1. E-UPRAVA U SRBIJI: OSVRT NA SERVISE
U NADLEŽNOSTI LOKALNIH ORGANA UPRAVE
E-GOVERNMENT IN SERBIA: OVERVIEW OF THE SERVICES
RELIED ON LOCAL ADMINISTRATION
Nataša Marković1, Leonid Stoimenov1, Radovan Živković2, Oliver Vojinović1, Ivan Milentijević1
1
Elektronski fakultet u Nišu
2
GO Medijana, Niš
Sadržaj – Nove komunikacione i informacione tehnologije, e-uprave u Srbiji. Na kraju, biće iznete vrednosti indikatora
kao sredstvo na putu ka informatičkom društvu i ekonomiji stanja e-uprave u Srbiji, sa analizom servisa koji su u
zasnovanoj na znanju, nameću potrebu za modernizacijom nadležnosti lokalnih organa uprave.
javne uprave i stvaranjem savremene elektronske uprave. U
2. METODOLOGIJA
ovom radu predstavljeni su rezultati prve studije e-uprave u
Osnov za istraživanje u ovom radu predstavlja metodologija
Srbiji, izvedene od strane istraživača Elektronskog fakulteta
usvojena od strane Evropske komisije i primenjena za
u Nišu u okviru projekta Ministarstva za telekomunikacije i
poslednju procenu stanja e-uprave u grupi zemalja Evrope.
informatičko društvo.
("EU27+" - zemlje Evropske unije, Švajcarska, Norveška,
Island i Turska). U radu će biti izneseni samo osnovni
Abstract – New communication and information
detalji metodologije, dok se sa svim detaljima može
technologies, as a mean on the way to informational society
upoznati u [3],[4].
and knowledge based economy, put upon the need for public
e-government modernization and making of contemporary
Analiza stanja e-uprave vrši se nad skupom servisa, koji se
e-government. This paper presents the results of the first
mogu posmatrati iz ugla građana, pravnih lica i domena
e-government study in Serbia, conducted by the researchers
delovanja državne uprave. Na osnovu razvijenosti servisa
from the Faculty of Electronic Engineering in Nish as a part
nakon analize se donosi zaključak o stepenu razvijenosti
of the project of the Ministry of Telecommunications and
e-uprave jedne zemlje. Postoji ukupno dvadeset servisa,
Informational society.
dvanaest namenjenih pravnim licima i osam namenjenih
građanima. Ovi servisi se posmatrano iz ugla domena
1. UVOD
delovanja državne uprave mogu podeliti na četiri klastera:
E-uprava (elektronska uprava, digitalna uprava, online klaster priliva u budžet, klaster registracija, klaster
uprava) odnosi se na upotrebu informacionih i povraćaja i klaster dozvola i dokumenata. Podela servisa
komunikacionih tehnologija u razmeni informacija, data je na slici ispod.
pružanju servisa i poslovanju državnih organa i institucija sa Fizička lica Pravna lica
fizičkim i pravnim licima, kao i među granama same uprave Porez na dodatu vrednost
[1]. Uvođenje e-uprave ima za cilj smanjenje Klaster priliva
Prijava poreza na dohodak građana
Porez na dobit preduzeća
administrativnih prepreka, veću efikasnost i dostupnost u budžet Socijalni doprinosi za zaposlene
javnih servisa, fizičkim i pravnim licima. Carinske deklaracije
Prijava promene prebivališta
Decembra 2007. godine, Ministarstvo za telekomunikacije i Klaster
registracija Izvodi iz matičnih knjiga Registracija novog preduze ća
informatičko društvo je u okviru aktivnosti na razvoju e- Registracija automobila Podnošenje statističkih podataka
uprave u Srbiji formiralo projekat izrade studije o trenutnom Traženje zaposlenja
stanju e-uprave u Srbiji. Izrada studije je poverena Naknade socijalne zaštite
istraživačima sa Elektronskog fakulteta u Nišu. Projekat je Klaster
povraćaja
Prijave policiji Javne nabavke
deo napora jednog državnog organa da započne kontrolisani Javne biblioteke
razvoj e-uprave kao važnog segmenta društva. Usluge u zdravstvu
Klaster Lična dokumenta
U Evropi postoji dugogodišnji trend izrade studija o stanju dozvola Dobijanje građevinske dozvole Dozvole u vezi sa životnom sredinom
e-uprave. Od 2001. godine ocenjuje se stanje e-uprave, u i dokumenata
Prijava i upis na visoko obrazovanje
zemljama članicama Evropske unije. Rezultati istraživanja
se potom objavljuju u vidu godišnjih izveštaja Evropskoj
Sl.1. Dvadeset osnovnih javnih servisa
komisiji [2], na osnovu čega se donose odluke o akcionim
planovima Evropske unije na planu e-uprave.
