2. Tatry – najwyższe pasmo w łaocuchu Karpat (Karpaty Zachodnie).
Powierzchnia Tatr wynosi 785 km², z tego około 175 km² (ponad
22%) leży w granicach Polski, a ok. 610 km² (niecałe 78%) na
terytorium Słowacji.
Długośd Tatr, mierzona od wschodnich podnóży Kobylego Wierchu
(1109 m) do południowo-zachodnich podnóży Ostrego Wierchu
Kwaczaoskiego (1128 m), wynosi w linii prostej 57 km, a ściśle
wzdłuż grani głównej 80 km. Grao główna Tatr przebiega od
Huciaoskiej Przełęczy (905 m) na zachodzie do Zdziarskiej
Przełęczy (1081 m) na wschodzie.
Tatry są objęte ochroną przez ustanowienie na ich obszarze
Tatrzaoskiego Parku Narodowego oraz przynależności do
Światowej Sieci Rezerwatów Biosfery UNESCO.
3. Podział
Tatr
Koniec Topografia
Świat
Galeria
Tatry roślinny
Świat
TOPR
zwierzęcy
Turystyka Klimat
4. Tatry dzieli się na:
Tatry Zachodnie – najwyższy szczyt: Bystra (2248 m n.p.m.),
po polskiej stronie: Starorobociański Wierch (2176 m n.p.m.)
Niekiedy z Tatr Zachodnich wydzielany jest Masyw
Siwego Wierchu (1805 m n.p.m.), położony w całości na
terenie Słowacji.
Tatry Wschodnie:
Tatry Wysokie – najwyższy szczyt: Gerlach (2655 m
n.p.m.), po polskiej stronie: północno-zachodni
wierzchołek Rysów (2499 m n.p.m.)
Tatry Bielskie – najwyższy szczyt: Hawrań (2152 m
n.p.m.)
Granicą pomiędzy Tatrami Zachodnimi a Wschodnimi jest
przełęcz Liliowe oraz Dolina Suchej Wody (w granicach
Polski) i Dolina Cicha (po stronie Słowacji). Tatry Bielskie od
Wysokich oddziela Przełęcz pod Kopą. Tatry
Tatry
5. Grań główna Tatr jest europejskim działem wodnym tylko
w środkowym odcinku. Teren na wschód i północ to
zlewiska Bałtyku (dorzecze Dunajca i Popradu), pozostały
obszar to zlewisko Morza Czarnego (dorzecza Orawy
i Wagu). Wrażenie wypiętrzenia masywu górskiego jest
pogłębione przez sąsiedztwo głębokich kotlin. Tatry
otaczają: od zachodu i północy – Obniżenie Orawsko-
Podhalańskie, od wschodu i południa Obniżenie
Liptowsko-Spiskie. Dno dolin znajduje się na wysokości
ok. 500–700 m n.p.m. Deniwelacje między okalającymi Szczyty
kotlinami a szczytami Tatr dochodzą do 2 km. Doliny Przełęcze
Wodospady
Tatry Doliny
Jaskinie Jeziora
6. Szczyty
• W Tatrach znajduje się wiele znanych szczytów. Najbardziej rozpoznawalne to m.in.
• szczyty graniczne: Rysy, Mięguszowiecki Szczyt Wielki, Kasprowy Wierch, Świnica,
Czerwone Wierchy, Wołowiec
• po stronie polskiej: Giewont, Mnich, Kościelec, Kozi Wierch, Kominiarski Wierch
• po stronie słowackiej: Gerlach, Łomnica, Krywań, Lodowy Szczyt, Sławkowski Szczyt,
Hawrań
• Najwyższym szczytem Tatr jest znajdujący się całkowicie po słowackiej stronie Gerlach (2655
m n.p.m.), który jest również najwybitniejszym szczytem Tatr.
• Najwyższym szczytem Tatr Polskich są Rysy (wierzchołek pn.-zach. mający 2499 m n.p.m.,
przez który biegnie granica Słowacji i Polski).
• Najwyższym szczytem znajdującym się w całości w Polsce jest Kozi Wierch (2291 m n.p.m.).
• Najwyższym szczytem Tatr Zachodnich jest Bystra (2248 m n.p.m.).
• Najwyższym polskim szczytem Tatr Zachodnich jest Starorobociański Wierch (2176 m
n.p.m.).
