1. 78
88‫اسناد،شامرۀ‬‫ڪنجینۀ‬
‫‌ها‬‫ه‬‫کال‬‫هامن‬ َ‫ر‬‫س‬‫‌های‬‫ش‬‫پوش‬،‫مطالعه‬‫مورد‬‫مهرهای‬‫در‬:‫پژوهش‬‫هدف‬
.‫است‬‫مشاهده‬‫قابل‬‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬‫در‬‫که‬‫است‬‫قاجاری‬‫شاهان‬‫‌های‬‫ه‬‫کال‬‫وتاج‬
‫و‬‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬‫از‬‫مهرها‬‫نقوش‬‫تأثیرپذیری‬‫‌وجوی‬‫ت‬‫جس‬‫هدف‬‫با‬،‫مقاله‬‫این‬
.‫‌پردازد‬‫ی‬‫م‬‫آنها‬‫تصاویر‬‫مقایسۀ‬‫و‬‫تحلیل‬‫به‬‫‌ها‬‫ل‬‫مدا‬
،‫تاریخی‬‫روش‬‫و‬‫ماهیت‬‫با‬،‫حارض‬‫پژوهـش‬:‫پژوهش‬‫رویکرد‬/‫روش‬
‫نقوش‬‫تطبیق‬‫به‬‫میدانی‬‫و‬‫‌ای‬‫ه‬‫کتابخان‬‫منابع‬‫پایۀ‬‫بر‬‫تطبیقی‬‫و‬،‫توصیفی‬
.‫‌پردازد‬‫ی‬‫م‬‫قاجار‬‫دورۀ‬‫‌های‬‫ل‬‫مدا‬‫و‬‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬‫با‬‫مهرها‬
‫پیش‬‫که‬-‫انسانی‬‫نقوش‬،‫اسالمی‬‫دورۀ‬‫در‬:‫پژوهش‬‫نتایج‬‫و‬‫‌ها‬‫ه‬‫یافت‬
‫رضب‬ ‫‌دنبال‬‫ه‬‫ب‬ .‫شد‬ ‫حذف‬ ‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬ ‫و‬ ‫مهرها‬ ‫از‬ -‫بود‬ ‫متداول‬ ‫آن‬ ‫از‬
‫با‬‫مهرهایی‬،‫مصور‬‫‌های‬‫ه‬‫سک‬‫اج‬‫و‬‫ر‬‫و‬‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬‫بر‬‫‌شاه‬‫ی‬‫‌عل‬‫ح‬‫فت‬‫تصویر‬
‫توجه‬‫با‬‫و‬‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬‫با‬‫مهرها‬‫نقوش‬‫مقایسۀ‬‫با‬.‫یافتند‬‫ظهور‬‫انسانی‬‫صور‬
‫و‬‫قاجاری‬‫نظامیان‬‫اسناد‬‫از‬‫انسانی‬‫نقوش‬‫با‬‫مهرهایی‬‫‌آوری‬‫ع‬‫جم‬‫به‬
‫ و‬‫کاله‬‫ بودن‬‫م‬‫معلو‬‫همچنین‬‫و‬‫آنها‬‫نظامی‬‫درجۀ‬‫و‬‫پیشه‬‫ بودن‬‫ص‬‫مشخ‬
‫به‬‫که‬‫ا‬‫ر‬‫ان‬‫ز‬‫رسبا‬ َ‫ر‬‫س‬ ِ‫پوشش‬‫ان‬‫و‬‫‌ت‬‫ی‬‫من‬،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫در‬‫ان‬‫ز‬‫رسبا‬‫لباس‬
.‫داد‬‫نسبت‬‫مهرها‬‫صاحبان‬‫پیشۀ‬‫به‬،‫دارد‬‫شباهت‬‫شاهان‬‫‌های‬‫ه‬‫ کال‬‫ج‬‫تا‬
‫در‬‫انات‬‫و‬‫حی‬‫نقوش‬‫تباط‬‫ر‬‫ا‬‫بر‬‫مبنی‬‫پژوهش‬‫فرعی‬‫فرضیۀ‬،‫نتیجه‬‫ر‬‫د‬
،‫پژوهش‬‫اصلی‬‫فرضیۀ‬‫اما‬.‫نیست‬‫تأیید‬‫مورد‬‫اشخاص‬‫شغل‬‫با‬‫مهرها‬
‫قاجار‬‫دورۀ‬‫‌های‬‫ل‬‫مدا‬‫و‬‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬‫از‬‫مهرها‬‫تصاویر‬‫تأثیرپذیری‬‫بر‬‫مبنی‬
‫از‬‫‌ای‬‫ه‬‫پار‬‫در‬‫تأثیرپذیری‬‫این‬‫داد‬‫نشان‬‫نقوش‬‫تطبیق‬.‫‌گردد‬‫ی‬‫م‬‫تأیید‬
‫چند‬‫از‬‫متأثر‬‫دیگر‬‫برخی‬‫در‬‫و‬‫مدال‬‫یا‬‫سکه‬‫یک‬‫از‬‫مستقیم‬،‫مهرها‬
‫شاه‬‫تصویر‬‫با‬‫‌هایی‬‫ه‬‫سک‬‫اج‬‫و‬‫ر‬‫گفت‬‫ان‬‫و‬‫‌ت‬‫ی‬‫م‬،‫پایان‬‫در‬.‫است‬‫بوده‬‫سکه‬
‫بر‬‫شاهان‬‫تصاویر‬‫به‬‫شبیه‬‫تصاویری‬‫اشخاص‬‫تا‬‫بود‬‫‌ای‬‫ه‬‫انگیز‬‫و‬‫علت‬
.‫کنند‬‫حک‬‫خود‬‫مهرهای‬
‫‌ها‬‫ه‬‫اژ‬‫و‬‫ڪلید‬
‫مهر/سکه/مدال/قاجار‬
‫جباری‬‫صداقت‬|‫پاشایی‬‫ژیال‬
‫چڪیده‬
‫آرشیوی‬‫مطالعات‬
78-107 ،)1391‫(زمستان‬،‫چهارم‬‫دفرت‬،‫دوم‬‫و‬‫بيستم‬‫سال‬:‫اسناد‬‫گنجینۀ‬‫فصلنامۀ‬
1391/10/4:‫پذیرش‬‫تاریخ‬ 1391/7/15:‫دریافت‬‫تاریخ‬
‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهرهای‬‫م‬‫در‬‫انسانی‬‫نقوش‬‫ظهور‬
)‫دوره‬‫آن‬‫‌های‬‫ل‬‫مدا‬‫و‬‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬‫از‬‫مهرها‬‫تأثیرپذیری‬‫(با‬

2. 79
88‫اسناد،شامرۀ‬‫ڪنجینۀ‬
2
‫جباری‬‫صداقت‬|1
‫پاشایی‬‫ژیال‬
‫هرنهای‬‫پردیس‬‫افیک‬‫ر‬‫گ‬‫ارشد‬‫کارشناس‬.1
)‫(نویسندۀمسئول‬‫ان‬‫ر‬‫ته‬‫انشگاه‬‫د‬‫زیبای‬
jila_pashaei@yahoo.com
‫پردیس‬‫عکاسی‬‫و‬‫افیک‬‫ر‬‫گ‬‫استادیار‬.2
‫ان‬‫ر‬‫ته‬‫دانشگاه‬‫زیبای‬‫هرنهای‬
sjabbari@ut.ac.ir
‫قاجار‬‫دورۀ‬‫هرهای‬ُ‫م‬‫در‬‫انسانی‬‫نقوش‬‫ظهور‬
)‫دوره‬‫آن‬‫‌های‬‫ل‬‫مدا‬‫و‬‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬‫از‬‫مهرها‬‫تأثیرپذیری‬‫(با‬
‫مقدمه‬
‫جمعی‬‫یا‬‫فردی‬‫عالئم‬‫‌تواند‬‫ی‬‫م‬‫که‬‫است‬‫عقیق‬‫یا‬،‫فلز‬، ‫گ‬‫سن‬‫‌ای‬‫ه‬‫قطع‬‫بر‬‫ شده‬‫ی‬‫حکاک‬ِ‫ن‬‫نشا‬‫هر‬ُ‫م‬
،‫فراوان‬‫‌های‬‫ه‬‫نمون‬‫وجود‬‫و‬‫بودن‬‫دسترس‬‫در‬‫‌دلیل‬‫ه‬‫ب‬،‫ اسالمی‬‫ة‬‫دور‬‫مهرهای‬.‫باشد‬‫دربرداشته‬‫را‬
‫گردآوری‬‫به‬‫تنها‬‫پژوهشگران‬‫تاکنون‬‫‌که‬‫ی‬‫‌طور‬‫ه‬‫ب‬،‫‌اند‬‫ه‬‫کرد‬‫جلب‬‫خود‬‫به‬‫کمتر‬‫را‬‫محققان‬‫توجه‬
‫جامعه‬‫مرفه‬‫طبقة‬‫افراد‬‫و‬،‫روحانیون‬،‫‌منصب‬‫ب‬‫صاح‬‫افراد‬،‫شاهان‬‫مهرهای‬‫سجع‬‫بازخوانی‬‫و‬
،‫فرم‬ ،‫‌بندی‬‫ب‬‫ترکی‬ ،‫خط‬ ‫چون‬ ،‫دیگري‬ ‫عناصری‬ ،‫سجع‬ ‫بر‬ ‫عالوه‬ ،‫‌که‬‫ی‬‫درحال‬ ‫‌اند؛‬‫ه‬‫کرد‬ ‫توجه‬
.‫است‬‫بررسی‬‫قابل‬‫مهرها‬‫در‬‫آن‬‫مانند‬‫و‬،‫نقش‬
‫جامعة‬‫اقتصادی‬‫و‬‫اجتماعی‬‫تاریخ‬‫از‬‫بازتابی‬‫و‬‫زندگی‬‫نحوة‬‫گویای‬،‫قاجار‬‫دورة‬‫مهرهای‬
‫ظهور‬ ،‫‌کند‬‫ی‬‫م‬ ‫متمایز‬ ‫‌ها‬‫ه‬‫دور‬ ‫دیگر‬ ‫از‬ ‫را‬ ‫قاجار‬ ‫دورة‬ ‫مهرهای‬ ‫آنچه‬ .‫است‬ ‫روزگار‬ ‫آن‬ ‫انسانی‬
‫‌وفور‬‫ه‬‫ب‬‫معمولی‬‫اسناد‬‫در‬‫نوع‬‫این‬‫از‬‫مهرهایی‬.‫است‬‫جامعه‬‫عادی‬‫افراد‬‫مهرهای‬‫در‬‫انسان‬‫نقوش‬
‫این‬‫از‬‫‌جامانده‬‫ه‬‫ب‬‫آثار‬‫میان‬‫در‬.‫‌اند‬‫ه‬‫ماند‬‫دور‬‫نظرها‬‫از‬‫بودنشان‬‫ اهمیت‬‫م‬‫ک‬‫دلیل‬‫به‬‫که‬‫‌شود‬‫ی‬‫م‬‫یافت‬
‫مهرها‬‫به‬‫بیشتری‬‫شباهت‬)‫تولید(حکاکی‬‫روند‬‫نظر‬‫از‬‫که‬‫هستند‬‫‌ها‬‫ل‬‫مدا‬‫و‬‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬‫تنها‬،‫دوره‬
»‫‌اند‬‫ه‬‫زد‬‫سیم‬‫و‬‫زر‬‫بر‬‫که‬‫است‬‫مهری‬‫نقش‬‫سکه‬‫و‬‫مهر‬‫نوعی‬‫سرسکه‬‫دیگر‬‫عبارت‬‫«به‬.‫دارند‬
‫و‬‫پیام‬‫انتقال‬‫برای‬‫‌ها‬‫ت‬‫دول‬،‫‌ها‬‫ه‬‫رسان‬‫و‬‫جمعی‬‫ارتباط‬‫وسایل‬‫نبود‬‫در‬.)42‫ص‬،1387،‫(جدی‬
‫و‬‫‌کردند‬‫ی‬‫م‬‫کنترل‬‫را‬‫‌ها‬‫ه‬‫ضرابخان‬‫دقت‬‫به‬،‫مردم‬‫به‬‫خویش‬‫باورهای‬‫و‬‫اعتقادات‬،‫‌ها‬‫ن‬‫فرما‬‫انشای‬
.)4‫ص‬،1387،‫‌کردند(پاکزادیان‬‫ی‬‫م‬‫نقش‬‫سکه‬‫روی‬‫را‬‫خاصی‬‫نمادهای‬‫و‬‫عالئم‬
‫نقوش‬‫و‬،‫‌بندی‬‫ب‬‫ترکی‬،‫فرم‬،‫سجع‬،‫از‬‫عبارتند‬‫‌ها‬‫ل‬‫مدا‬‫و‬‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬‫در‬‫بررسی‬‫قابل‬‫عناصر‬

