلی او ټولنی ته یی ارایه کړی دی(۴):‬
‫۰ – د کرهنیزی حاصلدهی زیاتول د ښه کیفیت لرونکو تخمونو ، کودونو او اوبه لګولو د وسایلو په مرسته‬
‫۲ – د خصوصی سکتور تحریک کول تر څو د ذخیره خانو ، یخوخونو، د خوړو پروسس ، کلیولپاره سړکونه او‬
‫ترانسپورتی سیستم جوړ کړی.‬
‫۱ - د طبیعی زیرمو حفظ کول تر د څخه راتلونکی نسلونه استفاده وکړال شی.‬
‫۴ – علم ته توسعه ورکول ، په ځیړنی او انکشاف باندی پانګه اچونه او د راتلونکی نبات پوهانو تعداد زیاتول‬
‫۲ – د تجارت د لمنی لویول تر څو کمکی کروند ګر وکولی شی خپل تولیدات وپلورلی شی.‬
‫۶ – د پالیسی د ریفورم حمایت او ښه اداره‬
‫۵ – د ښخو او فامیلونو حمایت کول.‬
‫۹ - مآخذونه‬
‫1. نړیوال بانګ. (۹۱۱۲). کرهنه د پرمختګ لپاره: نړیوال انکشافی راپور ۹۱۱۲. ص ص ۶۹۱‬
‫2. ‪http://www.sarep.ucdavis.edu/sarep/about/def‬‬
‫/‪http://www.sustainabletable.org/intro/whatis‬‬ ‫3.‬
‫2634=‪http://www.isaaa.org/kc/cropbiotechupdate/article/default.asp?ID‬‬ ‫4.‬
‫‪http://www.cadi.ph/sustainable_agriculture.htm‬‬ ‫5.‬
‫‪http://www.nationmaster.com/country/af-afghanistan/agr-agriculture‬‬ ‫6.‬
‫/‪http://www.who.int/trade/glossary/story028/en‬‬ ‫7.‬
‫/‪http://www.un.org/en/sustainablefuture/food.shtml‬‬ ‫8.‬
‫ټول ویباسیایتونه په ۹ د جوالی باندی چک شوی دی.‬