Хүүхдийн нас сэтгэхүйн ялгаатай байдал 8-р анги

1. ЕРӨНХИЙ БОЛОВСРОЛЫН ЛАБОРАТОРИ
ОЮУНЫ ИРЭЭДҮЙ ЦОГЦОЛБОР СУРГУУЛЬ
ХӨГЖИЛ ТЭНХИМ
“VIII АНГИЙН СУРАГЧДЫН СУРЛАГЫН АМЖИЛТАНД НАС СЭТГЭХҮЙН
ЯЛГААТАЙ БАЙДАЛ НӨЛӨӨЛӨХ НЬ”
Илтгэл бичсэн: Багш Г.Пүрэв1
, Ж.Одончимэг1
ДАРХАН-УУЛ АЙМАГ
2019

2. Агуулга
 Оршил
 Судалгааны зорилго, зорилт
 Судалгааны арга боловсруулалт
 Онолын үндэслэл
 Судалгааны үр дүн
 Дүгнэлт
 Санал, зөвлөмж
 Ном зүй
 Хавсралт

3. “VIII АНГИЙН СУРАГЧДЫН СУРЛАГЫН АМЖИЛТАД НАС СЭТГЭХҮЙН ЯЛГААТАЙ БАЙДАЛ
НӨЛӨӨЛӨХ НЬ”
Г.Пүрэв
1
, Ж.Одончимэг
1
1
ЕРӨНХИЙ БОЛОВСРОЛЫН ЛАБОРАТОРИ ОЮУНЫ
ИРЭЭДҮЙ ЦОГЦОЛБОР СУРГУУЛЬ
ТҮЛХҮҮР ҮГ: Сурлагын амжилт, хүүхдийн нас сэтгэхүйн ялгаатай байдал
ОРШИЛ
Шинэ зууны Монгол багш үзэл баримтлалд “Тогтвортой хөгжил, хүний эрх, эрх чөлөөг
дээдэлдэг, хүүхдэд ээлтэй, ёс зүйтэй, түшиг тулгууртай байхыг эрхэмлэн хэрэгжүүлдэг,
мэргэжлийн болон нийгэм соёл, технологийн талаар өргөн мэдлэгтэй, судлах шинжлэх,
шинийг санаачлах зэрэгт манлайлагч байж шинэчлэлд зохицон өөрчлөгдөж, тасралтгүй
хөгжих чадвартай багшийг хэлнэ гэж тунхаглажээ.
Сургалтын аргыг тодорхойлохдоо “ Багшийн сургах аргазүй, сурагчийн сурах аргазүй,
багшийн амжилттай сургах, сурагчийн амжилттай сурах хүсэл эрмэлзэл” гэжээ. Сургалтын
зорилго бол сурагчдад бие дааж суралцах, ажиллаж амьдрах арга чадвар эзэмшүүлэх, тэдэнд
мэдлэг чадвараа дээшлүүлж, өөрийгөө бүх талаар хөгжүүлэх, хурдацтай өөрчлөгдөж буй
орчиндоо дасан зохицох, шинийг хүлээн авах, хийж бүтээх, өрсөлдөх чадвартай хүнийг
төлөвшүүлэхэд чиглэгдэнэ.
Практикт хүүхэд бүрийг хөгжүүлэхийн тулд “Хүүхдийн оюун ухааны (ерөнхий мэдлэг, үг
яриа, бүтээлч үйл), нийгэмшихүйн (харилцаа,сэтгэл хөдлөл, бие даах чадвар), бие бялдрын
хөгжил (эрүүл мэнд, хөдөлгөөн, биеийн тамир спортын)-ийг судлах, оношлох явдал юм. Сурган
хүмүүжүүлэх ур чадвар бол сурган хүмүүжүүлэх ажлын явцад гарч ирдэг янз бүрийн зорилтыг
бүтээлчээр шийдвэрлэх чадвар гэж тодорхойлжээ (М.И.Дьяченко). “Сурган хүмүүжүүлэх ур
чадварын мөн чанар нь мэдлэг болон эв дүйгээр илрэн гардаг” гэжээ (А.С.Макаренко).
Багш хөдөлмөрийн зорилго бол сурагчдыг чадварлаг, өөрийгөө дайчилдаг иргэн
болгохын тулд сурагч цагаас нь тэдний сурах сэдэл, сонирхол, хэрэгцээ, ялгаатай байдлыг
судалж, амжилт гаргах идэвхийг бий болгох явдал юм. Сонирхол нь хүний амьдралын нийгэм-
түүхийн нөхцөл болон тухайн тодорхой нөхцлөөс шалтгаалдаг байна. Хүний сонирхол хэрэгцээ,
хүсэл тэмүүлэл, сэтгэл хөдлөл зэрэг нь сэдлийн үүргийг гүйцэтгэж өгдөг (6,11). Хүүхдийг судлах
нь хүүхэд нэг бүрийг хөгжүүлэхийн суурь болохоос гадна энэхүү судалгаагаар масс сургалтын
амжилтыг VIII ангийн сурагчдын буюу шилжилтийн нас, өсвөр насны хүүхдийг тусгайлан авч
шүлээ.
ҮНДЭСЛЭЛ
Хүүхэд бүрийн ялгаатай байдлыг илрүүлэх, түүнд тохирсон арга зүй, сурган хүмүүжүүлэх
эв дүй, ур чадвартай байх нь багшийн хөгжлийн нэг чухал хөшүүрэг болно. Ялангуяа дунд
ангийн сурагчдын хувьд өсвөр нас (шилжилтийн нас)-ны үе тохиодог бөгөөд 11-12 нас, 15 насны
хүүхдийн сэтгэх үйл нь тус тусдаа харилцан ялгаатай байдаг. Тухайлбал, нийгэм, гэр бүл,
сургалтын орчноос гадна хүүхдийн оюуны болоод бие бялдар, сэтгэлзүйн өөрчлөлт нь сурлагын
амжилт, сэдэл, сонирхолд нөлөөлөх талтай. Судлаачдын үзсэнээр (А.Н.Макарова) дунд ангийн
сурагчдын эхний жил буюу 6 дугаар ангид сурлагын амжилт сайн, VII-VIII ангид буурч, 9-10
дугаар ангиас дахин өсдөг тухай тайлбарласан байдаг (3, 4). Биологийн хичээл болон нийт
хичээлийн хувьд дунд анги буюу VIII ангийн сурагчдын сурлагын амжилтыг илэрхийлэх дүн,
жилийн эцсийн үнэлгээ, индексийн шалгалт, оношлох үнэлгээгээр доогуур байгаа нь бидний
судалгааны ажлын зорилгыг тодорхойлсон болно.
Таамаглал. “Өсвөр нас (Шилжилтийн нас)-ны буюу VIII ангийн сурагчдын сурлагын
амжилт нь нас сэтгэхүйн ялгаатай байдал, шилжилтийн насны өөрчлөлт, сонирхол хэрэгцээ
нөлөөлнө?
СУДАЛГААНЫ ЗОРИЛГО, ЗОРИЛТ
VIII ангийн сурагчдын суралцах сэдэл, сонирхол бусад анги бүлгийн сурагчдаас ялгаатай
байгаа шалтгааныг судлах.
 Сэдэвтэй холбоотой онолын ном, зохиол уншиж судлах
 Дунд ангийн VIII ангийн cурагчдаас асуулга судалгаа авах
 Сэтгэхүйн ялгаатай байдал, шилжилтийн насны өөрчлөлт сэдэлд нөлөөлөхийг
судалгаагаар тогтоох
 Сурагчдын сонирхол хэрэгцээг хичээл тус бүрээр гаргах
 Багш нараас судалгаа авах
 Судалгааны мэдээг боловсруулах, дүгнэх

4. СУДАЛГААНЫ АРГА, БОЛОВСРУУЛАЛТ
Сэдвийн судлагдсан байдал. Хүүхдийг судлах нь хүүхэд нэг бүрийг хөгжүүлэхийн суурь
үндэс болохоос гадна энэхүү судалгаагаар масс сургалтын амжилтыг VIII ангийн сурагчдид буюу
өсвөр нас-шилжилтийн насны сурагчдыг тусгайлан авч үзлээ. Энэ талаар Алтансарнай Б. “Дунд
ангийн сурагчдын сэдэл, сонирхлыг судалсан нь”, Цэцгээ.А. 2013. Багш сурагчдын харилцаа
сэдвээр бичсэн илтгэл болон онолын ном, сурах бичиг зэргийг ашиглав. Мөн онолын
мэдээллийг асуулга судалгааны аргаар практик, сургалтын орчинд судлахыг зорилоо.
Багш судлаачийн судалгааны объект нь хичээл, багшлахуй, суралцахуй юм. Сурагчдын
сурч тани мэдэх үйл ажиллагаа, сурах арга барилыг судалдаг. Багшид үйл ажиллагаагаа
сайжруулан хөгжүүлэхэд болон өөрөө хөгжихөд тусалдаг үндсэн хэлбэр нь судалгаа юм.
Багшлахуйн мөн чанар нь сургалт ба судалгаанд оршино. Судалгааны ажил нь судлаачаас
ажигч гярхай байж, тулгамдаж буй асуудлыг мэдэрч олж харах, эргэцүүлэх, эрэл хайгуул хийх,
хэрэгцээт мэдээллээ найдвартай эх сурвалжаас оновчтой аргаар цуглуулах, нягт нямбай
боловсруулах, бичиж боловсруулах чадварыг шаарддаг.
Багш судалгаа хийснээр сурагчдын авъяасыг нээн хөгжүүлэх, өөрийн ажлын дутагдлаа
илрүүлж, арга барилаа боловсронгуй болгох, сурагчдаар мэдлэг бүтээлгэх технологид хувь
нэмэр оруулах явдал юм. Бид судалгаандаа дараах аргуудыг ашиглав [3]. Үүнд:
 Ажиглалтын арга
 Асуулгын арга
 Анализ хийх арга
Ерөнхийлөн дүгнэх аргыг ашиглав
Асуулгын аргаар хаалттай асуултаар мэдээлэл цуглуулах нь боловсруулалт хийхэд
хялбар, харин нээлттэй асуулт нь цаг хугацаа шаардах нь бий. Энэ аргаар хүүхдийн хөгжил,
төлөвшил судлах боломжтой байдаг. Нөгөө талаар нэр, хаяг бичихгүй хаалттай асуулт нь бодит
мэдээлэл цуглуулахад эерэг нөлөөтэй. Хэлбэрийн хувьд асуух өгүүлбэр, жагсаалтаас сонгох,
эрэмбэлэх, үзэл бодлыг тодорхойлох асуулт хэлбэртэй.
Бидний судалгааны агуулга нь:
 Сурагчдын өөрийгөө үнэлэх түвшин (өөртөө тавих шаардлага, шүүмжлэлт сэтгэлгээ)
 Бие хүний сэтгэл зүйн бүтэц, хувийн онцлог (сонирхол, хэрэгцээ, сэдэл)
 Багш сурагчийн хоорондын харилцаа
 Сурагчийн танин мэдэх үйлийн онцлог (сурах аргын төлөвшил, хандлага) зэрэг мэдээлэл
цуглуулж тэдний сургалтын чанарт хэрхэн нөлөөлж буйг тандах явдал байв.
Судалгааны асуулга нь багшруу чиглэсэн 4, сурагчийн хандлага, сонирхолруу чиглэсэн 3
асуултаас бүрдэнэ. Нийт сурагчдаас 5, багшаас 2 нийт 7 асуулт, тус бүр 3-6 сонголтын
хариулттай цомхон, хариулахад цаг хугацаа бага шаардах, мэдээлэл цуглуулахад хялбар
болсон. Багш сурагчдын хандлагаас сургалтын чанар шууд хамаарах бөгөөд асуулгаар
сурагчдын хичээлд хандах хандлага, оролцоо, сэдэл сонирхол, хэрэгцээг тодорхойлох, хичээл
хийхэд тэдэнд тохиолдож буй хүндрэлтэй байдал, сэтгэлзүйн ялгаатай байдлыг дам тандах,
сурлагын амжилтанд нөлөөлөх хүчин зүйлийг тодруулах зорилготой байв .
Хамрах хүрээ: Бид энэхүү судалгааны ажлаа Дархан-Уул аймгийн Улсын хошой
тэргүүний Ерөнхий болвсролын Лаборатори Оюуны Ирээдүй Цогцолбор сургуулийн VIII ангийн
нийт 9 бүлгийн 349 сурагч буюу нийт сурагчдын 15% , дунд ангид хичээл ордог 56 багш буюу
60% -ийг хамарсан судалгааг авлаа. Судалгааны ажлыг 2019 оны 11 сарын 11 нээс 12-р сарын
10 хүртэлх хугацаанд авч боловсруулан, мэдээлэлд анализ хийж сайжруулсан болно.
1. Асуулга - Сурагчдаас
Асуулт-1. Та ямар хичээлд илүү сонирхолтой вэ? (нээлттэй асуулт)
Асуулт-2. Таны тухайн хичээлд оролцох идэвх юунаас хамаардаг вэ?
А.Багшаас Б.Сонирхлоос В. Сэтгэл санааны байдлаас
Г.Гэр бүлээс Д. Сургууль, ангийн уур амьсгалаас Е. Найз нөхдөөс
Асуулт-3. Хичээл хийхэд хүндрэлтэй байгаа шалтгаан. (хаалттай асуулт)
А.Өөрийгөө дайчилдаггүй Б. Багш ойлгомжгүй заадаг
В. Зарим хичээлд сонирхолгүй Г.Ангийн уур амьсгал
Д. Багшийн харилцаа, хандлага
Асуулт-4. Та гэрийн даалгавар хийдэг үү? (хаалттай асуулт)
А.Эелдэг, дотно харилцаа Б.Ур чадвар, аргазүйтэй В.Бусад
Асуулт-5. Багшийн ямар зан чанар таалагддаг вэ? (хаалттай асуулт)
А.Тогтмол хийдэг Б.Хааяаа хийдэг В.Хийдэггүй

