1. Infraestructuras de transporte, mobilidade e paisaxe:
consideracións dende a Xeografía actual
Miguel Pazos Otón
Departamento de Xeografía
Universidade de Santiago de Compostela
2. INTRODUCCIÓN
• Relación entre infraestructuras de transporte e paisaxe
• Dous conceptos cada día máis confrontados e alonxados
• Cómpre reconcilalos o antes posible
3.
4. A accesibilidade e a velocidade son elementos fundamentais na
sociedade (HANDY, VIRILIO)
5. Asistimos a un proceso de compresión espazo-temporal sen precedentes
6. ¿Como nos movemos hoxe?
Cada vez desprazámonos con máis frecuencia
Por máis e diferentes motivos
Percorremos maiores distancias
... e facémolo a maior velocidade
7. As infraestructuras de transporte modernas desempeñan un papel fundamental
SON O SOPORTE FÍSICO DOS DESPRAZAMENTOS
11. Existe consenso sobre a cuestión das infraestructuras de transporte entre
todos os axentes do territorio
12. Circular por autoestradas ou vías de alta velocidade resulta
enormemente práctico e necesario no actual contexto...
Pero elimina (ou reduce moitísimo) o pracer estético da contemplación da paisaxe
13. Cando viaxamos, cada vez máis apreciamos FRAGMENTOS da
paisaxe, pero xa non podemos apreciala xa non seu conxunto
Razóns:
- A abstracción e rutina da conducción
- Grandes espazos de servidume nas marxes
- Taludes
- Túneles
-A propia velocidade do desprazamento
15. Viaxar equivale case sempre en chegar o máis rapidamente
posible dende un punto a outro, coa conseguinte
perda da experiencia paisaxística
16. Para a Xeografía, a PAISAXE é un concepto fundamental
• Paisaxes naturais, paisaxes culturais
• Paisaxes como construcción humana ao longo do tempo
• A Paisaxe como representación territorial dos valores culturais e sociais
• A Paisaxe e os actores
• A posta en valor das Paisaxes
• As Paisaxes e o turismo
• A xestión sustentable das paisaxes
• As Paisaxes e a estética
17. Unha sociedade recoñécese a si mesma na medida en que recoñece as súas
paisaxes, e estas teñen harmonía, equilibrio e estética
18.
19.
20.
21.
22. É preciso un novo punto de vista na relación
entre infraestructuras e paisaxe
que permita a compatibilidade entre
o desprazamento e o desfrute estético
23. As diversas infraestructuras de transporte e a súa relación coa paisaxe
1. Lineais: estradas, autoestradas, vías férreas
2. Puntuais: estacións, aeroportos, portos
24. 1. As infraestructuras de tipo lineal gardan unha relación moi estreita coa paisaxe
NOGUÉ: unha autoestrada ou unha vía férrea son excelentes vías de acceso ao
coñecemento do territorio e a apreciación da paisaxe
25. Joan Nogué
As estradas non son unicamente vías de transporte,
senon que se teñen convertido na plataforma fundamental
da percepción e desfrute da paisaxe para a inmensa
maioría dos cidadáns
26. O ferrocarril, un pioneiro
As vías férreas son excelentes eixos vertebradores de percursos e
incursións a través das paisaxes
No imaxinario colectivo, a vía férrea e o ferrocarril en xeral
teñen sido asociados coa observación e o desfrute da paisaxe
87. Infraestructuras lineais viarias
As estradas, importantes eixos a partir dos cales o desprazamento
permite coñecer e desfrutar da beleza das paisaxes
“Scenic routes” californianas
93. Punto de inflexión: en torno ao ano 1970
A velocidade comeza a incrementarse dun xeito moi notable
94. A paisaxe pasa de ser un elemento valorado e apreciado a un simple soporte
Sobre este soporte téndese unha vía férrea de alta velocidade ou unha autoestrada
95. 2. Infraestructuras de tipo puntual: recente relación coa paisaxe
Arquitectura: xeito de expresión privilexiado da posmodernidade (NOGUÉ e ALBET)
Misión: reflexar públicamente, e nos espazos públicos os valores e atributos culturais
dunha sociedade e dun tempo
Lugares priviexiados: grandes nodos e esceas urbanas
96. As terminais de transporte, elementos fundamentais da posmodernidade
☞ Contexto: hipermobilidade (diaria e non diaria)
• Nodos nun mundo de redes (Shinjuku Station, Tokyo)
• Lugares de tránsito e encontro (commuters,viaxeiros, visitantes, turistas) espacio-temporal
• Portas de entrada para turistas e visitantes
• Auténticos iconos e fitos das paisaxes urbanas
• Importancia da imaxe e cultura visual: reforza o seu carácter estratéxico (marketing urbano)
Un cambio de enfoque
Paso de non-lugares a lugares: lugares con alma, personificación
Producción de espacio consciente, en función da ideoloxía e vontade do poder
97. Novos aeroportos
Novas imaxes urbanas
• Porta de entrada a países e cidades
• Aeroportos “de autor”
• Investimentos millonarios
Asóciase renovación do aeroporto
con dinamismo urbano
☞ Búscase converter os aeroportos en referentes das paisaxes urbanas
105. Infraestructuras de transporte e paisaxe
Puntuais: relación e diálogo coa paisaxe renovados
Lineais: é preciso desenvolver novas estratexias para retomar o diálogo
infraestructura-paisaxe, tan fecundo no pasado
☞ Tomaremos o caso das estradas para analizar as estratexias
106. FRANCIA
Tradición normativa que ten en conta a paisaxe como obxecto de protección
Lei de Protección e Posta en Valor das Paisaxes (1993)
Considera o conxunto das paisaxes para definir as políticas de OT
Lei sobre o Reforzo da Protección da Natureza (1995)
Declara á paisaxe como patrimonio común
Anima á participación cidadá
Convención Europea da Paisaxe (2000)
107. FRANCIA
Equipos pluridisciplinares en proxectos de novas infraestructuras
Arquitectos paisaxistas, enxeñeiros, xeógrafos, especialistas en estética, etc
Estudo do impacto paisaxístico en planta, perfil e ao longo da traza da obra
108. FRANCIA
Acción “1 % paysage et développement “
Implicación da cidadanía na protección, xestión, conservación e mantemento das paisaxes
Poderes públicos e privados, locais e rexionais, unidos
Unha paisaxe de calidade é fundamental para atraer un turismo de calidade
¿Como funciona?
