Wanneer komt de doorbraak voor volledig elektrisch rijden?

1. ING Economisch Bureau / september 2016
Vooruitzicht Automotive
Tijdperk elektrische auto nadert
Markt volledig elektrische auto in stroomversnelling
Hoger volume zorgt voor dalende prijzen
van batterijen elektrische auto’s.
Investeringen van autofabrikanten in nieu-
we elektrische auto´s nemen toe.
Marktaandeel van nieuwe volledig elektri-
sche auto´s naar 10% in 2020, 25% in 2025.
2020 2025
10% 25%

2. ING Economisch Bureau 2 Vooruitzicht Automotive / september 2016
Minder nieuwe auto’s, elektrische dip
Terug bij af?
Na een sterke impuls eind 2015 valt de markt voor nieuwe
personenauto’s in 2016 terug. Tot en met augustus dit jaar
zijn ruim 5% minder nieuwe auto’s geregistreerd. Ook elek-
trisch rijden kent een terugval. Na de plug-in hausse wordt
nu voornamelijk gekozen voor brandstofmotoren. Terug bij
af? Nee, want de dip in elektrische auto’s is tijdelijk. Een
omslag naar elektrisch staat op termijn voor de deur.
Zwakke eerste helft
De Nederlandse markt voor nieuwe auto’s beleeft een
zwakke periode. Tot en met augustus 2016 zijn ruim 15.000
auto’s minder geregistreerd dan vorig jaar. Het is vooral de
zakelijke markt die krimpt. De particuliere markt gaat voor-
uit, maar biedt niet genoeg tegengas om een daling te
voorkomen.
Rekening 2015 gepresenteerd
De krimp is een gevolg van het naar voren halen van regi-
straties eind 2015. Een grote groep zakelijke rijders pakten
toen hun ‘laatste kans’ op een auto met een lage bijtelling.
Een andere groep zakelijke rijders lijkt momenteel langer
door te rijden. Leasecontracten worden verlengd, waardoor
de vraag in 2016 zwakker is dan verwacht.
Hoop op laatste minuut
Een volledige afbouw van het bijtellingsvoordeel voor plug-
ins per 2017 biedt deze categorie auto’s eind 2016 een
laatste impuls. Het is echter onvoldoende om de markt te
redden. ING Economisch Bureau verlaagt haar raming voor
2016 naar 390.000 registraties (was 415.000). Voor volgend
jaar wordt weinig verbetering verwacht.
Plug-in uitgespeeld na 2016
In 2017 stijgt de bijtelling voor plug-ins (met een uitstoot
tot 50 gram CO2/km) van 15% naar 22%. Deze wordt dan
gelijk aan alle andere auto’s. De rol van plug-ins op de zake-
lijke markt lijkt daarmee uitgespeeld. Vraag is of de volledig
elektrische auto, die wel een lage bijtelling van 4% behoudt,
het stokje overneemt.
Sterke terugval registraties nieuwe personenauto’s in 2016
Registraties nieuwe personenauto’s x 1.000 (2016-2017 zijn ramingen)
Bron: ING Economisch Bureau o.b.v. VWE Voertuiginformatie– en documentatie
502
420
392
450
390 400
2012 2013 2014 2015 2016* 2017*

3. ING Economisch Bureau 3 Vooruitzicht Automotive / september 2016
Berekenend kiezen
Batterij leeg
Na het grote succes van semi elektrische auto’s (plug-in
hybriden) eind vorig jaar, is de domper voor elektrisch rij-
den groot. In de periode januari tot en met augustus 2016
zijn de gezamenlijke registraties van nieuwe hybride, plug-
in hybride, elektrische auto’s met range extender en volle-
dig elektrische auto’s met bijna 50% afgenomen. Waar hun
gezamenlijke marktaandeel in 2015 nog op ruim 13% lag, is
dit nu gedaald tot 4,8%. Nederland is op de Europese rang-
lijst in het eerste kwartaal gezakt van plaats 1 naar plaats 5
als het gaat om registraties van deze categorie auto’s.