5. 2. Асуулга – Багш нараас
Асуулт-1. Дунд ангийн сурагчдын (8 анги) хичээлийн идэвх оролцоо, сурлагын амжилтанд
сөргөөр нөлөөлөх дараах шалтгаануудаас сонгоно уу? (хаалттай асуулт)
А. Залхуу, үймүүлдэг, хичээлдээ анхаардаггүй
Б. Өсвөр насны хөгжлийн онцлогтой холбоотой
В. Багшийн заах арга, харилцаа, хандлага Г.Найз нөхөд
Асуулт-2.Таны туршлагаар сурагчдын идэвх сурлагын амжилт хэддүгээр ангид сайн байдаг вэ?
(хаалттай асуулт)
А.VI-VII анги Б.VIII-IX В.X-XII анги анги
Мэдээлэл боловсруулалт, дүн шинжилгээ
Судалгаагаар цуглуулсан хариултын хуудсыг компьютерт оруулсан. Мэдээллийг
боловсруулах дүн шинжилгээ хийхэд MS Exsel 2010, MS Word 2010 зэрэг программууд болон
цахим сайтууд мэдээлэл ашиглав. Илтгэлийн сэдэвтэй холбоотой тоо баримтыг өөрийн хичээл
ордог ангийн дүнгийн мэдээ (биологи) болон сургалтын технологич болон секцийн сан
хөмрөгөөс ашиглав.

6. Хүүхэд гэдэг асаах ёстой дэнлүү болохоос биш.
Дүүргэх ёстой сав биш (В.А.Сухомлинский).
ОНОЛЫН ҮНДЭСЛЭЛ
1. ӨСВӨР БУЮУ ШИЛЖИЛТИЙН НАСНЫ СУРАГЧДЫН ОНЦЛОГ (ялгаатай байдал)
Хүүхдийн хөгжил нь оюун ухааны (ерөнхий мэдлэг, үг яриа, бүтээлч үйл), нийгэмшихүйн
(харилцаа, сэтгэл хөдлөл, бие даах чадвар), бие бялдрын хөгжил (эрүүл мэнд, хөдөлгөөн,
биеийн тамир спорт) зэрэг хэд хэдэн элементээс бүрдэнэ. Өсвөр нас хүртэлх хүүхэд насны
хөгжлийн үе нь тэдний бие хүн болж төлөвших суурь нь болдог. Шилжилтийн нас нь дотроо
насны үелэлтийн ялгаа, заагтай бөгөөд эрдэмтэд, багш, эмч нар олон талаас нь тайлбарладаг.
Олон улсын физиологичдын хурлаас 1965 онд дэвшүүлснээр бол 12-16, 13-18 насыг “Өсвөр
буюу шилжилтийн нас” гэж тодорхойлжээ. Завсрын буюу шилжилтийн насанд өөрийгөө би
болгох үе тохиож, физиологи, сэтгэлзүйн хөгжилд чанарын асар их өөрчлөлт гардаг. Бэлгийн
бойжилтын үе эрэгтэй хүүхдэд 12-18, охидод 10-16 нас хүртэл явагдана. Шилжилтийн насанд
дунд анги буюу 10-15 настай VI-IX ангийн сурагчид хамаарч байна. Өсвөр насанд хүүхэд бие
физиологи болон сэтгэл зүйн хувьд асар их өөрчлөлтөнд ордог [4, 10].
Насанд хүрэгчид болоод нийгмийн зүгээс энэ насныханд хандах хандлага, харилцааны
нөлөөллөөс болж сөрөг үр дагаварт хүрдэг байна. Тухайлбал, сурах үйл ажиллагааны сонирхол
буурах, хэт дуулагваргүй болох, эцэг эхдээ түрэмгий аагшлах, эсвэл дуугаа хураах, багш нарын
санааг хүлээж авахгүй, шаардлага хүлээж авахгүй зовоох, найз нөхдийн хүрээлэлд татагдах,
тэднийг дагах, томчуудын үгийг үл ойшоох зэрэг шинжүүд илэрнэ. Эдгээр нь тэдэнтэй хүнлэг,
зөв харьцах шаардлагатай батална. Дунд ангийн сурагчдын гол үнэт зүйл нь найз нөхөд, ойр
дотныхонтой харилцах харилцаа, ухамсартай ба ухамсаргүйгээр оюун санааны үлгэр жишээ
бологчоо даган дуурайх, ирээдүйд тэмүүлэх явдал юм. Энэ насныханд бодит болон оюун
санааны “Би” төлөвшиж өөрийн ухамсан бий болж байдаг [9,11].
 ТАНИН МЭДЭХҮЙН ПРОЦЕССЫН ХӨГЖИЛ
Өсвөр насны хүүхэд бодит байдлаас хүртэж байгаа юм үзэгдлийг үлэмж нарийн задлан
шинжилж, нэгтгэн дүгнэх чадвартай байна. Өсвөр насны үед хүүхдийн хүртэхүй нь ямагт юм
үзэгдлийг өрөөсгөл нэг талаас нь тусган авдаг онцлогтой учраас тэдний хүртэхүйд эндэгдэл гарч
гаж буруу тусгал явагдаж болно. Өсвөр насанд шилжихийн хамтаар хүүхдийн сэтгэхүйд чанарын
өөрчлөлт гарч тодруулах, хийсвэрлэн бодох, ерөнхийлөн дүгнэх, үйлийг хийх оюун ухааны
ажлын чадвар, дадлагыг эзэмшинэ. 8-р ангийн болон дунд ангийн сурагчид дараах онцлогтой.
 ӨСВӨР НАСНЫ ХЯМРАЛ
Насанд хүрэгчид, нийгмийн зүгээс өсвөр насныханд буруу хандах хандлага, харилцааны үр
дагавар нь сөргөөр нөлөөлдөг. Тухайлбал, сурах үйл ажиллагааны сонирхол буурах,
дуулгаваргүй болох, хэт дуулгавартай байх. Зөрчилтэй зан авир гаргах шинж нь насанд
хүрэгчид болон эцэг эхдээ түрэмгий аашлах, эсвэл дуугаа хураах, багш нарын санааг хүлээж
авахгүй, захирагдахгүй зовоох, хорио цээр, заавар, сургамжийг эсэргүүцэх, найз нөхдийн
хүрээлэлд татагдах, тэднийг дагах, томчуудын үгийг үл ойшоон өөрийнхөөрөө зүтгэх гэх мэт.
Харилцааны хэрэгцээ эмзэг буюу тогтворгүй бөгөөд эцэг юмуу эх, багшийн
хайхрамжгүй байдал сөргөөр нөлөөлнө. Өсвөр насны хэрэгцээ нь өөрийгөө ямар нэгэн
шүүмжлэлгүйгээр сонсож ойлгох, мөн өөрийгөө том хүн мэтээр хүлээн зөвшөөрүүлэх, өөрийгөө
хэн бэ? гэдгийг таньж мэдэх нь энэ насны гол хэрэгцээ байдаг.
Сэтгэлзүйн онцлог. Найз нөхөрлөлийн сонголт нь насанд хүрсэн үеийнхэнтэй
ойролцоо байдаг. Мэдээлэл хуваалцах, нууц хадгалах, гэр бүлийн хүмүүжил чухал нөлөө
үзүүлнэ. Харилцах, хамтран ажиллах төлөвшил олж авдаг.
-Хэрвээ хүүхэд дэмжиж туслуулж өссөн бол өөртөө итгэж сурна.
-Магтуулж өссөн бол сайшааж сурна.
2. ӨСВӨР НАСНЫ СУРАГЧИДТАЙ АЖИЛЛАХ, АРГА ЗӨВЛӨМЖ
 БАГШ СУРАГЧИЙН ХАРИЛЦАА
Шавь төвтэй сургалт /Learner-Centered Classroom/ нь Суралцагчийн хувийн онцлог, сонголт,
хэрэгцээ шаардлага, мэдлэг чадварыг анхаарах, ялгаатай байдлыг харгалзан үзэж, үнэлэх
хэрэгтэй. Сургалт бол нийгмийн болон сурагчийн эрэлт хэрэгцээг хангах зорилго бүхий багшийн
сурган хүмүүжүүлэх, сурагчийн танин мэдэх, сургах, сурах үйл ажиллагааны нэгдэл юм.