3. 80
88‫اسناد،شامرۀ‬‫ڪنجینۀ‬
،‫مثال‬‫برای‬.‫دریافت‬‫را‬‫آنها‬‫میان‬‫شباهت‬‫‌توان‬‫ی‬‫م‬‫شاهان‬‫مدال‬‫و‬،‫سکه‬،‫مهر‬‫سجع‬‫مقایسة‬‫با‬.‫آنها‬
:‫‌شود‬‫ی‬‫م‬‫اشاره‬‫است‬‫مشابه‬‫شاهان‬‫برخی‬‫‌های‬‫ل‬‫مدا‬‫یا‬‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬،‫مهرها‬‫در‬‫که‬‫‌هایی‬‫ع‬‫سج‬‫به‬
.‫فتحعلی‬‫جهان‬‫شاهان‬‫وشاه‬‫هلل‬‫العزه‬:‫‌شاه‬‫ی‬‫‌عل‬‫ح‬‫فت‬‫مهر‬‫و‬‫درسکه‬‫مشابه‬‫سجع‬
،‫قاجار‬‫‌شاه‬‫ن‬‫ناصرالدی‬‫السلطان‬‫ابن‬‫السلطان‬:‫‌شاه‬‫ن‬‫ناصرالدی‬‫مهر‬‫و‬‫درسکه‬‫مشابه‬‫سجع‬
‫گرفت؛‬‫ماهی‬‫تا‬‫ماه‬‫از‬‫معدلت‬‫و‬‫داد‬‫صیت‬ ‫گرفت‬‫شاهی‬‫خاتم‬‫ناصرالدین‬‫دست‬‫که‬‫تا‬
‫و‬‫قاجار؛‬‫‌شاه‬‫ن‬‫مظفرالدی‬‫السلطان‬:‫شاه‬‫مظفرالدین‬‫مهر‬‫و‬‫سکه‬‫در‬‫مشابه‬‫سجع‬
،1380،‫فراهانی‬‫قاجار(شهبازی‬‫احمدشاه‬‫السلطان‬:‫احمدشاه‬‫مهر‬‫و‬‫سکه‬‫در‬‫مشابه‬‫سجع‬
.)171-122‫صص‬
‫اسالم‬ ‫احکام‬ ‫با‬ ‫مغایرت‬ ‫دلیل‬ ‫به‬ ‫انسان‬ ‫تصویر‬ ‫از‬ ‫استفاده‬ ‫و‬ ‫‌سازی‬‫ه‬‫پیکر‬ ،‫اسالم‬ ‫ورود‬ ‫با‬
‫خالی‬ ‫جای‬ .)94‫ص‬ ،1387،‫شد(جدی‬ ‫حذف‬ ‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬ ‫و‬ ‫مهرها‬ ‫از‬ ‫تصویر‬ ‫و‬ ‫گرائید‬ ‫رکود‬ ‫به‬
‫وجود‬ ‫با‬ .‫است‬ ‫مسئله‬ ‫این‬ ‫مؤید‬ ،‫زند‬ ‫و‬ ،‫افشار‬ ،‫صفوی‬ ‫‌های‬‫ه‬‫دور‬ ‫در‬ ‫انسان‬ ‫نقش‬ ‫با‬ ‫مهرهایی‬
‫در‬‫نقوش‬‫این‬‫پیدایش‬‫علل‬.‫هستیم‬‫مهرها‬‫بر‬‫انسانی‬‫نقوش‬‫پیدایش‬‫شاهد‬،‫قاجار‬‫دورة‬‫در‬،‫این‬
‫تأثیرپذیری‬‫اصلی‬‫فرضیة‬‫با‬‫دارد‬‫قصد‬‫مقاله‬‫و‬‫است‬‫تحقیق‬‫این‬‫موضوع‬‫قاجار‬‫دورة‬‫مهرهای‬
‫در‬‫حیوانات‬‫نقوش‬‫ارتباط‬‫فرعی‬‫فرضیة‬‫و‬‫قاجار‬‫دورة‬‫‌های‬‫ل‬‫مدا‬‫و‬‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬‫از‬ ‫مهرها‬‫تصاویر‬
‫‌ویژه‬‫ه‬‫ب‬ ‫ایران‬ ‫در‬ ‫مهر‬ ‫و‬ ‫سکه‬ ‫تحول‬ ‫سیر‬ ‫مطالعه‬ ‫و‬ ‫بررسی‬ ‫به‬ ،‫مهرها‬ ‫صاحبان‬ ‫شغل‬ ‫با‬ ‫مهرها‬
‫همان‬ ‫ر‬َ‫س‬ ‫‌های‬‫ش‬‫پوش‬ ،‫مطالعه‬ ‫مورد‬ ‫مهرهای‬ ‫در‬ ‫اینکه‬ ‌‫ه‬‫ب‬ ‫باتوجه‬ .‫بپردازد‬ ‫قاجار‬ ‫دورة‬ ‫در‬
‫هدف‬‫با‬،‫مقاله‬‫است؛‬‫مشاهده‬‫قابل‬‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬‫در‬‫که‬‫است‬‫قاجاری‬‫شاهان‬‫‌های‬‫ه‬‫ کال‬‫ج‬‫وتا‬‫‌ها‬‫ه‬‫کال‬
‫آنها‬‫تصاویر‬‫مقایسه‬‫و‬‫تحلیل‬‫به‬،‫‌ها‬‫ل‬‫مدا‬‫و‬‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬‫از‬‫مهرها‬‫نقوش‬‫تأثیرپذیری‬‫‌وجوی‬‫ت‬‫جس‬
‫است‬‫تاریخ‬‫بستر‬‫در‬‫اجتماعی‬‫و‬‫فرهنگی‬‫تحوالت‬‫شناخت‬،‫دیگر‬‫هدف‬.‫‌پردازد‬‫ی‬‫م‬‫یکدیگر‬‫با‬
‫مقاله‬ ‫این‬ ‫در‬ .‫است‬ ‫شده‬ ‫دوره‬ ‫این‬ ‫در‬ ‫‌ها‬‫ل‬‫مدا‬ ‫و‬ ‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬ ‫در‬ ‫انسانی‬ ‫نقوش‬ ‫پیدایش‬ ‫سبب‬ ‫که‬
‫تا‬ ‫گرفته‬ ‫قرار‬ ‫تطبیقی‬ ‫تحلیل‬ ‫و‬ ‫بررسی‬ ‫مورد‬ ‫انسانی‬ ‫نقوش‬ ‫عد‬ُ‫ب‬ ‫از‬ ‫مهرها‬ ‫و‬ ،‫‌ها‬‫ل‬‫مدا‬ ،‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬
.‫گردد‬‫مشخص‬‫‌ها‬‫ل‬‫مدا‬‫و‬‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬‫از‬‫مهرها‬‫تأثیرپذیری‬‫‌های‬‫ه‬‫مؤلف‬
‫و‬ ‫نقوش‬ ‫این‬ ‫با‬ ‫آشنایی‬ ‫که‬ ‫‌اند‬‫ی‬‫باارزش‬ ‫و‬ ‫غنی‬ ‫تصویری‬ ‫منابع‬ ،‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬ ‫و‬ ‫مهرها‬ ‫نقوش‬
‫از‬‫‌گیری‬‫ه‬‫بهر‬‫و‬‫‌آید‬‫ی‬‫م‬‫ شمار‬‫ه‬‫ب‬‫فرهنگی‬‫ضرورتی‬‫یکدیگر‬‫بر‬‫آنها‬‫تأثیرگذاری‬‫چگونگی‬‫درک‬
‫بسزا‬‫نقشی‬‫جامعه‬‫فرهنگی‬‫هویت‬‫‌گیری‬‫ل‬‫شک‬‫و‬‫بصری‬‫سواد‬‫ارتقای‬‫در‬ ‫تصویری‬‫گنجینة‬‫این‬
.‫‌باشد‬‫ی‬‫م‬‫خود‬‫خاص‬‫‌های‬‫ی‬‫ویژگ‬‫دارای‬‫پیشینة‬‫لحاظ‬‫به‬‫مقاله‬‫این‬‫است‬‫ذکر‬‫قابل‬.‫دارد‬
‫بسترهای‬ ‫آوردن‬ ‫فراهم‬ ‫و‬ ‫تسهیل‬ ‫برای‬ ‫و‬ ‫بوده‬ ‫‌ای‬‫ه‬‫توسع‬ ‫و‬ ‫کاربردی‬ ‫نوع‬ ‫از‬ ،‫تحقیق‬ ‫این‬
‫از‬‫روش‬‫و‬‫ماهیت‬.‫است‬‫پرداخته‬‫‌ها‬‫ل‬‫مدا‬‫و‬،‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬،‫مهرها‬‫نقوش‬‫بررسی‬‫به‬‫مناسب‬‫کاربردی‬
‫معتبر‬‫مدارك‬‫و‬‫تاریخی‬‫اسناد‬‫به‬‫مراجعه‬‫با‬‫‌توان‬‫ی‬‫م‬‫یعنی‬‫است؛‬‫تطبیقی‬‫و‬،‫توصیفی‬،‫تاریخی‬‫نوع‬
|‫پاشایـی‬‫ژیال‬
‫جباری‬‫صداقت‬