Postoje četiri indikatora stanja e-uprave: stepen
U ovom radu biće prikazani osnovni elementi metodologije sofisticiranosti, potpuna online dostupnost, orijentisanost ka
koja se koristi za ocenu stanja e-uprave u Evropskoj uniji, a korisniku i nacionalni portal.
zatim će biti izloženi rezultati istraživanja i modifikacije Osnovni indikator je sofisticiranost servisa - što predstavlja
metodologije u svrhu prilagođavanja specifičnostima nivo usluga dostupnih korisnicima (građanima ili pravnim

2. licima) posredstvom Interneta. Radi ocenjivanja mogućnost višekanalnog pristupa servisu i pristupačnost
sofisticiranosti servisa definisana je generalna lestvica servisa svim korisnicima, bez ličnih privilegija.
sofisticiranosti sa pet nivoa. Ova generalna lestvica se ne
primenjuje na sve servise zbog njihove specifčnosti, već se Nacionalni portal je indikator koji treba da ukaze na to u
za serise mogu definisati njima svojstvene lestvice (sa kojoj meri postoji stepen integracije servisa i njihove
različitim brojem nivoa, maksimalno pet) kao i ekspilcitni konzistentnosti. Osnovna uloga nacionalnog portala u
kriterijumi za svaki od nivoa. Maksimalni nivo na lestvivci e-upravi je da korisnicima pruži jedinstvenu tačka pristupa
za servis ujedno je i najveća ocena koja se može dodeliti javnim servisima, što podrazumeva implementaciju sledećih
servisu, pa se konačna ocena sofisticiranosti za servis dobija karakteristika [5]: sigurnost podataka, pristup podacima,
kao odnos između trenutno dodeljenog nivoa i maksimalnog transakcije, pretraživanje i navigacija sadržaja, dinamički
nivoa na skali sofisticiranosti za dati servis, izraženo u sadržaj, personalizacija. Ovo je složeni indikator koji se
procentima. ocenjuje sa četiri aspekta: broja osnovnih javnih servisa koji
su raspoloživi na portalu, postojanja mogućnosti personali-
Prva tri nivoa generalne lestvice sofisticiranosti primenjiva zacije portala, postojanja više načina pristupa portalu i
su na sve servise. Nivo 1-"informacija" podrazumeva konzistentnosti grafike portala.
postojanje online informacija neophodnih za pokretanje
procedure za korišćenje javnog servisa, nivo 3. SERVISI U NADLEŽNOSTI LOKALNIH ORGANA
2-"jednosmerna interakcija" se dostiže omogućavanjem UPRAVE
preuzimanja formulara kako bi se pokrenula neelektronska
procedura za korišćenje servisa, dok nivo 3-"dvosmerna Od ukupno dvadeset servisa njih trinaest je u nadležnosti
interakcija" dostižu servisi koji omogućavaju elektronsko lokalnih organa uprave. Spisak servisa sa organima kojima
angažovanje preko elektronskog formulra kako bi se je nadležnost poverena dat je na slici ispod.
započeo postupak za korišćenje datog servisa. Na većinu
servisa je primenljiv i nivo 4-"transakcija" koji Građani Nadležnost
Poreski organ na teritoriji prebivališta poreskog
Prijava godišnjeg poreza na dohodak
podrazumeva da je servis u potpunosti dostupan korisnicima građana obveznika, Poreska uprava
putem Interneta (uključujući donošenje odluka i isporuku). Traženje zaposlenja Nacionalna služba za zapošljavanje
Naknade socijalne zaštite:
Nivo 5-"personalizacija" je u metodologiju uveden 2007. studentski krediti Matična visokoškolska ustanova, Služba
godine i primenjiv je na devet od 20 servisa. Podrazumeva studentskih kredita i stipendija
Lokalni organi uprave, tj. nadležne službe
dečiji dodaci
proaktivno dostavljanje servisa korisnicima, odnosno dečije zaštite u opštini, odnosno gradu, gde je
prebivalište roditelja, odnosno
pomeranje inicijative za korišćenje servisa sa korisnika na hranitelja/staratelja.