7. Багш гэж хэн бэ? Суралцагсдад сурах сонирхол, мэдээлэл авах боломжтой, ардчиллын уур
амьсгал бүхий (хүмүүнлэг, энэрэнгүй, бүтээлч, нээлттэй) орчныг бүрдүүлэгч, сургалтын
процессийн идэвхтэй субъект мөн.
Суралцагч гэж хэн бэ? Сэтгэл зүйн онцлог, бие даасан байдал, сурах чадвар, дадлага,
туршлага, зан төлөвийн дотоод төлөвшил, хүлээх хариуцлагаараа ялгаатай хувь хүн, мэдлэг
чадвар, дадлага, туршлага эзэмших хэрэгцээ, сонирхолыг бий болгож, зорилго өмнөө тавьсан
бие хүн. Нөгөө талаар сурагчид хөдөлгөөнтэй, анхаарал нь байнга сарнидаг эсвэл анхаарал
тогтвортой, аливаа нэг үйлээс дараагийн үйлд шилжих нь удаан байдаг нь “Хүүхэд бүрийн
анхаарал харилцан адилгүй хөгжсөн” байдагт оршино [2, 3]. Энэ ялгаатай байдлыг багш
сурган хүмүүжүүлэгчдийн мэдлэг, ур чадвар, хандлага, цаг үе, орчин, хүүхдээ мэдрэх чадвар
чухал үүрэгтэй.
 БАГШ СУРАГЧИЙН ХАРИЛЦААНЫ СААД
Иймээс сургалтыг зохион байгуулагч нь хамтран ажиллагчийнхаа нас, сэтгэхүйн онцлогийн
талаар сайтар мэдсэн байх шаардлагатай. Энэ талаар Америкийн сэтгэл зүйч Эрик Эриксоны
“Хүүхдийн хөгжлийн тухай”, Швейцарын эрдэмтэн, биологич, хөгжлийн сэтгэл судлаач
Ж.Пиажегийн “Хүүхдийн оюун ухааны сэтгэцийн хөгжлийн тухай”, Оросын эрдэмтэн
Д.Б.Эльконийн “Хүүхдийн сэтгэцийн хөгжлийн насны үечлэлийн тухай” онолуудыг чухал юм [9,
10, 11].
Д.Б.Элькони “ VII, VIII ангийн сурагчдын гол зонхилох үйл ажиллагаа нь хичээл хөдөлмөрийн
явцад илрэх харилцаа юм” гэж дүгнэсэн нь багш сурагчийн хоорондын харилцаа, хандлагыг
чухалд тооцжээ. Өсвөр нас нь харилцааны хөгжилд чухал ач холбогдолтой үе бөгөөд энэ үед
зонхилох үйл ажиллагаа нь найз нөхөдтэйгөө харилцах харилцаа юм. Энэ насны хүүхдийн
харилцаанд багш эцэг эхээс илүү найз нөхөд үе чацуутны нөлөө илүү хүчтэй илэрдэг учраас
анги хамт олонд сэтгэл зүйн таатай уур амьсгалыг бүрдүүлж, үе тэнгийнхнээр дамжуулан өсвөр
насныханд нөлөөлөх явдал багш бидэнд хэрэгтэй зөвлөгөө юм.
 СУРГАЛТЫН ЯВЦАД ГАРАХ ЗӨРЧИЛ
Зөрчлийн шалтгаан:
- Сургалтын зорилго нь цаг үеийн шаардлагаас хоцорогдсон
- Сурагчдын шинэ мэдлэг ба хуучин мэдлэг зөрчилдөх
- Тухайн хичээлийг багш тайлбарлаж ярих, сурагчид түүнийг тусгаж ойлгохын хоорондын
бодит зөрчил
- Багшийн заах арга, ур чадвар, ёс зүй, харилцаа хандлагатай холбоотой зөрчлүүд (арга
хэлбэрээ багш оновчгүй сонгосон, сурагчийн мэдлэгийг бодитой бус үнэлсэн, хүүхдийн
нэр төрийг гутаан доромжилсон-ялангуяа хөвгүүдийг, багш сурагчид бие биеэ үл ойлгох,
үл хүндлэх, багш муухай үг хэрэглэх, сурагчдыг дамрамтлах, ялагаварлан гадуурхах,
хүйтэн хандах, сурагчдыг албадах, хэлбэрдэх)
- Сургалтын зохион байгуулалттай холбоотой зөрчил (хэт олон сурагчтай, багш сурагч
хичээлээс байнга хоцрох, сургалтын чанар доогуур байгаа)
 СУРЛАГААР ХОЦРОХ.
Сурагчийн мэдэж чадаж байгаа зүйл ба тухайн үед судалж эзэмшвэл зохих зүйл хоёрын
хооронд зааг тасралт гарахаар хожимдох явдал гарна. Сурлагаар хоцрогсдын нийтлэг хэв шинж
нь оюуны үйл ажиллагааны сул дорой, сурах хөдөлмөрийн бэрхшээлийг даван туулж чаддаггүй,
өөрийн хүчиндээ итгэдэггүй, бусдын туслалцаанд шүтэж, бэлэнчлэх сэтгэлгээнд хүлэгдсэн
байдаг. Зарим сурагч ихэнх хичээлээр хоцордог байхад зарим сурагч зөвхөн нэг хичээлээр,
зарим нь сурлагаар үе үе хоцрох байдал гардаг. Энэ нь дараах шалтгаантай байдаг байна.
Гадаад шалтгаан:
- Сургуулийн ажлын доголдол (сургалтын үйл ажиллагаа, багшийн мэргэжил
дээшлүүлэлт, номын сангийн хүрэлцээ, эрүүл орчин)
- Сургуулиас гадуурх орчны нөлөө (гэр бүл, үе тэнгийнхний муу нөлөө, олон нийтийн
мэдээллийн хэрэгслийн муу нөлөө)
- Багшийн заах арга ур чадварын доголдол
- Гэр бүл хүүхдийн хөгжил төлөвшилд анхдагч орчин юм.
Дотоод шалтгаан:
- Бие махбодийн хөгжлийн гажиг (сонсгол, хараа, тархины хөгжил, мэдрэлийн согог,
олдмол согог гэмтэл)
- Сэтгэцийн хөгжлийн согог (танин мэдэх хэрэгцээ дутуу, зоригийн чанар сул, хандлага
идэвх сул, сэдэл төлөвшөөгүй, сэтгэл хөдлөл сул, оюуны үйлийн чадвар сул)
- Хүмүүжлийн доголдол (харилцааны чадвар сул, бие даах чадвар сул, залхуурал, хувийн
зохион байгууулалт, дэг сахилга муу)

8. - Сурагчийн бэлтгэлд буй доголдол (өмнөх мэдлэг нимгэн, сурах хөдөлмөрийн дадал сул,
авьяас сонирхолдоо нийцэн сурах үйлээ сонгоогүй)
Эдгээр шалтгаанаас болж өсвөрийн хүүхэд, ялангуяа 8-р ангийн сурагчдын сургалтын
чанар бусад ангиас доогуур байгаа нь энэ судалгааны үндэслэл болсон юм. Багш бидний
сургалтын үр дүн муудаж тэрний сөрөг нөлөө нь сурагчид зархуурах, хуулах, аргалах, ая тал
засах арга барилд зарим сурагч нэгэнт дасчихсан байж болно. Хүүхдийн авъяас чадавхи,
хэрэгцээ, сонирхол, эрх эрх чөлөөг эрхэмлэж, хүнд өөрт нь байгалиас заяасан давуу талд нь
тулгуурлан тэгш эрхтэй шавийн хөгжих таатай нөхцлийг бүрдүүлэх замаар сургалтын үйл
ажиллагаа явуулах нь шавь төвтэй сургалтын аргын ач холбогдолтой тал нь юм [13].
 БАГШИЙН ҮҮРЭГ
Монголын ард түмэн эртнээс судлан шинжлэн ирсэн байдаг. Эртнээс монголчууд эрдэм
мэдлэгтэй хүнийг дээдлэн ”Багш” хэмээн хүндлэн ирсэн. Багш нь хүнийг хүн болгож, хүнийг
хүншүүлэн эрдэм номд сургаж, хүмүүжлийн арга ухаанаар хүнийг төлөвшүүлж ирсэн байна.
Багш бид зөвлөн туслах.хамтран ажиллагч.судлаач, сурагчдыг сэдэлжүүлэн идэвхжүүлэгч,
зохион байгуулагч менежер байх ёстой. Мөн сурагчдад ирээдүйд эзэмших мэргэжлийн чиг
барижаатай болох, энэ талаар төсөөлөлтэй болгох, чиг үүрэг гүйцэтгэдэг, хичээнгүй (хүүхдийн
болон бусдын хэрэгцээ, сонирхлыг чухалчлан, зүтгэл гаргах) зэрэг шинжүүдийг багшийн чадвар,
чадавхи гэж ойлгож болох юм. Дунд ангийн сурагчдын нийгэмд амжилттай байх буюу бие хүний
төлөвшлийн суурь чадваруудын 70%-ийг өсвөр насанд бүрэлдэн тогтдог байна.
Багшийн алдаа:
Багш өөрийнхөө ажилд сэтгэл гаргадаггүй
Хичээлийн бэлтгэл муу
Заах арга барил, ур чадвар муу эзэмшсэн
Хичээл дээр дидактик, сэтгэл зүйн зохистой орчин би болгох чадвар муу
Суралцагсадтай ганцаарчилсан ба хэсэгчлэн ажиллах чадвар муу
Тэргүүний арга барил эзэмшээгүй, арга барилаа өөрчилдөггүй
Сурагчийн мэдлэгийг үнэлж дүгнэх чадвар муу
Сурлагаар хоцорч байгаа шалтгааныг олж илрүүлэх чадвар сул
Заасан хичээлээр нь сурагч сурлагаар хоцроод байгаагийн шалтгааныг ажилдаа
тусгаж, судалгаа, ажиглалт, дүн шинжилгээ хийдэггүй.
Бүх зүйлийг өөрийн хяналтанд байлгах, гар хүрдэг
Сонсож байгаа дүр үзүүлэх, ойлгосон, ойлгоогүй эсэхийг асуудаггүй
Сурагчдын хүсэл хэрэгцээг харгалзан үздэггүй
Бодит бус хийсвэрлэн хичээлээ тайлбарлах гэх мэт.
СУДАЛГААНЫ ҮР ДҮН
 СУДАЛГААНЫ ӨГӨГДӨЛ
Сурагчдын ямар нэгэн зүйлийг сэтгэлээсээ чанартай хийж гүйцэтгэнэ гэдэг нь хүний
тухайн зүйлдээ хандаж байгаа хандлага сэдэл, сонирхолтой холбоотой. Нэгэн судлаачийн
хэлсэнээр: “Хэрэгцээ бол идэвхийн эх булаг, хаана хэрэгцээ байхгүй байна тэнд идэвхийн
тухай яриа байх боломжгүй” гэжээ.
Хүүхэд аливааг танин мэдэх хязгааргүй хэрэгцээтэй байдаг. Танин мэдэх хэрэгцээ гэдэг
нь бие хүний үндсэн шинж чанар, бие даан мэдээлэл олж аваад түүнийгээ мэдлэг, чадвар,
дадал болгон хувиргах, үүнийхээ үндсэн дээр хүн тодорхой чиглэлтэй ажиллаж, биеэ тодорхой
байдлаар авч явдаг. Хэрэгцээ бол хүний үйл ажиллагааг идэвхжүүлэх эх булаг, хүнийг
чиглүүлэн өдөөгч болдог дотоод хүчин зүйл, хүний сэтгэцийн нэг нөөц боломж мөн [6].
Бие хүний төлөвшил нь бие бялдрын өсөлт, хөгжил, оюун ухаан, ухамсар, ёс
суртахуунд гарах өөрчлөлтийг хамарна. Харин хөгжил нь төрөлхийн, байгаль, нийгмийн хүчин
зүйлийн нөлөөн дор бие махбод, сэтгэцэд гарах чанарын өөрчлөлтүүд юм. Хүүхдийн хөгжил,
төлөвшил, сонирхол, хэрэгцээ, нас сэтгэхүйн ялгаатай байдлыг илрүүлэх, түүнд тохирсон арга
зүй, сурган хүмүүжүүлэх эв дүй, ур чадвартай байх нь багш бидний үүрэг юм. Шилжилтийн
насны сурагчдын сэтгэл санааны байдал, бие физиологийн өсөлт, хөгжлийн онцлог, ялгаатай
байдалд тохирсон арга зүйгээр багш бид хамтран ажиллах шаардлагатай.Ялангуяа дунд ангийн
сурагчдын хувьд сэтгэх үйл нь тус тусдаа харилцан ялгаатай байдаг бөгөөд нийгэм, гэр бүл,
сургалтын орчноос хамаарахаас гадна оюуны болоод бие бялдар, сэтгэлзүйн өөрчлөлтүүд энэ
насанд гардаг нь сурлагын амжилт, сэдэл, сонирхолд нөлөөлдөг.