Toename benzine
Benzine is de grote winnaar in 2016. Over geheel 2015 lag
het aandeel benzine in de zakelijke markt op een kleine
42%. In de periode januari-augustus 2016 steeg dit percen-
tage naar 67%, ofwel 2 op iedere 3 zakelijk geregistreerde
nieuwe personenauto’s.
Rekenen
Zoomen we in op enkele modellen dan is deze omslag dui-
delijk zichtbaar. Zo was in 2015 ruim de helft van de nieuwe
zakelijke registraties van de VW Golf (3-, 5– deurs en vari-
ant) een plug-in hybride versie, terwijl benzine versies een
aandeel hadden van 22%. Tot en met augustus 2016 is
minder dan 4% een plug-in hybride en bestaat bijna 60%
van de (zakelijke) registraties uit benzine versies. Het is voor
de zakelijke rijder duidelijk een kwestie van rekenen.
Waar blijft volledig elektrisch?
Gezien de berekenende aard van zakelijke rijders is het op-
merkelijk dat volledig elektrische auto’s nog grotendeels
buiten beeld blijven. Volledig elektrische auto’s genieten
namelijk een bijtellingspercentage van slechts 4%. Onder-
staande figuur laat echter zien dat het nog niet storm loopt
op de zakelijke markt. Hoewel het aandeel volledig elek-
trisch stijgt, is van een doorbraak nog geen sprake.
Een voorbeeld van een model met keus uit diverse typen
aandrijvingen, de eerder genoemde VW Golf, zag het aan-
deel volledig elektrisch (binnen de zakelijke registraties)
stijgen van 0,3% over geheel 2015 naar 1,7% in 2016 (t/m
augustus). In de totale zakelijke markt zien we dat het aan-
deel steeg van 1% (geheel 2015) naar 1,3% (jan-aug 2016).
Op de totale markt (inclusief particulieren) steeg het aan-
deel van 0,8% naar 0,9%.
Batterij snel leeg
Marktaandeel elektrisch + hybride daalt snel door ho-
gere bijtelling plug-in hybride
Plug-in financieel snel minder aantrekkelijk
Bijtelling VW Golf plug-in (per maand bij 52% belasting)
13,1%
2015
4,8%
2016 t/m
augustus
Volledig elektrisch aandeel vooralsnog klein
Ontwikkeling marktaandeel volledig elektrische auto’s
in registraties nieuwe personenauto’s*
Bron: VWE, nieuweautoprijzen.nl, bewerking ING Economisch Bureau
(o.b.v. Golf plug-in PHEV GTE 150kW dsg aut.)
Bron: VWE, bewerking ING Economisch Bureau *2016 is jan-aug
0,2% 0,2%
0,6%
0,9%
0,8%
0,9%
2011 2012 2013 2014 2015 2016
€ 115
€ 248
€ 367
2015 2016 2017

4. ING Economisch Bureau 4 Vooruitzicht Automotive / september 2016
0,7%
2,4%
4,2%
3,4%
2,8%
4,9%
11,0%
7,7%
13,1%
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
Elektrische achtbaan
Wave I—Hybride
Hybride auto’s zoals de Toyota Prius en
Honda Civic bereiken hun hoogtepunt
in 2009 dankzij 14% bijtelling. Hun aan-
deel neemt af, wanneer ook zuinige
diesels de 14% categorie bereiken.
Wave III—Volledig elektrisch
Enkel de emissie loze volledig elektrische
auto kan nog van een lage bijtelling pro-
fiteren. Een nieuwe generatie volledig
elektrisch met betere actieradius zal het
aandeel doen stijgen.
Wave II—Plug-in
De opkomst van de plug-in hybride
(met stekker oplaadbaar) met hoogte-
punten in 2013 (0% bijtelling) en 2015
(7% bijtelling). Auto’s als de Mitsubishi
Outlander en Volvo V60 profiteren.
