bodem onder de landbouw in Flevoland
•Download as PPTX, PDF•
0 likes•1,063 views
Deze presentatie van Gera van Os en mij geeft een overzicht over de stand van de bodemkwaliteit en het bodembeheer in de landbouw, met name gericht op Flevoland. Daarnaast brengen we context aan: de invloed van de grondmarkt op intensivering van de landbouw, en wat dat betekent voor het bodembeheer. Teaser: we relativeren de alarmistische verhalen, maar geven ook aan dat er wel werk aan de winkel is.
Recommended
Recommended
More Related Content
Similar to bodem onder de landbouw in Flevoland
Similar to bodem onder de landbouw in Flevoland (6)
bodem onder de landbouw in Flevoland
- 1. Bodem onder de landbouw in Flevoland Gera van Os: Knelpunten, meetmethoden en advisering Pieter de Wolf: Landbouwstructuur en bodemkwaliteit Foto: Bob Gramsma
- 2. Geologische opbouw van Flevoland
- 3. Grondsoorten in Flevoland Grote variatie horizontaal en verticaal, tussen en binnen percelen
- 4. Foto: Acacia Water Bodemdaling Verzilting Door: • Inklinking van klei • Oxidatie van veenlagen Tot 2040: 1.000-1.500 ha akkerland > ander landgebruik Procesvertraging door peilgestuurde drainage (?)
- 5. Foto: ANP Klimaatverandering: • Extreme droogte • Extreme buien Foto: Jannes Wiersema
- 6. Waterkwaliteit Regulerende wetgeving: • Kaderrichtlijn Water • Gebruiksnormen N en P (óók voor organische meststoffen) • Strengere toelating gewasbeschermingsmiddelen
- 7. En dan ook nog dit…..50% Flevolandse percelen heeft verdichte ondergrond Dat is slecht voor het bodemleven!
- 8. Minera- lisatie Struc- tuur Bodem- weerbaar -heid Bodem leven Verlies van bodembiodiversiteit is verlies aan veerkracht Let op: ‘Goed’ bodemleven is de resultante van goede bodemstructuur, organische stof en gewaskeuze.
- 9. Organische stof raakt alle aspecten van de bodemkwaliteit • Het ideale OS-gehalte bestaat niet • Kwestie van balans (aanvoer = afbraak) Chemisch >2,0% OS is hoog genoeg voor agrarische productie Berekende bodemorganische stofbalans Conijn & Lesschen, 2015 Temperatuur ↑ microbiële afbraak ↑
- 10. Integrale aanpak: Voedselproductie Koolstofvastlegging Waterbeheer Biodiversiteit Opbrengstmaximalisatie Een transitie is nodig Kringlooplandbouw Natuurinclusief
- 11. Functionele bodemdiensten – Soil Navigator Primaire productie Waterbeheer Koolstofmitigatie Biodiversiteit Nutriëntenkringloop Haalbaar: 3 van de 5 op bedrijfsniveau 5 van de 5 op regionaal niveau
- 12. Metingen: Bodemindex Landbouw Nederland (BLN) Geschikt voor wetenschappelijk onderzoek, maar niet praktijkrijp (duur, tijdrovend, moeilijk te interpreteren). Organische stof: onnauwkeurig (±0,4%) Bodemleven: uitsluitend plantparasitaire aaltjes
- 13. Veel nieuwe tools… • Structureren van gangbare analysedata • Geen nieuwe informatie • Eén cijfer per perceel, klinkt overzichtelijk • Misleidend en ongeschikt • Functioneel voor bewustwording. • Met beschikbare data kom je een heel eind…
- 14. Probleemgerichte integrale aanpak is maatwerk Bodemkwaliteitsplan: Gangbare bodemanalyses + parasitaire aaltjes + visuele beoordeling + bedrijfsinformatie + experts >> meerjarenplan Opleiding geaccrediteerde bodemadviseurs (pilot)
- 15. • Perceelspecifiek, plaatsspecifiek • Combinatie van maatregelen • Meerjarenplanning • Conflicterende belangen (ketenpartijen) • Afwentelingseffecten (doelen en diensten) • Opschaling precisietechnologie gaat traag, is niet ‘silver bullet’ • De kosten zijn helder, de baten niet Integrale aanpak is complex en kennisintensief
- 16. Neem je hele teeltsysteem onder de loep! Verbetering bodemkwaliteit • Bodemverdichting voorkomen en/of opheffen • OS-balans: P-ruimte beter benutten • Minder intensieve grondbewerking • Gewaskeuze: rustgewassen, resistentie en diversiteit