Republički fond za zdravstveno osiguranje,
naknade za zdravstvenu zaštitu
pružaoce servisa. Osim navedenih, podrazumeva se i organizacione jedinice Republičkog fonda za
zdravstveno osiguranje (filijale)
postojanje nivoa 0 koji se dodeljuje ukoliko ne postoje naknade u slučaju nezaposlenosti Nacionalna služba za zapošljavanje
internet stranice institucija koje pružaju servis ili se Lična dokumenta Područne policijske uprav e, policijske
stanice i policijske ispostave.
postojeće internet stranice ne mogu klasifikovati po nekom Registracija vozila Područne policijske uprave, policijske stanice i
policijske ispostave.
od ostalih nivoa. Sofisticiranost se izražava kao Dobijanje građevinske dozvole Ministarstvo za infrastrukturu
Pokrajinski sekretarijat za arhitekturu,
procentualna vrednost za svaki servis, a na nacionalnom urbanizam i graditeljstvo, opština, grad,
Prijave policiji Područne policijske uprav e, policijske
nivou se posmatra prosečna vrednost za 20 servisa. stanice i policijske ispostave
Javne biblioteke Centar Virtuelne Biblioteke Srbije
Izvodi iz matičnih knjiga Gradski i opštinski organi uprave nadležni za
Potpuna online dostupnost, kao drugi osnovni indikator poslove uprave
Prijava i upis na visoko obrazovanje Visokoškolske ustanove (Univerziteti,
stanja e-uprave, daje meru u kojoj internet tehnologije Fakulteti, Umetničke akademije, Akadem ije
strukovnih studija, Visoke škole, Visoke škole
zamenjuju druge vidove komunikacije pri korišćenju javnih strukovnih studija).
servisa e-uprave. Servis je potpuno online dostupan ukoliko Prijava promene prebivališta Područne policijske uprave, policijske stanice i
policijske ispostave.
nije potrebna niti jedna druga formalna procedura (lična ili Usluge u zdravstvu Zdravstvene ustanove
Pravna lica
pisana komunikacija) kako bi se koristio servis. To bi Socijalni doprinosi za zaposlene Republički fond za penziono i invalidsko
prevedeno na lestvicu sofisticiranosti značilo da servis mora osiguranje zaposlenih, Republički fond za
zdravstveno osiguranje, Poreska uprava
imati nivo sofisiticiranosti veći od tri. Potpuna online Porez na dobit preduzeća Opštinski organ Poreske uprave
Porez na dodatu vrednost Regionalne odnosno opštinske filijale Poreske
dostupnost na nacionalnom nivou dobija se kao odnos broja uprave
Registracija novog preduzeća Agencija za privredne registre
potpuno dostupnih servisa u odnosu na ukupan broj servisa, Podnošenje statističkih podataka Republički zavod za statistiku Srbije
izraženo u procentima. Carinske deklaracije Uprava carina
Dozvole u vezi sa životnom sredinom Ministarstvo zaštite životne sredine,
Ministarstvo za infrastrukturu Republike
Od 2007. godine primenjuju se i dva nova indikatora stanja Srbije,organi jedinica lokalne samouprave
nadležni za poslove zaštite životne sredine.
e-uprave: orijentisanost servisa ka korisnicima i nacionalni Javna nabavka Uprava za javne nabavke
portal. Ovi indikatori orijentisani su na procenu udobnosti i
Sl.2. Spisak osnovnih javnih servisa i nadležnih organa za
sigurnosti korišćenja e-uprave.