9. Судлаачдын үзсэнээр (А.Н.Макарова) дунд ангийн сурагчдын эхний жил буюу 6 дугаар
ангид сурлагын амжилт сайн, 7-8 дугаар ангид буурч, 9-10 дугаар ангиас дахин өсдөг тухай
тайлбарласан байдаг [3,4].
Манай сургуулийн дунд анги, ялангуяа VIII ангийн сурагчдын нийт анги бүлгийн сүүлийн
жилүүдийн биологийн хичээлийн оношлох шалгалтын болон индексийн шалгалт (хөндлөнгийн
үнэлгээ гэж ойлгож болно), нийт хичээлийн жилийн эцсийн нэгдсэн дүнгээс үзвэл бусад анги
бүлгээс доогуур үнэлгээтэй байгаа юм (диаграмм-1, хүснэгт-1,2,3, хавсралт 3). Энэ насны
хүүхдүүд шилжилтийн буюу өсвөр насныхан учраас стресс, нас сэтгэхүй, бие махбодийн хөгжил
өөрчлөлтөөс болж хичээлийн идэвх, сурлагын чанарт нөлөөлөг талаар судалсан болно.
Хүүхдийг судлах нь хүүхэд нэг бүрийг хөгжүүлэхийн суурь үндэс болохоос гадна энэхүү
судалгаагаар масс сургалтын амжилтыг VIII ангийн сурагчдид буюу өсвөр нас-шилжилтийн
насны хүүхдүүдийг тусгайлан авч үзсэн үр дүнг танилцуулж байна.
ХҮСНЭГТ-1. ОИЦ - СУРГУУЛИЙН ЖИЛИЙН ЭЦСИЙН ҮНЭЛГЭЭ
/сүүлийн 4 жилээр/
Он
2015-2016
1816 сурагч
2016-2017
1793 сурагч
2017-2018
777 сурагч
2018-2019
1845 сурагчид
Анги
бүлэг
ABCD % AB% ABCD % AB% ABCD % AB%
V-VIII
эзлэх %
VII-VIII
эзлэх %
VI 100 53.2 100 41.6 100 48.7 99.8 83.3
VII 100 44.7 99.6 50 100 41.1 99.9 81.9
VIII 99.6 46 100 41 100 43.6 99.7 79.5
IX 100 48.8 100 54.3 100 51.2 100 85.8
X 100 45.5 100 56.5 98.6 52.5 100 87.6
XI 100 62.5 100 55.3 100 60.2 99.7 86.9
XII 100 85.7 100 80.9 100 72.5 100 96.4
Дундаж 99.9 55.8 100 53.8 99.8 51.9 99.9 85.9
Судалгааны асуултын дүн мэдээг нэгтгэн сурагчдын хичээлд хандах хандлагыг
шилжилтийн насны өөрчлөлттэй холбон тэдний сонирхол-хэрэгцээ, хичээл хийхэд хүндрэлтэй
байгаа шалтгаан, сэтгэлзүйн ялгаатай байдал хэрхэн нөлөөлж байгаа зэргийг тодорхойлов.
Тус сургуулийн VIII ангийн нийт бүлгийн жилийн эцсийн үнэлгээний сүүлийн 4 жилийн мэдээнээс
үзвэл жилийн эцсийн дүн (амжилт-АВ эзлэх хувь, VII-VIII түвшний эзлэх хувь ) бусад VI, VII, IX-
XII ангийн сурагчдын үнэлгээнээс доогуур буюу 2015-2016 онд 46%, 2016-2017 онд 41%, 2017-
2018 онд 43,6%, 2018-2019 онд 79,5% (үнэлгээний шинэ хэлбэрт шилжсэн жил) байв (диаграмм-
1). Энэхүү шалтгааныг судалгааны үр дүнгээр харуулахыг зорилоо.
ХҮСНЭГТ-2. 2018-2019 ОНЫ ХИЧЭЭЛИЙН ЖИЛИЙН БИОЛОГИЙН ХИЧЭЭЛИЙН
ОНОШЛОХ ШАЛГАЛТЫН ҮНЭЛГЭЭ /Багш Г.Пүрэв/
Анги бүлэг
Сурагчдын
тоо
100-90 89-80 79-70 69-60 59-50 49-40 39-30 29-0
Амжилт
VIII VII VI V IV III II I
6-анги 2 37 2 7 5 5 7 3 4 4 51.35
6-анги 3 43 17 4 8 4 2 6 1 1 76.74
6-анги 10 37 0 0 4 2 5 6 7 13 16.22
7-анги 1 39 0 1 2 5 14 7 4 6 20.51
7-анги 6 39 0 0 2 4 5 19 13 5 15.38
7-анги 7 38 0 0 3 11 8 7 7 6 36.84
7-анги 8 38 0 1 4 6 12 8 4 3 28.95
8-анги 5 38 0 0 0 2 1 4 10 21 5.26
8-анги 7 37 0 1 0 2 6 5 10 13 8.11
8-анги 8 38 0 0 0 0 2 0 3 33 0.00
9-анги 4 34 0 1 1 6 4 5 7 10 23.53
Бүгд 454 19 15 34 50 70 80 76 123 25.99
ХҮСНЭГТ-3. 2019-2020 ОНЫ ХИЧЭЭЛИЙН ЖИЛИЙН БИОЛОГИЙН ХИЧЭЭЛИЙН ОНОШЛОХ
ШАЛГАЛТЫН ҮНЭЛГЭЭ /Багш Г.Пүрэв/

10. №
анги
бүлэг
шалгагдвал
зохиох
хүүхдийнтоо
шалгагдсан
хүүхдийнтоо
Үүнээс:
Авахоноо
Авсаноноо
Гүйцэтгэлийн
хувь
I II III IV V VI VII VIII
1 VII-2 39 34 2 2 6 7 9 3 4 1 578 283 49.0%
2 VII-3 40 38 0 4 6 4 3 8 7 6 646 443 68.6%
VIII-1 42 39 0 2 4 4 4 6 10 5 494 343.5 69.5
6 VIII-6 40 36 2 3 11 5 2 8 3 2 900 350 38.9%
7 VIII-7 42 41 3 12 6 7 3 4 5 1 944 384 40.7%
8 VIII-8 44 39 2 5 4 5 11 6 4 2 975 432 44.3%
5 IX-5 38 36 0 0 7 9 11 7 2 0 798 449 56.2%
7 IX-7 40 35 1 4 5 8 9 7 1 0 879 461 52.4%
8 IX-8 38 38 2 5 5 9 7 8 2 0 798 526 65.9%
Нийт 435 402 14 43 63 60 85 70 44 23 8855 4508.5 50.9%
Хүснэгт- 1,2 ийн мэдээллээс үзвэл нийт хичээлийн жилийн эцсийн үнэлгээтэй
харьцуулахад мөн ижил дүр зураг ажиглагдсаныг өөрийн ордог биологийн хичээлийн оношлох
шалгалтын үнэлгээгээр баталгаажуулав. Судалгааны зорилго ёсоор VIII ангийн сурагчдын нас
сэтгэхүй, шилжилтийн насны өөрчлөлт сурлагын чанарт нөлөөлж байгааг батлахыг эрмэлзэв.
Нөгөө талаар, багшийн хөдөлмөрийн үр дүн сурагчдын сургалтын амжилтаас хамааралтай
бөгөөд бусад анги, бүлгээс доогуур байгаа шалтгааныг тодруулах нь багшийн хөдөлмөрийн
бүтээмж нэмэгдэх нөхцөл бүрдэх юм. Энэ удаагийн судалгаагаар байгалийн ухааны хичээлээс
биологийн хичээлийг голлон авч үзсэнийг дурьдах хэрэгтэй. Харин нийгмийн ухааны
хичээлүүдийн сонирхол хэрэгцээг бусад хичээлтэй харьцуулахад ямар байр суурь эзэлж байгааг
илрүүлэх хичээв. Бидний судалгаа эхний жил хийгдэж байгаа бөгөөд эхлэл болж, дараа
дараагийн судалгааны сэдэв, ажил хөдөлмөрийн хөшүүрэг болно гэдгийг илэрхийлэх нь зүйтэй.
Диаграмм-1. ОИЦ Сургуулийн жилийн эцсийн дүнгийн нэгтгэл /сүүлийн 4 жилээр/
 СУРАГЧДААС АВСАН СУДАЛГААНЫ ҮР ДҮН
53.2
44.7 46
48.8
45.5
62.5
85.7
41.6
50
41
54.3 56.5 55.3
80.9
48.7
41.1 43.6
51.2 52.5
60.2
72.5
83.3 81.9
79.5
85.8 87.6 86.9
96.4
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
VI VII VIII IX X XI XII
2015-2016 2016-2018 2017-2018 2018-2019

11. 1. Та ямар хичээлд илүү сонирхолтой вэ? (нээлттэй асуулт) гэсэн асуултанд
хүмүүнлэгийн ухааны (эрүүл мэнд, биеийн тамир, зураг, гадаад хэл, төрөлх хэл, ёс заншил, уран
зохиол, дуу) хичээлд 38%, Байгалийн ухаан 27%, Математик, мэдээлэлзүй 16%, (Технолгийн
багц хичээлүүд дизайн технологи, дүрслэх урлаг, зураг төсөл)15%, Нийгмийн ухаан 4% гэж
үзжээ [12]. Тоон мэдээнд үргэлжлүүлэн боловсруулалт хийхэд сурагчдын байгалийн ухааны
хичээлүүд болох хими 38%, биологи 28%, физик 23%, эрүүл мэнд 8%, газарзүй 3% тус тус
судлах сонирхолтой байгааг харж болно. Биологийн хичээлээр VIII-1, VIII-7 зэрэг хичээл ордог
ангиуд илүү сонирхолтой байгаагаас үзвэл хичээл сургалтын үйл ажиллагаа боломжийн
явагдаж байгаа, нөгөө талаар сурагчдын хэрэгцээг илэрхийлж байгаа тул багшаас илүү их
чармалтыг шаардах бололтой.
Нийгэм судлал, иргэний ёс зүйн боловсрол зэрэг хичээлээр VIII-1, VIII-3, 4 зэрэг хичээл
ордог ангиуд илүү сонирхолтой байгаа нь харагдлаа. Иргэний ёс зүйн боловсрол шинэ хичээл
энэ хичээлийн жилээс орж эхэлсэн нь зарим сурагчдын хэрэгцээ, сонирхлыг илэрхийлж байлаа.
Нийт хичээлүүдээс биеийн тамир, математик, хими, англи хэл, дизайн технологи, биологи,
физикийн хичээлд илүү сонирхолтой нь харагдлаа. Энэ нь манай сургууль математик,
байгалийн шинжлэлийн гүнзгийрүүлсэн сургалттай болохыг дам баталж байгаа нь сайшаалтай
(диаграмм-2,3,4, хавсралт-2). Нөгөө талаар сурагчдын хандлагаар газарзүй, түүх, эрүүл мэнд,
монгол хэл, бичиг, уран зохиолын хичээлд сониролхолгүй байгаа нь анхаарал татав. Энэ нь
сурагчдын бие сэтгэлзүй, хөгжлийн онцлогийн ялгаатай байдал, хэрэгцээ сонирхолтой
холбоотой боловч багшийн заах арга, ур чадварыг илэрхийлэх талтай.