4. 81
88‫اسناد،شامرۀ‬‫ڪنجینۀ‬
‫تحلیل‬‫با‬‫و‬‫کرد‬‫بررسی‬‫را‬‫مهرها‬‫در‬‫انسان‬‫نقش‬‫پیدایش‬‫روند‬ ‫قاجار‬‫از‬‫پیش‬‫‌های‬‫ه‬‫دور‬‫مهرهای‬
‫روش‬.‫پرداخت‬‫‌ها‬‫ل‬‫مدا‬‫و‬‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬‫از‬‫آنها‬‫تأثیرپذیری‬‫و‬‫نقوش‬‫این‬‫‌های‬‫ی‬‫ویژگ‬‫شناخت‬‫به‬،‫محتوا‬
‫حاضر‬‫مقالة‬،‫است‬‫ذکر‬‫قابل‬.‫است‬‫‌ای‬‫ه‬‫کتابخان‬‫و‬‫میدانی‬،‫حاضر‬‫پژوهش‬‫اطالعات‬‫گردآوری‬
‫مطالعه‬‫به‬‫متنوع‬‫منابع‬‫از‬‫قاجار‬‫دورة‬ 2
‫‌های‬‫س‬‫فلو‬‫و‬‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬‫تصاویر‬‫و‬ 1
‫مهر‬ 2000‫‌آوری‬‫ع‬‫جم‬‫با‬
:‫شود‬‫داده‬‫پاسخ‬‫زیر‬‫های‬‫پرسش‬‫به‬‫شده‬‫سعی‬‫مقاله‬‫این‬‫در‬.‫است‬‫پرداخته‬
‫است؟‬‫شده‬‫قاجار‬‫دورة‬‫مهرهای‬‫در‬‫انسان‬‫تصویر‬‫پیدایش‬ ‫موجب‬‫عواملی‬‫چه‬.1
‫است؟‬‫ارتباط‬‫در‬‫مهر‬‫صاحب‬‫پیشة‬ ‫با‬‫مهرها‬‫در‬‫حیوانات‬‫تصاویر‬‫آیا‬.2
‫دارد؟‬‫ارتباط‬‫مهر‬‫صاحب‬‫مرتبة‬‫و‬‫شغل‬‫به‬‫مهرها‬‫تصاویر‬‫در‬‫ر‬َ‫س‬‫پوشش‬‫آیا‬.3
‫اسالمی‬‫ان‬‫ر‬‫ای‬‫در‬‫هر‬ُ‫م‬
‫داشته‬‫متفاوت‬‫ساختاری‬‫اسالمی‬‫‌های‬‫ه‬‫سد‬‫نخستین‬‫در‬-‫آن‬ ِ‫عملی‬‫مصداق‬‫و‬-»‫هر‬ُ‫م‬«‫مفهوم‬
‫و‬ ‫مهر‬ ‫برای‬ ‫‌ای‬‫ه‬‫شیو‬ ‫به‬ ‫درواقع‬ ،‫داشت‬ ‫وجود‬ »‫هر‬ُ‫م‬ « ‫ة‬‫واژ‬ ‫از‬ ‫‌ها‬‫ه‬‫سد‬ ‫آن‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫مفهومی‬ .‫است‬
،1388،‫‌قلعه‬‫ق‬‫ آ‬‫ی‬‫‌شد(صفر‬‫ی‬‫م‬ ‫اطالق‬ »‫‌خصوص«سلطانیات‬‫ه‬‫ب‬ ، ‫دیوانی‬ ‫‌های‬‫ه‬‫نوشت‬ ‫ کردن‬‫م‬‫مو‬
،1352،‫‌بیانی‬‫ه‬‫‌زاد‬‫ک‬‫(مل‬‫مرمر‬،‫آهن‬‫سنگ‬،‫گچ‬‫سنگ‬،‫پخته‬‫ل‬ِ‫گ‬‫از‬‫مهرها‬‫‌ترین‬‫ی‬‫ابتدای‬‫جنس‬.)4‫ص‬
‫در‬ .)8‫ص‬ ،1348،‫‌بیانی‬‫ه‬‫‌زاد‬‫ک‬‫است(مل‬ ‫بوده‬ ‫طال‬ ‫گاهی‬ ‫و‬ ،‫نقره‬ ،‫برنز‬ ‫مانند‬ ‫فلزاتی‬ ‫و‬ )45‫ص‬
‫خط‬‫عرصة‬‫در‬‫نومسلمان‬‫هنرمندان‬،‫‌سازی‬‫س‬‫تندی‬‫و‬‫‌نگاری‬‫ه‬‫پیکر‬‫نهی‬‫‌دلیل‬‫ه‬‫ب‬،‫اسالمی‬‫دورة‬
‫مهرها‬ ‫از‬ ،‫بود‬ ‫متداول‬ ‫اسالم‬ ‫از‬ ‫پیش‬ ‫که‬ ،‫تصویر‬ ‫نقر‬ ‫و‬ ‫دادند‬ ‫نشان‬ ‫خالقیت‬ ‫خوشنویسی‬ ‫و‬
‫به‬ ‫الزم‬ .)7‫ص‬ ،1388،‫یافت(جدی‬ ‫رونق‬ ‫گوناگون‬ ‫خطوط‬ ‫حکاکی‬ ‫و‬ ‫شد‬ ‫حذف‬ ‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬ ‫و‬
‫‌ها‬‫ه‬‫سرسک‬ ‫ساخت‬ .‫‌رود‬‫ی‬‫م‬ ‫ شمار‬‫ه‬‫ب‬‫حکاکی‬ ‫هنر‬ ‫دستاوردهای‬ ‫از‬ ‫یکی‬ ‫تنها‬ ‫مهر‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫ذکر‬
‫برای‬‫یشم‬‫چون‬‫‌هایی‬‫گ‬‫سن‬‫و‬‫فوالد‬‫ابتدایی‬‫حک‬‫همچنین‬‫و‬‫مسکوکات‬‫ضرب‬‫‌های‬‫ب‬‫قال‬‫و‬
.)39‫ص‬،1383،‫است(جدی‬‫حکاکی‬‫هنر‬‫کاربردهای‬‫دیگر‬‫از‬‫طالکوبی‬
‫اهل‬ ،‫قاجار‬ ‫دورة‬ ‫حکاک‬ ‫هنرمندان‬ ‫از‬ ‫یکی‬ ‫حکاک‬ ‫حسین‬ ‫میرزا‬ ‫حاج‬ ،‫مثال‬ ‫ عنوان‬‫ه‬‫ب‬
‫‌بدیل‬‫ی‬‫ب‬‫هنری‬‫آثار‬‫خلق‬‫به‬،‫تبریز‬‫در‬‫سال‬ 40‫مدت‬‫به‬‫او‬.‫بود‬‫طاهر‬‫محمد‬‫بستگان‬‫از‬‫و‬‫شیراز‬
‫مهر‬ .)40‫ص‬ ،1357،‫‌تبریزی‬‫ه‬‫‌زاد‬‫م‬‫پرداخت(کری‬ ‫‌نگاری‬‫ه‬‫وکتیب‬ ،‫حک‬ ،‫نقر‬ ،‫نستعلیق‬ ‫خط‬ ‫در‬
‫شده‬‫حک‬‫او‬‫دست‬‫به‬‫دوره‬‫آن‬‫‌های‬‫ه‬‫سرسک‬‫و‬‫رجال‬‫و‬‫شاهزادگان‬‫از‬‫بسیاری‬‫و‬‫‌شاه‬‫ن‬‫ناصرالدی‬
.)41‫ص‬،1383،‫است(جدی‬‫گردیده‬‫صادر‬‫او‬‫نام‬‫به‬‫فرمانی‬‫با‬‫‌باشی‬‫ک‬‫حکا‬‫لقب‬‫و‬
‫اسالمی‬‫ان‬‫ر‬‫ای‬‫‌های‬‫ه‬‫سک‬‫در‬‫نقش‬‫و‬‫خط‬‫تحول‬‫سیر‬
‫که‬ ‫حکومتی‬ ‫یا‬ ‫دولت‬ ‫رسمی‬ ‫عالمت‬ ‫آن‬ ‫روی‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫معین‬ ‫وزن‬ ‫به‬ ‫فلزی‬ ‫قطعه‬ ،‫سکه‬
،1385 ،‫همکاران‬ ‫و‬ ‫است(سرافراز‬ ‫شده‬ ‫نقش‬ ‫‌کند‬‫ی‬‫م‬ ‫تضمین‬ ‫و‬ ‫تعهد‬ ‫را‬ ‫آن‬ ‫وزن‬ ‫و‬ ‫عیار‬
‫مهرهای‬ ‫از‬‫پژوهش‬‫این‬‫‌های‬‫ه‬‫داد‬‫گردآوری‬.1
‫دانشگاه‬‫مرکزی‬‫کتابخانۀ‬‫از‬ِ‫ر‬‫قاجا‬‫دورۀ‬‫اسناد‬
‫آذربایجان‬‫موزۀ‬،‫ملی‬‫موزۀ‬،‫ملک‬‫موزۀ‬،‫ان‬‫ر‬‫ته‬
‫مجموعۀ‬‫و‬،‫نامه‬‫ز‬‫رو‬،‫موجود‬‫کتاب‬‫دو‬،‫تربیز‬
‫و‬‫است‬‫شده‬‫عکاسی‬‫و‬‫اسکن‬‫شخصی‬‫اسناد‬
،‫گلستان‬‫کاخ‬‫موزۀ‬‫مهرهای‬‫برخی‬‫از‬‫همچنین‬
‫‌فروشان‬‫ت‬‫دس‬‫و‬‫‌فروشان‬‫ه‬‫عتیق‬،‫ارومیه‬‫موزۀ‬
.‫‌است‬‫ه‬‫شد‬‫گرفته‬‫مهر‬‫اثر‬‫ارومیه‬‫و‬‫تربیز‬،‫ان‬‫ر‬‫ته‬
،‫مهر‬2000‫حدود‬‫آوری‬‫جمع‬‫از‬‫پس‬‫نده‬‫ر‬‫نگا‬
‫‌گیری‬‫ه‬‫انداز‬‫ا‬‫ر‬‫بود‬‫دسرتس‬‫در‬‫آنها‬‫اثر‬‫که‬‫مهرهایی‬
‫در‬‫و‬‫تهیه‬‫‌ای‬‫ه‬‫شناسنام‬‫یک‬‫هر‬‫ای‬‫ر‬‫ب‬‫و‬‫کرده‬
،‫است‬‫کرده‬‫مهرها‬‫عبارت‬‫اندن‬‫و‬‫خ‬‫به‬‫اقدام‬‫ادامه‬
‫اغلب‬‫عربی‬‫و‬‫نامفهوم‬‫ای‬‫و‬‫محت‬‫اندن‬‫و‬‫خ‬‫البته‬‫که‬
.‫‌است‬‫ه‬‫بود‬‫پژوهش‬‫این‬‫ار‬‫و‬‫دش‬‫کارهای‬‫از‬‫مهرها‬
‫عرب‬‫مسین‬‫سکه‬‫نام‬‫فلوس‬‫جمع‬‫فلس‬.2
)‫سفلی‬‫انس(روم‬‫ز‬‫بی‬‫یونانی‬‫کلمه‬‫از‬‫است‬‫مأخوذ‬
‫فولیس‬‫از‬‫کلمه‬‫این‬‫خود‬‫و‬)Phollis(‫فولیس‬
،‫اهانی‬‫ر‬‫ف‬‫است(شهبازی‬)Folls(‫التین‬
.)99‫ص‬،1380
‫انسانـی‬‫نقوش‬‫ظهور‬
‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهرهای‬‫م‬‫در‬

5. 82
88‫اسناد،شامرۀ‬‫ڪنجینۀ‬
‫ تنها‬‫ه‬‫ن‬ ‫دوره‬ ‫هر‬ ‫سکه‬ ‫و‬ ‫دارد‬ ‫مستقیم‬ ‫ارتباط‬ ‫هنر‬ ‫تاریخ‬ ‫با‬ ‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬ ‫روی‬ ‫نقش‬ ‫مطالعة‬ .)7‫ص‬
‫و‬،‫مذهبی‬،‫اقتصادی‬‫وضع‬‫‌توان‬‫ی‬‫م‬‫آن‬‫کمک‬‫به‬‫بلکه‬،‫است‬‫دوره‬‫آن‬‫هنر‬‫‌های‬‫ف‬‫معر‬‫از‬‫یکی‬
.)127‫ص‬ ،1340 ،‫‌بیانی‬‫ه‬‫‌زاد‬‫ک‬‫(مل‬ ‫دریافت‬ ‫را‬ ‫سکه‬ ‫ضرب‬ ‫محل‬ ‫یا‬ ‫شهر‬ ،‫کشور‬ ‫فرهنگی‬
‫این‬ ‫روی‬ .‫شد‬ ‫ضرب‬ .‫داریوش125-684ق.م‬ ‫رهبری‬ ‫زمان‬ ‫در‬ ،‫ایران‬ ‫در‬ ‫سکه‬ ‫نخستین‬
‫دارد‬ ‫دست‬ ‫در‬ ‫ه‬ِ‫ز‬ ‫کشیدن‬ ‫حالت‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫کمانی‬ ‫و‬ ‫زده‬ ‫زانو‬ ‫‌که‬‫ی‬‫درحال‬ ‫داریوش‬ ‫تصویر‬ ،‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬
‫‌کنند‬‫ی‬‫م‬ ‫نگاهبانی‬ ‫آن‬ ‫از‬ ‫نفر‬ ‫دو‬ ‫‌که‬‫ی‬‫درحال‬ ‫آتشدان‬ ‫نقش‬ ،‫ساسانی‬ ‫دورة‬ ‫در‬ .‫است‬ ‫شده‬ ‫ضرب‬
‫همان‬‫با‬‫را‬‫ساسانی‬‫‌های‬‫ه‬‫سک‬،‫ایران‬‫بر‬‫استیال‬‫از‬‫پس‬‫مسلمان‬‫اعراب‬.‫‌شد‬‫ی‬‫م‬‫ضرب‬‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬‫بر‬
‫ـه‬ّ‫ل‬‫ال‬ ‫بسم‬ ‫مانند‬ ‫عباراتی‬ ‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬ ‫نوع‬ ‫این‬ ‫حاشیة‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫تفاوت‬ ‫این‬ ‫با‬ ‫‌کردند‬‫ی‬‫م‬ ‫ضرب‬ ‫شکل‬
،).‫ق‬77(‫اموی‬‫خلیفة‬‫مروان‬‫بن‬‫عبدالملک‬ ‫ة‬‫دور‬‫در‬.‫‌افزودند‬‫ی‬‫م‬‫آن‬‫مانند‬‫و‬،‫ربی‬ّ‫‌الله‬‫م‬‫بس‬،‫العزیز‬
‫است‬‫‌ای‬‫ه‬‫خلیف‬‫نخستین‬‫وی‬.‫شد‬‫آغاز‬‫تصویر‬‫بدون‬‫و‬‫کوفی‬‫خط‬‫با‬‫اسالمی‬‫‌های‬‫ه‬‫سک‬‫ضرب‬
،1382،‫(رهبرگنجه‬ ‫کرد‬ ‫منسوخ‬ ‫را‬ ‫شاهان‬ ‫و‬ ‫سالطین‬ ‫تصاویر‬ ‫ضرب‬ ‫‌‌‌یعنی‬،‫پیشین‬ ‫سنن‬ ‫که‬
،‫اشراق‬‫(شمس‬‫داشت‬‫رواج‬‫قاجار‬‫دورة‬‫تا‬‫ایران‬‫در‬‫تصویر‬‫بدون‬‫و‬‫خطی‬‫‌های‬‫ه‬‫سک‬.)44‫ص‬
.)11-10‫صص‬ ،1369
‫تنها‬‫و‬‫‌شود‬‫ی‬‫نم‬‫دیده‬‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬‫روی‬‫حیوان‬‫و‬‫انسان‬‫صورت‬،‫سلجوقی‬‫دورة‬‫تا‬‫اول‬‫قرن‬‫از‬
‫تصاویر‬ ‫ولی‬ ،‫‌است‬‫ه‬‫شد‬ ‫حک‬ ‫آنها‬ ‫روی‬ ‫ستاره‬ ‫و‬ ‫ماه‬ ‫هالل‬ ‫موارد‬ ‫برخی‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫شمشیر‬ ‫تصویر‬
،1350،‫طباطبایی‬‫‌است(ترابی‬‫ه‬‫شد‬‫ضرب‬‫بعد‬‫به‬‫صفوی‬‫دورة‬‫‌های‬‫س‬‫فلو‬‫روی‬‫مختلف‬‫حیوانات‬
‫نقش‬ ‫و‬ ‫‌شد‬‫ی‬‫م‬ ‫ضرب‬ ‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬ ‫روی‬ ‫مار‬ ‫و‬ ،‫ماهی‬ ،‫کوهی‬ ‫ز‬ُ‫ب‬ ‫نقش‬ ‫صفوی‬ ‫دورة‬ ‫در‬ .)‫ع‬ ‫ص‬
،1384،‫(بختورتاش‬‫‌است‬‫ه‬‫بود‬‫ماهی‬‫گیالن‬‫در‬‫و‬،‫نر‬‫شیر‬‫اصفهان‬‫در‬،‫خروس‬‫کاشان‬‫در‬‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬
‫چکلووسکی‬،‫بود(فلور‬‫شده‬‫تحریم‬‫و‬‫مذموم‬‫انسان‬‫صورت‬‫کشیدن‬‫اینکه‬‫با‬‫اسالم‬‫در‬.)218‫ص‬
‫با‬ ‫سکه‬ ‫ضرب‬ ‫به‬ ‫اقدام‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫پادشاهی‬ ‫اولین‬ ‫قاجار‬ ‫ شاه‬‫ی‬‫«فتحعل‬ )42‫ص‬ ،1381،‫اختیار‬ ‫و‬
،1369،‫اشراق‬‫شد»(شمس‬‫رایج‬‫شاهان‬‫تصویر‬‫با‬‫سکه‬‫ضرب‬‫پس‬‫آن‬‫از‬‫‌کند‬‫ی‬‫م‬‫خود‬‫تصویر‬
،‫خط‬ ‫نظر‬ ‫از‬ ‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬ ‫روی‬ ‫بر‬ ‫کلی‬ ‫تغیرات‬ ‫‌شاه‬‫ن‬‫ناصرالدی‬ ‫زمان‬ ‫تا‬ ‫صفویه‬ ‫دورة‬ ‫از‬ «.)11‫ص‬
.)100‫ص‬،1389،‫(حیدرآبادیان‬»‫‌آید‬‫ی‬‫م‬‫ وجود‬‫ه‬‫ب‬‫شعایر‬‫و‬‫ضرب‬‫سال‬‫و‬‫محل‬،‫القاب‬
‫قاجار‬‫دورۀ‬‫در‬‫مدال‬
‫‌شد‬‫ی‬‫م‬‫ضرب‬‫ملی‬‫مراسم‬‫و‬‫‌ها‬‫ن‬‫جش‬،‫ویژه‬‫‌های‬‫ی‬‫پیروز‬‫سبب‬‫به‬‫گاه‬‫که‬‫یادبود‬‫‌های‬‫ه‬‫سک‬‫«به‬
‫اسالم‬ ‫از‬ ‫قبل‬ ‫به‬ ‫ایران‬ ‫در‬ ‫مدال‬ ‫سابقة‬ .)11‫ص‬ ،1369 ،‫اشراق‬ ‫(شمس‬ »‫‌شود‬‫ی‬‫م‬ ‫گفته‬ ‫مدال‬
‫و‬ ‫سیمین‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫ساسانی‬ ‫سوم‬ ‫بهرام‬ ‫به‬ ‫مربوط‬ ‫شده‬ ‫کشف‬ ‫مدال‬ ‫‌ترین‬‫ی‬‫قدیم‬ .‫‌گردد‬‫ی‬‫برم‬
‫دیگر‬‫‌های‬‫ل‬‫مدا‬،‫ساسانی‬‫مدال‬‫این‬‫از‬‫غیر‬‫به‬.)1‫ص‬،1349،‫‌بیانی‬‫ه‬‫‌زاد‬‫ک‬‫است(مل‬‫‌شکل‬‫ی‬‫بیض‬
‫ضرب‬‫رسمی‬‫‌صورت‬‫ه‬‫ب‬‫‌شاه‬‫ی‬‫‌عل‬‫ح‬‫فت‬‫زمان‬‫در‬‫که‬‫مدالی‬‫نخستین‬.‫است‬‫قاجار‬‫دورة‬‫به‬‫مربوط‬
|‫پاشایـی‬‫ژیال‬
‫جباری‬‫صداقت‬

