presentatie Broedvogelmonitoring van houtwallen en elzensingels - Marten Sikkema & Gerrit Tuinstra

1. Broedvogelmonitoring van
houtwallen en elzensingels in Fryslân
Marten Sikkema & Gerrit Tuinstra

2. Inhoud
• Drie gebieden (Marten)
• Broedvogelmonitoring (Marten)
• Beheermonitoring (habitatkenmerken) (Gerrit)
• Inzet vrijwilligers (Gerrit)

3. Broedvogelmonitoring
ANLb (Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer)
Beleidsmonitoring: broedvogels
– (Huidige) broedvogelpopulatie
– Trend/ontwikkelingen in tijd van de broedvogels
Combi met beheermonitoring: habitatkenmerken
– Effect van beheer op het uiterlijk van landschapselementen –
habitat voor broedvogels

4. Gebieden
Drie gebieden:
• Noardlike Frykse Wâlden (Collectief NFW)
• Zuidoost Friesland (Collectief ELAN)
• Terschelling (Collectief Waddenvogels)
• Binnen het leefgebied ‘droge dooradering’

5. Noardlike Fryske Wâlden
Kenmerkend is de aanwezigheid van:
• Houtwallen
• Elzensingels
• Dobben (poelen, pingoruïnes, vennen)
Het meest kleinschalige landschap van NL!

6. Noardlike Fryske Wâlden
Transecten monitoring
In rood: beheerde elementen
In blauw: ‘onbeheerde’
elementen

7. Luchtfoto landschap NFW

13. Zuidoost Friesland
• Elzen- en houtsingels
• Houtwallen (waaronder dubbele houtwallen)
• Brede singels c.q. bosstroken
• (Hakhout) hakhoutbosjes
Wat minder kleinschalig dan NFW

14. Zuidoost Friesland
Transecten monitoring
In rood: beheerde elementen
In blauw: ‘onbeheerde’
elementen

15. Luchtfoto Zuidoost Friesland

21. Terschelling
• Elzensingels
• (Hakhout)bosjes
Kleinschalig landschap in de binnenduinrand van West t/m de
Heidenlanden (dus tot De Grië)

22. Terschelling
Transecten monitoring
In rood: beheerde elementen
In blauw: ‘onbeheerde’
elementen

23. Luchtfoto Terschelling

29. Methode
• Transecten
• Gemiddeld 300 meter lang
• Zoveel mogelijk midden in het landschap (niet dicht bij wegen, erven, etc.)
• 100 in NFW, 100 in ZOF en 20 op Terschelling (jaarlijks 70% inventariseren)
• ‘Beheerde’ en ‘onbeheerde’ elementen
• 5 bezoeken - begin april tot half juni
• Start ca. 1 uur voor zonsopkomst
• Transect eenmaal rustig langslopen (ca. 15 min)
• Alle waarnemingen als stip met broedcode op kaart
• Gebruik van tablet/telefoon en ArcGIS
• Veldwerk grote overeenkomsten met BMP, uitwerking anders omdat het
transecten betreft en geen plots

30. Methode
• Uitwerking op basis van geldige waarnemingen
• Aantal territorium indicerende waarnemingen
• Het gaat om broedvogels
• Niet alleen de ANLb-doelsoorten

31. Methode
Verwachte resultaten:
• Inzicht in de soorten en aantallen broedvogels
– In de verschillende gebieden
• Ontwikkelingen/trends per soort
• Verschillen tussen elementen met en zonder beheercontract?