• Najwyższym szczytem Tatr Zachodnich znajdującym się w całości w Polsce jest Giewont
(1894 m n.p.m.).
Galeria
7. Przełęcze
W graniach tatrzańskich znajduje się wiele przełęczy, które
odgrywały ważną rolę w ruchu komunikacyjnym i
handlowym. Były wykorzystywane podczas II wojny
światowej przez kurierów. Najbardziej znane to:
w głównej grani Tatr (od zachodu) – Starorobociańska,
Pyszniańska, Tomanowa, Pod Kopą Kondracką (często
używana przez kurierów), Świńska Goryczkowa,
Goryczkowa nad Zakosy, Sucha (pod Kasprowym
Wierchem), Liliowe, Świnicka, Gładka, Czarna Ławka,
Wrota Chałubińskiego, Mięguszowiecka Przełęcz pod
Chłopkiem, Hińczowa, Żabia oraz Waga, Żelazne Wrota,
Polski Grzebień, Rohatka, Lodowa.
w graniach bocznych (m.in.): Bobrowiecka, Buczynowa,
Czerwona, Iwaniacka, Kondracka, Zawrat, Kozia, Krzyżne,
Szpiglasowa, Czerwona Ławka.
Galeria
8. Doliny
Z grzbietów tatrzańskich opadają liczne doliny.
Największe z nich to:
po stronie polskiej
Dolina Chochołowska, Dolina Kościeliska,
Dolina Małej Łąki, Dolina Bystrej, Dolina Suchej
Wody z Doliną Gąsienicową, Dolina Białki,
Dolina Waksmundzka, Dolina Roztoki, Dolina
Pięciu Stawów Polskich, Dolina Rybiego Potoku
po stronie słowackiej
Dolina Sucha Sielnicka, Dolina Jałowiecka,
Dolina Żarska, Dolina Jamnicka, Dolina
Raczkowa, Dolina Bystra, Dolina Kamienista,
Dolina Cicha Liptowska, Dolina Koprowa,
Dolina Mięguszowiecka, Dolina Białej Wody,
Dolina Jaworowa, Dolina Kieżmarska, Dolina
Zimnej Wody, Dolina Wielicka, Dolina Zuberska
Galeria
9. Jeziora
Jeziora Tatr zwane są tradycyjnie stawami. Nazwa ta
przyjęła się też w publikacjach naukowych. W Tatrach
występuje blisko 200 różnej wielkości stawów,
począwszy od największego, Morskiego Oka (34,93 ha),
poprzez porównywalnie duży Wielki Staw Polski, do
zupełnie maleńkich, jak Zadni Mnichowy Stawek (0,04
ha). Stawy tatrzańskie, z jednym wyjątkiem (Kras Cichy
Stawek), są pochodzenia polodowcowego. Znaczna
większość stawów znajduje się na terenie Tatr
Wysokich, w Tatrach Zachodnich ich liczba jest znacznie
mniejsza (najbardziej znany jest Smreczyński Staw). Na
Słowacji największymi jeziorami są Wielki Staw
Hińczowy i Szczyrbskie Jezioro (po ok. 20 ha)
Galeria
10. Jaskinie
Po polskiej stronie odkryto dotychczas 800 jaskiń o łącznej długości
126,5 km. Liczba poznanych jaskiń w części słowackiej jest mniejsza.
Do największych jaskiń tatrzańskich należą:
• Cień Księżyca – najdłuższa (24 100 m) w całych Tatrach i najgłębsza
(451 m) w Tatrach Wysokich
• Jaskinia Wielka Śnieżna – najgłębsza (824 m deniwelacji), do
początku 2010 uważana też za najdłuższą (23 619 m)
• Śnieżna Studnia – druga pod względem głębokości (763 m
deniwelacji, 12 200 m długości)
• Jaskinia Wysoka-Za Siedmiu Progami – do lat 90. uważana za
najdłuższą (11 660 m, 435 m deniwelacji)
• Jaskinia Bielska – najczęściej zwiedzana, najdłuższa (3829 m)
w Tatrach Bielskich
Galeria
11. Wodospady
Chociaż w Polsce nie ma zbyt wielu wodospadów, to
jednak wodospady tatrzańskie są tak urocze i
niezwykłe, że zna je niemal każdy Polak.