6. 83
88‫اسناد،شامرۀ‬‫ڪنجینۀ‬
‫و‬ ‫‌ها‬‫ل‬‫مدا‬ ،‫‌شود.رابینو‬‫ی‬‫م‬ ‫دیده‬ ‫آن‬ ‫بر‬ ‫خورشید‬ ‫و‬ ‫شیر‬ ‫نقش‬ ‫که‬ ‫بود‬ ‫خورشید‬ ‫و‬ ‫شیر‬ ‫مدال‬ ‫شد‬
‫دسته‬‫هفت‬‫به‬‫بوده‬‫آنها‬‫ساخت‬‫و‬‫ضرب‬‫در‬‫که‬‫مقصودی‬‫حسب‬‫بر‬‫را‬‫قاجار‬‫دورة‬‫‌های‬‫ن‬‫نشا‬
‫مناسبت‬‫به‬‫که‬‫‌هایی‬‫ل‬‫مدا‬ .3،‫نظامی‬‫غیر‬‫‌های‬‫ل‬‫مدا‬.2،‫نظامی‬‫‌های‬‫ل‬‫مدا‬.1:‫است‬‫کرده‬‫تقسیم‬
‫‌های‬‫ت‬‫مسافر‬‫مناسبت‬‫به‬‫که‬‫‌هایی‬‫ل‬‫مدا‬ .5،‫مدارس‬‫‌های‬‫ل‬‫مدا‬.4،‫است‬‫شده‬‫ضرب‬‫سالگردها‬
‫ضرب‬ ‫طال‬ ‫معادن‬ ‫کشف‬ ‫مناسبت‬ ‫به‬ ‫که‬ ‫‌هایی‬‫ل‬‫مدا‬ .6 ،‫‌است‬‫ه‬‫شد‬ ‫ضرب‬ ‫‌شاه‬‫ن‬‫ناصرالدی‬
،1344،‫(رابینو‬‫‌است‬‫ه‬‫شد‬‫ضرب‬‫شاهان‬‫بازدیدهای‬‫مناسبت‬‫به‬‫که‬‫‌هایی‬‫ل‬‫مدا‬.7‫و‬،‫است‬‫شده‬
‫منطقی‬ ‫کاستی‬ ‫دارای‬ ‫نگارنده‬ ‫نظر‬ ‫از‬ ‫‌بندی‬‫ه‬‫دست‬ ‫این‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫ذکر‬ ‫قابل‬ .)323-318‫صص‬
.‫‌شوند‬‫ی‬‫م‬ ‫محسوب‬‫غیرنظامی‬ ‫‌های‬‫ل‬‫مدا‬ 7‫و‬ ،6،5،4،3‫‌های‬‫ه‬‫گرو‬ ‫که‬ ‫زیرا‬ ،‫است‬
‫قاجار‬‫دورۀ‬‫‌های‬‫ل‬‫مدا‬‫و‬‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬،‫مهرها‬‫نقوش‬‫مطالعۀ‬
‫اسالم‬ ‫با‬ ‫مغایرت‬ ‫‌دلیل‬‫ه‬‫ب‬ ،‫اسالمی‬ ‫دورة‬ ‫در‬ ‫‌سازی‬‫ه‬‫پیکر‬ ،‫شد‬ ‫ذکر‬ ‫مقدمه‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫‌طور‬‫ن‬‫هما‬
‫‌نگاری‬‫ه‬‫چکید‬ ‫شیوة‬ ‫به‬ ‫و‬ ‫تزئینی‬ ‫عناصر‬ ‫با‬ ‫آمیخته‬ ‫انسانی‬ ‫و‬ ‫حیوانی‬ ‫صور‬ ‫و‬ ‫گرائید‬ ‫رکود‬ ‫به‬
‫صفوی‬ ‫دورة‬ ‫در‬ ‫ولی‬ ‫ص527)؛‬ ،1388 ،‫شد(پاکباز‬ ‫ظاهر‬ ‫بزرگ‬ ‫و‬ ‫کوچک‬ ‫اشیای‬ ‫بر‬
‫تصاویر‬ ‫طرح‬ ‫آنها‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫آمده‬ ‫‌دست‬‫ه‬‫ب‬ )‫ایران‬ ‫شمال‬ ‫‌های‬‫ت‬‫قسم‬ ‫از‬ ‫‌خصوص‬‫ه‬‫‌هایی(ب‬‫ه‬‫سک‬
‫عالوه‬ .)32- 31‫صص‬ ،1349 ،‫است(مشیری‬ ‫شده‬ ‫ضرب‬ ‫دقیق‬ ‫ طور‬‫ه‬‫ب‬ ‫پرندگان‬ ‫اشکال‬ ‫و‬
،‫ایلخانی‬ ‫مختلف‬ ‫‌های‬‫ه‬‫دور‬ ‫از‬ )3 ‫و‬ ،2 ،1 ‫سوارکار(تصاویر‬ ‫نقش‬ ‫با‬ ‫‌هایی‬‫س‬‫«فلو‬ ،‫اینها‬ ‫بر‬
.)39-32‫صص‬،1351،‫(مشیری‬»‫است‬‫آمده‬‫‌دست‬‫ه‬‫ب‬)4‫قاجار(تصویر‬‫و‬‫صفوی‬،‫‌قویونلو‬‫ق‬‫آ‬
،‫‌شد‬‫ی‬‫م‬ ‫استفاده‬ ‫ضربش‬ ‫محل‬ ‫در‬ ‫سکه‬ ‫هر‬ ‫‌گویند‬‫ی‬‫م‬ ‫که‬ ‫‌ای‬‫ه‬‫عد‬ ‫نظر‬ ‫برخالف‬ ‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬ ‫«این‬
.)481‫ص‬ ،1373،‫ودیگران‬ ‫طباطبایی‬ ‫(ترابی‬ »‫‌گشت‬‫ی‬‫م‬ ‫اسالمی‬ ‫بالد‬ ‫متصرفات‬ ‫تمام‬ ‫در‬
‫‌عنوان‬‫ه‬‫ب‬‫بیزانسی‬ ‫دینارهای‬ ‫و‬ ‫ساسانی‬ ‫‌های‬‫م‬‫دره‬ ‫از‬ ‫اعراب‬ ،‫اسالم‬ ‫ورود‬ ‫از‬ ‫قبل‬ ‫ طورکه‬‫ن‬‫هما‬
.)29‫ص‬ ،1377 ،‫‌کردند(آورزمانی‬‫ی‬‫م‬ ‫استفاده‬ ‫تجاری‬ ‫امور‬ ‫و‬ ‫معامالت‬ ‫در‬ ‫ج‬‫رای‬ ‫پول‬
،‫محمدشاه‬‫دورۀ‬‫فلوس‬
.‫ق‬126‫؟‬‫کرمانشاهان‬‫رضب‬
1‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫انسانـی‬‫نقوش‬‫ظهور‬
‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهرهای‬‫م‬‫در‬

