โยทะกา
- 1. ชื่อวิทยาศาสตร์: Bauhinia monandra
วงศ์: Fabaceae
สกุล: Bauhinia
สปีชีส์: B. monandra
ลักษณะทั่วไป
โยทะกา เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง ใบรูปไข่ค่อนข้างกลม ปลายและโคนใบเว้าลึก
มองเหมือนใบแฝดติดกัน เช่นเดียวกับใบกาหลงและใบชงโค ดอกใหญ่ออกเป็นช่อ มีกลีบสีเหลือง
เมื่อบานได้ ๒ วัน สีกลีบจะเปลี่ยนเป็นสีชมพูเข้ม ทรงดอกเป็น ๕ กลีบ คล้ายดอกกล้วยไม้
เมื่อดอกร่วงหล่นจะติดฝักรูปร่างแบน ยาว ราว ๙-๑๕ เซนติเมตร เมื่อฝักแก่จัดจะแตกออกจากกัน
เปลือกของโยทะกาเป็นเส้นใย ใช้ทาเชือกปอได้
มีโยทะกาอีกชนิดหนึ่ง ชื่อ Bauhinia flanifera ride อยู่ในสกุลเดียวกัน เป็นไม้เถาเนื้อแข็ง
ซึ่งมีลักษณะอื่นๆ คล้ายคลึงกับโยทะกาชนิดแรก สันนิษฐานว่าคนไทยเรียกชื้อโยทะกาทั้ง ๒ชนิดนี้รวมๆ
กันมาตั้งแต่เดิม เพราะชื่อที่ใช้เรียกตามท้องถิ่นต่างๆ บ้างก็บ่งบอกว่าเป็นไม้เถา เช่นชงโคย่าน (ตรัง) เถาไฟ
(กรุงเทพฯ) เป็นต้น
- 2. ประวัติความเป็นมา
โยทะกาเป็นต้นไม้ที่มีถิ่นกาเนิดดั้งเดิมอยู่ในประเทศ ไทย เช่นเดียวกับกาหลงและชงโค
พบได้ในป่าธรรมชาติของทุกภาค จึงปรากฏชื่ออยู่ในวรรณคดีไทย ตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานี
ดังเช่นในสักกบรรพคาฉันท์ ซึ่งแต่งในสมัยอยุธยา ตอนหนึ่งบรรยายถึง "ปรูประประยงค์
ชงโคตะโกโยธกา"
ที่มาของชื่อ
คาว่า โยทะกา ในอดีตนิยมใช้เขียนว่า "โยธกา" มาจนถึงต้นกรุงรัตนโกสินทร์แล้วจึงเปลี่ยนเป็น
"โยทะกา" ใน หนังสือ อักขราภิธานศรับ ของหมอบรัดเล พ.ศ. ๒๔๑๖ มีบรรยายว่า "โยทะกา
เปนคาเรียกของสาหรับทอดสมอให้เรืออยู่ แต่มันมีสันถานเหมือนหนามต้นโยทะกา"
สังเกตว่าโยทะกาใช้เรียกเครื่องมือที่ใช้ทอดสมอ รูปร่างคล้ายหนามต้นโยทะกา
แสดงว่าต้นโยทะกาเป็นที่มาของชื่อนี้ แต่ต้นโยทะกาที่เรารู้จักในปัจจุบัน เป็นพืชไม่มีหนาม
ซึ่งอาจจะเป็นคนละต้นกับโยทะกาของอักขราภิธานศรับหรือต้นโยทะกา อาจมีมากกว่า ๒ ต้นก็ได้
(ในสมัยนั้น)
ปัจจุบันยังมีโยทะกาสมัยใหม่ อีกชนิดหนึ่ง เป็นต้นไม้ขนาดเล็ก สูง ๒-๕ เมตร
ดอกสีเหลืองล้วนตั้งแต่เริ่มบานจนร่วงโรย ลักษณะดอกห่อไม่บานเต็มที่ ดอกออกจากยอดตลอดปี
นิยมปลูกในสวนเป็นไม้ประดับ มีชื่อทางวิทยาศาสตร์ว่า Bauhinisa tomentora Linn
ชื่อเรียกต่างๆของพืช
ชื่อที่เรียกในเมืองไทยคือ โยทะกา (ภาคกลาง) เถาไฟ (กรุงเทพฯ) ย่ายชิวโค (ตาก) ปอลิง
(สุราษฎร์ธานี) ปอโคย่าน (ตรัง) เล็บควายใหญ่ (ยะลา-ปัตตานี) ภาษาอังกฤษเรียก Pink orchid Tree
ประโยชน์ของโยทะกา
สามารถใช้เป็นไม้ประดับ ซึ่งหากคนไทยรู้จักกาหลง
และชงโคแล้วก็ควรจะนามาปลูกร่วมกันให้ครบทั้ง "สามใบเถา" เพื่อให้พี่น้องได้อยู่ร่วมกัน
ดังที่เคยเป็นมาในอดีตอันยาวนาน
นาย ปิติการ สายวาริน ม4/1 เลขที่ 13