32. ZO-Fryslân NO-Fryslân Terschelling Totaal ZO-Fryslân NO-Fryslân Terschelling Totaal
Appelvink 1 - - 1 Koolmees 114 70 25 209
Bonte vliegenvanger 3 - - 3 Krakeend - 2 - 2
Boomklever 2 - - 2 Matkop 1 - - 1
Boomkruiper 7 2 - 9 Meerkoet 1 2 - 3
Boompieper 7 1 - 8 Merel 72 42 44 158
Boomvalk 2 1 - 3 Pimpelmees 78 14 - 92
Bosrietzanger - 1 - 1 Putter 1 3 15 19
Braamsluiper 4 11 12 27 Ringmus 6 7 - 13
Buizerd 5 - - 5 Roodborst 31 3 2 36
Ekster 1 1 2 4 Roodborsttapuit 8 1 - 9
Fazant - 1 - 1 Spotvogel 3 9 5 17
Fitis 6 15 42 63 Spreeuw 6 2 - 8
Gaai 18 11 - 29 Staartmees 3 - - 3
Geelgors 48 - - 48 Tjiftjaf 115 80 6 201
Gekraagde roodstaart 5 11 - 16 Tuinfluiter 69 19 2 90
Goudvink 1 - - 1 Turkse tortel 1 - - 1
Grasmus 41 41 26 108 Vink 44 2 5 51
Grauwe vliegenvanger 1 - - 1 Waterhoen 1 - - 1
Groenling 2 - 14 16 Wilde eend 7 8 1 16
Grote bonte specht 5 2 - 7 Winterkoning 55 84 51 190
Grote lijster 1 1 - 2 Witte kwikstaart 3 - - 3
Heggenmus 13 10 29 52 Zanglijster 8 11 - 19
Houtduif 10 5 3 18 Zwarte kraai 11 12 - 23
Kleine barmsijs - - 1 1 Zwartkop 104 19 8 131
Kneu 1 - 29 30 Totaal 926 504 322 1752
Aantal soorten 45 34 20 49
2018

33. ZO-Fryslân NO-Fryslân Terschelling Totaal ZO-Fryslân NO-Fryslân Terschelling Totaal
Appelvink 1 - - 1 Kneu 2 2 29 33
Bonte vliegenvanger 3 - - 3 Koolmees 117 59 19 195
Boomklever 2 1 - 3 Krakeend 1 - - 1
Boomkruiper 4 9 - 13 Merel 24 23 47 94
Boompieper 19 2 - 21 Nijlgans - 2 1 3
Boomvalk 2 1 - 3 Pimpelmees 65 23 1 89
Bosrietzanger 2 - - 2 Putter 3 1 19 23
Braamsluiper 4 7 9 20 Ringmus 1 - - 1
Buizerd 4 - - 4 Roodborst 20 10 2 32
Ekster 1 - 4 5 Roodborsttapuit 17 1 - 18
Fitis 9 25 53 87 Sperwer 1 - - 1
Gaai 18 14 - 32 Spotvogel 3 1 5 9
Geelgors 25 3 - 28 Spreeuw 10 6 - 16
Gekraagde roodstaart 5 16 - 21 Staartmees 3 - - 3
Goudhaan 1 - - 1 Tjiftjaf 128 107 10 245
Goudvink 2 - - 2 Tuinfluiter 56 40 - 96
Grasmus 50 37 36 123 Vink 38 - 2 40
Grauwe vliegenvanger 1 - - 1 Waterhoen 1 1 - 2
Groene specht - 1 - 1 Wilde eend 6 8 2 16
Groenling 1 - 5 6 Winterkoning 46 84 70 200
Grote bonte specht 4 4 - 8 Witte kwikstaart 2 - 2 4
Grote lijster - 1 - 1 Zanglijster 6 10 2 18
Heggenmus 11 11 31 53 Zwarte kraai 16 15 - 31
Holenduif 2 - - 2 Zwartkop 104 52 8 164
Houtduif 14 7 5 26 Totaal 855 584 365 1804
Kleine barmsijs - - 3 3 Aantal soorten 47 34 24 50
2019

