1. SCHOOLGEBOUW
Energieleverend - Ventilatielabyrint - Zonnepanelen
Meest duurzame
schoolgebouw van Nederland
De ultieme showcase voor studenten aan de nieuwe Energy Academy van de Rijksuniversiteit Groningen.
Dat is de bedoeling met de nieuwbouw voor dit nieuwe topinstituut van de universiteit. Als het gebouw
volgend jaar juni wordt opgeleverd, is dit namelijk het meest duurzame schoolgebouw van Nederland met
een BREEAM-Outstanding certificaat. De grootste uitdaging: zero emission met zo min mogelijk gebruik
van installaties.
Door Harmen Weijer
Installatie XL
December 201506

2. Installatie XL
December 2015 07
De Energy Academy Europe (EAE) in Groningen is het
nieuwe topinstituut waar energieonderwijs, -onder-
zoek en -innovatie samenkomen. De Academy is een
samenwerking tussen de Rijksuniversiteit Groningen
en de Hanzehogeschool Groningen. Het gebouw krijgt
meerdere gebruikers: zowel voor onderwijs, kennis en
wetenschap als voor bedrijven. Om deze faciliteiten
goed te kunnen aanbieden kiest de RUG voor nieuw-
bouw, maar dan wel zo duurzaam mogelijk.
De eerste belangrijke fase is achter de rug: de funde-
ring inclusief de aansluiting op de warmte- en koude-
bronnen is inmiddels gerealiseerd. Nu is het de beurt
om het indrukwekkende vervolg te realiseren, zoals
architect Paul van Bussel van pvanb architecten dit
samen met Broekbakema Architecten heeft bedacht.
Van Bussel: “De opdracht vanuit opdrachtgever
Rijksuniversiteit Groningen was: ontwerp en bouw een
zero-emission gebouw dat flexibel te gebruiken is voor
onderwijs, onderzoek en het bedrijfsleven. Dat heeft
vanaf het begin een belangrijke rol gespeeld bij het
ontwerp, vandaar dat er direct een breed bouwteam
is samengesteld. Zero-emission betekent voor ons
in dit geval dat alle energie die nodig is tijdens bouw,
gebruik én sloop ook weer wordt teruggegeven en
dat er in de gehele tijd en na sloop over 50 jaar geen
CO2
is toegevoegd aan de aarde. Dat betekent dat het
gebouw in de gebruiksfase energieleverend is.”
Installaties staan uit
Die hoge eis zorgt er voor dat er zoveel mogelijk
gebruik gemaakt wordt van natuurlijke elementen.
“Wij hebben dat vertaald door te stellen dat de instal-
laties zoveel mogelijk uit moeten staan”, legt Van
Bussel uit. Om zoveel mogelijk gebruik te maken van
passieve, duurzame energie wordt het pand volledig
op het zuiden gebouwd. “Het is een compact gebouw
dat vanuit zuid naar noord bestaat uit een wintertuin,
onderwijsruimten en kantoren, centraal een atrium en
ten noorden laboratoria. Een 200 meter lang natuur-
lijk ventilatiekanaal, dat als een labyrint onder het
pand wordt aangelegd, zorgt voor toevoer van verse
lucht naar de onderwijsruimten en kantoren. Daar-
naast kan er rechtstreeks van buiten lucht worden
aangevoerd via het labyrint.”
Voor Arup die samen met Cofely verantwoordelijk is
voor de installaties, was dit ventilatielabyrint bijzon-
der, en dan de vooral schaalgrootte, vertelt project-
manager Kelvin Driessen van Arup. “Op natuurlijke
wijze ventileren doen we wel vaker, maar een kana-
lenlabyrint van in totaal tweehonderd meter is nieuw
voor ons. Het is behoorlijk complex om temperatuur-
verschillen buiten op te vangen en te corrigeren met
de grondtemperatuur in het labyrint. De wintertuin
gebruiken we hierbij als een belangrijke buffer van
SCHOOLGEBOUW
zonnewarmte. Daarnaast maken we vrijwel drukloos
gebruik van luchttoevoer in het labyrint. Er zit slechts
een kleine ventilator die zorgt voor een druk van 10 Pa
in het labyrint.”