12. Диаграмм-2. Асуулт-1. Та ямар хичээлд илүү сонирхолтой вэ?
Диаграмм-3. Асуулт-1. Та ямар хичээлд илүү сонирхолтой вэ? /нэгдмэл хичээлээр/
122
100
85 83
79
63
51
41
36 36 33 31 31 28
19 19 16 13
6
0
20
40
60
80
100
120
140
25
10 10
2
4
16
4
8
4
2
10
12
6
2
3
4
11
4 4
8
19
12
6
3
8
5
10
2
6
7
6
1 1
0
5
10
15
20
25
30
Мат-Мэдээллийн
технологи
Технологи
/дизайн,
дүрслэх/у
Байгалийн ухаан Хүмүүнлэгийн
ухаан
Нийгмийн ухаан
VIII-1 VIII-2 VIII-3 VIII-4 VIII-5
VIII-6 VIII-7 VIII-8 VIII-9

13. 10
8
6
4
6
5
10
6
8
0
2
4
6
8
10
12
VIII-1 VIII-2 VIII-3 VIII-4 VIII-5 VIII-6 VIII-7 VIII-8 VIII-9
Диаграмм-4. Асуулт-1. Та ямар хичээлд илүү сонирхолтой вэ? /Биологи, ангиудаар/
2. Таны тухайн хичээлд оролцох идэвх юунаас хамаардаг вэ? гэсэн асуултанд 145-
38,1% сонирхол, 132-34,7% багшаас, харин 68-17,8% сэтгэл санааны байдлаас, харин гэр бүл,
сургууль, ангийн уур амьсгал болон найз нөхдөөс шалтгаалдаг гэж сурагчдын 9,2% нь үзжээ.
Гэр бүл, сургууль, ангийн уур амьсгал болон найз нөхдөөс шалтгаалж сурагчид хичээлийн идэвх
буурах, хоцрогдох, ангийн сурлагын амжилт буурахад бага зэрэг нөлөөтэй байна. Хичээлийн
чанар, сурлагын амжилтанд сурагчдын сонирхол хэрэгцээ, багшийн үйл ажиллагаа чухлаар
нөлөөлж байгааг харууллаа. Энэ асуулт нь судалгааны гол таамаглал болох сурагчдын нас
сэтгэхүйн ялгаатай байдал сурлагын чанарт нөлөөлдөг болохыг 38,1% сонирхол, 17,8% сэтгэл
санааны байдлаас хамаардаг гэсэн хариултаар дам батлагдлаа (диаграмм-5). Зарим
судалгааны дүгнэлтээр VIII ангийн сурагчдын “Өдөр тутмын цагийн зураглал”-ыг судалснаас
үзвэл 40% нь багшийн хичээл заах арга барил, 24% нь өөрийн идэвх оролцоо, 23% нь эцэг эх,
найз нөхөд тэдний сурах идэвх, сурлагын чанарт нөлөөлдөг гэжээ.
Диаграмм-5. Асуулт-2. Таны тухайн хичээлд оролцох идэвх юунаас хамаардаг вэ?
132
145
68
8
17
10
0
20
40
60
80
100
120
140
160
А.Багшаас Б.Сонирхолоос В.Сэтгэл
санааны
байдлаас
Г.Гэр бүлээс Д. Сургууль,
ангийн уур
амьсгалаас
Е. Найз
нөхдөөс

14. 3. Хичээл хийхэд хүндрэлтэй байгаа шалтгаан? гэсэн асуултанд зарим хичээлд
сонирхолгүй 109 (29%), сурагчийн өөрийн идэвх оролцоо сул, өөрийгөө дайчилдаггүй 78
(20,7%), багшийн харилцаа, хандлага 60 (16%), багш ойлголжгүй заадаг 60 (16%), ангийн уур
амьсгал 69 (18.3%) гэж үзжээ. Энэ үр дүнд бусад судалгааны үр дүнтэй тохирч байна.
Тухайлбал, 40% нь багшийн хичээл заах арга барил, 24% нь өөрийн идэвх оролцоо, 23% нь эцэг
эх, найз нөхөд нөлөөлсөн гэж судалсан байдаг [1]. Тоон мэдээнээс үзвэл багшийн болоод
сурагчийн үйл ажиллагаа, идэвх оролцоо чухлыг харуулж байна. Сурагчид өөрийн алдаа
дутагдлыг үнэлж байгаа нь сайшаалтай байв. Гэхдээ цааш цаашдын судалгаагаар батлах,
нарийвчлан судлах боломжтой (диаграмм-6).
Судалгааны гол асуулт 2,3- аас харахад сурагчдын сурлагын амжилтанд найз нөхөд,
нийгэм, гэр бүл, сургуулийн орчин, мөн шижилтийн насны өөрчлөлт, онцлог, сурагч бүрийн
ялгаатай байдал нөлөөлөх нь судалгааны таамагтай нийцэж байна. Гэхдээ дараа дараагийн
жил, олон жилийн судалгаар нарийвчлан шалгах шаардлагатай.
Диаграмм-6. Асуулт-3. Хичээл хийхэд хүндрэлтэй байгаа шалтгаан?
4. Та гэрийн даалгавар хийдэг үү? гэсэн асуултанд сурагчдын 52% хааяа хийдэг, 43%
тогтмол хийдэг, 5% огт хийдэггүй гэж хариулжээ. Эндээс үзвэл манай сурагчид хичээлийн
гэрийн даалгавар сайн хийдэг нь харагдаж байна. Даалгавраар дамжуулж тэдний сурлагын
чанарт эерэгээр нөлөөлж болох талтай (диаграмм-7,8).
Диаграмм-7. Асуулт-4. Та гэрийн даалгавар хийдэг үү?
78
60
109
69
60
0
20
40
60
80
100
120
А. Өөрийгөө
дайчилдаггүй
Б.Багш
ойлгомжгүй
заадаг
В.Зарим хичээлд
сонирхолгүй
Г.Ангийн уур
амьсгал
Д. Багшийн
харилцаа

15. Диаграмм-8. Асуулт-4. Та гэрийн даалгавар хийдэг үү?
5. Багшийн ямар зан чанар таалагддаг вэ? (хаалттай асуулт) гэсэн асуултанд 345 сурагч
хариулсан бөгөөд 224-64,9% эелдэг, дотно, 97-28,1% ур чадвар, аргазүй, 24-6,9% бусад гэж
хариулсан нь өсвөр насны сурагчид болон багш хоорондын харилцааны асуудалд анхаарал
14
10
26
11
26
14
28
12
2
23
26
12
29
12
23
9
19
22
0 0 0 0
16
0
5
10
15
20
25
30
35
VIII-1 VIII-2 VIII-3 VIII-4 VIII-5 VIII-6 VIII-7 VIII-8 VIII-9
Тогтмол
Хааяа
хийдэггүй
тогтмол, 143,
43%
хааяа, 175, 52%
хийдэггүй, 16, 5%

16. хандуулдгийг илэрхийлж байна (диаграмм-9,10). Мэдээж багшийн заах арга, ур чадвар чухалд
тооцогдож байна. Энэ насны сурагчдын сэтгэлзүйн өөрчлөлт, бие физиологийн хөгжил,
сонирхлын ялгаатай байдлыг харгалзан сургалтыг явуулах шаарлагатай батлах нь энэ
судалгааны үндсэн асуудал байлаа. Сурагчдаас авсан үндсэн 5 асуултын боловсруулалтаас
гадна нэмэлтээр дараах 2 асуултыг хавсаргав.
Диаграмм-9. Асуулт-5. Багшийн ямар зан чанар таалагддаг вэ?
Диаграмм-10. Асуулт-5. Багшийн ямар зан чанар таалагддаг вэ?
21
35
23
27
23
28 28
15
2420
4
6
10
14
7
9
13
14
0
1
7
0
1
3
1
10
1
0
5
10
15
20
25
30
35
40
VIII-1 VIII-2 VIII-3 VIII-4 VIII-5 VIII-6 VIII-7 VIII-8 VIII-9
эелдэг дотно Ур чадвар аргазүй Бусад
224
97
24
0
50
100
150
200
250
А.Эелдэг, дотно Б.Ур чадвар, аргазүй В.Бусад

17. Үүнд.
Бид сурган хүмүүжүүлэх илтгэлийн 1-р шатны үед сурагчдаас асуухад (11-р сарын 11 нд)
 “Багш таныг урамшуулж зөвлөн тусалдаг уу?” гэсэн асуултанд сурагчдын 50,3% -
зарим үед багш урамшуулж, зөвлөдөг, 32,6%, байнга урамшуулдаг-зөвлөдөг, 17,1% огт зөвлөн
тусалж, урамшуулдаггүй гэж хариулсан байна. Бидний судалгаагаар өмнөх судлаачдын хийсэн
дараах үр дүнтэй төсөөтэй байв. Үүнд. Багш нар харилцаа муутай-42%, уур бухимдлаа
сурагчдад гаргадаг 43%, хичээл заадаггүй зүгээр бичүүлдэг 26%, хэл амаар доромжилж, бусдын
өмнө дүгнэдэг 53%, гар хүрдэг 35% гэжээ. Багштай харилцахад хүндрэлтэй зүйл байдаг уу? Гэж
асуухад бэрхшээлтэй 36%, заримдаа 41.7%, сурлагаар хоцорч байгаа шалтгаан хичээлийн
ачаалал 48.7%, бусад 31% гэжээ [13].
 Багш нар сурагчдын ялгаатай байдлыг харгалзан үзэж заах арга барилаар
хичээл
заадаг уу? гэсэн асуултанд 346 сурагч хариулсан бөгөөд 38,4% тийм, 32,9% үгүй, 28,6% зарим
үед гэж үзжээ. Эндээс үзвэл багш бидний өдөр тутмын үйл хэрэгтээ сурагчдын ялгаатай
байдлыг харгалзан үздэг гэж дүгнэхээр байгаа боловч сурагчдын 28,6% нь ялгаатай байдлыг
харгалзан үздэггүй гэсэн нь хүүхдийн нас сэтгэхүйн онцлогийг илрүүлж, судлах, сурагч бүрт
тохирсон үйлчилгээ үзүүлэх хэрэгтэй байна.
Цаашид багш бид сурагчдын нас сэтгэхүйн онцлог, сонирхол, хэрэгцээнд тохирсон
аргаар, урам өгч, сэдэл төрүүлэн, зөвлөн туслах шаардлагатайг харуулж байгаа нь энэ насны
хүүхдэд харилцааны үүрэг чухлыг харуулж байна. Зөвлөн тусалж, урамшуулдаггүй гэж гэснээс
үзвэл хичээлд хоцрогдох, ангийн сурлагын амжилтыг хойш татахад хүргэнэ.
 БАГШ НАРААС АВСАН СУДАЛГААНЫ ҮР ДҮН
Сурагчдын асуулгын мэдээг багш нараас авсан асуулгаар баталгаажуулах нь бидний
судалгааны үр дүнг бататгах нэг үзүүлэлт болох юм. Багш нарын ажиглалт, туршлагаар дунд
ангийн сурагчдын идэвх, сэдэл, сонирхол, сурлагын амжилтанд нас, сэтгэлзүй, шилжилтийн
насны өөрчлөлт, хөгжлийн ялгаатай байдал нөлөөлдөг тухай илэрүүлэх нь үндэслэл сайтай юм.
Асуулт 1. Дунд ангийн сурагчдын (VIII анги) хичээлийн идэвх оролцоо, сурлагын
амжилтанд сөргөөр нөлөөлөх дараах шалтгаануудаас сонгоно уу? (хаалттай асуулт) гэсэн
асуултанд залхуу, үймүүлдэг, хичээлдээ анхаардаггүй -16 (28.6%), өсвөр насны хөгжлийн
онцлогтой холбоотой -31 (55.3%), багшийн заах арга, харилцаа, хандлага -8 (14.3%) нөлөөтэй
гэж үзсэн нь бидний судалгааны таамаглал ёсоор сурагчдын сурлагын амжилтанд сурагчдын
шилжилттийн насны өөрчлөлт нөлөөтэй гэснийг дам баталж байна.
Асуулт 2.Таны туршлагаар сурагчдын идэвх сурлагын амжилт хэддүгээр ангид сайн
байдаг вэ? (хаалттай асуулт) асуултанд VI-VII анги 30 (58.8%), Б.VIII-IX 12 (23.6%), X-XII анги 9
(17.6%) гэж үзсэн нь сурагчдын идэвх, оролцоо, сурлагын амжилт VIII ангиас эхэлж доголдож
эхэлдэг нь батлагдлаа. Гэхдээ цаашдын олон жилийн судалгаагаар дэлгэрүүлэн судалж,
үнэлэлт дүгнэлт өгөх нь зүйтэй.

