Nota sains : Jirim

1. +
JIRIM
Tingkatan 1 : Bab 3

2. +
JIRIM
n DEFINISI
n Bahan yang mempunyai jisim dan memenuhi ruang.
n KLASIFIKASI BAHAN KEPADA JIRIM DAN BUKAN JIRIM
Jirim Bukan Jirim
Manusia, kucing, pokok,
buku, udara, air, tanah,
batu, minyak, oksigen,
karbon dioksida, asap
Haba, cahaya, vakum,
bunyi, graviti, suhu,
bayang-bayang, masa,
perasaan, fikiran

3. +EKSPERIMEN
n Tujuan
n Menunjukkan bahawa benda
mempunyai jisim dan memenuhi
ruang.
A) Tanah, air dan benda hidup
n Pemerhatian
n Perbincangan
n Tanah, air dan tauge mempunyai isipadu.
n Tanah, air dan tauge mempunyai jisim.
n Kesimpulan
n Tanah, air dan tauge merupakan jirim
kerana mempunyai jisim dan memenuhi
ruang.
B) Udara
n Pemerhatian
n Air tidak memasuki bikar.
n Udara keluar daripada belon X. Belon X
menjadi lebih ringan daripada belon Y.
n Perbincangan
n Air tidak memasuki bikar kerana ruang
di dalam bikar dipenuhi udara. Ini
menunjukkan udara memenuhi ruang.
n Belon X dicucuk menerusi pita selofan
untuk mengelakkan belon itu daripada
meletup menjadi serpihan kecil. Hal ini
adalah untuk memastikan perbandingan
yang adil antara kedua-dua jisim belon.
n Belon X (tanpa udara) lebih ringan
daripada belon Y (dengan udara). Ini
menunjukkan udara mempunyai jisim.
n Kesimpulan
n Udara merupakan jirim kerana udara
mempunyai jisim dan memenuhi ruang.
Sampel Tanah Air Tauge
Isipadu
(cm3)
25.0 30.0 30.0
Jisim (g) 38.2 30.0 21.6

4. + KEADAAN JIRIM
n Jirim terdiri daripada banyak zarah yang halus.
n Zarah-zarah adalah diskrit. Zarah adalah berasingan antara satu sama lain dan terdapat
ruang di antara zarah.
n Zarah-zarah sentiasa bergerak, sama ada bergetar, bergerak ke sana sini atau
berlanggar antara satu sama lain. Ia bergantung kepada keadaan jirim.
n Keadaan jirim: pepejal, cecair dan gas.
Pepejal Cecair Gas
Mempunyai bentuk tetap Mengambil bentuk bekas Mengambil bentuk keseluran bekas
Mempunyai isi padu tetap Mempunyai isi padu tetap Mengisi bekas sepenuhnya
Tidak boleh dimampatkan Tidak boleh dimampatkan Boleh dimampatkan
Tidak mengalir Mengalir dari aras tinggi ke aras
rendah
Mengalir ke semua arah

5. + KEADAAN JIRIM
n Susunan dan pergerakan zarah pepejal, cecair dan gas.
n Pergerakan Brown
n Pergerakan rawak zarah-zarah dalam jirim.
n Berlaku di dalam cecair dan gas. Bergerak dalam bentuk ‘zig-zag’
dalam semua arah.
n Pergerakan Brown tidak berlaku di dalam pepejal. Ini membuktikan
mengapa pepejal tidak boleh mengalir.
n Contoh : Sel asap
n Di bawah mikroskop, zarah asap kelihatan sebagai titik cahaya
yang sentiasa bergerak secara rawak (zig-zag).
n Zarah asap sentiasa berlanggar dan sentiasa bergerak secara
rawak.
Pepejal Cecair Gas
Keadaan zarah
Susunan zarah Tersusun rapat, ruang yang
amat kecil antara zarah
Tidak tersusun, lebih
banyak ruang antara zarah
Zarah amat jauh antara satu
sama lain, ruang yang
banyak antara zarah
Pergerakan zarah Bergetar pada kedudukan
tetap
Boleh menggelongsor
antara satu sama lain
Boleh bergerak bebas dan
berlanggar antara satu
sama lain

6. +
KETUMPATAN
n Ketumpatan sesuatu bahan ialah jisim per unit isi padu bahan
tersebut.
n Ketumpatan adalah untuk memberitahu betapa padatnya
sesuatu bahan; berapa banyak jirim yang terkandung di
dalam satu unit isipadu bahan.
n Ketumpatan disukat dalam gram per sentimeter padu (g/
cm3) atau kilogram per meter padu (kg/m3).
n Formula mengira ketumpatan objek;
Ketumpatan = Jisim (g) / Isipadu (cm3)