7. 84
88‫اسناد،شامرۀ‬‫ڪنجینۀ‬
‫این‬‫بیشتر‬‫و‬‫داشته‬‫انسانی‬‫نقوش‬‫آنها‬‫از‬‫کمی‬‫تعداد‬،‫قاجار‬‫دورة‬‫از‬‫مهر‬ 2000‫بررسی‬‫در‬
‫به‬‫مأمور‬‫نهاوندی‬‫سربازان‬‫جمع‬‫‌ماهه‬‫ش‬‫ش‬‫مواجب‬‫پرداخت‬‫«لیست‬‫عنوان‬‫با‬‫اسنادی‬‫از‬‫مهرها‬
،‫مهرها‬‫در‬‫تصویر‬‫نوع‬.‫است‬‫شده‬‫‌آوری‬‫ع‬‫جم‬.‫ش‬ 1298/»‫ق‬.‫هـ‬ 1338‫تاریخ‬‫بروجرد‬‫خدمت‬
‫است‬‫دقیق‬‫بسیار‬‫شده‬‫ضرب‬‫‌ها‬‫ل‬‫مدا‬‫و‬‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬‫در‬‫که‬‫تصاویری‬.‫است‬‫متفاوت‬‫‌ها‬‫ل‬‫مدا‬‫و‬،‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬
‫استفاده‬‫با‬‫داشته‬‫سعی‬‫حکاک‬‫زیرا‬،‫‌است‬‫ه‬‫شد‬‫پرداخته‬‫رجال‬‫و‬‫شاهان‬‫کاله‬‫و‬‫لباس‬‫جزئیات‬‫به‬‫و‬
‫اغلب‬‫در‬‫دیگر‬‫سویی‬‫از‬‫و‬‫درآورد‬‫نمایش‬‫به‬‫را‬‫وقت‬‫حاکم‬‫عظمت‬‫و‬‫شکوه‬،‫متنوع‬‫ابزارهای‬‫از‬
‫‌رخ‬‫ه‬‫س‬‫‌صورت‬‫ه‬‫ب‬‫موارد‬‫تمامی‬‫در‬‫و‬‫داشته‬‫شاه‬‫چهرة‬‫با‬‫کامل‬‫شباهتی‬‫تصاویر‬،‫‌ها‬‫ل‬‫مدا‬‫و‬‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬
‫و‬‫‌اند‬‫ه‬‫شد‬‫حک‬‫‌تر‬‫ه‬‫خالص‬‫بسیار‬‫‌ها‬‫ل‬‫مدا‬‫و‬‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬‫برخالف‬‫مهرها‬‫تصاویر‬.‫‌شوند‬‫ی‬‫م‬‫مشاهده‬
‫‌رخ‬‫م‬‫تما‬‫ صورت‬‫ه‬‫ب‬‫و‬‫داشته‬‫تجریدی‬‫حالت‬‫بیشتر‬‫‌ها‬‫ه‬‫چهر‬‫و‬‫‌شود‬‫ی‬‫نم‬‫دیده‬‫آنها‬‫در‬‫لباس‬‫جزئیات‬
.‫است‬‫گرفته‬‫جای‬‫تصویر‬‫‌تنه‬‫م‬‫نی‬‫در‬‫مهر‬‫صاحب‬‫نام‬،‫یکی‬‫‌جز‬‫ه‬‫ب‬،‫مهرها‬‫تمامی‬‫در‬.‫‌اند‬‫ه‬‫شد‬‫حک‬
‫گیاهی‬‫تزئینات‬‫و‬،‫تاریخ‬،‫نام‬‫قبیل‬‫از‬‫عناصر‬‫تمامی‬،‫بودن‬‫‌رویه‬‫ک‬‫ی‬‫‌دلیل‬‫ه‬‫ب‬‫مهرها‬‫که‬‫است‬‫ذکر‬‫قابل‬
‫وجود‬ ‫سکه‬ ‫روی‬ ‫دو‬ ‫در‬ ‫اطالعات‬ ‫توزیع‬ ‫امکان‬ ‫که‬ ‫درحالی‬ ،‫‌گرفته‬‫ی‬‫م‬ ‫قرار‬ ‫مهر‬ ‫روی‬ ‫یک‬ ‫در‬
،‫ساری‬‫رضب‬‫‌شاه‬‫ی‬‫‌عل‬‫ح‬‫فت‬‫دورۀ‬‫فلوس‬
.3‫شامرۀ‬،‫انا‬‫و‬‫ناخ‬‫تاریخ‬،‫ملک‬‫موزۀ‬
2‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫رضب‬‫‌شاه‬‫ی‬‫‌عل‬‫ح‬‫فت‬‫دورۀ‬‫فلوس‬
،.‫4421ق‬،‫سپه‬‫بانک‬‫موزۀ‬،‫کرمانشاهان‬
.13937‫شامرۀ‬
3‫شامرۀ‬‫تصویر‬
.‫9321ق‬‫نجان‬‫ز‬‫رضب‬،‫‌شاه‬‫ی‬‫عل‬‫فتح‬‫سکۀ‬
4‫شامرۀ‬‫تصویر‬
|‫پاشایـی‬‫ژیال‬
‫جباری‬‫صداقت‬

8. 85
88‫اسناد،شامرۀ‬‫ڪنجینۀ‬
‫مهرها‬‫تأثیر‬‫که‬‫‌دهد‬‫ی‬‫م‬‫نشان‬‫‌ها‬‫ل‬‫مدا‬‫و‬‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬‫با‬‫مهرها‬‫نقوش‬‫مقایسة‬‫و‬‫تطبیق‬‫و‬‫است‬‫داشته‬
.2‫و‬،‫‌اند‬‫ه‬‫گرفت‬‫تأثیر‬‫مدال‬‫یا‬‫سکه‬‫یک‬‫از‬‫تنها‬‫که‬‫مهرهایی‬ .1:‫است‬‫بوده‬‫شکل‬‫دو‬‫به‬‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬‫از‬
.‫‌شود‬‫ی‬‫م‬‫بیان‬‫زیر‬‫در‬‫هریک‬‫‌های‬‫ه‬‫‌اند.نمون‬‫ه‬‫گرفت‬‫تأثیر‬‫مدال‬‫یا‬‫سکه‬‫چند‬‫یا‬‫دو‬‫از‬‫که‬‫مهرهایی‬
‫‌اند‬‫ه‬‫گرفت‬‫تأثیر‬‫مدال‬‫یا‬‫سکه‬‫یک‬‫از‬‫تنها‬‫که‬‫مهرهایی‬.1
‫‌شاه‬‫ن‬‫الدی‬‫رص‬‫نا‬‫‌های‬‫ل‬‫مدا‬‫از‬‫تأثیرپذیری‬‫با‬‫مهرهایی‬ 1-1
1314‫تا‬ 1264‫‌های‬‫ل‬‫سا‬‫بین‬‫که‬‫است‬‫‌شاه‬‫ن‬‫ناصرالدی‬‫مدال‬‫سه‬‫تصاویر‬،‫بحث‬‫مورد‬‫موضوع‬
‫و‬ ‫‌دهند‬‫ی‬‫م‬ ‫نشان‬ ‫اسب‬ ‫بر‬ ‫سوار‬ ‫را‬ ‫‌شاه‬‫ن‬‫ناصرالدی‬ ،‫مدال‬ ‫سه‬ ‫این‬ ‫تصاویر‬ .‫‌اند‬‫ه‬‫شد‬ ‫ضرب‬ .‫ق‬
‫پایین‬ ‫در‬ .‫است‬ ‫ایستاده‬ ‫مدال‬ ‫چپ‬ ‫سمت‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫مالزمی‬ ‫از‬ ‫تفنگ‬ ‫گرفتن‬ ‫حال‬ ‫در‬ ‫شاه‬
.)7 ‫و‬ ،6 ،5 ‫است(تصاویر‬ ‫دویدن‬ ‫حال‬ ‫در‬ ‫گوزنی‬ ،‫اسب‬ ‫پای‬ ‫زیر‬ ،‫مدال‬
‫مهرها‬‫این‬‫از‬‫یکی‬.‫‌شود‬‫ی‬‫م‬‫دیده‬‫‌ها‬‫ل‬‫مدا‬‫این‬‫تصاویر‬‫با‬‫مشابه‬‫تصاویری‬،‫مهر‬‫هفت‬‫در‬
‫تصویر‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫افقی‬ ‫بیضی‬ ‫شکل‬ ‫به‬ ‫مهر‬ ‫این‬ .‫دارد‬ ‫مذکور‬ ‫مدال‬ ‫سه‬ ‫به‬ ‫بیشتری‬ ‫شباهت‬
‫آن‬ ‫روی‬ ‫ایستاده‬ ‫اسب‬ ‫مقابل‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫دست‬ ‫به‬ ‫تفنگ‬ ‫مردی‬ ‫و‬ ‫چپ‬ ‫سمت‬ ‫در‬ ‫سوارکاری‬
.)8‫‌است(تصویر‬‫ه‬‫شد‬‫حک‬
ِ‫ر‬‫زی‬ .‫‌اند‬‫ه‬‫گرفت‬ ‫دست‬ ‫در‬ ‫وتفنگ‬ ‫دارند‬ ‫برتن‬ ‫رزم‬ ‫لباس‬ ‫سوارکاران‬ ،‫دیگر‬ ‫مهر‬ ‫شش‬ ‫در‬
‫و‬ ،10 ،9 ‫‌است(تصاویر‬‫ه‬‫شد‬ ‫داده‬ ‫نشان‬ ‫دویدن‬ ‫حال‬ ‫در‬ ‫آهو‬ ‫به‬ ‫شبیه‬ ‫حیوانی‬ ‫‌ها‬‫ب‬‫اس‬ ‫پای‬
،‫‌شاه‬‫ن‬‫الدی‬‫رص‬‫نا‬‫دورۀ‬‫مدال‬
.‫سپه‬‫بانک‬‫موزۀ‬
7-6-5‫شامرۀ‬‫تصاویر‬
،‫‌شاه‬‫ن‬‫الدی‬‫رص‬‫نا‬‫دورۀ‬‫مدال‬
.‫سپه‬‫بانک‬‫موزۀ‬
7-6-5‫تصاویر‬‫خطی‬‫طرح‬
‫مجموعۀ‬،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهر‬‫م‬
‫تربیزی‬‫صادق‬‫شخصی‬
8‫شامرۀ‬‫تصویر‬
(5)(6)(7)
‫انسانـی‬‫نقوش‬‫ظهور‬
‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهرهای‬‫م‬‫در‬

9. 86
88‫اسناد،شامرۀ‬‫ڪنجینۀ‬
،13،12‫‌است(تصاویر‬‫ه‬‫بست‬‫نقش‬‫گیاهی‬‫نقوش‬‫‌ها‬‫ب‬‫اس‬‫پای‬‫زیر‬‫در‬،‫دیگر‬‫مهر‬‫سه‬‫در‬‫و‬)11
‫در‬ ‫پرچم‬ ‫و‬ ،‫ماهی‬ ،‫گندم‬ ‫خوشه‬ ‫شبیه‬ ‫گیاهی‬ ،‫چندپر‬ ‫‌های‬‫ل‬‫گ‬ ‫مثل‬ ‫تزئینی‬ ‫عناصری‬ .)14 ‫و‬
‫تاریخ‬ ‫و‬ ‫‌شکل‬‫ی‬‫بیض‬ ‫کادری‬ ‫در‬ ‫مهرها‬ ‫این‬ ‫صاحبان‬ ‫نام‬ .‫‌شود‬‫ی‬‫م‬ ‫دیده‬ ‫نیز‬ ‫مهرها‬ ‫از‬ ‫بعضی‬
‫دیده‬ ‫مهرها‬ ‫روی‬ ‫نوشته‬ ‫دو‬ ‫گاهی‬ .‫‌است‬‫ه‬‫شد‬ ‫حک‬ ‫‌ها‬‫ب‬‫اس‬ ‫بدن‬ ‫روی‬ ‫مهرها‬ ‫برخی‬ ‫در‬
‫کاله‬ ‫روی‬ ‫بر‬ ‫‌ها‬‫ه‬‫نوشتـ‬ ‫این‬ ‫از‬ ‫یکی‬ ،‫موارد‬ ‫برخـی‬ ‫در‬ )14 ‫و‬ ،13 ،10 ،9 ‫‌شود(تصاویر‬‫ی‬‫م‬
.)9‫است(تصویر‬ ‫شده‬ ‫تکرار‬ ‫اسب‬ ‫گردن‬ ‫و‬ ‫سوارکار‬
‫مجموعۀ‬،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهر‬‫م‬.9
‫جدی‬‫اد‬‫و‬‫ج‬‫محمد‬‫شخصی‬
‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهر‬‫م‬.10
)260‫ص‬،1387،‫(جدی‬
10-9‫شامرۀ‬‫تصاویر‬
‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهر‬‫م‬.12
)260‫ص‬،1387،‫(جدی‬
،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫مهر‬.13
‫تربیزی‬‫صادق‬‫مجموعۀشخصی‬
13-12‫شامرۀ‬‫تصاویر‬
،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهر‬‫م‬
‫تربیزی‬‫صادق‬‫شخصی‬‫مجموعۀ‬
11‫شامرۀ‬‫تصویر‬
،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهر‬‫م‬
‫تربیزی‬‫صادق‬‫شخصی‬‫مجموعۀ‬
14‫شامرۀ‬‫تصویر‬
(9)
(12)
(10)
(13)
|‫پاشایـی‬‫ژیال‬
‫جباری‬‫صداقت‬