34. 2018 2019 Verschil
ZO-Fryslân NO-Fryslân Terschelling Totaal Soort ZO-Fryslân NO-Fryslân Terschelling Totaal Soort ZO-Fryslân NO-Fryslân Terschelling Totaal
Appelvink 1 - - 1 Appelvink 1 - - 1 Appelvink 0 - - 0
Bonte vliegenvanger 3 - - 3 Bonte vliegenvanger 3 - - 3 Bonte vliegenvanger 0 - - 0
Boomklever 2 - - 2 Boomklever 2 1 - 3 Boomklever 0 - - 1
Boomkruiper 7 2 - 9 Boomkruiper 4 9 - 13 Boomkruiper -3 7 - 4
Boompieper 7 1 - 8 Boompieper 19 2 - 21 Boompieper 12 1 - 13
Boomvalk 2 1 - 3 Boomvalk 2 1 - 3 Boomvalk 0 0 - 0
Bosrietzanger - 1 - 1 Bosrietzanger 2 - - 2 Bosrietzanger - - - 1
Braamsluiper 4 11 12 27 Braamsluiper 4 7 9 20 Braamsluiper 0 -4 -3 -7
Buizerd 5 - - 5 Buizerd 4 - - 4 Buizerd -1 - - -1
Ekster 1 1 2 4 Ekster 1 - 4 5 Ekster 0 - 2 1
Fazant - 1 - 1 Fazant - - - - Fazant - - - -
Fitis 6 15 42 63 Fitis 9 25 53 87 Fitis 3 10 11 24
Gaai 18 11 - 29 Gaai 18 14 - 32 Gaai 0 3 - 3
Geelgors 48 - - 48 Geelgors 25 3 - 28 Geelgors -23 - - -20
Gekraagde roodstaart 5 11 - 16 Gekraagde roodstaart 5 16 - 21 Gekraagde roodstaart 0 5 - 5
Goudhaan - - - - Goudhaan 1 - - 1 Goudhaan - - - -
Goudvink 1 - - 1 Goudvink 2 - - 2 Goudvink 1 - - 1
Grasmus 41 41 26 108 Grasmus 50 37 36 123 Grasmus 9 -4 10 15
Grauwe vliegenvanger 1 - - 1 Grauwe vliegenvanger 1 - - 1 Grauwe vliegenvanger 0 - - 0
Groene specht - - - - Groene specht - 1 - 1 Groene specht - - - -
Groenling 2 - 14 16 Groenling 1 - 5 6 Groenling -1 - -9 -10
Grote bonte specht 5 2 - 7 Grote bonte specht 4 4 - 8 Grote bonte specht -1 2 - 1
Grote lijster 1 1 - 2 Grote lijster - 1 - 1 Grote lijster - 0 - -1
Heggenmus 13 10 29 52 Heggenmus 11 11 31 53 Heggenmus -2 1 2 1
Holenduif - - - - Holenduif 2 - - 2 Holenduif - - - -
Houtduif 10 5 3 18 Houtduif 14 7 5 26 Houtduif 4 2 2 8
Kleine barmsijs - - 1 1 Kleine barmsijs - - 3 3 Kleine barmsijs - - 2 2
Kneu 1 - 29 30 Kneu 2 2 29 33 Kneu 1 - 0 3
Koolmees 114 70 25 209 Koolmees 117 59 19 195 Koolmees 3 -11 -6 -14
Krakeend - 2 - 2 Krakeend 1 - - 1 Krakeend - - - -1
Matkop 1 - - 1 Matkop - - - - Matkop - - - -
Meerkoet 1 2 - 3 Meerkoet - - - - Meerkoet - - - -
Merel 72 42 44 158 Merel 24 23 47 94 Merel -48 -19 3 -64
Nijlgans - - - - Nijlgans - 2 1 3 Nijlgans - - - -
Pimpelmees 78 14 - 92 Pimpelmees 65 23 1 89 Pimpelmees -13 9 - -3
Putter 1 3 15 19 Putter 3 1 19 23 Putter 2 -2 4 4
Ringmus 6 7 - 13 Ringmus 1 - - 1 Ringmus -5 - - -12
Roodborst 31 3 2 36 Roodborst 20 10 2 32 Roodborst -11 7 0 -4
Roodborsttapuit 8 1 - 9 Roodborsttapuit 17 1 - 18 Roodborsttapuit 9 0 - 9
Sperwer - - - - Sperwer 1 - - 1 Sperwer - - - -
Spotvogel 3 9 5 17 Spotvogel 3 1 5 9 Spotvogel 0 -8 0 -8
Spreeuw 6 2 - 8 Spreeuw 10 6 - 16 Spreeuw 4 4 - 8
Staartmees 3 - - 3 Staartmees 3 - - 3 Staartmees 0 - - 0
Tjiftjaf 115 80 6 201 Tjiftjaf 128 107 10 245 Tjiftjaf 13 27 4 44
Tuinfluiter 69 19 2 90 Tuinfluiter 56 40 - 96 Tuinfluiter -13 21 - 6
Turkse tortel 1 - - 1 Turkse tortel - - - - Turkse tortel - - - -
Vink 44 2 5 51 Vink 38 - 2 40 Vink -6 - -3 -11
Waterhoen 1 - - 1 Waterhoen 1 1 - 2 Waterhoen 0 - - 1
Wilde eend 7 8 1 16 Wilde eend 6 8 2 16 Wilde eend -1 0 1 0
Winterkoning 55 84 51 190 Winterkoning 46 84 70 200 Winterkoning -9 0 19 10
Witte kwikstaart 3 - - 3 Witte kwikstaart 2 - 2 4 Witte kwikstaart -1 - - 1
Zanglijster 8 11 - 19 Zanglijster 6 10 2 18 Zanglijster -2 -1 - -1
Zwarte kraai 11 12 - 23 Zwarte kraai 16 15 - 31 Zwarte kraai 5 3 - 8
Zwartkop 104 19 8 131 Zwartkop 104 52 8 164 Zwartkop 0 33 0 33
Totaal 926 504 322 1752 Totaal 855 584 365 1804 Totaal -74 86 39 50