Hybride en elektrisch aandeel in Nederland komt in golven
Bijtelling (belangrijke veranderingen):
Bron: ING Economisch Bureau, marktaandelen o.b.v. VWE
*plug-ins tot 50 gram CO2 / km
Normaal 22% 25% 22%
Zuinig 20% 25% 22%
14% 21% 22%Zeer zuinig
0 emissie en plug-in* 0% 0 emissie 4%. Plug-in 7% 0 emissie 4%. Plug-in naar 15% in 2016 en 22% in 2017)
Aanscherping bijtelling o.b.v. CO2
0% ook voor plug-in tot 50 g CO2/km

5. ING Economisch Bureau 5 Vooruitzicht Automotive / september 2016
Twijfel domineert bij consument
Aanschafprijs en actieradius
Twijfel overheerst als het gaat om volledig elektrische
auto’s. Zakelijke rijders lijken niet bereid tot concessies op
het gebied van actieradius. De angst om stil te vallen wint
het in veelal van financieel voordeel. Voor particulieren is
daarnaast ook de hoge aanschafprijs een brug te ver. Dit
blijkt uit eerdere onderzoeken van onder andere Moti-
vaction voor Natuur & Milieu en Milieudefensie (Wat vindt
Nederland van elektrisch rijden—11-2013) en het Planbu-
reau voor de Leefomgeving (PBL, Stimuleren van elek-
trisch rijden, effect van enkele beleidsprikkels—02-2016).
Range anxiety
Het is de vraag of de angst voor een lege batterij (ook wel
range anxiety genoemd) en / of een gebrek aan (snelle)
laadpalen terecht is. De dagelijks gemiddeld afgelegde
afstand vormt geen belemmering voor volledig elektrisch
rijden. In 2014 werd per auto 13.011 kilometer afgelegd.
Dat is gemiddeld een kleine 36 kilometer per dag.
Verschillen in afstanden
Er zijn wel grote verschillen tussen auto’s in particulier
eigendom of auto’s in zakelijke handen. Zo bedroeg de
gemiddelde jaarkilometrage van particulieren 11.588
kilometer, terwijl zakelijke rijders gemiddeld tot 23.990
kilometer kwamen. Zetten we dit af naar het aantal da-
gen per jaar dan komt het gemiddelde op 31,7 kilometer
voor particulieren en 65,7 voor zakelijke rijders. Overigens
zijn er ook binnen de groep particulieren verschillen. Zo
rijden 55+ ers, een belangrijke groep kopers van nieuwe
auto’s, gemiddeld relatief weinig kilometers per dag (25,5
km) met hun auto. Uiteraard betreft het gemiddelden en
zijn er uiteraard uitschieters.
Laadpunten
Gezien de wens van de consument moeten ook vakantieritten of langere zakelijke reizen haalbaar zijn voor volledig elek-
trische auto’s. Onderweg opladen zal echter veelal onoverkomelijk zijn. Het aantal (snelle) laadpunten, nationaal en in-
ternationaal, groeit daarom in hoog tempo. Nederland is daarin een voorloper. Andere landen zijn bezig aan een inhaal-
slag. Zo zet Frankrijk, traditioneel een diesel land, in op een overgang naar elektrisch rijden.
Aantal laadpunten in Nederland en de belangrijkste (auto)vakantie landen Duitsland en Frankrijk
Bron: IEA, bewerking ING Economisch Bureau
Bron: CBS, Autoscout 24, bewerking ING Economisch Bureau
Normaal Snel
2013 5.770 114
2014 11.860 262
2015 17.786 465
Normaal Snel
2013 2.400 161
2014 2.606 317
2015 4.787 784
Normaal Snel
2013 1.700 76
2014 1.700 127
2015 10.122 543
Hoge eisen
De huidige generatie elektri-
sche auto’s voldoet in veel ge-
vallen aan de dagelijkse reisbe-
hoefte. Noodzaak en wens
lopen echter uiteen. Onderzoek
van Autoscout24 onder Euro-
pese consumenten toont dat
de eisen betreffende actieradi-
us hoog liggen. Een kwart is
pas geïnteresseerd bij een ac-
tieradius van 250 kilometer (op
1 lading). Nog eens ruim 1/3
vindt 500 kilometer noodzaak.
