Axborot texnologiyalarini

1. Axborot boshqaruv
tizimlarining
mamlakatimizdagi
rivoji
va tutgan o’rni
To’ychiyeva Robiya / 35-22 5

2. 1.Axborotlashgan jamiyatni
shakllantirish jarayonlari.
2.O’zbekiston Respublikasi
axborotlashtirish milliy tizimini
shakllantirishning huquqiy
bazasi .
3. O‘zbekistonda yagona
iqtisodiy axborot tizimini qurish
konsepsiyasi.
Reja:

3. Yangi XXI asrda mamlakatlarning milliy iqtisodi globallashib,
axborotlashgan iqtisod shakliga aylanmoqda. Ya’ni milliy iqtisoddagi
axborot va bilimlarning tutgan o'rni tobora yuksalmoqda va ular strategik
resursga aylangan. Dunyoda jamg'arilgan axborot va bilmlarning 90 % i
so‘nggi 30 yil mobaynida yaratilgan. Axborot va bilmlar hajmining
kundan-kunga ortib borishi milliy iqtisodning barcha sohalarida.
jumladan, ta ’limda ham axborot-kommunikatsiyalar texnologiyalaridan
keng ko'lamda samarali foydalanishni talab etmoqda.

4. Hozirgi zamon fan texnika taraqqiyoti axborot oqimining juda ham
kengayishiga olib keldi. Axborot oqimining tobora kengayib borayotganidan shu
narsa ham dalolat bera oladiki, o'tgan asrning 70-yillari o'rtalariga keliboq ishlab
chiqarish kuchlari taraqqiyoti shunday darajaga yetgan ediki, ulardan oqilona
foydalanish, ijtimoiy ishlab chiqarishni jadallashtirish uchun yiliga 10" arifmetik
amalni bajarish kerak bo'ladi. Tabiiyki. Bunday murakkab hisob kitobni cho't
qoqib amalga oshirib bo'lmaydi. 10 milliard kishini bir yil davomida tinmay
ishlagan taqdirdagina shuncha arifmetik amalni yecha olishi mumkin.

5. Axborotlashtirish jarayoni deganda — inson
faoliyatining muhim yo'nalishlarida olingan bilimlardan
samarali foydalanish uchun ko'rilgan kopleks chora-
tadbirlar tushuniladi.

6. Jamiyatni axborotlashtirish — yuridik va jismoniy
shaxslarning axborotga bo'lgan ehtiyojlarini qondirish
uchun axborot resurslari, axborot texnologiyalari hamda
axborot tizimlaridan foydalangan holda sharoit
yaratishning tashkiliy ijtimoiy-iqtisodiy va ilmiy-
texnikaviy jarayonidir.
Axborotlashgan jamiyat — ko'pchilik ishlovchilarning
axborot, ayniqsa uning oliy shakli bolmish bilimlarni
ishlab chiqarish, saqlash,qayta ishlash va amalga
oshirish bilan band bo'lgan jamiyatidir.

7. Axborot madaniyati deganda —
jamiyat a’zolarining axborotdan
maqsadli foydalanish, axborotni
qayta ishlash va uzatish,
zamonaviy texnik tashkiliy
vositalardan va usullaridan
foydalanish ko'nikmalariga ega
bo'lishi tushuniladi.

8. Axborotlashgan jamiyatning o'ziga xos jihatlari quyidagilarda
namoyon bo'ladi:
• axborot iqtisodiyotining rivojlanishi;
• axborot tangligini bartaraf etish;
• axborot texnologiyasining globalligiga erishish;
• turli axborot resurslariga erkin kirib borilishi;
• axborot resurslarining ustunligini ta’minlash;
• yangi axborot texnikasi va texnologiyalarini keng qo'llash;
• boshqaruv faoliyatida axborotdan samarali foydalanish.