10. 87
88‫اسناد،شامرۀ‬‫ڪنجینۀ‬
‫قاجار‬‫دورۀ‬‫مدال‬‫یا‬‫سکه‬‫قاجار‬‫دورۀ‬‫هر‬ٌ‫م‬‫خطی‬‫طرح‬
‫دورۀ‬‫مدال‬،5‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫سپه‬‫بانک‬‫موزۀ‬،‫شاه‬‫الدین‬‫نارص‬
‫قاجار‬‫دورۀ‬‫هر‬ُ‫م‬،8‫شامرۀ‬‫تصویر‬
.‫تربیزی‬‫صادق‬‫شخصی‬‫مجموعۀ‬
‫ا‬‫ر‬‫تفنگ‬‫که‬‫شخصی‬‫تصویر‬-‫ارکار‬‫و‬‫س‬‫تصویر‬
.‫دهد‬‫می‬‫ارکار‬‫و‬‫س‬‫به‬
‫حال‬‫در‬‫گوزن‬‫تصویر‬-‫ارکار‬‫و‬‫س‬‫تصویر‬
.‫تفنگ‬‫-تصویر‬‫ار‬‫ر‬‫ف‬
‫حال‬‫در‬‫گوزن‬‫تصویر‬-‫ارکار‬‫و‬‫س‬‫تصویر‬
.‫تفنگ‬‫-تصویر‬‫ار‬‫ر‬‫ف‬
‫حال‬‫در‬‫گوزن‬‫تصویر‬-‫ارکار‬‫و‬‫س‬‫تصویر‬
.‫تفنگ‬‫-تصویر‬‫ار‬‫ر‬‫ف‬
.‫تفنگ‬‫-تصویر‬‫گیاه‬‫نقش‬-‫ارکار‬‫و‬‫س‬‫تصویر‬
.‫تفنگ‬‫-تصویر‬‫گیاه‬‫نقش‬-‫ارکار‬‫و‬‫س‬‫تصویر‬
.‫تفنگ‬‫-تصویر‬‫گیاه‬‫نقش‬-‫ارکار‬‫و‬‫س‬‫تصویر‬
‫قاجار‬‫دورۀ‬‫هر‬ُ‫م‬،9‫شامرۀ‬‫تصویر‬
.‫جدی‬‫اد‬‫و‬‫ج‬‫مجموعۀشخصی‬
‫قاجار‬‫دورۀ‬‫هر‬ُ‫م‬،10‫شامرۀ‬‫تصویر‬
.)260‫ص‬،1387،.‫(جدی‬
‫قاجار‬‫دورۀ‬‫هر‬ُ‫م‬،11‫شامرۀ‬‫تصویر‬
.‫تربیزی‬‫صادق‬‫شخصی‬‫مجموعۀ‬
‫قاجار‬‫دورۀ‬‫هر‬ُ‫م‬،12‫شامرۀ‬‫تصویر‬
.)260‫ص‬،1387،.‫(جدی‬
‫قاجار‬‫دورۀ‬‫هر‬ُ‫م‬،13‫شامرۀ‬‫تصویر‬
.‫تربیزی‬‫صادق‬‫مجموعۀشخصی‬
‫قاجار‬‫دورۀ‬‫هر‬ُ‫م‬،14‫شامرۀ‬‫تصویر‬
.‫تربیزی‬‫صادق‬‫شخصی‬‫مجموعۀ‬
‫انا‬‫و‬‫ناخ‬‫ه.ق‬1310
‫انا‬‫و‬‫ناخ‬
‫انا‬‫و‬‫ناخ‬
‫انا‬‫و‬‫ناخ‬
‫انا‬‫و‬‫ناخ‬
‫انا‬‫و‬‫ناخ‬
‫انا‬‫و‬‫ناخ‬
‫ندارد‬
‫انا‬‫و‬‫ناخ‬
‫دورۀ‬‫مدال‬،6‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫سپه‬‫بانک‬‫موزۀ‬،‫شاه‬‫الدین‬‫نارص‬
‫دورۀ‬‫مدال‬،7‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫سپه‬‫بانک‬‫موزۀ‬،‫شاه‬‫الدین‬‫نارص‬
‫خطی‬‫طرح‬‫تشابه‬‫وجه‬‫تاریخ‬‫تاریخ‬
‫نقوش‬‫تطبیقی‬‫تحلیل‬‫و‬‫بررسی‬
‫های‬‫مدال‬‫از‬‫تنها‬‫که‬‫ُهرهایی‬‫م‬
.‫اند‬‫گرفته‬‫تأثیر‬‫شاه‬‫الدین‬‫نارص‬
1‫شامرۀ‬‫جدول‬
‫انسانـی‬‫نقوش‬‫ظهور‬
‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهرهای‬‫م‬‫در‬

11. 88
88‫اسناد،شامرۀ‬‫ڪنجینۀ‬
‫احمدشاه‬‫طالی‬‫سکۀ‬‫از‬‫تأثیرپذیری‬‫با‬‫هرهایی‬ُ‫م‬.2-1
‫احمدشاه‬ ،‫سکه‬ ‫این‬ .‫‌است‬‫ه‬‫شد‬ ‫ضرب‬ .‫3331ق‬ ‫سال‬ ‫در‬ ‫قاجـار‬ ‫احمدشاه‬ ‫از‬ ‫طال‬ ‫‌ای‬‫ه‬‫سک‬
‫ضرب‬ ‫سکـة‬ ‫تاریخ‬ ‫تصـویر‬ ‫سمـت‬ ‫دو‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫‌دهد‬‫ی‬‫م‬ ‫نشان‬ 1
‫ کاله‬‫ج‬‫تا‬ ‫با‬ ‫‌رخ‬‫ه‬‫س‬ ‫حالت‬ ‫در‬ ‫را‬
.)15‫‌است(تصویر‬‫ه‬‫شد‬
‫سکة‬‫شبیه‬‫مهر‬‫این‬‫تاریخ‬‫قرارگرفتن‬‫محل‬‫حتی‬‫که‬‫است‬‫موجود‬‫سکه‬‫این‬‫شبیه‬‫مهری‬
.)16‫است(تصویر‬‫مذکور‬
‫نقوش‬‫تصاویر‬‫این‬‫اطراف‬‫در‬،‫است‬‫موجود‬‫مذکور‬‫سکة‬‫مشابه‬‫تصاویری‬‫با‬‫مهر‬‫چهار‬
‫اسنادی‬ ‫از‬ ،‫مهر‬ ‫چهار‬ ‫این‬ ‫از‬ ‫مهر‬ ‫دو‬ .)20 ‫و‬ ،19 ،18 ،17 ‫‌اند(تصـاویر‬‫ه‬‫شـد‬ ‫حک‬‫گیاهی‬
‫مهر‬ ‫دو‬ ‫این‬ ‫تصاویر‬ .)20 ‫و‬ 18 ‫‌اند(تصاویر‬‫ه‬‫شد‬ ‫‌آوری‬‫ع‬‫جم‬ ‫نهاوندی‬ ‫سربازان‬ ‫به‬ ‫مربوط‬
»‫ـه‬ّ‫ل‬‫«عبدال‬ ‫نوشته‬ ‫در‬ ‫تفاوت‬ ‫آنها‬ ‫تمایز‬ ‫وجه‬ ‫تنها‬ .‫است‬ ‫مشابه‬ ‫نیز‬ ‫آنها‬ ‫صاحبان‬ ‫نام‬ ‫و‬ ‫مشابه‬
)20‫(تصویر‬ »‫ـه‬ّ‫ل‬‫شکرال‬ «‫مهر‬ ‫صاحبان‬ ‫از‬ ‫یکی‬ ‫پدر‬ ‫نام‬ ‫اسناد‬ ‫این‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫ذکر‬ ‫قابل‬ .‫است‬
‫و‬ ‫بوده‬ 2
‫تابین‬ ‫مهر‬ ‫هردو‬ ‫صاحبان‬ ‫رستة‬ .)18‫‌است(تصویر‬‫ه‬‫شد‬ ‫نوشته‬ »‫ابراهیم‬ « ‫دیگری‬ ‫و‬
‫دورة‬ ‫ارتش‬ ‫پوشش‬ ‫از‬ ‫که‬ ‫اطالعاتی‬ ‫با‬ .‫‌اند‬‫ه‬‫‌کرد‬‫ی‬‫م‬ ‫دریافت‬ ‫مواجب‬ ‫قران‬ 35 ‫ماهانه‬ ‫هریک‬
‫آن‬ ‫سربازان‬ ‫پوشش‬ ‫به‬ ‫‌توان‬‫ی‬‫نم‬ ‫را‬ ‫بررسی‬ ‫دست‬ ‫در‬ ‫مهرهای‬ ‫در‬ ‫ر‬َ‫س‬ ‫پوشش‬ ،‫داریم‬ ‫قاجار‬
‫‌های‬‫ه‬‫کال‬ ‫تاج‬ ،‫‌اند‬‫ن‬‫گوناگو‬ ‫جواهرات‬ ‫به‬ ‫مرصع‬ ‫که‬ ‫قاجاری‬ ‫‌های‬‫ه‬‫«کال‬ ‫این‬ .‫داد‬ ‫نسبت‬ ‫دوره‬
.)536‫ص‬ ،1388،‫(غیبی‬ »‫‌شوند‬‫ی‬‫م‬ ‫نامیده‬ ‫قاجار‬ ‫پادشاهان‬
‫شاه‬‫احمد‬‫طالی‬‫سکۀ‬
)PL.27,1951,Rabino(
15‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهر‬‫م‬
)260‫(جدی،7831،ص‬
16‫شامرۀ‬‫تصویر‬
.23‫و‬22 ،21‫تصاویر‬‫به‬.‫ک‬.‫ن‬.1
‫تبۀ‬‫ر‬‫م‬‫‌ترین‬‫ن‬‫پایی‬‫درجه؛‬‫فاقد‬‫نظامی‬‫فرد‬.2
.)122‫ص‬،1380،‫ان‬‫ر‬‫دیگ‬‫و‬‫نظامی(مدرسی‬
|‫پاشایـی‬‫ژیال‬
‫جباری‬‫صداقت‬

12. 89
88‫اسناد،شامرۀ‬‫ڪنجینۀ‬
.‫نده‬‫ر‬‫نگا‬،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهر‬‫م‬.17
‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهر‬‫م‬ .18
‫احتشامی‬‫محسن‬‫شخصی‬‫عۀ‬‫مجمو‬
18-17‫شامرۀ‬‫تصاویر‬
‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهر‬‫م‬ .19
)260‫ص‬،1387،‫(جدی‬
‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهر‬‫م‬ .20
‫احتشامی‬‫محسن‬‫شخصی‬‫عۀ‬‫مجمو‬
20-19‫شامرۀ‬‫تصاویر‬
‫السلطنۀ‬‫ر‬‫دا‬‫رضب‬‫‌شاه‬‫ن‬‫الدی‬‫رص‬‫نا‬‫سکۀ‬
.‫1721ق‬،‫ان‬‫ر‬‫طه‬
21‫شامرۀ‬‫تصویر‬
،‫ملک‬‫موزۀ‬،‫‌شاه‬‫ن‬‫الدی‬‫ر‬‫مظف‬‫سکۀ‬
.1577‫شامرۀ‬،.‫8131ق‬
22‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫شاه‬‫احمد‬‫طالی‬‫سکۀ‬
)PL.27,1951,Rabino(
23‫شامرۀ‬‫تصویر‬
(17)
(19)
(18)
(20)
‫انسانـی‬‫نقوش‬‫ظهور‬
‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهرهای‬‫م‬‫در‬

13. 90
88‫اسناد،شامرۀ‬‫ڪنجینۀ‬
‫قاجار‬‫دورۀ‬‫مدال‬‫یا‬‫سکه‬‫قاجار‬‫دورۀ‬‫هر‬ٌ‫م‬‫خطی‬‫طرح‬
،5‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫شاه‬‫احمد‬‫ی‬‫طال‬‫سکۀ‬
(PL.27,1951,Rabino)
،‫دورۀقاجار‬‫هر‬ُ‫م‬،16‫شامرۀ‬‫تصویر‬
.)260‫ص‬،1387،‫(جدی‬
‫تصویر‬-‫کاله‬‫تاج‬‫نقش‬-‫تصویرکاله‬
.‫تاریخ‬‫ارگیری‬‫ر‬‫ق‬‫محل‬-‫تنه‬‫نیم‬
-‫کاله‬‫تاج‬‫نقش‬-‫تصویرکاله‬
.‫تنه‬‫نیم‬‫تصویر‬
-‫کاله‬‫تاج‬‫نقش‬-‫تصویرکاله‬
.‫تنه‬‫نیم‬‫تصویر‬
-‫کاله‬‫تاج‬‫نقش‬-‫تصویرکاله‬
.‫تنه‬‫نیم‬‫تصویر‬
-‫کاله‬‫تاج‬‫نقش‬-‫تصویرکاله‬
.‫تنه‬‫نیم‬‫تصویر‬
،‫دورۀقاجار‬‫هر‬ُ‫م‬،17‫شامرۀ‬‫تصویر‬
.‫ه‬‫ند‬‫ر‬‫نگا‬
،‫دورۀقاجار‬‫هر‬ُ‫م‬،18‫شامرۀ‬‫تصویر‬
.‫احتشامی‬‫محسن‬‫شخصی‬‫مجموعۀ‬
،‫دورۀقاجار‬‫هر‬ُ‫م‬،19‫شامرۀ‬‫تصویر‬
.)260‫ص‬،1387،‫(جدی‬
،‫دورۀقاجار‬‫هر‬ُ‫م‬،20‫شامرۀ‬‫تصویر‬
.‫احتشامی‬‫محسن‬‫شخصی‬‫مجموعۀ‬
‫ه.ق‬1333
‫ه.ق‬13?
‫ه.ق‬1335
‫انا‬‫و‬‫ناخ‬
‫انا‬‫و‬‫ناخ‬
‫انا‬‫و‬‫ناخ‬
‫خطی‬‫طرح‬‫تشابه‬‫وجه‬‫تاریخ‬‫تاریخ‬
‫نقوش‬‫تطبیقی‬‫تحلیل‬‫و‬‫بررسی‬
‫از‬‫که‬‫ُهرهایی‬‫م‬
.‫اند‬‫گرفته‬‫تأثیر‬‫شاه‬‫احمد‬‫طالی‬‫سکۀ‬
2‫شامرۀ‬‫جدول‬
|‫پاشایـی‬‫ژیال‬
‫جباری‬‫صداقت‬