18. Диаграмм-11. Багш. Асуулт-1. Дунд ангийн сурагчдын (VIII ангийн хувьд) хичээлийн идэвх
оролцоо, сурлагын амжилтанд сөргөөр нөлөөлөх дараах шалтгаануудаас сонгоно уу?
Диаграмм-12. Багш. Асуулт-2.Таны туршлагаар сурагчдын идэвх сурлагын амжилт хэддүгээр
ангид сайн байдаг вэ?
А.VI-VII анги, 35,
60%
Б.VIII-IX анги, 11,
19%
А.X-XII анги, 12,
21%
16
31
8
1
0
5
10
15
20
25
30
35
А. Залхуу,
үймүүлдэг,
хичээлдээ
анхаардаггүй
Б. Өсвөр насны
хөгжлийн онцлогтой
холбоотой
В. Багшийн заах
арга, харилцаа,
хандлага
Г.Найз нөхөд

19. ДҮГНЭЛТ
Шилжилтийн насны сурагчдын сэтгэл санааны байдал, бие физиологийн өсөлт,
хөгжлийн онцлог, ялгаатай байдалд тохирсон арга зүйгээр багш бид хамтран ажиллах
шаардлагатай.
VIII ангийн сурагчдын хувьд эмзэг, шилжилтийн насны өөрчлөлт явагдаж, бие сэтгэл санаа,
харилцаанд анхаарал хандуулах шаардлагатай. Сурагчдын сэдэл, сонирхлыг төрүүлж, нас
сэтгэхүйн онцлогийг тооцох, урамшуулах, зөвлөн туслах, үзэх нь VIII ангийн сурагчдын сурлагын
амжилтад эерэгээр нөлөөлөх талтай.
1. Та ямар хичээлд илүү сонирхолтой вэ? гэсэн асуултанд:
 Хүмүүнлэгийн ухааны хичээл 38%
 Байгалийн ухаан 27%
 Математик, мэдээлэлзүй 16%
 Технолгийн багц хичээлүүд 15% гэж үзсэн байна. Үүнээс байгалийн ухааны
хичээлүүд болох хими 38%, биологи 28%, физик 23%, эрүүл мэнд 8%, газарзүй 3% тус тус
судлах сонирхолтой байгааг харж болно. Нийгэм судлал, иргэний ёс зүйн боловсрол зэрэг
хичээлээр VIII-1, VIII-3, 4 зэрэг хичээл ордог ангиуд илүү сонирхолтой байгаа нь харагдлаа. Нийт
хичээлүүдээс биеийн тамир, математик, хими, англи хэл, дизайн технологи, биологи, физикийн
хичээлд илүү сонирхолтой нь харагдлаа.
2. Таны тухайн хичээлд оролцох идэвх юунаас хамаардаг вэ? гэсэн асуултанд 145-
38,1% сонирхол, 132-34,7% багшаас, харин 68-17,8% сэтгэл санааны байдлаас, харин гэр бүл,
сургууль, ангийн уур амьсгал болон найз нөхдөөс шалтгаалдаг гэж сурагчдын 9,2% нь үзжээ.
Гэр бүл, сургууль, ангийн уур амьсгал болон найз нөхдөөс шалтгаалж сурагчид хичээлийн идэвх
буурах, хоцрогдох, ангийн сурлагын амжилт буурахад бага зэрэг нөлөөтэй байна. Энэ асуулт нь
судалгааны гол таамаглал болох сурагчдын нас сэтгэхүйн ялгаатай байдал сурлагын чанарт
нөлөөлдөг болохыг 38,1% сонирхол, 17,8% сэтгэл санааны байдлаас хамаардаг гэсэн
хариултаар дам батлагдлаа.
3. Хичээл хийхэд хүндрэлтэй байгаа шалтгаан? гэсэн асуултанд зарим хичээлд
сонирхолгүй 109 (29%), сурагчийн өөрийн идэвх оролцоо сул, өөрийгөө дайчилдаггүй 78
(20,7%), багшийн харилцаа, хандлага 60 (16%), багш ойлголжгүй заадаг 60 (16%), ангийн уур
амьсгал 69 (18.3%) гэж үзжээ. Тоон мэдээнээс үзвэл багшийн болоод сурагчийн үйл ажиллагаа,
идэвх оролцоо чухлыг харуулж байна.
4. Та гэрийн даалгавар хийдэг үү? гэсэн асуултанд сурагчдын 52% хааяа хийдэг, 43%
тогтмол хийдэг, 5% огт хийдэггүй гэж хариулжээ. Эндээс үзвэл манай сурагчид хичээлийн
гэрийн даалгавар сайн хийдэг нь харагдаж байна.
5. Багшийн ямар зан чанар таалагддаг вэ? (хаалттай асуулт) гэсэн асуултанд 224-64,9%
эелдэг, дотно, 97-28,1% ур чадвар, аргазүй, 24-6,9% бусад гэж хариулсан нь өсвөр насны
сурагчид болон багш хоорондын харилцааны асуудалд анхаарал хандуулдгийг илэрхийлж
байна. Мөн “Багш таныг урамшуулж зөвлөн тусалдаг уу?” гэсэн асуултанд сурагчдын 50,3% -
зарим үед багш урамшуулж, зөвлөдөг, 32,6%, байнга урамшуулдаг-зөвлөдөг, 17,1% огт зөвлөн
тусалж, урамшуулдаггүй гэж хариулсан байна. Багш нар сурагчдын ялгаатай байдлыг харгалзан
үзэж заах арга барилаар хичээл заадаг уу? гэсэн асуултанд 38,4% тийм, 32,9% үгүй, 28,6%
зарим үед гэж үзжээ.
6. Багш нарын ажиглалт, туршлагаар дунд ангийн сурагчдын идэвх, сэдэл, сонирхол,
сурлагын амжилтанд нас, сэтгэлзүй, шилжилтийн насны өөрчлөлт, хөгжлийн ялгаатай байдал
нөлөөлдөг тухай илэрүүлэх нь үндэслэл сайтай юм. Дунд ангийн сурагчдын (VIII анги) хичээлийн
идэвх оролцоо, сурлагын амжилтанд сөргөөр нөлөөлөх дараах шалтгаануудаас сонгоно уу?
(хаалттай асуулт) гэсэн асуултанд залхуу, үймүүлдэг, хичээлдээ анхаардаггүй -16 (28.6%), өсвөр
насны хөгжлийн онцлогтой холбоотой -31 (55.3%), багшийн заах арга, харилцаа, хандлага -8
(14.3%) нөлөөтэй гэж үзсэн байна. Мөн таны туршлагаар сурагчдын идэвх сурлагын амжилт
хэддүгээр ангид сайн байдаг вэ? (хаалттай асуулт) асуултанд VI-VII анги 30 (58.8%), Б.VIII-IX 12
(23.6%), X-XII анги 9 (17.6%) гэж үзсэн нь сурагчдын идэвх, оролцоо, сурлагын амжилт VIII
ангиас эхэлж доголдож эхэлдэг нь батлагдлаа.
7. Шилжилтийн насны сурагчдын сэтгэл санааны байдал, бие физиологийн өсөлт,
хөгжлийн онцлог, ялгаатай байдалд тохирсон арга зүйгээр багш бид хамтран ажиллах
шаардлагатай. VIII ангийн сурагчдын хувьд эмзэг, шилжилтийн насны өөрчлөлт явагдаж, бие
сэтгэл санаа, харилцаанд их анхаарал хандуулах шаардлагатай. Сурагчдын сэдэл, сонирхлыг
төрүүлж, нас сэтгэхүйн онцлогийг тооцох, урамшуулах, зөвлөн туслах, үзэх нь VIII ангийн
сурагчдын сурлагын амжилтад эерэгээр нөлөөлөх талтай. Хичээлийн чанар, сурлагын
амжилтанд сурагчдын сонирхол хэрэгцээ, шилжилийн насны өөрчлөлт (сэтгэл санааны
ялгаатай) багшийн үйл ажиллагаа чухлыг харууллаа.

20. САНАЛ, ЗӨВЛӨМЖ
 Сурагчдын тухайн хичээлд дур сонирхолтой байх, амжиллтай суралцахад
хэрэгцээ сонирхол, сурагчдын сэтгэл санааны байдлал (шилжилтийн насны онцлог ялгаатай
байдал), гэр бүл, сургууль, ангийн уур амьсгал болон найз нөхдөөс шалтгаалдаг байна.Зарим
сурагчдын хандлагаар тухайн хичээлд дургүй, сонирхолгүй байгаа шалтгаан нь багшийн
харилцаа, ур чадвар, заах арга, хандлагаас гадна нийгмийн хэрэгцээ, орчноос хамаарна. Мөн
хичээл хийхэд хүндрэлтэй байгаа шалтгаан нь сурагчийн өөрийн идэвх оролцоо сул, өөрийгөө
дайчилдаггүй байдалтай холбоотой.
 Багш бид сурагчдын дунд ангийн сурагчид, тэдний шилжилтийн насны эмзэг
байдал, хямрал, нас сэтгэхүйн онцлог ялгаа, сонирхол, хэрэгцээнд тохирсон
аргаар, урам өгч, сэдэл төрүүлэн, зөвлөн туслах шаардлагатай.
 Дунд ангийн (VIII) сурагчдын сурлагын амжилтанд багшийн ур чадвараас гадна
найз нөхөд, нийгэм, гэр бүл, сургуулийн орчин, мөн шижилтийн насны өөрчлөлт, онцлог, сурагч
бүрийн (VIII ангиийн сурагчид бусад анги бүлгийн сурагчдаас ялгаатай) ялгаатай байдал
нөлөөлнө.
 Бидний судалгаа эхний жил хийгдэж байгаа бөгөөд дараа дараагийн
судалгааны сэдэв, ажил хөдөлмөрийн хөшүүрэг болно гэдгийг илэрхийлэх нь зүйтэй.
132
145
68
8
17
10
0
20
40
60
80
100
120
140
160
А.Багшаас Б.Сонирхолоос В.Сэтгэл
санааны
байдлаас
Г.Гэр бүлээс Д. Сургууль,
ангийн уур
амьсгалаас
Е. Найз
нөхдөөс