Zonneschoorsteen
Vanuit het labyrint wordt de lucht ingevoerd via verti-
cale schachten in de noordvleugel naar de kantoren en
lokalen. Van Bussel: “De gebruikte lucht wordt zo veel
mogelijk natuurlijk afgevoerd via het atrium, dat in het
midden van het gehele gebouw is gelegen. Vanuit het
atrium voert een zogeheten zonne/wind-schoorsteen
boven in het atrium de lucht naar buiten af. “Dat is
letterlijk een schoorsteen op het dak die op basis van
“Dat betekent dat het
gebouw in de gebruiksfase
energieleverend is.”
XL Installatiefeiten
Bouwteam
- Opdrachtgever: Rijksuniversiteit Groningen
- Aannemer: Bouwcombinatie Friso – Koop-
mans
- E-installaties: Cofely Noord BV
- W-installaties: Cofely Noord BV
- Adviseurs: Arup BV te Amsterdam (installa-
tieadviseur) / DGMR (bouwfysisch adviseur) /
Wassenaar ingenieurs (constructeurs) / Broek-
bakema architecten PvanB architecten
Belangrijkste componenten:
- Warmtepompen : Ciat Dynaciat power
- Luchtbehandelingskasten : Al-Ko 3 stuks,
totaal 81.000 m3
/h
- Klimaatplafonds : Inteco Maendro-V
- Elektrische distributie : Schneider electric
serie KTA KSA
- Noodstroomvoorziening : Argus SD640S
noodstroomaggegraat

3. Installatie XL
December 2015
SCHOOLGEBOUW
09
de zon (voldoende druk en temperatuur) werkt. Als
de buitencondities niet voldoende zijn, voeren we
deze lucht mechanisch af. Want we gaan eigenlijk een
hybride systeem bouwen”, legt Driessen uit.
Dat is nodig om twee redenen, vertelt Pieter van Hoe-
sel, projectmanager van RUG Vastgoed. “Wij willen ten
alle tijden voldoende frisse lucht. Daarnaast zijn wij
wettelijk verplicht dat je kunt aantonen dat je voldoen-
de ventileert. Dus als het natuurlijke ventilatiesysteem
om welke redenen dan ook niet werkt, kunnen we
overschakelen op de mechanische ventilatie, via even-
eens CO2
-detectie per ruimte.”
Het systeem is hybride omdat beide systemen elkaar
kunnen aanvullen de CO2
-meting in de ruimte zorgt
ervoor dat de mechanische ventilatie vermindert als
er voldoende lucht uit het labyrint komt, aldus Dries-
sen van Arup. “Maar ook als de mechanische ven-
tilatie de lucht uit de lokalen of kantoren het atrium
inblaast, kan het alsnog op natuurlijke wijze via de
zonneschoorsteen naar buiten. Daarmee besparen
we circa 20% op ventilatorenergie. Daarnaast wordt
natuurlijke ventilatie binnen de onderwijsruimten ook
op een andere, slimme wijze toegepast door vanuit de
wintertuin en het atrium via ramen en deuren lucht
door te laten. Dat wordt allemaal automatisch gere-
geld via het gebouwbeheersysteem.”
Om niet te veel warmte aan vooral de oost- en westzij-
de in de kantoren te krijgen worden aan de buitengevel
zogeheten vinnen als wering tegen directe zoninstra-
ling geplaatst. “Die staan haaks op het gebouw, zodat
de zoninstraling wordt tegengehouden maar er toch
voldoende lichtinval is,” vertelt architect Van Bussel.
Warmte en koude wordt geleverd door warmte-
koudeopslag met een doublet open grondwatersys-
teem nabij het gebouw. Driesen: “Het gaat om een
wko-systeem dat 1.000 kW kou en 550kW warmte op
een duurzaam wijze levert. Bijzonder aan deze wko
is dat we voor regeneratie gebruik maken van het
oppervlaktewater, via een nabij gelegen grote vijver.
Daardoor hoeven we geen drykoelers te installeren en
te gebruiken, wat ook weer energie bespaart.”