servise
Orijentisanost servisa ka korisnicima ocenjuje stanje
Međutim kako će se i kasnije u analizi pokazati, radi lakše
e-uprave sa četiri aspekta: sigurnost ličnih podataka
upotrebe servisa i objedinjenja pružanja usluga, mnogi
korisnika prilikom korišćenja servisa, udobnost korisnika,
servisi za koje postoje postoji neelektronski pristup na

3. lokalnom nivou se centralizuju u korišćenju elektronskim osiguranje pruža mogućnost pregledavanja ali ne i
putrem-preko Interneta. Takav recimo slučaj je portal preuzimanja obrazaca, o dobijanju dečijih dodataka ne
Nacionalne službe za zapošljavanje ili Poreske uprave. postoje informacije, dok na Internet stranicama Univerziteta
u Srbiji postoje informacije o konkursima za studentske
Analiza servisa u nadležnosti lokalnih uprava se u većini kredite i stipendije. Maksimalni nivo koji svaki od
slučajeva sprovodila na onovu analize registrovanih internet podservisa može da dostigne je nivo pet, ali kao što se može
stranica koje nude servise, pojedinačno za svaku opštinu, a videti iz navedenog, niti jedan podservis ne nudi nivo koji je
zatim se donosila odluka o oceni ovih serivsa na iznad pružanja informacija. Prosečna ocena za
nacionalnom nivou. Za dostupne internet stranice izvršeno sofisticiranost ovog servisa je stoga 0%.
je ocenjivanje prema specifičnim kreiterijumima za svaki
indikator i za svaki servis. Za ocenjivanje servisa korišćena Servis izvodi iz matičnih knjiga ocenjuje se na osnovu
je metodologija koja se oslanja na metodologiju primenjenu mogućnosti korišćenja internet tehnologija u procesu
za ocenu stanja e-uprave u Evropskoj uniji, dok je za dobijanja izvoda iz matičnih knjiga rođenih, venčanih i
pojedine servise ta metodologija proširena postupcima za umrlih. Za analizu ovog servisa korišćeni su podaci o
procenu broja korisnika koji koriste usluge. opštinama i broju stanovnika po opštinama Republičkog
zavoda za statistiku [6], kao i spisak registrovanih internet
Servisi prijave poreza (na dohodak građana, na dobit stranica opština preuzet sa državnog Web sajta e-uprava
preduzeća i na dodatu vrednost) realizovani su preko servisa (http://www.euprava.gov.yu). Po originalnoj metodologiji
Poreske uprave Srbije. Poreska uprava ima Web sajt na daje se jedinstvena ocena servisa na nacionalnom nivou.
kome postoje informacije kao i pojedini obrasci za Obzirom da su u Srbiji nosioci ovog servisa organi lokalne
preuzimanje preko kojih je moguće ostvariti ne-elektronsku uprave, jedinstvenu ocenu treba formirati na osnovu ocena
prijavu poreza. Ovaj servis nije omogućen preko lokalnih za svaku opštinu. U ovom cilju ustanovljena je raspodela
poreskih organa uprave, i ne nudi mogućnost kompletne zastupljenosti nivoa ovog servisa prema broju opština koje
online prijave poreza. Servis porez na dohodak građana je nude određeni nivo servisa, i prema broju stanovnika
na nivou sofisticiranosti dva (maksimalni mogući nivo je 5), kojima je dostupan određeni nivo servisa. Ove raspodele
pa je ocena sofisticiranosti 40%. Preostala dva servisa: treba da posluže donošenju odluke o konačnoj oceni za
prijava poreza na dobit preduzeća i porez na dodatu servis Izodi iz matičnih knjiga. Najveći broj opština u
vrednost su na nivou dva (od maksimalno četiri), tj. ocena Republici Srbiji (116 ili 67%) na svojim internet stranicama
sofisticiranosti je 50%. Ovi servisi nalaze se na nivou ne nudi informacije za građane o servisu Dobijanje izvoda
preuzimanja obrazaca. iz matičnih knjiga (nivo 0); 4% opština na internet
stranicama ima obrasce za preuzimanje i potraživanje
Servis traženje zaposlenja je u nadležnosti nacionalne izvoda neelektronskim putem, dok 22% opština nudi servis
službe za zapošljavanje koja preko jedinstvenog Web sajta naručivanja izvoda elektronskim putem (servis "Virtuelni
pruža snovne informacije neophodne za traženje zaposlenja. matičar" – nivo 3). Nijedna opština nije dostigla nivo 4.