- 17. Landbouwstructuur en bodemkwaliteit Trends en uitdagingen 29 mei 2020, Pieter de Wolf
- 18. De grondmarkt Stijgende trend Flevoland aan kop 18Bron: NVM website 2020
- 19. Twee vragen Hoe kan dat? Wat betekent dit voor het agrarisch bodembeheer? 19
- 20. Hoe dit kan? Landbouwgrond is strategische reserve voor andere grondgebruiksfuncties • Wonen • Industrie • Infrastructuur • Energie • Natuur Landbouwgrond is schaars en goede grond is geld waard 20
- 21. Wat is het gevolg? Grond wordt duurder: • Vereist een hoger financieel rendement • Bedrijfsovername wordt lastiger • Grondbezit wordt meer waard - Financiële dekking bij investeringen - Pensioenvoorziening • Grond als beleggingsoptie - Meer pacht? 21
- 22. Hoe haal je meer rendement van grond? Economische intensivering • Minder grondgebonden (veehouderij, tuinbouw) • Hoogsalderende teelten (uitgangsmateriaal, bollen, groente) • Specialisatie i.c.m. gezamenlijk grondgebruik Hoger marktsegment • Biologisch, nichemarkten Kostprijsverlaging door schaalvergroting, mechanisatie en automatisering 22
- 23. Economische intensivering Flevolandse grond is duurste van NL Voor het grootste deel geschikt voor alle teelten Vruchtbaar, goed ontwaterd, voldoende zoet water Hoge opbrengsten Veel ‘dure’ teelten: bollen, pootaardappelen, peen, witlof, uien Specialisatie + grondhuur Grootste aandeel bio? 23 Teeltfrequentie rooivruchten 2005-2014, bron: Buurma e.a., 2016
- 24. Is economische intensivering een bedreiging voor de bodemkwaliteit? Logische gedachte, maar hoe bepaal je dat? Historisch: Rasontwikkeling en professionalisering teeltmethoden 24 Opbrengstontwikkeling (1954 = 100)
- 25. Is er wat aan de hand? Ja, bodemverdichting door intensief grondgebruik. Serieuze bodemverdichting kost 10-20% opbrengst. Ja, bodempathogenen problematiek levert steeds meer schade op in dure teelten. Relatie met bouwplan en grondgebruik (huur/ruil). Schade is groot, percelen soms permanent ongeschikt voor specifieke teelten. Bodemvruchtbaarheid en organische stof? Geen serieuze aanwijzingen, NL heeft wereldwijd nog steeds de vruchtbaarste grond ter wereld. Algemeen: let op met alarmistische verhalen... 25
- 26. Er zijn meer uitdagingen dan bodemkwaliteit... De uitdagingen voor de toekomst: • Behoud/herstel biodiversiteit • Behoud/herstel bodemkwaliteit • Gewasgezondheid met minder chemie • Klimaatverandering, weersextremen • Minder mest en minder kunstmest • Energie- en klimaatdoelen • Concurrentiepositie, verdienmodel 26 Impact op opbrengst en kwaliteit
- 27. Bodembeheer is mensenwerk Neiging om beta-benadering te kiezen: • Agronomie, ecologie, technologie Het gaat echter ook om sociologie: • Handelen van boeren wordt bepaald door - Willen – eigen afweging van voors en tegens - Kunnen – kennis, kunde, middelen - Mogen – invloed van anderen • Onderzoek onder Fl boeren: - Algemene kennis is niet het probleem... 27
- 28. De uitdagingen voor bodemkwaliteit Fysisch: 1. doorbreken van de perverse koppeling tussen schaalvergroting (economisch gedreven) en bodembelasting van machines 2. waterhuishouding verbeteren. Chemisch: 1. behoud bodemvruchtbaarheid met lager bemestingsniveau, 2. voorkomen van emissies met meer organische meststoffen Biologisch: beheersen van (schade door) bodempathogenen Economisch: Zorg dat de financiële opbrengst niet toereikend is om de (verder stijgende) grondkosten te betalen Sociaal: gedragsverandering bereiken door positieve incentives, samenwerking voorbij de loopgraven 28
Editor's Notes
- Verziltingsprobleem wordt versneld door droogte, bodemdaling en zeespiegelstijging.