Een aanzienlijke groep wenst
800 kilometer of meer.
250km
500km
800km +
19,6%
35,5%
34,8%
De minimale afstand die ik wil kunnen rijden
op 1 lading, voordat de aanschaf van een
elektrische auto aantrekkelijk wordt
Percentage respondenten*
Gemiddeld dagelijks afgelegde
afstand Nederlandse personen-
auto’s in 2014. Naar eigendom.
36 km
32 km
66 km
Totaal NL auto's
Particuliere auto's
Zakelijke auto's
*0,9% vindt 50km genoeg, 5,7% 100km, 3,6% wil nooit een elektri-
sche auto, 34,8* wil 800km of meer.

6. ING Economisch Bureau 6 Vooruitzicht Automotive / september 2016
Opladen voor overgang
Tesla triggert investeringen in elektrische auto
De enige wijze om echt een einde te maken aan de twijfel
bij consumenten is elektrische auto’s neer te zetten met
meer dan voldoende range (actieradius) tegen concurre-
rende prijzen. Steeds meer autofabrikanten werken hier-
aan. Met name Tesla en het ‘succes’ van de, nog te bou-
wen, Model 3 jaagt investeringen bij andere fabrikanten
aan. Deze auto zal een vanaf prijs hebben in de VS van zo’n
35.000 USD en een actieradius van minimaal 345km. Voor
de nieuwe Tesla Model 3, die in 2017/18 moet verschijnen,
werden reeds 400.000 bestellingen genoteerd. Ter vergelijk;
wereldwijd verkocht BMW in 2015 zo’n 450.000 exemplaren
van haar 3-serie, een belangrijke concurrent met brand-
stofmotoren.
Elektrisch op de kaart gezet
Naast het aanbieden van voldoende range heeft Tesla de
elektrische auto op de kaart gezet als een meer dan vol-
waardig alternatief voor auto’s met een brandstofmotor.
Het nadeel van een zwaar accupakket wordt teniet gedaan
door een gunstig laag zwaartepunt, veel ruimte, stilte en
uitzonderlijke prestaties. Daarnaast is Tesla vooruitstrevend
op het gebied van connected cars en autonoom rijden.
Opbouwen volume
Dat het aanbod toeneemt is cruciaal voor de slagingskan-
sen van elektrische auto’s. Op dit moment zijn de verkopen
van elektrische auto’s nog sterk afhankelijk van stimule-
ringsmaatregelen van overheden. Meer volume moet lei-
den tot lagere productiekosten van batterijen. Doel is prijs-
concurrerend te worden met verbrandingsmotoren.
Overheden pushen CO2 reductie
Naast concurrentie speelt ook wetgeving een belangrijke
rol. Overheden zetten in op CO2 reductie. In Europa moeten
fabrikanten de emissies van door hen verkochte auto’s
sterk terugbrengen. Ook in andere delen van de wereld
worden steeds strengere eisen aan emissies gesteld. Elek-
trische auto’s zijn voor veel fabrikanten essentieel om aan
deze eisen te voldoen. Daarnaast voeren veel overheden in
meer of mindere mate een stimuleringsbeleid als het gaat
om verkoop en gebruik van elektrische auto’s.
Autofabrikanten investeren massaal in elektrische auto’s
Veel autofabrikanten hebben de afgelopen jaren besloten een elektrische toekomst na te streven. Vrijwel alle grote
autofabrikanten hebben inmiddels volledig elektrische auto’s in hun portfolio en/of concrete plannen dergelijke
modellen in de komende jaren aan te bieden. Een greep uit de plannen:
 VW wil in 2025 leidend zijn in elektrische auto’s met 2-3 miljoen auto’s per jaar.