Korisnici se mogu registrovati na sistem i pretraživati baze Ukoliko se umesto broja opština upoređuje broj stanovnika
poslova po različitim kriterijumima. Ovaj servis ima nivo po opštinama [4] kojima je dostupan određeni nivo servisa,
sofisticiranosti tri (od maksimalno četiri), i ocenu 75%. razlika je manje izražena: 51% stanovnika nema pristup
servisu, 7% ima uslugu nivoa 1, 3.8% ima uslugu nivoa 2 i
Servisi za koje su u nadležnosti lokalne policijske stanice i 38.1% može da koristi ulugu na nivou 3. I dalje, međutim,
policijske uprave imaju objedinjeni pristup preko internet preovlađuje potpuno odsustvo dostupnosti ovog servisa
stranice Ministarstva Unutrašnjih poslova. Na ovoj stranici građanima, pa je za konačni nivo sofisticiranosti ovog
nude se obaveštenja o dobijanju ličnih dokumenata, servisa proglašen nivo 0.
registraciji vozila i prijavi promena prebivališta. Za servis
prijave policiji ovde ne postoje obaveštenja, već se Servis usluge u zdravstvu ocenjuje se na osnovu mogućnosti
informacija o ovom servisu može dobiti sa državnog Web korišćenja internet tehnologija u procesu zakazivanja
sajta e-uprava (www.euprava.gov.yu). Za svaki od zdravstvenih pregleda i konsultacija o dostupnim
pobrojanih servisa razlikuju se maksimalni nivoi koji se zdravstvenim uslugama. Kako su nosioci ovog servisa
mogu dostići, mada nijedan od servisa nije prešao prvi nivo- zdravstvene ustanove, jedinstvena ocena sofisticiranosti
nivo pružanja informacija. određena je na osnovu raspodele zastupljnosti nivoa ovog
servisa prema broju zdravstvenih ustanova koje imaju javno
Naknade socijalne zaštite je servis čija definicija dostupne internet stranice. Za analizu servisa Usluge u
podrazumeva naknade u slušaju nezaposlenosti, naknade za zdravstvu, sačinjena je lista internet stranica zdravstvenih
zdravstvenu zaštitu, studentske kredite i dečije dodatke. centara u Srbiji uz pomoć informacija dostupnih na stranici
Ocena se formira kao prosečna ocena za svaki od navedenih Republičkog zavoda za zdravstveno osiguranje. Analiziom
podservisa. Na internet stranici Nacionalne službe za svih 35 internet stranica, ustanovljena je marginalna
zapošljavanje postoje informacije o dobijanju pomoći u zastupljenost servisa zakazivanja pregleda putem internet
slučaju nezaposlenosti. Republički zavod za zdravstveno stranice (nivo 3) – jedino Zdravstveni centar Užice

4. omogućava da se pregledi zakazuju popunjavanjem forme Detaljnom analizom prema trećem indikatoru stanja
na stranici centra. Ostali zdravstveni centri ne nude ni e-uprave, orijentisanosti servisa ka korisnicima, može se
relevantne informacije o zakazivanju zdravstvenog pregleda zaključiti da javni servisi u Srbiji nemaju ovu osobinu.
(uslov za nivo 1). Zbog potpune dominacije nivoa 0, za Naime, niti jedna internet stranica državnih organa i analizi-
konačnu ocenu sofisticiranosti servisa Usluge u zdravstvu ranih ustanova koje su nosioci osnovnih javnih servisa nema
usvojeno je 0%. pravno obavezujući sistem autentifikacije korisnika
prilikom pružanja servisa. Drugi pokazatelj indikatora
Servis dobijanje građevinske dozvole nije omogućen kroz orijentisanost ka korisniku, broj polja podataka pri
Internet stranice lokalnih ili regionalnih organa uprave. korišćenju servisa, gotovo da nije bilo moguće ni meriti jer
Takođe ne postoji internet stranica ni na nivou Srbije većina servisa nije dostigla nivo popunjavanja elektronskih
specijalizovana samo za ovaj servis. Međutim na državnom obrazaca (nivo 3), gde bi se ova polja nalazila. Višekanalni
Web sajtu e-uprava moguće je dobiti informacije o pristup nije omogućen, svim servisima se pristupa jedino
postupku za dobijanje građevinske dozvole. Nivo putem personalnog računara, dok postojanje call centara
sofisticiranosti je jedan, a ocena za servis 25%. kod pojedinih nosilaca javnih servisa nije ostvareno
povezivanjem na jedinstveni informacioni sistem javnog
Slična je i situacija i za servis dozvole u vezi sa životnom servisa koji se ocenjuje. Stranice nosilaca servisa takođe ne
sredinom. Ministarstvo zaštite životne sredine ima Internet poseduju ni prilagođavanje prikaza osobama sa posebnim
stranicu koja pruža preuzimanje pojedinih obrazaca za potrebama. Prosečna vrednost indikatora orijentisanost ka
dozvole za rad koje se tiču životne sredine. I u ovom slučaju korisnicima je i za grupu zemalja EU27+ relativno niska
pružanje servisa je podeljeno između državnog organa (20%), ali treba imati u vidu da je ovaj indikator uveden
uprave i lokalnih ispostava, naime, elektronskim putem na 2007. godine, nakon što je već postignut visok nivo
nivou Srbije preuzimaju se obrasci, dok se preuzeti i sofisticiranosti servisa u svim zemljama.