- Heftige buien leiden steeds vaker tot wateroverlast, waarbij ongewenste af- en uitspoeling optreedt van nutriënten en gewasbeschermingsmiddelen. Daarnaast hebben we ook steeds vaker te maken met lange perioden van extreme droogte, waarin de beschikbaarheid van voldoende zoet water onzeker is.
- De uit- en afspoeling van voedingsstoffen leidt tot eutrofiëring van het oppervlaktewater. En dat is de aanleiding voor beperkende wet- en regelgeving, waaronder de gebruiksnormen voor stikstof en fosfaat en het verbod op diverse gewasbeschermingsmiddelen. Dus boeren willen graag meer OS aanvoeren maar mogen dat niet.
- En deze problematiek wordt nog eens versterkt doordat de Nederlandse boeren en loonwerkers met steeds grotere en zwaardere machines over het land rijden, waardoor op grote schaal sprake is van bodemverdichting, in de bouwvoor, maar vooral ook in diepere grondlagen daaronder. Hierdoor kan overtollig water niet goed wegzakken en houdt de grond onvoldoende water vast om droge perioden te overbruggen. De bodemkwaliteit schiet hier tekort.
- `
- Vuistregel: 2% OS is voldoende voor productie. Toediening van extra veel compost levert niet meer opbrengst op. OS balans (kg C/ha/jr, 0-25 cm) Een stijging van 1% organische stof leidt tot een toename van de hoeveelheid plant-beschikbaar water met 1,4 mm in klei en 1,9 mm in zand (per 10 cm diepte). Het effect is vooral waarneembaar op zandgronden met een OS-gehalte kleiner dan 2%.
- De omgeving verandert en er worden andere eisen gesteld. Onder druk van de veranderingen moeten de boeren nu een ommezwaai maken van opbrengstmaximalisatie voor het bedrijf naar optimalisatie voor de hele samenleving, naar een systeem dat volhoudbaar is op de lange termijn: in alle ecosysteemdiensten moeten worden voorzien.
- OBI is nieuwste ‘aanwinst’ - is ongeschikt omdat er een weging wordt gemaakt, ongeacht grondgebruik en/of haalbare doelen. Het cijfer kan misbruikt worden door beleggers en de grondprijzen opdrijven.
- De dilemma’s die ik net liet zien, illustreren dat de kosten vaak helder zijn, maar de baten niet. En dat er soms conflicterende belangen zijn, bijvoorbeeld tussen de boer en de loonwerker of de afnemer. De effecten van de maatregelen die de boer treft zijn veelal bedrijfsoverstijgend, denk aan de keten en de omgeving. Daarom is een gezamenlijke verantwoordelijkheid op z’n plaats. En dat wordt ook wel erkend door de verschillende partijen, maar vooralsnog blijft het vaak daarbij. En dat levert geen positieve prikkel op voor de boer om een duurzame keuze te maken. “Ondergrondse biodiversiteit is de sleutel tot een weerbaar teeltsysteem. De maatregelen om dit te stimuleren zijn bekend. Het vergt slimme combinaties en maatwerk. Dan snijdt het mes aan vele kanten; ook het waterbeheer, de koolstofvastlegging en de bovengrondse biodiversiteit profiteren ervan. De effecten zijn bedrijfsoverstijgend. Dit vergt echter investeringen waarvoor het huidige verdienmodel weinig ruimte biedt. Alle belanghebbenden zullen moeten bijdragen aan een beter verdienmodel dat de teler in staat telt om de duurzame keuzes te maken.”