14. 91
88‫اسناد،شامرۀ‬‫ڪنجینۀ‬
‫‌اند‬‫ه‬‫گرفت‬‫تأثیر‬‫مدال‬‫یا‬‫سکه‬‫چند‬‫یا‬‫دو‬‫از‬‫که‬‫مهرهایی‬.2
‫ شاه‬‫ن‬‫الدی‬‫رص‬‫نا‬‫‌های‬‫ه‬‫سک‬‫از‬‫تأثیرپذیری‬‫با‬‫مهرهایی‬ .1-2
‫‌های‬‫ه‬‫سک‬‫از‬‫برخی‬.‫است‬‫یافته‬‫تکامل‬‫‌شاه‬‫ن‬‫ناصرالدی‬‫سلطنت‬‫طوالنی‬‫دورة‬‫در‬‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬‫تزئینات‬
.‫1721ق‬ ‫سال‬ ‫در‬ ‫کرمانشاهان‬ ‫دارالدولة‬ ‫و‬ ‫طهران‬ ‫دارالسلطنة‬ ‫در‬ ،‫‌شاه‬‫ن‬‫ناصرالدی‬ ‫نقرة‬ ‫و‬ ‫طال‬
‫سوی‬ ‫دو‬ ‫در‬ ‫تزئینی‬ ‫کادر‬ ‫دو‬ ‫در‬ »‫‌شاه‬‫ن‬‫ناصرالدی‬ « ‫و‬ »‫«السلطان‬ ‫‌های‬‫ت‬‫عبار‬ .‫‌اند‬‫ه‬‫شد‬ ‫ضرب‬
.)24‫دارد(تصویر‬‫قرار‬‫‌مانند‬‫ج‬‫تا‬‫زائده‬‫دو‬‫کادرها‬‫باالی‬‫در‬‫و‬‫گرفته‬‫قرار‬‫تصویر‬
‫ضرب‬ ‫انگلیس‬ ‫از‬ ‫‌شاه‬‫ن‬‫ناصرالدی‬ ‫مالقات‬ ‫مناسبت‬ ‫به‬ ‫که‬ ،‫دیگر‬ ‫برنزی‬ ‫سکة‬ ‫دو‬ ‫روی‬
،‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬‫این‬‫در‬.)26‫و‬ 25‫‌است(تصاویر‬‫ه‬‫شد‬‫حک‬‫مذکور‬‫‌های‬‫ه‬‫سک‬‫مشابه‬‫تصویری‬،‫‌اند‬‫ه‬‫شد‬
‫‌های‬‫ه‬‫سک‬‫در‬‫و‬‫ کاله‬‫ج‬‫تا‬،‫شاه‬‫برنزی‬‫‌های‬‫ه‬‫سک‬‫در‬‫که‬‫تفاوت‬‫این‬‫با‬‫دارد‬‫تن‬‫بر‬‫نظامی‬‫لباس‬‫شاه‬
‫تزئینات‬،‫مدال‬،‫نظامی‬‫لباس‬‫با‬‫شخصی‬‫تصویر‬،‫مهر‬‫یک‬‫در‬.‫دارد‬‫سر‬‫بر‬‫کیانی‬‫تاج‬‫نقره‬‫و‬‫طال‬
‫این‬‫در‬.‫است‬‫مذکور‬‫‌های‬‫ه‬‫سک‬‫تصاویر‬‫مشابه‬‫که‬)27‫است(تصویر‬‫بسته‬‫نقش‬‫ کاله‬‫ج‬‫تا‬‫و‬‫لباس‬
‫تزئینی‬‫زائدة‬‫دو‬‫و‬‫‌است‬‫ه‬‫گرفت‬‫قرار‬‫آن‬‫چپ‬‫سمت‬‫در‬ ‫تاریخ‬‫و‬‫تصویر‬‫سوی‬‫دو‬‫در‬‫نوشته‬،‫مهر‬
.‫‌اند‬‫ه‬‫شد‬‫حک‬‫مهر‬‫باالی‬‫در‬)24‫تصویر‬‫‌شکل(شبیه‬‫ی‬‫تاج‬
‫السلطنه‬‫ر‬‫دا‬‫رضب‬‫‌شاه‬‫ن‬‫الدی‬‫رص‬‫نا‬‫سکۀ‬
.‫1721ق‬،‫ان‬‫ر‬‫طه‬
24‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫موزۀ‬،‫شاه‬‫الدین‬‫رص‬‫نا‬‫نزی‬‫ر‬‫ب‬‫سکۀیادبود‬
.14103‫شامرۀ‬،.‫3781م‬،‫سپه‬‫بانک‬
25‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫موزۀ‬،‫شاه‬‫الدین‬‫رص‬‫نا‬‫طالی‬‫سکۀ‬
.1210‫شامرۀ‬،.‫1131ق‬،‫ان‬‫ر‬‫طه‬‫ملک،رضب‬
26‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫انسانـی‬‫نقوش‬‫ظهور‬
‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهرهای‬‫م‬‫در‬

15. 92
88‫اسناد،شامرۀ‬‫ڪنجینۀ‬
،24‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫شاه‬‫الدین‬‫رص‬‫نا‬‫سکۀ‬
.(PL.24,1951,Rabino)
،27‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫مجموعۀ‬،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُر‬‫ه‬‫م‬
‫جدی‬‫اد‬‫و‬‫ج‬‫محمد‬‫.شخصی‬
-‫تنه‬‫نیم‬-‫کاله‬‫تاج‬-‫کاله‬
‫محل‬-‫مدال‬-‫نظامی‬‫لباس‬
‫نوشته‬‫ارگیری‬‫ر‬‫ق‬
،25‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫نزی‬‫ر‬‫ب‬‫یادبود‬‫سکۀ‬
.‫سپه‬‫بانک‬‫موزۂ‬،‫شاه‬‫الدین‬‫رص‬‫نا‬
،26‫شامرۀ‬‫تصویر‬
،‫شاه‬‫الدین‬‫رص‬‫نا‬‫ی‬‫طال‬‫سکۀ‬
.‫ملک‬‫موزۂ‬
‫ه.ق‬1271
‫ه.ق‬12‫؟‬.‫م‬1873
.‫م‬1875
‫قاجار‬‫دورۀ‬‫سکۀ‬‫قاجار‬‫دورۀ‬‫هر‬ٌ‫م‬‫خطی‬‫طرح‬‫خطی‬‫طرح‬‫تشابه‬‫وجه‬‫تاریخ‬‫تاریخ‬
،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهر‬‫م‬
‫جدی‬‫اد‬‫و‬‫ج‬‫محمد‬‫شخصی‬‫مجموعۀ‬
27‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫نقوش‬‫تطبیقی‬‫تحلیل‬‫و‬‫بررسی‬
‫های‬‫ازسکه‬‫که‬‫ُهرهایی‬‫م‬
‫اند‬‫گرفته‬‫تأثیر‬‫شاه‬‫الدین‬‫نارص‬
3‫شامرۀ‬‫جدول‬
|‫پاشایـی‬‫ژیال‬
‫جباری‬‫صداقت‬

16. 93
88‫اسناد،شامرۀ‬‫ڪنجینۀ‬
‫ماهی‬‫نقش‬‫با‬‫‌هایی‬‫س‬‫فلو‬‫و‬‫احمدشاه‬‫سکۀ‬‫از‬‫تأثیرپذیری‬‫با‬‫مهرهایی‬ .2-2
‫با‬ ‫احمدشاه‬ ،‫سکه‬ ‫این‬ ‫در‬ .‫است‬ ‫شده‬ ‫ضرب‬ .‫2331ق‬ ‫سال‬ ‫در‬ ‫احمدشاه‬ ‫دورة‬ ‫در‬ ‫‌ای‬‫ه‬‫سک‬
‫چهره‬،‫مهر‬‫چهار‬‫در‬.)33‫‌است(تصویر‬‫ه‬‫شد‬‫داده‬‫نشان‬‫نظامی‬‫لباس‬‫و‬،‫ کاله‬‫ج‬‫تا‬،‫جوان‬‫‌ای‬‫ه‬‫چهر‬
،35 ‫و‬ 34‫است(تصاویر‬ ‫بسته‬ ‫نقش‬ ‫احمدشاه‬ ‫ کاله‬‫ج‬‫تا‬ ‫به‬ ‫شبیه‬ ‫ کالهی‬‫ج‬‫تا‬ ‫با‬ ‫جوانی‬ ‫ رخ‬‫م‬‫تما‬
.‫است‬).‫نهاوندی(8331ق‬‫سربازان‬‫اسناد‬ ‫به‬‫مربوط‬)37‫مهر(تصویر‬‫دو‬‫این‬‫از‬‫یکی‬.)37‫و‬،36
‫در‬ .‫است‬ ‫‌کرده‬‫ی‬‫م‬ ‫دریافت‬ ‫مواجب‬ ‫قران‬ 40‫ماهانه‬ ‫و‬ ‫بوده‬ ‫سرجوقه‬ ‫مهر‬ ‫این‬ ‫صاحب‬ ‫رستة‬
‫قاجار‬ ‫دورة‬ ‫مهرهای‬ ‫در‬ ‫ماهی‬ ‫نقش‬ .‫است‬ ‫شده‬ ‫حک‬ ‫ماهی‬ ‫دو‬ ‫نقش‬ ‫مهرها‬ ِ‫ر‬‫تصوی‬ ‫طرف‬ ‫دو‬
.‫است‬‫شده‬‫ترسیم‬‫بیشتر‬‫جزئیاتی‬‫با‬‫گاه‬‫و‬‫ساده‬‫خطی‬‫با‬‫گاه‬،‫نقش‬‫این‬ .‫‌شود‬‫ی‬‫م‬‫دیده‬‫وفور‬‫به‬
‫صاحبان‬‫شغل‬‫‌کنندة‬‫ن‬‫بیا‬‫را‬‫قاجار‬‫دورة‬‫مهرهای‬‫در‬‫حیوانات‬‫نقش‬‫از‬‫استفاده‬،‫محققان‬‫برخی‬
‫نظر‬‫از‬.‫‌دانند‬‫ی‬‫م‬‫صیاد‬‫و‬‫شکارگر‬‫را‬‫ماهی‬‫و‬‫آهو‬‫یا‬‫گوزن‬‫نقش‬‫با‬‫مهری‬‫صاحب‬‫یعنی‬،‫مهرها‬
‫معلوم‬ ‫و‬ ).‫ق‬ 1338(‫نهاوندی‬ ‫سربازان‬ ‫اسناد‬ ‫از‬ ‫مهرها‬ ‫این‬ ‫‌آوری‬‫ع‬‫جم‬ ‫به‬ ‫توجه‬ ‫با‬ ،‫نگارندگان‬
‫پیشة‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫قاجار‬ ‫دورة‬ ‫مهرهای‬ ‫روی‬ ‫حیوانات‬ ‫نقش‬ ‫وجود‬ ‫‌توان‬‫ی‬‫نم‬ ‫رستةآنها‬ ‫و‬ ‫پیشه‬ ‫بودن‬
‫تحت‬‫دیگر‬‫حیوانات‬‫یا‬‫ماهی‬‫تصویر‬‫واقع‬‫در‬.‫داد‬‫نسبت‬-‫صیادی‬‫و‬‫شکارگری‬-‫مهر‬‫صاحب‬
.)32‫و‬، 31،30،29،28‫‌است(تصاویر‬‫ه‬‫شد‬‫نقر‬‫مهرها‬‫بر‬‫‌ها‬‫س‬‫فلو‬‫تأثیر‬
‫ملی،تاریخ‬‫موزۀ‬،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫فلوس‬.28
.1886‫شامرۀ‬،‫انا‬‫و‬‫ناخ‬
،‫سپه‬‫بانک‬‫موزۀ‬،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫فلوس‬ .29
.5987‫شامرۀ‬،‫انا‬‫و‬‫ناخ‬‫تاریخ‬
29-28‫شامرۀ‬‫تصاویر‬
،‫ملی‬‫موزۀ‬،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫فلوس‬.30
.2582-2‫شامرۀ‬،‫انا‬‫و‬‫ناخ‬‫تاریخ‬
،‫ملی‬‫موزۀ‬،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫فلوس‬ .31
.1887‫شامرۀ‬،‫انا‬‫و‬‫ناخ‬‫تاریخ‬
31-30‫شامرۀ‬‫تصاویر‬
،‫ان‬‫و‬‫نخج‬‫رضب‬‫آقامحمدخان‬‫دورۀ‬‫فلوس‬
‫انا‬‫و‬‫ناخ‬،‫سپه‬‫بانک‬‫موزۀ‬
.13754‫شامرۀ‬
32‫شامرۀ‬‫تصویر‬
(28)
(30)
(29)
(31)
‫انسانـی‬‫نقوش‬‫ظهور‬
‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهرهای‬‫م‬‫در‬