9. „Axborotlashgan jamiyat" tushunchasini birinchilar
qatorida amerikalik iqtisodchi olim F. Maxlup (Fritz
Machlup ) ilmiy doiraga kiritgan. U monopoliya raqobatida
patentlashtirish tizimining tutgan o'rnini statistik usullar
asosida o'rganib, AQSh yalpi ichki mahsulotida
axborotning miqdoriy jihatdan tavsiflanishini ko'rib chiqdi.
Olim axborotni tovar sifatida qabul qilish konsepsiyasiga
asoslangan holda Amerikada kelajakda jamiyat
rivojlanishining asosiy sharti „axborotlashgan iqtisod“
bo'lishi g'oyasini ilgari surdi.
1902-1983

10. Iqtisodchi olim F. Maxlup birinchilardan bo'lib
milliy boylikning qanday qismi axborot mahsulotlari va xizmatlarini ishlab
chiqarish, qayta ishlash va tarqatish hisobiga vujudga kelishini hamda bilim,
umuman u bilan bog'liq bo'lgan yalpi milliy mahsulot qismini aniqlash
masalasini ko'ndalang qo'ydi. U AQSh milliy iqtisodini to'la tadqiq qildi va
bilmlar yaratadigan 30 ta tarmoqni belgilab oldi hamda ularni 5 ta guruhga
ajratdi:maorif; ilmiy tadqiqot va ishlab chiqarish; aloqa va ommaviy axborot
vositalari; axborot
mashinalari va vositalari; axborot xizmatlari.

11. Jamiyatni kompyuterlashtirish, axborot texnologiyalarini rivojlantirish bo'yicha
vazifalarni hal etish uchun 2002-yil 30-mayda O’zbekiston
Respublikasi Prezidentining „Kompyuterlashtirishni yanada rivojlantirish va
axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish to'g'risida‘’ gi farmonda
belgilangan chora-tadbirlarning amalga oshirilishi axborotlashtirishning milliy
tizimlari barpo etilishini,iqtisodiyotga va jamiyatning har bir a’zosi hayotiga
kompyuter texnikasi va axborot texnologiyalari ommaviy joriy etilishi uchun shart-
sharoitlarni ta’minlaydi,jahon bozorida mamlakatimizi iqtisodiyotinig raqobat
bardoshliligini oshiradi.

12. Prezident Farmonini bajarish yuzasidan Vazirlar Mahkamasi qaror qabul qildi va
2002—2010-yillarda kompyuterlashtirish va axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarini rivojlantirish dasturini tasdiqladi.Unda telekommunikatsiyalar va
ma’lumotlar uzatishni rivojlantirish, axborot resurslaridan foydalanish, Internet
tarmog'ida o'z saytlarini yaratishning maqsadli yo'nalishlari belgilandi.

13. 2003-yilda qabul qilingan yangi tahrirdagi „Axborotlashtirish to'g'risida“gi Qonun bilan
uning huquqiy tayanchi yaratilib, axborotlashtirishning iqtisodiy huquqiy va tashkiliy asoslari
aniqlanadi va axborotlashtirish sohasida davlat siyosatining asosiy yo’nalishlari belgilab berildi.
1995-yil fevralda o’zbekiston respublikasi vazirlar Mahkamasining “uzpak” ma’lumotlar uzatish
milliy tarmog’ini yaratish(mumt) va xalqaro tarmoqlarga,shu jumladan,internetga chiqish
to’g’risidagi qarori qabul qilindi.ushbu qarorga asosan, korxona telekommunikatsiya xizmatIni
ko'rsatish bo'yicha „Milliy operator va provayder" maqomini oldi va xo’jalik hisobidagi ,,UzNET “
informatsion-kompyuter xizmati uning tarkibiga kiritildi.

14. 1991— 2008-yillarda 400 dan ortiq normativ-huquqiy hujjatlar
chiqarildi.Axborotlashtirish faoliyati sohasida qonunchilik yaratish yo'lidagi muhim
qadam sifatida 1995-yil 25-yanvarda qabul qilingan „Axborot,axborotlashtirish va
axborotni himoya qilish to'g'risida“gi O'zbekiston respublikasi Qonunining qabul
qilinishini va kuchga kiritilishini ko'rsatish lozim.