• O Estado reserva o 1 % do orzamento dedicado a unha estrada concreta para realizar unha
análise territorial e paisaxística
• Punto de partida para poñer en marcha medidas de valorización e desenvolvemento
109. FRANCIA
Acción “1 % paysage et développement “
Realización de mapas do itinerario. Fixación liñas mestras OT
Concretización das posibilidades de mobilización dos actores locais
Lánzase programa de accións elixibles, subvencionadas polo Estado
☞ Deben contribuir ao reforzamento da cualidade estética e a protección da paisaxe
110. Accións subvencionables:
• Actuacións sobre espazos naturais, urbanos, paisaxes ou monumentos
• Actuacións sobre o desenvolvemento turístico
• Actuacións sobre edificios públicos ou privados
• Actuacións sobre liñas aéreas eléctricas e telefónicas
• Actuacións sobre a calidade paisaxística dos terreos situados en torno ao
eixo da estrada
Fortalecemento da gobernanza efectiva do territorio
111. As Villages-étape e os Itineraires de découverte
• Pártese de que a velocidade é dificilmente conciliable co desfrute da paisaxe
• Animar ao automobilista a deixar momentaneamente a autoestrada
• É necesaria a promoción dos recursos paisaxísticos e turísticos
112. As Villages-étape
• Alternativa ás áreas de servizo das autoestradas
• Proceso de desenolvemento local e de reposicionamento económico
• Condicións de localización (8-20 kms)
• Sinal con información de calidade na entrada
• Información as infraestructuras con que conta (hoteis, restaurantes, parkings, etc)
☞ Información sobre recursos paisaxísticos e culturais que ofrece ao
viaxeiro, e que xustifican o desvío momentáneo da autoestrada
113. Os Itineraires de découverte
• Animan ao desfrute da paisaxe a automobilistas que
transitan por autoestrada
• Circulación a menor velocidade por unha estrada
convencional
• Percurso paralelo dunha duración variable entre media
hora e unha hora
• Itinerarios están sinalados na autoestrada
• Permiten descubrir as paisaxes locais menos coñecidas
• Facilitan o retorno á autoestrada unha ou dúas saídas
despois
114. ESTADOS UNIDOS
Scenic Highways
Interese de California na preservación dos valores paisaxísticos ao longo das autoestradas
Creación do Master Plan of Scenic Highways
Scenic corridor implica regulación de:
1. Usos do solo
2. Estándares de construcción
3. Actuacións con implicacións mediambientais
4. Protección cuncas visuais
115. CALIFORNIA
• Creación dun sistema coordenado de roteiros paisaxísticos (scenic routes)
• Rede de espazos abertos de interese paisaxístico
• Os corredores seleccionados deben percorrer itinerarios cun valor notable e
consistente dende o punto de vista paisaxístico, estético e/ou histórico
• Priviléxianse fundamentalmente itinerarios que decorran por espazos con predominio
das paisaxes naturais
119. ¿Como actúa a OT sobre a protección das paisaxes nas Scenic Routes?
• Estándares de construccións para aqueles edificios de nova planta
• Regulación do encaixe da nova vía ás características topográficas do terreo
• Eliminación de taludes
• Regulación do cableado aéreo
• Provisión de vexetación onde sexa preciso
• Corte e a limpeza de vexetación para conseguir cuncas visuais determinadas
• Control da erosión nas vertentes
• Provisión de miradores
• Obrigatoria a realización dun inventario territorial de elementos e recursos
120. Conclusións
• Cambio na forma de viaxar e desprazarnos
• Repensar a relación entre infraestructuras e paisaxe
• Recuperar o desfrute da paisaxe
• Unha paisaxe ben conservada é un imperativo ético e un grande activo económico
• Infraestructuras puntuais: son clave nas novas paisaxes urbanas
• Infraestructuras lineais: podemos aprender de experiencias de éxito
•Francia, California: modelos para tomar en consideración
• É necesaria a protección legal da paisaxe
• Os poderes públicos deben impulsar o cambio e estimular á cidadanía