21. НОМ ЗҮЙ:
1. Алтансарнай Б.. “Дунд ангийн сурагчдын сэдэл, сонирхлыг судалсан нь” илтгэл.
2. Ч.Байгальмаа Боловсролын судалгааны арга зүй. УБ. 2015
3. Батхуяг С.,Сурган хүмүүжүүлэх зүйн үндэс ред. УБ.,2000.
4. Бор Б., Д.Санжжав. Хүүхдийн сэтгэл судлал.УБ.
5. Ванчигсүрэн Д., “Хичээлийн технологи, хөтөлбөр, арга зүй” УБ .2006.
6. Даваа Ж. Сурган хүмүүжүүлэх зүй. УБ.
7. Дэлгэржав М. Сурган хүмүүжүүлэх сэтгэл судлал. УБ.
8. Ичинхорлоо Ш. Сургалтын арга, технологи. Уб 2012.
9. Мягмар О., Хүүхдийн хөгжил. УБ. 2003.
10. Мягмар О. Сэтгэл судлал. УБ.Тэргүүн дэвтэр. 2012.
11. Ренцэнханд Ц. Сэтгэл судлал. Дархан: 2012.
12. Н.Сувд-эрдэнэ “Хүүхэд нэг бүрийг хөгжүүлэх сургалтын арга технологи“УБ.2014.
13. Н.Тэгшжаргал . “Боловсрол судлал”. Дархан. 2010
14. А.Цэцгээ /биологийн багш/ 2013. Багш сурагчдын харилцаа.БГД сэтгэмж цогцолбор
сургууль

22. ХАВСРАЛТ-1.
Асуулт-1. Та ямар хичээлд илүү сонирхолтой вэ? /Биологи, ангиудаар/
ХИЧЭЭЛҮҮД
АНГИ БҮЛЭГ
VIII-1 VIII-2 VIII-3 VIII-4 VIII-5 VIII-6 VIII-7 VIII-8 VIII-9
Математик 25 16 10 4 19 8 8 6 4 100
Мэдээллийн
технологи 2 6 6 5 2 9 1 3 34
Дизайн
технологи 10 4 12 11 12 10 5 7 8 79
Дүрслэх урлаг 6 8 4 5 6 4 2 3 3 41
Биологи 10 8 6 4 6 5 10 6 8 63
Хими 5 5 19 16 9 5 11 6 9 85
Эрүүл мэнд 2 6 3 2 2 4 19
Физик 7 4 11 4 10 7 4 4 51
Газарзүй 1 1 3 1 6
Монгол хэл 2 4 2 4 1 13
Монгол бичиг 5 3 6 2 8 2 2 6 2 36
Уран зохиол 2 4 1 1 2 2 4 1 2 19
Англи хэл 8 9 7 4 5 10 9 10 21 83
Орос хэл 2 3 2 1 3 1 5 5 6 28
Түүх 4 2 3 8 3 1 2 1 7 31
Нийгэм судлал 8 2 1 6 3 1 2 1 7 31
Иргэний ёс зүйн
боловсрол 2 4 7 14 2 2 5 36
Хөгжим 2 4 3 4 3 16
Биеийн тамир 15 5 10 15 5 25 12 12 23 122
113 85 106 102 107 98 95 75 112
№ ХИЧЭЭЛҮҮД
Анги бүлэг
VIII-
1
VIII-
2
VIII-
3
VIII-
4
VIII-
5
VIII-
6
VIII-
7
VIII-
8
VIII-
9
1 Мат-Мэдээллийн технологи 25 16 10 4 19 8 8 6 4 134
2
Технологи /дизайн,
дүрслэх/у
10 4 12 11 12 10 5 7 8 120
3 Байгалийн ухаан 10 8 6 4 6 5 10 6 8 224
4 Хэл, уран зохиол 2 4 2 4 1 179
5 Түүх, нийгэм, иргэний е/зүй 4 2 3 8 3 1 2 1 7 98
6 Хөгжим 2 4 3 4 3 16
7 Биеийн тамир, хөгжим 15 5 10 15 5 25 12 12 23 122
66 41 47 49 49 49 40 33 50

23. Асуулт-2. Таны тухайн хичээлд оролцох идэвх юунаас хамаардаг вэ?
Анги
бүлэг
А.Багшаас Б.Сонирхолоос
В.Сэтгэл
санааны
байдлаас
Г.Гэр
бүлээс
Д. Сургууль,
ангийн уур
амьсгалаас
Е. Найз
нөхдөөс
VIII-1 12 14 10 0 2
VIII-2 22 13 1 0 0 1
VIII-3 10 19 6 0 2 1
VIII-4 11 17 5 3 4 0
VIII-5 15 14 7 1 2 1
VIII-6 12 14 10 0 2 0
VIII-7 17 26 18 0 5 7
VIII-8 18 8 8 2 0 0
VIII-9 15 20 3 2
132 145 68 8 17 10
Асуулт-3. Хичээл хийхэд хүндрэлтэй байгаа шалтгаан?
Анги
бүлэг
А. Өөрийгөө
дайчилдаггүй
Б.Багш
ойлгомжгүй
заадаг
В.Зарим хичээлд
сонирхолгүй
Г.Ангийн уур
амьсгал
Д. Багшийн
харилцаа
VIII-1 5 7 13 5 14
VIII-2 8 6 6 8 4
VIII-3 11 2 14 9 4
VIII-4 2 6 20 10 2
VIII-5 10 9 7 12 2
VIII-6 5 7 13 5 14
VIII-7 11 12 13 15 10
VIII-8 7 8 12 2 7
VIII-9 19 3 11 3 3
78 60 109 69 60
Асуулт-4. Та гэрийн даалгавар хийдэг үү?
Анги бүлэг А.Тогтмол Б.Хааяа В. Хийдэггүй
VIII-1 14 23 0
VIII-3 26 12 0
VIII-4 11 29 0
VIII-5 26 12
VIII-6 14 23
VIII-7 28 9 0
VIII-8 12 19
VIII-9 2 22 16
143 175 16

24. Асуулт-5. Багшийн ямар зан чанар таалагддаг вэ?
Анги бүлэг А.Эелдэг, дотно
Б.Ур чадвар,
аргазүй
В.Бусад
VIII-1 21 20 0
VIII-2 35 4 1
VIII-3 23 6 7
VIII-4 27 10 0
VIII-5 23 14 1
VIII-6 28 7 3
VIII-7 28 9 1
VIII-8 15 13 10
VIII-9 24 14 1
нийт 224 97 24
Сурагч.Нэмэлт асуулт (эхний судалгаа 201.11.11)
Багш таныг урамшуулж, зөвлөн тусалдаг уу?
Анги бүлэг А. Тийм Б. Үгүй В. Заримдаа
VIII-1 19 6 16
VIII-2 17 4 18
VIII-3 13 4 20
VIII-4 5 6 25
VIII-5 10 6 22
VIII-6 26 4 8
VIII-7 7 5 26
VIII-8 9 7 22
VIII-9 6 17 16
нийт 112 59 173
Сурагч.Нэмэлт асуулт (эхний судалгаа 201.11.11)
Багш нар хичээлээ заахдаа сурагчдын ялгаатай байдлыг
харгалзан үздэг үү?
Анги бүлэг А. Тийм Б. Үгүй В.Мэдэхгүй
VIII-1 11 11 19
VIII-2 16 13 11
VIII-3 8 16 13
VIII-4 15 11 11
VIII-5 14 6 18
VIII-6 6 11 21
VIII-7 9 9 20
VIII-8 17 11 10
VIII-9 18 11 10
нийт 114 99 133
Багш. Асуулт-1. Дунд ангийн сурагчдын (VIII ангийн хувьд) хичээлийн идэвх
оролцоо, сурлагын амжилтанд сөргөөр нөлөөлөх дараах шалтгаануудаас
сонгоно уу? Хариулт
А. Залхуу, үймүүлдэг, хичээлдээ анхаардаггүй 16
Б. Өсвөр насны хөгжлийн онцлогтой холбоотой 31
В. Багшийн заах арга, харилцаа, хандлага 8
Г.Найз нөхөд 1
Асуулт-2.Таны туршлагаар сурагчдын идэвх сурлагын амжилт хэддүгээр ангид
сайн байдаг вэ? Хариулт
А.VI-VII анги 30
Б.VIII-IX анги 12
В.X-XI анги 9
ХАВСРАЛТ-2.
Багш таныг урамшуулж зөвлөн тусалдаг уу?

25. 0
5
10
15
20
25
30
VIII-1 VIII-2 VIII-3 VIII-4 VIII-5 VIII-6 VIII-7 VIII-8 VIII-9
тийм үгүй заримдаа
Багш нар сурагчийн ялгаатай байдлыг харгалзан заах арга
барилаар хичээл заадаг уу?
0
5
10
15
20
25
VIII-1 VIII-2 VIII-3 VIII-4 VIII-5 VIII-6 VIII-7 VIII-8 VIII-9
А. Тийм Б. Үгүй В.Мэдэхгүй

26. Хавсралт-1. Сурагчдын сонирхлын ялгаатай байдал /хичээлээр/
25
2
10
6
10
5
2
7
2
5
2
8
2
4
8
15
0
5
10
15
20
25
30
VIII-1 анги
16
4
8 8
5
6
4 4
3
4
9
3
2 2 2
5
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
VIII-2 анги

27. 10
6
12
4
6
19
11
2
6
1
7
2
3
1
2
4
10
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
VIII-3 анги
4
6
11
5
4
16
3
4
1
4
2
1
4
1
8
6
4
3
15
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
VIII-4 анги

28. 8
2
10
4
5 5
7
1
2 2
10
1 1 1
14
25
0
5
10
15
20
25
30
VIII-6 анги
19
5
12
6 6
9
10
8
2
5
3 3 3
7
4
5
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
VIII-5 анги

29. 8
9
5
2
10
11
2
4
3
2
4
9
5
2 2 2
3
12
0
2
4
6
8
10
12
14
VIII- 7 анги
6
1
7
3
6 6
2
4
1 1
6
1
10
5
1 1
2
12
0
2
4
6
8
10
12
14
VIII-8 анги