- Pieter de Wolf: praktijkonderzoeker bij WUR Open Teelten in Lelystad, actief op alle thema’s die relevant zijn voor de akkerbouw. Dus ook bodem. Met Wijnand ook projectleider van Boerderij van de Toekomst, waar alle uitdagingen samenkomen. Plaatje: Koen Klompe, de boer van de toekomst, die dit voorjaar even ging kijken hoe de grond er aan toe is. Logische focus om bij bodemkwaliteit gelijk naar de boer als bodembeheerder te kijken en het vooral vanuit de agronomische, ecologische of technologische hoek te benaderen. Mijn presentatie zoomt een beetje uit naar de randvoorwaarden waarin de landbouw en het bodembeheer zich ontwikkelt.
- Twee plaatjes: de grondprijs in NL, voor akkerbouw gemiddeld boven de 70.000 euro per ha, in Flevoland zitten we daar al ruim boven. Ik hoor bedragen tussen 120-150 langskomen, o.a. in de NOP en voor bio grond.
- Ik wil kort twee vragen beantwoorden: hoe kan dit? Wat is de reden dat de grondprijs zich zo ontwikkelt? Wat zijn de gevolgen voor het bodembeheer? Heeft dat invloed en hoe dan? Ik denk dat dit veel meer invloed heeft dan alle projecten rond duurzaam bodembeheer...
- Dus eerst: hoe kan de grondprijs zo oplopen? Twee antwoorden: landbouwgrond wordt omgezet naar andere functies, die veel meer (kunnen) betalen. De grafiek laat mooi zien dat Flevoland tijdelijk een uitbreiding gaf van het landbouwareaal, maar dat we dit gaandeweg omzetten in bebouwing. Voor de komende decennia liggen er grote ruimteclaims vanuit wonen, bedrijvigheid, infrastructuur, energieproductie en mogelijk ook voor natuurdoelen (denk aan stikstofdiscussie). Dat komt samen op de grondmarkt, waardoor de prijs omhoog gaat. Daarnaast: als dit er allemaal niet zou zijn, is er nog steeds competitie tussen boeren om grond voor schaalvergroting van het bedrijf. Ook dat drijft de prijs op. Goede grond is dan veel geld waard, één van de redenen dat Flevoland de hoogste grondprijs van NL heeft.
- Wat betekent dit nu, nog even los van de effecten op het bodembeheer? Als grond duurder wordt, moet je steeds meer rendement per ha realiseren Overname wordt lastiger, omdat de waarde van het bedrijf groot is, maar ook omdat de risico’s groot zijn Positief: omdat je bedrijf steeds meer waard wordt (bij eigen grond), kan je ook investeringen doen en heb je een pensioenvoorziening bij beeindiging Voor beleggers is landbouwgrond ook interessant door de waardestijging. Door opkopen van landbouwgrond en weer verpachten wordt een interessant en stabiel rendement gehaald. Voor pachters is het wel een iets ander verhaal: die profiteren niet van de waardestijging van grond, maar moeten wel een steeds hogere pachtprijs betalen (>1000 Euro/ha in Flevoland).
- Kortom: iedere boer, eigenaar of pachter, staat voor de vraag ‘hoe haal ik meer rendement van grond’ We hebben het dus over economische intensivering. Voor sommige sectoren is het mogelijk om minder grondgebonden te worden, zoals de glastuinbouw en de veehouderij. Die kunnen vrijwel grondloos produceren en daarmee steeds hogere rendementen per ha halen (die ze ook per m2 uitdrukken) In de open teelten lukt dat niet: daar zet men in op dure teelten met een hoog rendement. Hoe meer van dat soort gewassen, hoe hoger het rendement per ha. Kom ik zo op terug. De ultieme vorm is specialisatie: bedrijven die alleen bloembollen of pootaardappelen telen, met grondruil/huur met andere bedrijven om toch een bouwplan te realiseren. Een andere optie, die voor een beperkte groep werkt: een hogere prijs realiseren voor je product, denk aan bio of andere nichemarkten. En over de hele linie is kostprijsverlaging cruciaal, m.n. door schaalvergroting van het bedrijf, maar ook door verdergaande mechanisatie en automatisering. Daarmee kan de boer in z’n eentje een steeds groter bedrijf aan.