15. Bu Qonun ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilar o'rtasidagi munosabatlarni
quyidagicha tartibga soldi:
— axborot resurslarini yaratish,yig’ish, qayta ishlash,to'plash asosida
shakllantirish va undan foydalanish va iste’molchilarga taqdim etish;
— axborot texnologiyalarini va ularni ta’minlash vositalarini yaratish va
undan foydalanish;
— axborotni, axborot jarayonlari va axborot almashuvida ishtirok etuvchi
subyektlar, huquqlarini himoya qilish.

16. Axborot texnologiyalarini rivojlantirishning olti ustivor yo'nalishi
quyidagilardan iborat:
1) davlat statistika tizimi, kredit-moliya va bank tizimlari;
2) elektron ma’lumotlar bazasi;
3) fan-texnika axborot (FTA) tarmog'i;
4) ta’lim,kadrlar tayyorlash va qayta tayyorlash,ijtimoiy muhofaza va sog’liqni
saqlash sohalari axborot tizimlari;
5) ma’lumotlarni uzatish va aloqa tizimlari;
6) favqulotda holatlarning oldini olish va xabar berishning axborot tizimlarini
yaratish.

17. 2000-yildan boshlab O'zbekiston Moliya vazirligida global integrirlashgan axborot-
analitik tizimi ishga tushib, respublikamiz byudjetiga oid faoliyatni axborot bilan
ta’minlab,quyidagi ishlarni amalga oshirishni nazarda tutadi:

18. • respublika byudjeti (RB) xarajatlarini shakllantirish;
• respublika byudjeti xarajatlarini aniqlash;
• respublika byudjeti bo'yicha rejalashtirish va indeksatsiyani aniqlash;
• pul mablag'lari bilan moliyalashtirish;
• maqsadli moliyalashtirish sxemalari bo'yicha hisob olib borish;
• respublika byudjeti g'azna va haqiqiv xarajatlarini hisoblash;
• mahalliy byudjet tushumlarini hisoblash;
• respublika byudjeti xarajatlarini aniqlash va bashorat qilish;
• byudjet tashkilotlari o'rtasida qisqa muddatli sudalar, subvensivalar va o'zaro
hisob- kitoblarni amalga oshirish.

19. Global integrirlashgan axborot-analitik tizimi yordamida har kuni
respublikarniz Moliya vazirligiga 214 ta tijorat banklaridan, valuta birjasidan,
Markaziy bankdan axborot uzatilib, Moliya vazirligidan esa bu tashkilotlarga qayta
ishlangan axborot va ma'lumotlar yuboriladi. Bundan ko'rinib turibdiki, republikamiz
moliya tizimi yagona iqtisodiy axborot tizimini qurishga har tomonlama tayyor
turibdi.

20. 1997-yiIdan boshlab mehnat va aholini ijtimoiy
himoya qilish vazirligi yagona iqtisodiy axborot
tizimi sohasidagi ishlarni boshlab yuborgan,
Respublikamiz aholisini nafaqa bilan
ta’minlashda ma’lumotlar bazasi
shakllantirilgan,nafaqalar hajmini hisoblash va
ularning indeksatsiyasi to'lov hujjatlari shakllari
bir me’yorga keltirilgan.

21. Respublikamizdagi barcha tijorat banklari Markaziy bankning axborot markazi
bilan bank telekommunikatsion tarmog'i orqali ulangan. Markaziy bank
tomonidan bank axborotini uzatish tarmog'i yaratilgan bo'lib, u raqamli va
kommutatsiya paketlari tarmoqlari majmuasidan iborat. Ushbu
telekommunikatsiya tarmog'i Toshkent shahrida 1996-yildan beri samarali
faoliyat ko'rsatib kelyapti. Tarmoq yordamida tijorat banklarining barcha
filiallaridan Markaziy bankning bosh axborotlashtirish markaziga 64 Kbit/s
tezlikda ma’lumotlar uzatilib, tizim raqamli optik tolali va radioreleli aloqa
tarmoqlari yordamida faoliyat yuritadi.

22. E’tiboringiz uchun rahmat