Do najbardziej znanych należą:
• Czarnostawiańska Siklawa
• Sikawka
• Siklawa
• Siklawica
• Wodogrzmoty Mickiewicza
Galeria
12. Doliny
W Tatrach, dzięki licznym odgałęzienom skalnym od grani
głównej, znajduje się bardzo wiele dolin. W każdej niemal
dolinie znajdują się stawy. Są to miejsca gdzie rok w rok
przewija się tysiące turystów.
Do najbardziej znanych dolin należą:
• Dolina Białego
• Dolina Bystrej
• Dolina Chochołowska
• Dolina Goryczkowa
• Dolina Kondratowa
• Dolina Kościeliska
• Dolina Małej Łąki
• Dolina Pięciu Stawów
• Dolina Roztoki
• Dolina Strążyska
Galeria
13. Świat roślinny
W Tatrach stwierdzono występowanie ok. 1300 gatunków roślin naczyniowych, przy czym dla ok. 200
gatunków Tatry są jedynym miejscem ich występowania w Polsce. Zróżnicowanie geologiczne podłoża i
znacznie różniące się warunki życiowe na różnych wysokościach są przyczyną dużej różnorodności Galeria
gatunkowej flory Tatr. W czasie jednodniowej wycieczki, na niewielkim obszarze napotkać można wiele,
znacznie różniących się składem gatunkowym zespołów roślinności. Duże różnice wysokości bezwzględnej
sprawiają, że w Tatrach zaznacza się piętrowy układ świata roślinnego:
• pogórze (do ok. 650 m n.p.m.) – gatunki identyczne jak na niżu.
• regiel dolny (do 1200–1250 m n.p.m.) – pierwotnie lasy złożone z jodły pospolitej i buka zwyczajnego.
Obecnie dominuje świerk pospolity.
• regiel górny (do 1500 m n.p.m.) – złożony głównie ze świerka pospolitego. Górna granica regla stanowi
jednocześnie górną granicę lasu. Rosną tu karlejące świerki pospolite, wierzba śląska, górska odmiana
jarzębiny i sosna limba.
• piętro subalpejskie (do 1800 m n.p.m.) – tworzone głównie przez kosodrzewinę z domieszką wierzby śląskiej.
Z pierwotnej powierzchni kosówki pozostało jedynie ok. 50%, resztę wskutek gospodarki pasterskiej zajęły
hale. Zwiększyło to zagrożenie lawinowe w górach. Po zaprzestaniu wypasu kosodrzewina z powrotem
stopniowo zarasta dawne hale.
• hale (do 2300 m n.p.m.) – obszar porośnięty niską trawiastą roślinnością. Niegdyś było to obszar intensywnie
wykorzystywane gospodarczo jako pastwiska. Obecnie kontynuuje się kontrolowany wypas kulturowy na
niektórych polanach.
• piętro turni (powyżej 2300 m n.p.m.) – rośnie tu jeszcze ok. 120 gatunków roślin naczyniowych.
Najciekawsza przyrodniczo i najbardziej swoista jest roślinność dwóch ostatnich pięter. M.in.
• ostróżka tatrzańska, przymiotno węgierskie, pszonak Wahlenberga, skalnica tatrzańska, urdzik karpacki,
warzucha tatrzańska, wiechlina tatrzańska, szarotka alpejska, lilia złotogłów, dziewięćsił bezłodygowy, szafran
spiski, kuklik górski, skalnica nakrapiana, goryczka kropkowana, goryczka trojeściowa, goryczka wiosenna,
zimowit jesienny, goździk wonny, mak alpejski, rojnik górski, arcydzięgiel litwor, tojad mocny, sasanka alpejska.
Tatry
14. Świat zwierzęcy
Świat zwierzęcy do granicy lasów przypomina pierwotną faunę niżu.