- Die economische intensivering in Flevoland en andere akkerbouwgebieden is mooi te zien op dit plaatje. Het aandeel rooivruchten is erg hoog, bollen, aardappelen, peen, witlof, bieten, aandeel graan is erg laag. Economisch begrijpelijk, maar ook agronomisch: de grond is geschikt voor al deze veeleisende teelten, er is voldoende zoet water beschikbaar, de opbrengsten zijn hoog. In het verlengde: heeft de hoge grondprijs (naast de landbouwkundig gunstige uitgangssituatie) ook bijgedragen aan het relatief hoge aandeel bio in Flevoland?
- Nu kom ik op mijn tweede vraag: wat betekent die stijgende grondprijs, die leidt tot economische intensivering, voor de grondprijs? Logische vraag natuurlijk, want je denkt ‘dit kan toch niet oneindig doorgaan’. Tegelijk: kijk naar de opbrengstontwikkeling van gewassen. Dat gaat maar door. 50 jaar geleden zei men dat 5 ton graan per ha en 5000 liter melk per koe het maximaal haalbare was. Inmiddels is het dubbele eigenlijk vrij normaal. Als je naar ons rassenonderzoek kijkt, loopt de opbrengst van nieuwe rassen nog steeds op. Suikerbiet is hier een illustratief voorbeeld van, zie rode lijn. Telers realiseren hier landelijk de potentie van de rassen.
- Is er dan niets aan de hand? Tot zover zou je die conclusie kunnen trekken: opbrengsten stijgen nog steeds en waarom zou dat nu opeens veranderen? Ik begin maar met de laatste opmerking op mijn slide: alarmisme is onterecht. De bodem is niet dood en kunstmest en drijfmest zijn geen vergif, en wie dat zegt moet mijn vorige plaatje dan maar eens verklaren. Maar er is wel degelijk wat aan de hand: die grote machines en intensieve bouwplannen leiden wel tot bodemverdichting. Dat is een indirect gevolg van economische intensivering en schaalvergroting en die trend gaat nog steeds door. Dat kost ook opbrengst en het vormt bij extremere weersomstandigheden een steeds groter risico Wat vaak wat onder tafel blijft, maar wat zeker ook speelt in Flevoland: bodempathogenen (schimmels, aaltjes) zijn echt een probleem. Ook indirect gevolg van economische intensivering (veel gevoelige gewassen, grote risico’s, maar ook kruisbesmettingen tussen teelten bij gezamenlijk grondgebruik. Vreemd genoeg gaat de meeste aandacht niet naar bodemverdichting en bodemziektes, maar naar bodemvruchtbaarheid en organische stof. Zoals Gera heeft laten zien zijn er geen serieuze aanwijzingen voor problemen of neergaande trends, al is het bij zo’n intensief grondgebruik ook lastig om het veel beter te gaan doen (OS opbouwen).
- Verder nog even ter relativering: goed om aandacth te besteden aan behoud/herstel van bodemkwaliteit, maar er is meer aan de hand. Dit zijn de opgaven uit kringlooplandbouw die we ook voor Boerderij van de Toekomst als ontwerpopgaven zijn meegenomen. Er zijn meer en wellicht grotere bedreigingen voor de opbrengst en de kosten dan bodemkwaliteit?
- Ik wil nog een element toevoegen: ik heb nu het economische aspect benadrukt, maar bodembeheer is mensenwerk. Als je iets wil veranderen, heb je het dus ook over gedragsverandering. Kennis speelt wel een rol, maar minder groot dan soms wordt gedacht. En misschien dat ervaringskennis nog wel belangrijker is dan formele kennis.