35. Verschil
Soort ZO-Fryslân NO-Fryslân Terschelling Totaal
Appelvink 0 - - 0
Bonte vliegenvanger 0 - - 0
Boomklever 0 - - 1
Boomkruiper -3 7 - 4
Boompieper 12 1 - 13
Boomvalk 0 0 - 0
Bosrietzanger - - - 1
Braamsluiper 0 -4 -3 -7
Buizerd -1 - - -1
Ekster 0 - 2 1
Fazant - - - -
Fitis 3 10 11 24
Gaai 0 3 - 3
Geelgors -23 - - -20
Gekraagde roodstaart 0 5 - 5
Goudhaan - - - -
Goudvink 1 - - 1
Grasmus 9 -4 10 15
Grauwe vliegenvanger 0 - - 0
Groene specht - - - -
Groenling -1 - -9 -10
Grote bonte specht -1 2 - 1
Grote lijster - 0 - -1
Heggenmus -2 1 2 1
Holenduif - - - -
Houtduif 4 2 2 8
Kleine barmsijs - - 2 2
Kneu 1 - 0 3
Koolmees 3 -11 -6 -14
Krakeend - - - -1
Matkop - - - -
Meerkoet - - - -
Merel -48 -19 3 -64
Nijlgans - - - -
Pimpelmees -13 9 - -3
Putter 2 -2 4 4
Ringmus -5 - - -12
Roodborst -11 7 0 -4
Roodborsttapuit 9 0 - 9
Sperwer - - - -
Spotvogel 0 -8 0 -8
Spreeuw 4 4 - 8
Staartmees 0 - - 0
Tjiftjaf 13 27 4 44
Tuinfluiter -13 21 - 6
Turkse tortel - - - -
Vink -6 - -3 -11
Waterhoen 0 - - 1
Wilde eend -1 0 1 0
Winterkoning -9 0 19 10
Witte kwikstaart -1 - - 1
Zanglijster -2 -1 - -1
Zwarte kraai 5 3 - 8
Zwartkop 0 33 0 33
Totaal -74 86 39 50

36. 2017

37. 2017

38. Geelgors in
monitoring ANLb
(2017)

39. Gekraagde roodstaart in
monitoring ANLb
(2017)

40. Resultaten
• We hebben nu een beeld van de soorten en aantallen broedvogels
die in de gebieden voorkomen
• Van een trend is nog geen sprake  nu gegevens van slechts 3
seizoenen
• + voor NFW een meting in 2012 (in het project Biodiversiteit NFW)
• En die resultaten zijn uitgewerkt in artikel in Limosa (2017)

41. Artikel (Limosa) ‘Broedvogels van het
coulisselandschap van Noordoost-
Fryslân in heden en verleden’
(Oosterveld e.a. 2017).
NFW 2012

42. NFW 2012

43. NFW 2012

44. NFW 2012

45. NFW 2012

46. NFW 2012

47. NFW 2012

48. Dus: 13,5 territoria per kilometer wal
en 9 per kilometer singel
= 1 territorium per 75 m1 wal
en 1 per 110 m1 singel

49. Uit artikel (Limosa) ‘Broedvogels van het coulisselandschap van Noordoost-Fryslân
in heden en verleden’ (Oosterveld e.a., 2017).