30. 4
3
8
3
8
9
4
2 2
21
6
7 7
5
23
0
5
10
15
20
25
VIII-9 анги

31. ХАВСРАЛТ-3.
ОИЦ - СУРГУУЛИЙН ЖИЛИЙН ЭЦСИЙН ҮНЭЛГЭЭ
/сүүлийн 4 жилээр/
Он
2015-2016
1816 сурагчид
2016-2017
1793 сурагчид
2017-2018
777 сурагчид
2018-2019
1845 сурагчид
Анги
бүлэг
ABCD % AB% ABCD % AB% ABCD % AB%
V-VIII
эзлэх %
VII-VIII
эзлэх %
VI 100 53.2 100 41.6 100 48.7 99.8 83.3
VII 100 44.7 99.6 50 100 41.1 99.9 81.9
VIII 99.6 46 100 41 100 43.6 99.7 79.5
IX 100 48.8 100 54.3 100 51.2 100 85.8
X 100 45.5 100 56.5 98.6 52.5 100 87.6
XI 100 62.5 100 55.3 100 60.2 99.7 86.9
XII 100 85.7 100 80.9 100 72.5 100 96.4
Дундаж 99.9 55.8 100 53.8 99.8 51.9 99.9 85.9
2018-2019 ОНЫ ХИЧЭЭЛИЙН ЖИЛИЙН БИОЛОГИЙН ХИЧЭЭЛИЙН
ОНОШЛОХ ШАЛГАЛТЫН ҮНЭЛГЭЭ /Багш Г.Пүрэв/
Анги бүлэг
Сурагчдын
тоо
100-90 89-80 79-70 69-60 59-50 49-40 39-30 29-0
Амжилт
VIII VII VI V IV III II I
6-анги 2 37 2 7 5 5 7 3 4 4 51.35
6-анги 3 43 17 4 8 4 2 6 1 1 76.74
6-анги 10 37 0 0 4 2 5 6 7 13 16.22
7-анги 1 39 0 1 2 5 14 7 4 6 20.51
7-анги 6 39 0 0 2 4 5 19 13 5 15.38
7-анги 7 38 0 0 3 11 8 7 7 6 36.84
7-анги 8 38 0 1 4 6 12 8 4 3 28.95
8-анги 5 38 0 0 0 2 1 4 10 21 5.26
8-анги 7 37 0 1 0 2 6 5 10 13 8.11
8-анги 8 38 0 0 0 0 2 0 3 33 0.00
9-анги 4 34 0 1 1 6 4 5 7 10 23.53
Бүгд 454 19 15 34 50 70 80 76 123 25.99
2019-2020 ОНЫ ХИЧЭЭЛИЙН ЖИЛИЙН БИОЛОГИЙН ХИЧЭЭЛИЙН ОНОШЛОХ
ШАЛГАЛТЫН ҮНЭЛГЭЭ /Багш Г.Пүрэв/
№
анги
бүлэг
шалгагдвал
зохиох
хүүхдийнтоо
шалгагдсан
хүүхдийнтоо
Үүнээс:
Авахоноо
Авсаноноо
Гүйцэтгэлийн
хувь
I II III IV V VI VII VIII
1 VII-2 39 34 2 2 6 7 9 3 4 1 578 283 49.0%
2 VII-3 40 38 0 4 6 4 3 8 7 6 646 443 68.6%
VIII-1 42 39 0 2 4 4 4 6 10 5 494 343.5 69.5
6 VIII-6 40 36 2 3 11 5 2 8 3 2 900 350 38.9%
7 VIII-7 42 41 3 12 6 7 3 4 5 1 944 384 40.7%
8 VIII-8 44 39 2 5 4 5 11 6 4 2 975 432 44.3%
5 IX-5 38 36 0 0 7 9 11 7 2 0 798 449 56.2%
7 IX-7 40 35 1 4 5 8 9 7 1 0 879 461 52.4%
8 IX-8 38 38 2 5 5 9 7 8 2 0 798 526 65.9%
Нийт 435 402 14 43 63 60 85 70 44 23 8855 4508.5 50.9%

32. Old files sudalgaa
ХАВСРАЛТ-1.
1. СУРАГЧДААС АВСАН АСУУЛГА СУДАЛГААНЫ ДҮН
Асуулт-1. Таны тухайн хичээлд
оролцох идэвх юунаас хамаардаг
вэ?
Анги А.Багшаас Б.Сонирхолоос
В.Сэтгэл
санааны
байдлаас
Хариултын тоо VIII-1 6 27 8
Хариултын тоо VIII-2 18 17 4
Хариултын тоо VIII-3 12 21 6
Хариултын тоо VIII-4 18 11 7
Хариултын тоо VIII-5 11 19 8
Хариултын тоо VIII-6 14 12 12
Хариултын тоо VIII-7 5 18 15
Хариултын тоо VIII-8 11 15 12
Хариултын тоо VIII-9 14 18 7
нийт 109 158 79
Асуулт-2. Багшийн ямар зан чанар
таалагддаг вэ?
Анги А.Эелдэг, дотно
Б.Ур чадвар,
аргазүй
В.Бусад
Хариултын тоо VIII-1 21 20 0
Хариултын тоо VIII-2 35 4 1
Хариултын тоо VIII-3 23 6 7
Хариултын тоо VIII-4 27 10 0
Хариултын тоо VIII-5 23 14 1
Хариултын тоо VIII-6 28 7 3
Хариултын тоо VIII-7 28 9 1
Хариултын тоо VIII-8 15 13 10
Хариултын тоо VIII-9 24 14 1
нийт 224 97 24
Асуулт-3. Багш таныг урамшуулж,
зөвлөн тусалдаг уу?
Анги А. Тийм Б. Үгүй В. Заримдаа
Хариултын тоо VIII-1 19 6 16
Хариултын тоо VIII-2 17 4 18
Хариултын тоо VIII-3 13 4 20
Хариултын тоо VIII-4 5 6 25
Хариултын тоо VIII-5 10 6 22
Хариултын тоо VIII-6 26 4 8
Хариултын тоо VIII-7 7 5 26
Хариултын тоо VIII-8 9 7 22
Хариултын тоо VIII-9 6 17 16
нийт 112 59 173
Асуулт-4. Хичээл хийхэд
хүндрэлтэй байгаа шалтгаан?
Анги
А.Багшийн
харилцаа,
хандлага, ур
чадвар
Б.Сурагчийн
идэвх оролцоо сул
В. Бусад
Хариултын тоо VIII-1 6 10 25
Хариултын тоо VIII-2 19 8 12
Хариултын тоо VIII-3 12 11 16
Хариултын тоо VIII-4 15 15 8
Хариултын тоо VIII-5 10 11 17
Хариултын тоо VIII-6 14 12 12
Хариултын тоо VIII-7 12 15 11

33. Хариултын тоо VIII-8 16 7 15
Хариултын тоо VIII-9 14 13 12
нийт 118 102 128
Асуулт-5 Багш нар сурагчдын
ялгаатай байдлыг харгалзан үзсэн
заах арга барилаар хичээлээ
заадаг уу?
Анги А. Тийм Б. Үгүй В.Мэдэхгүй
Хариултын тоо VIII-1 11 11 19
Хариултын тоо VIII-2 16 13 11
Хариултын тоо VIII-3 8 16 13
Хариултын тоо VIII-4 15 11 11
Хариултын тоо VIII-5 14 6 18
Хариултын тоо VIII-6 6 11 21
Хариултын тоо VIII-7 9 9 20
Хариултын тоо VIII-8 17 11 10
Хариултын тоо VIII-9 18 11 10
нийт 114 99 133
2. ОЮУНЫ ИРЭЭДҮЙ ЦОГЦОЛБОР СУРГУУЛИЙН ЖИЛИЙН ЭЦСИЙН ҮНЭЛГЭЭ
/сүүлийн 4 жилээр/
Жил 2015-2016 он 2016-2017 он 2017-2018 он 2018-2019 он
Анги
бүлэг
Хүүхдий
н тоо
ABC
D %
AB
%
Хүүхдий
н тоо
ABCD
%
AB
%
Хүүхди
йн тоо
ABC
D %
AB
%
Хүүхди
йн тоо
V-VIII
эзлэх
%
VII-VIII
эзлэх
%
VI 280 100 53.2 312 100 41.6 359 100 48.7 416 99.8 83.3
VII 302 100 44.7 278 99.6 50 309 100 41.1 364 99.9 81.9
VIII 276 99.6 46 281 100 41 266 100 43.6 301 99.7 79.5
IX 88 100 48.8 254 100 54.3 250 100 51.2 258 100 85.8
X 294 100 45.5 92 100 56.5 219 98.6 52.5 217 100 87.6
XI 288 100 62.5 293 100 55.3 83 100 60.2 220 99.7 86.9
XII 288 100 85.7 283 100 80.9 291 100 72.5 69 100 96.4
Дунд
аж 1816 99.9 55.8 1793
100 53.8 1777 99.8
51.9
1845 99.9 85.9
3. 2018-2019 оны хичээлийн жилийн Биологийн хичээлийн гарааны үнэлгээ /Багш Г.Пүрэв/
Анги бүлэг С.тоо 100-
90
89-
80
79-
70
69-
60
59-
50
49-
40
39-
30
29-
0
амжилт чанар
6-анги 2 37 2 7 5 5 7 3 4 4 51.35 24.32
6-анги 3 43 17 4 8 4 2 6 1 1 76.74 48.84
6-анги 10 37 0 0 4 2 5 6 7 13 16.22 0.00
7-анги 1 39 0 1 2 5 14 7 4 6 20.51 2.56
7-анги 6 39 0 0 2 4 5 19 13 5 15.38 0.00
7-анги 7 38 0 0 3 11 8 7 7 6 36.84 0.00
7-анги 8 38 0 1 4 6 12 8 4 3 28.95 2.63
8-анги 5 38 0 0 0 2 1 4 10 21 5.26 0.00
8-анги 7 37 0 1 0 2 6 5 10 13 8.11 2.70
8-анги 8 38 0 0 0 0 2 0 3 33 0.00 0.00
9-анги 4 34 0 1 1 6 4 5 7 10 23.53 2.94
бүгд 454 19 15 34 50 70 80 76 123 25.99 7.49

34. 4. 2019-2020 оны хичээлийн жилийн Биологийн хичээлийн гарааны үнэлгээ /Багш Г.Пүрэв/
№
анги
бүлэг
шалгагдвал
зохиох
хүүхдийнтоо
шалгагдсан
хүүхдийнтоо
Үүнээс:
Авахоноо
Авсаноноо
Гүйцэтгэлийн
хувь
I II III IV V VI VII VIII
1 VII-2 39 34 2 2 6 7 9 3 4 1 578 283 49.0%
2 VII-3 40 38 0 4 6 4 3 8 7 6 646 443 68.6%
VIII-1 42 39 0 2 4 4 4 6 10 5 494 343.5 69.5
5 VIII-5 38 33 1 5 6 4 5 5 4 3 825 525.5 63.7%
6 VIII-6 40 36 2 3 11 5 2 8 3 2 900 350 38.9%
7 VIII-7 42 41 3 12 6 7 3 4 5 1 944 384 40.7%
8 VIII-8 44 39 2 5 4 5 11 6 4 2 975 432 44.3%
5 IX-5 38 36 0 0 7 9 11 7 2 0 798 449 56.2%
7 IX-7 40 35 1 4 5 8 9 7 1 0 879 461 52.4%
8 IX-8 38 38 2 5 5 9 7 8 2 0 798 526 65.9%
Нийт 435 402 14 43 63 60 85 70 44 23 8855 4508.5 50.9%

35. ХАВСРАЛТ-2.
График-7. Асуулт-1. Таны тухайн хичээлд оролцох идэвх юунаас хамаардаг вэ?
График-8. Асуулт-2. Багшийн ямар зан чанар таалагддаг вэ?
0
5
10
15
20
25
30
35
40
VIII-1 VIII-2 VIII-3 VIII-4 VIII-5 VIII-6 VIII-7 VIII-8 VIII-9
эелдэг дотно Ур чадвар аргазүй Бусад
0
5
10
15
20
25
30
VIII-1 VIII-2 VIII-3 VIII-4 VIII-5 VIII-6 VIII-7 VIII-8 VIII-9
Багшаас Сонирхолоос сэтгэл санаанаас

36. График-9. Асуулт-3. Багш таныг урамшуулж зөвлөн тусалдаг уу?
График-10. Асуулт-4. Хичээл хийхэд хүндрэлтэйбайгаа шалтгаан?
0
5
10
15
20
25
30
VIII-1 VIII-2 VIII-3 VIII-4 VIII-5 VIII-6 VIII-7 VIII-8 VIII-9
тийм үгүй заримдаа
0
5
10
15
20
25
30
VIII-1 VIII-2 VIII-3 VIII-4 VIII-5 VIII-6 VIII-7 VIII-8 VIII-9
Багшийн харилцаа, хандлага, ур чадвар Сурагчийн идэвх оролцоо Бусад

37. График-11. Асуулт-5.Багш нар сурагчийн ялгаатай байдлыг харгалзан заах арга
барилаар хичээл заадаг уу?
0
5
10
15
20
25
VIII-1 VIII-2 VIII-3 VIII-4 VIII-5 VIII-6 VIII-7 VIII-8 VIII-9
А. Тийм Б. Үгүй В.Мэдэхгүй