popunjeni obrasci neelektronski podnose lokalnim
ispostavama. Ocena servisa je 20%. 4. ZAKLJUČAK
Ocene sofisticiranosti za sve servise mogu se pogledati na E-uprava u Srbiji nije dostigla zavidan nivo, kao u
grafiku na slici ispod, dok je detaljan prikaz stanja i zemljama članicama Evropske unije. To je oblast kojoj se
rezultata za svaki od 20 javnih servisa izložen u [7]. poslednjih par godina poklanja velika pažnja i za koju se tek
očekuje se velika ekspanzija. Niti u jednom segmentu
e-uprava nije dostigla nivo na kome može potpuno da
zameni neposrednu ili pisanu interakciju državnih organa i
građana. U zemljama EU27+ u proseku je više od pola
servisa potpuno dostupno preko Interneta. Razvoj na polju
novih indikatora stanja, orijentisanosti ka korisniku i
nacionalnog portala, Srbiji tek predstoji, obzirom da su
ocene u oba ova aspekta jednake nuli.
Svest o organizovanom prilagođavanju državne uprave
informatičkom društvu u Srbiji je probuđena sa
zakašnjenjem u odnosu na zemlje Evrope ali se, sledeći
primere dobre prakse koji su zabeleženi u pojedinim
zemljama, može dostići cilj savremene e-uprave.
LITERATURA
Sl.3. Pojedinačni rezultati ocena sofisticiranosti za 20
osnovnih javnih servisa [1] M. M. Brown, Electronic Government,
Encyclopedia of Public Administration and Public
Kao što se može videti sa slike, najveću sofisticiranost Policy, pp.427-443, Marcel Dekker, 2003.
ostvarili su servisi Traženje zaposlenja (75%, odnosno [2] e-Government Benchmarking Reports,
ocena 3 na skali do 4) i Javne biblioteke (60%, odnosno http://ec.europa.eu/information_society/eeurope/i20
ocena 3 na skali do 5), dok najnižu sofisticiranost (0%) 10/benchmarking/index_en.htm
imaju servisi Naknade socijalne zaštite, Usluge u zdravstvu [3] Patrick Wauters, Matthias Nijskens, Jeroen
i Izvodi iz matičnih knjiga. Ukupna ocena sofisticiranosti za Tiebout, ”The user challenge Benchmarking the
Srbiju je prosek sofisticiranosti servisa, što iznosi 34,4%.
supply of Online pubic Services”, Capgemini,
Drugi indikator stanja e-uprave, ocena potpune online http://ec.europa.eu/information_society/eeurope/i20
dostupnosti na nacionalnom nivou u Republici Srbiji iznosi 10/docs/benchmarking/egov_benchmark_2007.pdf
0%, jer ni jedan od dvadeset javnih servisa nije potpuno [4] Elektronski fakultet u Nišu, “Procena stanja e-
dostupan preko Interneta. U grupi zemalja Evrope EU27+, uprave u Srbiji bazirana na evaluaciji
prosečna vrednost ovog indikatora iznosi 58%. implementacije 20 zajedničkih osnovnih javnih
servisa“, januar 2008.

5. [5] J.P., Gant, D.B.,Gant, “Web portal functionality [6] Republički zavod za statistiku, “Opštine 2006“,
and state government e-service“, 35th Hawaii dostupno na adresi http://webrzs.statserb.sr.gov.yu/
International Conference on System Sciences, axd/Zip/OG2006web.zip
Hawaii, 2002