50. Beheermonitoring
Habitatkenmerken
• Onderdeel van (en gefinancierd door) de agrarische
collectieven
• Relatie tussen de toestand en het beheer (van
landschapselementen) en het leefgebied (habitat) voor
broedvogels
• Resultaten (de meeste) nog niet bekend…

51. Methode
• Jaarlijkse inventarisatie van diverse habitatkenmerken
• Van de afzonderlijke landschapselementen
• Veld en bureau
• Resultaten vergelijken met resultaten broedvogelmonitoring
• T.b.v. uitspraken over het voorkomen van broedvogels in
relatie tot het habitat en het beheer
• Bijvoorbeeld: zijn er positieve of juist negatieve effecten bij
bepaalde beheermaatregelen?

52. Parameters
veld
• Elementsoort (elzensingel (enkel of dubbel), houtwal, bosje etc.)
• Breedte (op maaiveldniveau)
• Grondgebruik
• Bedekking ondergroei (hoeveelheid beplanting in zijaanzicht)
• Bedekking bramen en brandnetels
• Aantal soorten bomen en struiken
• Aantal meidoorns (en een aantal andere struiken)
• Aantal overstaanders
• Kruidenrijkdom rand
• Schrale (m.n. bij houtwallen) en soortenrijke (m.n. bij elzensingels)
vegetaties

53. Parameters
bureau
• Gebied (Noardlike Fryske Wâlden en Zuidoost Friesland)
• Kroonprojectie (a.d.h.v. luchtfoto/satellietbeelden)
• Kenmerken op landschappelijk niveau……
– Aantal m1 lijnvormige landschapselementen
– Aantal m2 vlakvormige landschapselementen
– Aantal hoekpunten bij landschapselementen
• ……binnen een straal van 150, 300 en 500 meter van
• Bepalen a.d.h.v. topografische kaart

54. Voorbeeld: grondgebruik
• Eenvormig grasland
• Soortenrijker grasland
• Mais
• Anders (bv. aardappels, lelies, braak)

55. Voorbeeld: bedekking ondergroei
• 0-5%
• 5-33%
• 33-66%
• 66-100%

56. Voorbeeld: bedekking bramen en brandnetels
• 0-5%
• 5-33%
• 33-66%
• 66-100%

57. Voorbeeld: kroonprojectie

58. Voorbeeld: aantal m1 lijnvormige landschapselementen

59. Voorbeeld: aantal hoekpunten

60. Voorbeeld: aantal hoekpunten

61. Een aantal resultaten
• Kroonprojectie van belang voor broedvogels
• Alsook de bedekking van braam en brandnetel
Foto’s Saxifraga

62. Eerdere resultaten
project NFW 2012
• Aantal meidoorns van belang
• Alsook het aantal overstaanders

63. Eindkap in 2016 - beeld in 2019
20192017

64. Inzet vrijwilligers
• Provinsje Fryslân wenst de inzet van vrijwilligers t.b.v. het inventariseren
van de broedvogels
• In 2017 vrijwilligers geworven, m.n. via de vogelwachten in het gebied
• Cursus ‘broedvogels van houtwallen’ ontwikkeld en in 2018 gegeven
– 3 theorie-avonden en 3 praktijk-excursies
– Methodiek en m.n. herkenning vogelgeluiden

65. Inzet vrijwilligers
• In 2019 hebben de eerste vrijwilligers bijgedragen aan het veldwerk
• Tevens een aantal ‘herhaal-excursies’ georganiseerd

66. Inzet vrijwilligers
• Het agrarisch gebied is (over het algemeen) een witte vlek – qua
gegevens flora en fauna
• Maar soms verrassend! Zeker met de aanwezigheid van
landschapselementen als houtwallen en singels

67. • 105 vogelsoorten waargenomen tijdens veldwerk in 2017 t/m 2019
• Krenten in de pap (niet allemaal in de transecten)
– Appelvink, beflijster, fluiter, goudvink, nachtegaal, paapje, sprinkhaanzanger
– Groene specht, ijsvogel, raaf, wielewaal, zwarte specht
– Boomvalk, kerkuil, rode wouw, slechtvalk, visarend, wespendief, zwarte wouw
– Oeverloper, witgatje
Inzet vrijwilligers
Foto Saxifraga – Martin Mollet

68. • Vos, das, steenmarter, bunzing, wezel
• Ree, damhert, kangaroe…
Inzet vrijwilligers

70. Broedvogelmonitoring van
houtwallen en elzensingels in Fryslân
Marten Sikkema & Gerrit Tuinstra