‘PV-schubben’
Bijzonder is zeker het pv-dak van het nieuwe Energy
Academy-gebouw. Dat is niet alleen opmerkelijk
vanwege de hoeveelheid, maar zeker ook de vorm
waarin de panelen op het dak worden aangelegd. Van
Bussel: “Het dakoppervlak is circa 4.000 m2
. Om
energieleverend te kunnen zijn, hadden wij het hele
dak moeten volleggen met pv-panelen en dat is niet
mogelijk in verband met de natuurlijke lichtinval, die
we in het gebouw willen om te besparen op energie
voor kunstverlichting. Dus we zijn op zoek gegaan
naar een alternatieve manier van het plaatsten van
zonnepanelen op het dak.”
Die manier werd vorig jaar gevonden toen het ont-
werpteam met Van Hoesel van RUG Vastgoed naar
een congres over pv-techniek in Parijs is gegaan. “Uit
een daar gepresenteerd onderzoek bleekt dat het
mogelijk is om panelen schubsgewijs in een vrijwel
verticale stand te installeren”, zegt Van Hoesel. “Een
deel van de panelen blijft plat op het zuiden gericht,
maar door naar een verticale plaatsing van de panelen
te werken kunnen we toch meer zonne-energie oog-
sten. Hiermee hebben we de balans gevonden tussen
energieopbrengst en voldoende daglichttoetreding.
Want we hebben toch voor 4.000 m2
aan zonnepa-
nelen neergelegd, terwijl tussen de ‘schubben’ door
voldoende licht in het atrium en wintertuin komt.”
Op het complex staat al een aantal maanden een
proefopstelling van schubsgeplaatste zonnepanelen.
“Zodoende weten we dat het werkt, maar we zijn wel
vermoedelijk het eerste gebouw dat zo zonnepanelen
plaatst. Dankzij deze bijzondere opstelling op circa de
helft van het beschikbare dakoppervlak, wordt er 37%
meer zonne-energie geoogst dan wanneer er met een
‘normale’, platte opstelling zou worden gewerkt met
dus minder panelen,” aldus Van Hoesel.
Nieuwe standaard
Om ook de gebruikers in de Energy Academy het
natuurlijk ventileren te laten beleven en het gebruik
te leren gebruiken, werkt de RUG aan een goede
begeleiding van hen. Van Busssel: “De ramen dienen
standaard open te staan, behalve wanneer het te
koud of te warm wordt geacht. Dat vraagt behoorlijke
communicatie richting de gebruikers om te leren het
gebouw goed te gebruiken. Daarvoor is het centraal
energieprestatiebord in het atrium van belang.” De
RUG overweegt de ontwikkeling van een speciale app
voor de gebruikers, zodat ze het energieverbruik van
het gebouw ook echt gaat leven bij hen.
Alle maatregelen resulteren in een energieverbruik
van 51 kWh per m2
, dat voor onderwijsdoeleinden
bijzonder laag is. Mede dankzij het gebruik van veel
natuurlijke materialen de BREEAM-certificering van
Outstanding. “Wij willen hiermee de nieuwe standaard
zetten voor onderwijsgebouwen”, aldus Van Hoesel. n
Aardbevingsveilig
Voor de constructie van het nieuwe pand van de Energy Academy is tijdens de ontwerpfase een bij-
zondere eis toegevoegd: als gevolg van de vele aardgaswinning hebben in de provincie Groningen
meerdere aardbevingen plaatsgevonden. Toekomstige gebouwen moeten daarom aardbevings-
veilig zijn. Pieter van Hoesel van RUG Vastgoed: “Dat is sinds vrij recent, juni vorig jaar, vereist.
Aanvankelijk hadden we geen-aardbevingsveilig gebouw, maar dankzij een aangepaste fundering
met meer palen en een andere bewapening is dat nu wel het geval. Bovendien zijn er zes seismi-
sche wanden toegevoegd aan het ontwerp, die een aardbeving flexibel kunnen opvangen.”“Dankzij een bijzondere
opstelling, wordt er 37%
meer zonne-energie
geoogst”