 GM zet in op elektrisch en komt in 2017 met de volledig elektrische Ampera E (range > 300km).
 Hyundai en Kia lanceren de komende jaren nieuwe hybride en volledig elektrische modellen.
 Ford investeert fors in ev’s; 13 nieuwe modellen tot 2020.
 Nissan lijkt eind 2017 de range van de (nieuwe) Leaf bijna te kunnen verdubbelen richting 400km.
 Partner Renault doet dit met een nieuwe ZOE.
 PSA gaat met partner Dongfeng vanaf 2019 volledig elektrische auto’s bouwen.
 Daimler zal naar verwachting vanaf 2018 meerdere elektrische modellen op de markt brengen.
 BMW verbetert de elektrische i modellen en breidt de range over een aantal jaar uit
 Volvo komt in 2019 met een volledig elektrische auto.

7. ING Economisch Bureau 7 Vooruitzicht Automotive / september 2016
Volledig elektrisch in stroomversnelling
Hoger marktaandeel in zicht
Zoals eerder gemeld staat het marktaandeel van volledig
elektrische auto’s nog in de kinderschoenen. Daar zal ech-
ter vanaf volgend jaar, en zeker vanaf 2018, verandering in
komen. ING Economisch Bureau raamde vorig jaar reeds
het marktaandeel van volledig elektrische auto’s, of BEV’s
(Battery Electric Vehicles), op 7% in 2020. Die raming ver-
hogen we om een aantal redenen.
Aanbod sterker
De toenemende investeringen in de ontwikkeling van volle-
dig elektrische auto’s leiden binnen enkele jaren tot een
sterker aanbod. Ten opzichte van de vorige raming zijn er
nu meer plannen van fabrikanten om volledig elektrische
auto’s te lanceren. Investeringen in batterijen zullen een
prijsdrukkend effect hebben en de range (actieradius) van
volledig elektrische auto’s tot hogere niveaus brengen.
Het aantal voorinschrijvingen op de Tesla Model 3 laat het
grote potentieel van ‘bereikbare’ volledig elektrische auto’s
met een hoge range zien.
Fiscaal aantrekkelijk
Verder is het fiscale stelsel nog meer in het voordeel van
volledig elektrisch, door de snellere afbouw van het voor-
deel voor plug-ins. Zakelijke rijders, die de afgelopen jaren
massaal kozen voor auto’s met een lage bijtelling, zullen
enkel met een volledig elektrische auto hun bijtelling laag
kunnen houden.
10% marktaandeel in 2020
ING Economisch Bureau stelt haar raming daarom
opwaarts bij en verwacht dat het marktaandeel van
volledig elektrisch in de registraties van nieuwe
personenauto’s in Nederland groeit naar 10% in 2020.
Op eigen kracht na 2020
Het is nog niet bekend of de overheid ook na 2020 de ver-
koop van volledig elektrische auto’s stimuleert. De ver-
wachtingen zijn echter dat het kostprijsniveau na 2020
concurrerend wordt met brandstofmotoren. Dit punt lijkt
bereikt te kunnen worden bij een kostprijs rond de 100 USD
per kWh. Tesla hoopt dit punt in 2020 te bereiken. GM ver-
wacht hier in 2022 te zijn. Volledig elektrische auto’s kun-
nen dan meer op eigen kracht de concurrentie aan.
Stroomversnelling
De periode 2020-2025 kan daarom het grote moment van
omslag zijn van brandstofmotoren naar elektrische aandrij-
ving. Zeker wanneer elektrische auto’s zelfs onder het prijs-
niveau van brandstofmotoren weten te duiken. Dit opent
de weg naar de lagere segmenten (kleinere auto’s) met
nog meer volume. De ontwikkeling van dergelijke modellen
en opbouw van productiecapaciteit vergt echter tijd. Volks-
wagen Groep, dat met haar merken in Nederland in 2015
goed was voor een marktaandeel van 22%, denkt in 2025
zo’n 2 tot 3 miljoen elektrische auto’s te verkopen. Dat zou
20% tot 30% van haar huidige jaarproductie zijn.