7. + KETUMPATAN
n Suatu objek boleh terapung atau tenggelam di dalam air, bergantung kepada ketumpatan
objek.
n Suatu objek akan timbul di atas satu cecair jika objek itu kurang tumpat daripada cecair.
n Suatu objek akan tenggelam dalam air jika objek itu lebih tumpat daripada cecair tersebut.
n Cecair yang kurang tumpat akan terapung di atas cecair yang lebih tumpat.
n Bahan dengan ketumpatan yang lebih rendah akan terapung di atas bahan dengan
ketumpatan yang lebih tinggi.
n Suatu objek yang tenggelam boleh ditimbulkan dengan mengurangkan ketumpatan objek itu.
Contoh: mengubah bentuk objek untuk meningkatkan isipadu objek tanpa mengubah jisim
objek.

8. + KETUMPATAN
• Belon-belon besar yang
istimewa diisikan dengan
helium atau udara diikat pada
kapal atau objek yang
tenggelam. Belon tersebut
akan timbul bersama dengan
kapal atau objek dari dasar
laut.
Bagaimana untuk
mengapungkan kapal
atau objek yang
tenggelam di dasar
laut
• Mengikat satu pemberat
seperti batu. Batu lebih
tumpat daripada air. Batu
akan tenggelam ke dasar dan
menarik gabus dalam air.
Bagaimana untuk
mengukur isipadu
gabus
• Semburkan sedikit minyak ke
dalam air yang mengandungi
larva nyamuk. Larva nyamuk
akan mati kerana lapisan
minyak menyekat bekalan
udara. Lapisan minyak
kurang tumoat dan akan
membentuk satu lapiasan di
atas permukaan air.
Bagaimana untuk
membunuh larva
nyamuk dalam air

9. + APLIKASI SIFAT JIRIM
Aplikasi sifat jirim Aplikasi konsep ketumpatan Aplikasi konsep timbul dan
tenggelam dalam bentuk
prototaip
Jirim boleh wujud dalam tiga keadaan:
gas, cecair dan pepejal.
Menyimpan gas di dalam bentuk
cecair:
a) Gas dimampatkan di bawah
tekanan tinggi, ruang antara zarah
menjadi kecil dan kurang bebas
bergerak.
b) Gas berubah menjadi cecair.
Contoh gas yang disimpan di dalam
silinder bertekanan tinggi:
a) Cecair oksigen digunakan di
hospital dan menyelam.
b) Cecair gas petroleum (LPG)
digunakan untuk memasak.
c) Cecair gas asli (LNG) digunakan
sebagai bahan api.
Paip digunakan untuk mengangkut
jirim dalam bentuk cecair dari satu
tempat ke satu tempat.
Jirim dalam bentuk pepejal seperti
kayu, logam dan batu-bata digunakan
untuk membuat bangunan.
Kayu balak kurang tumpat daripada air.
Kayu balak dihanyutkan dari hilir
sungai ke kilang yang didirikan di
tebing sungai.
Batang balak atau buluh dijadikan rakit.
Rakit terapung di atas permukaan air
dan digunakan untuk membawa muatan
atau manusia.
Pelampung membantu perenang untuk
terapung di permukaan air.
Boya ialah pelampung istimewa yang
terapung di permukaan laut. Boya
diletakkan di kawasan tertentu untuk
mengelakkan kapal daripada belayar
di kawasan yang tidak selamat.
Bebola plastik dan bebola logam diikat
pada pukat untuk mengapungkan pukat
di laut.
Belon udara panas mempunyai alat
pembakar. Apabila alat pemanas
dipasang, Udara di dalam belon
menjadi panas dan mengembang.
Belon akan naik ke atas apabila udara
panas kerana udara panas kurang
tumpat daripada udara sejuk.
Satu model dibina seperti berikut:
a) Beberapa lubang dibuat pada satu
sisi sebuah botol plastik.
b) Letakkan lima keping syiling pada
kedua hujung botol. Ini untuk
memastikan lubang sentiasa
menghadap ke bawah di dalam
air.
c) Sambungkan satu penyedut
minuman yang boleh lentur
dengan menggunakan plastisin.
d) Sambungkan tiub plastik pada
penyedut minuman.
e) Letakkan model ke dalam satu
tangki yang berisi air.
f) Tiup melalui tiub plastik untuk
memasukkan udara ke dalam
botol. Model akan timbul apabila
air ditiup keluar daripada botol
melalui lubang di sisi botol.
g) Berlatih beberapa kali untuk
membolehkan mengawal
kedalaman model dalam tangki
dengan baik.

10. +
NEXT : KEPELBAGAIAN SUMBER DI BUMI