Zwierzynę płową reprezentują takie gatunki jak: sarna, jeleń
Galeria
szlachetny, niektóre drapieżniki: lis, borsuk, ryś, żbik, niedźwiedź
brunatny, niektóre gatunki ptaków: puchacz, kruk, orzeł przedni,
myszołów, jastrząb, sokół wędrowny, pustułka, jaskółka, głuszec,
cietrzew, kaczka krzyżówka, dzięcioł duży, Kukułka zwyczajna,
krzyżodziób świerkowy, drozd obrożny, jarząbek, orlik krzykliwy,
pluszcz zwyczajny, kania czarna, kania ruda, bocian biały, bocian
czarny, ryby: pstrąg potokowy. Inne spotykane zwierzęta to dziki, wilki,
nietoperze, żmija zygzakowata, jaszczurka żyworodna, salamandra
plamista, ropucha szara, żaba trawna, żaba wodna, wiewiórka, paź
królowej, rusałka pawik, pasikonik, trzmiel, pająk krzyżak. Piętra
powyżej lasów zamieszkują zwierzęta niespotykane w Polsce poza
Tatrami. Wśród ssaków są to: świstak tatrzański, kozica, nornik
śnieżny, darniówka tatrzańska. Wśród ptaków: płochacz halny,
siwerniak, pomurnik, orzechówka.
Tatry
15. Klimat
Klimat tatrzański ma wiele cech wspólnych z klimatem alpejskim. Najważniejsze z
nich to niska średnia temperatur w roku, duża zmienność temperatur w ciągu doby,
gwałtowne zmiany, częste zachmurzenia, znaczna ilość dni z opadami (w wyższych
partiach gór większość opadów ma postać śniegu), zamglenia, długo utrzymująca
się pokrywa śnieżna, silne nasłonecznienie i wiatry wiejące zazwyczaj z zachodu
oraz z kierunku południowo-zachodniego. Większość zjawisk związana jest z
przechodzeniem frontów atmosferycznych.
Zima w Tatrach trwa zazwyczaj od końca listopada do końca marca (w Zakopanem)
i od połowy października do początku maja na wysokości Kasprowego Wierchu.
Najzimniejszym miesiącem najczęściej jest luty, a najcieplejszym lipiec. Najniższa
zanotowana temperatura to -39,5 °C w lutym 1929, a najwyższa to +30,2 °C w
sierpniu 1943. Charakterystyczne dla klimatu tatrzańskiego są zimowe inwersje
temperatury (im wyżej tym cieplej) oraz śnieżyce w środku lata.
Silne, ciepłe, porywiste wiatry nazywane są halnymi. Wiatr halny zazwyczaj pojawia
się wiosną lub jesienią, trwa od kilku godzin do kilku dni. Kończy się na ogół
opadami deszczu lub śniegu. Zimne, porywiste wiatry wiejące z kierunków
zachodnich nazywane są przez górali orawskimi. Innym zjawiskiem występującym Tatry
w Tatrach są silne zamglenia.
16. Turystyka
Wzrost popularności Tatr spowodował w latach 90.
XIX w. osiedlenie się w Zakopanem dużej grupy
ówczesnej inteligencji. Dzięki niej, jej pasji
kolekcjonerskiej, zachwytom nad pięknem Tatr i
tatrzańskim folklorem, Tatry stały się miejscem
badań i źródłem inspiracji dla wielu twórców.
Obecnie Tatry są bardzo licznie odwiedzane, szczególnie w
sezonie wakacyjnym kiedy to samą tylko polską część odwiedza
około 1 miliona turystów. Zbudowane liczne szlaki turystyki
pieszej, nartostrady i trasy zjazdowe na obszarze Polski i
Słowacji, baza noclegowa, liczne wyciągi narciarskie, a także
koleje linowe sprzyjają turystyce i sportom zimowym.
W Tatrach znajduje się 21 schronisk (8 w Polsce i 13 na
Słowacji).
Tatry
17. TOPR
Ratownictwem w polskiej części Tatr
zajmuje się TOPR, które jako jedno z
niewielu na świecie nie wymaga
posiadania ubezpieczenia górskiego i nie
pobiera odpłatności za akcje ratownicze. W
słowackiej części akcjami ratowniczymi
zajmuje się HZS, jednak wymagane jest
posiadanie odpowiedniego ubezpieczenia
górskiego, w przypadku jego braku należy
się liczyć z obowiązkiem pokrycia kosztów
akcji ratowniczej. Tatry
18. Szczyty
Urok Tatr
Przełęcze
w pigułce
Panoramy Jeziora
Galeria
Świat
Jaskinie
zwierzęcy
Świat
Wodospady
roślinny
Doliny
19. Szczyty Galeria
Giewont Świnica
(widok z Kondrackiej Kopy)