Hogere versnelling volledig elektrisch
Marktaandeel volledig elektrisch in registraties nieuwe
personenauto’s
Zonder emissie in 2035
ING Economisch Bureau verwacht dat het aandeel vol elek-
trisch in de registraties van nieuwe personenauto´s tussen
2020 en 2025 oploopt naar 25%. Een scherpere aanschaf-
prijs en lagere gebruikskosten zullen de markt in hoog tem-
po naar elektrisch duwen. Elektrische auto´s kennen lagere
kosten per kilometer, zeker wanneer elektriciteit duurzaam
opgewekt wordt. Ook de onderhoudskosten zijn lager dan
van een brandstofmotor. ING Economisch Bureau verwacht
dat tussen 2030 en 2035 de Nederlandse markt voor nieu-
we personenauto´s volledig over zal schakelen op elek-
trisch. In het Nederlandse Energieakkoord, een serie afspra-
ken tussen overheid, bedrijfsleven, vakbonden en ngo´s,
wordt de ambitie uitgesproken van 100% emissievrije auto-
verkoop in 2035. Dat zou dan gehaald worden.
Bron: ING Economisch Bureau
1%
10%
25%
2015 2020 2025

8. ING Economisch Bureau 8 Vooruitzicht Automotive / september 2016
Meer weten?
Kijk op ing.nl/kennis en volg ons op Twitter
Of neem contact op met:
Disclaimer
De informatie in dit rapport geeft de persoonlijke mening weer van de analist(en) en geen enkel deel van de beloning van
de analist(en) was, is, of zal direct of indirect gerelateerd zijn aan het opnemen van specifieke aanbevelingen of menin-
gen in dit rapport. De analisten die aan deze publicatie hebben bijgedragen voldoen allen aan de vereisten zoals gesteld
door hun nationale toezichthouders aan de uit oefening van hun vak. Deze publicatie is opgesteld namens ING Bank N.V.,
gevestigd te Amsterdam en slechts bedoeld ter informatie van haar cliënten. ING Bank N.V. is onderdeel van ING Groep
N.V. Deze publicatie is geen beleggingsaanbeveling noch een aanbieding of uitnodiging tot koop of verkoop van enig
financieel instrument. Deze publicatie is louter informatief en mag niet worden beschouwd als advies. ING Bank N.V. be-
trekt haar informatie van betrouwbaar geachte bronnen en heeft alle mogelijk zorg betracht om er voor te zorgen dat
ten tijde van de publicatie de informatie waarop zij haar visie in dit rapport heeft gebaseerd niet onjuist of misleidend is.
ING Bank N.V. geeft geen garantie dat de door haar gebruikte informatie accuraat of compleet is. De informatie in dit
rapport kan gewijzigd worden zonder enige vorm van aankondiging. ING Bank N.V. noch één of meer van haar directeu-
ren of werknemers aanvaardt enige aansprakelijkheid voor enig direct of indirect verlies of schade voortkomend uit het
gebruik van (de inhoud van) deze publicatie alsmede voor druk- en zetfouten in deze publicatie. Auteursrecht en rechten
ter bescherming van gegevensbestanden zijn van toepassing op deze publicatie. Overneming van gegevens uit deze
publicatie is toegestaan, mits de bron wordt vermeld. In Nederland is ING Bank N.V. geregistreerd bij en staat onder toe-
zicht van De Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten. De tekst is afgesloten op 8 september 2016.
Max Erich ING Economisch Bureau
06 8363 5785
Marinus van der Meer Sectormanager Automotive
06 5069 2595