17. 94
88‫اسناد،شامرۀ‬‫ڪنجینۀ‬
،‫سپه‬‫بانک‬‫موزۀ‬،‫ شاه‬‫د‬‫احم‬‫نقرۀ‬‫سکۀ‬
.14170:‫شامرۀردیف‬،.‫7331ق‬
33‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫مجموعۀ‬،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهر‬‫م‬
‫جدی‬‫اد‬‫و‬‫ج‬‫محمد‬‫شخصی‬
36‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫مجموعۀ‬،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهر‬‫م‬
‫احتشامی‬‫محسن‬‫شخصی‬
37‫شامرۀ‬‫تصویر‬
،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهر‬‫م‬.34
‫تربیزی‬‫صادق‬‫شخصی‬‫مجموعۀ‬
،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهر‬‫م‬.35
‫تربیزی‬‫صادق‬‫شخصی‬‫مجموعۀ‬
35-34‫شامرۀ‬‫تصاویر‬
(34)(35)
|‫پاشایـی‬‫ژیال‬
‫جباری‬‫صداقت‬

18. 95
88‫اسناد،شامرۀ‬‫ڪنجینۀ‬
‫بزرگ‬‫رجال‬‫یادبود‬‫‌های‬‫ه‬‫سک‬‫از‬‫تأثیرپذیری‬‫با‬‫مهرهایی‬.3-2
،)39‫باقرخان(تصویر‬،)38‫ستارخان(تصویر‬‫چون‬‫بزرگی‬‫رجال‬‫تصاویر‬‫با‬‫یادبود‬‫سکه‬‫تعدادی‬
‫‌های‬‫ت‬‫شخصی‬‫این‬‫تصاویر‬.‫‌است‬‫ه‬‫شد‬‫ضرب‬.‫6231ق‬‫سال‬‫در‬)40‫‌السلطنه(تصویر‬‫م‬‫صمصا‬‫و‬
‫‌قد‬‫م‬‫تما‬‫تصویر‬‫با‬‫مهری‬.‫‌است‬‫ه‬‫بست‬‫نقش‬‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬‫بر‬‫رزم‬‫برگ‬‫و‬‫ساز‬‫با‬‫نظامی‬‫لباس‬‫در‬،‫مبارز‬
‫این‬ ‫کاله‬ ‫روی‬ .)41 ‫است(تصویر‬ ‫موجود‬ ‫نیز‬ ‫دارد‬ ‫دست‬ ‫در‬ ‫تفنگی‬ ‫و‬ ‫رزم‬ ‫لباس‬ ‫که‬ ‫مبارزی‬
‫دیده‬‫نیز‬‫مهرها‬‫برخی‬‫روی‬،‫‌شکل‬‫ی‬‫تاج‬‫نشان‬‫این‬.‫‌است‬‫ه‬‫شد‬‫حک‬‫‌شکل‬‫ی‬‫تاج‬‫نشانی‬،‫نظامی‬
ِ‫ن‬‫نشا‬‫با‬‫‌ای‬‫ه‬‫سک‬،‫سربازان‬‫است،کاله‬‫قاجار‬‫دورة‬‫به‬‫مربوط‬‫که‬،1
‫‌ها‬‫س‬‫عک‬‫از‬‫تعدادی‬‫در‬.‫‌شود‬‫ی‬‫م‬
‫که‬)42‫(تصویر‬‫گرفته‬‫قرار‬‫شکل‬‫تاجـی‬‫‌ای‬‫ه‬‫زائد‬‫آن‬‫فوقانی‬‫قسمت‬‫در‬‫که‬‫دارد‬‫خورشید‬‫و‬‫شیر‬
.‫دارد‬‫شباهت‬‫مهرها‬‫روی‬‫‌شده‬‫ک‬‫ح‬‫‌شکل‬‫ی‬‫تاج‬‫نشان‬‫به‬
.‫‌شاه‬‫ی‬‫محمدعل‬‫دورۀ‬‫نز‬‫ر‬‫ب‬‫یادبود‬‫سکۀ‬
1326‫االول‬‫جامدی‬23،‫نده‬‫ر‬‫نگا‬:‫مأخذ‬
38‫شامرۀ‬‫تصویر‬
،‫‌شاه‬‫ی‬‫محمدعل‬‫دورۀ‬‫نز‬‫ر‬‫ب‬‫یادبود‬‫سکۀ‬.39
،1326‫االول‬‫جامدی‬23 ،‫سپه‬‫بانک‬‫موزۀ‬
.14185‫شامرۀ‬
،‫‌شاه‬‫ی‬‫محمدعل‬‫دورۀ‬‫نز‬‫ر‬‫ب‬‫یادبود‬‫سکۀ‬ .40
،1326‫االول‬‫جامدی‬23 ،‫سپه‬‫بانک‬‫موزۀ‬
.14189‫شامرۀ‬
40-39‫شامرۀ‬‫تصاویر‬
‫قاجار‬‫دوره‬‫ُهر‬‫م‬.41
.)260‫(جدی،7831،ص‬
‫نشان‬‫با‬‫نظامیان‬‫کاله‬‫خطی‬‫طرح‬ .42
.)274‫خورشید.(ذکا،6731،ص‬‫و‬‫شیر‬
42-41‫شامرۀ‬‫تصاویر‬
)184‫ص‬،1370،‫(افشار‬:.‫ن.ک‬.1
.)274‫ص‬،1376،‫و(ذکاء‬
(39)
(41)
(40)
(42)
‫انسانـی‬‫نقوش‬‫ظهور‬
‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهرهای‬‫م‬‫در‬

19. 96
88‫اسناد،شامرۀ‬‫ڪنجینۀ‬
،28‫شامرۀ‬‫تصویر‬
.‫ملی‬‫موزۀ‬،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫فلوس‬
،32‫شامرۀ‬‫تصویر‬
.‫سپه‬‫بانک‬‫موزۀ‬،‫خان‬‫محمد‬‫آقا‬‫دورۀ‬‫فلوس‬
،33‫شامرۀ‬‫تصویر‬
.‫سپه‬‫بانک‬‫موزۀ‬،‫شاه‬‫احمد‬‫نقرۀ‬‫سکه‬
،34‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫مجموعۀ‬،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُر‬‫ه‬‫م‬
.‫تربیزی‬‫صادق‬‫شخصی‬
،35‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫مجموعۀ‬،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُر‬‫ه‬‫م‬
.‫تربیزی‬‫صادق‬‫شخصی‬
،36‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫مجموعۀ‬،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُر‬‫ه‬‫م‬
.‫جدی‬‫اد‬‫و‬‫ج‬‫محمد‬‫شخصی‬
،36‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫مجموعۀ‬،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُر‬‫ه‬‫م‬
.‫احتشامی‬‫محسن‬‫شخصی‬
-‫کاله‬‫تاج‬‫نقش‬-‫کاله‬‫تصویر‬
.‫تنه‬‫نیم‬‫تصویر‬
-‫کاله‬‫تاج‬‫نقش‬-‫کاله‬‫تصویر‬
.‫تنه‬‫نیم‬‫تصویر‬
‫تاج‬‫نقش‬-‫کاله‬‫تصویر‬
‫نقش‬-‫تنه‬‫نیم‬‫تصویر‬-‫کاله‬
.‫ماهی‬‫دو‬
‫تاج‬‫نقش‬-‫کاله‬‫تصویر‬
‫نقش‬-‫تنه‬‫نیم‬‫تصویر‬-‫کاله‬
.‫ماهی‬‫دو‬
‫ه.ق‬12‫؟‬‫انا‬‫و‬‫ناخ‬
‫انا‬‫و‬‫ناخ‬‫انا‬‫و‬‫ناخ‬
‫انا‬‫و‬‫ناخ‬
‫ه.ق‬1337
‫ه.ق‬1344
‫انا‬‫و‬‫ناخ‬
‫قاجار‬‫دورۀ‬‫سکه‬‫قاجار‬‫دورۀ‬‫هر‬ٌ‫م‬‫خطی‬‫طرح‬‫خطی‬‫طرح‬‫تشابه‬‫وجه‬‫تاریخ‬‫تاریخ‬
‫نقوش‬‫تطبیقی‬‫تحلیل‬‫و‬‫بررسی‬
‫و‬‫شاه‬‫احمد‬‫ازسکۀ‬‫که‬‫ُهرهایی‬‫م‬
.‫اند‬‫گرفته‬‫تأثیر‬‫ماهی‬‫نقش‬‫با‬‫هایی‬‫فلوس‬
4‫شامرۀ‬‫جدول‬
|‫پاشایـی‬‫ژیال‬
‫جباری‬‫صداقت‬

20. 97
88‫اسناد،شامرۀ‬‫ڪنجینۀ‬
‫قاجار‬‫دورۀ‬‫سکه‬‫قاجار‬‫دورۀ‬‫هر‬ٌ‫م‬‫خطی‬‫طرح‬‫خطی‬‫طرح‬‫تشابه‬‫وجه‬‫تاریخ‬‫تاریخ‬
،38‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫علی‬‫محمد‬‫دورۀ‬‫نز‬‫ر‬‫ب‬‫یادبود‬‫سکۀ‬
‫نده‬‫ر‬‫نگا‬:‫مأخذ‬.‫شاه‬
،41‫شامرۀ‬‫تصویر‬
)260‫ص‬،1387،‫قاجار(جدی‬‫دورۀ‬‫ُر‬‫ه‬‫م‬
،39‫شامرۀ‬‫تصویر‬
.‫شاه‬‫علی‬‫محمد‬‫دورۀ‬‫نز‬‫ر‬‫ب‬‫یادبود‬‫سکۀ‬
.‫سپه‬‫بانک‬‫موزۀ‬
،40‫شامرۀ‬‫تصویر‬
.‫شاه‬‫علی‬‫محمد‬‫دورۀ‬‫نز‬‫ر‬‫ب‬‫یادبود‬‫سکۀ‬
.‫سپه‬‫بانک‬‫موزۀ‬
-‫نظامی‬‫-لباس‬‫کاله‬‫تصویر‬
.‫گ‬‫تفن‬‫ر‬‫ی‬‫و‬‫تص‬
‫االول‬‫جامدی‬23
1326
‫االول‬‫جامدی‬23
1326
‫االول‬‫جامدی‬23
1326
‫انا‬‫و‬‫ناخ‬
‫نقوش‬‫تطبیقی‬‫تحلیل‬‫و‬‫بررسی‬
‫یادبود‬‫های‬‫سکه‬‫از‬‫تنها‬‫که‬‫ُهرهایی‬‫م‬
.‫اند‬‫گرفته‬‫تأثیر‬‫بزرگ‬‫رجال‬
5‫شامرۀ‬‫جدول‬
‫انسانـی‬‫نقوش‬‫ظهور‬
‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهرهای‬‫م‬‫در‬

21. 98
88‫اسناد،شامرۀ‬‫ڪنجینۀ‬
‫ماهی‬‫نقش‬‫با‬‫‌هایی‬‫س‬‫فلو‬‫و‬‫شاه‬‫علی‬‫فتح‬،‫‌شاه‬‫ن‬‫الدی‬‫رص‬‫نا‬‫‌های‬‫ه‬‫سک‬‫از‬‫تأثیرپذیری‬‫با‬‫مهرهایی‬.4-2
:‫است‬ ‫شکل‬ ‫دو‬ ‫به‬ ‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬ ‫این‬ ‫از‬ ‫مهرها‬ ‫تأثیرپذیری‬
‫‌هایی‬‫ه‬‫کال‬‫مهرها‬‫تصاویر‬،‫گروه‬‫این‬‫شجری.در‬‫خط‬‫به‬‫شبیه‬‫‌هایی‬‫ه‬‫کال‬‫تاج‬‫با‬‫مهرهایی‬.‫الف‬
‫‌ای‬‫ه‬‫ساد‬‫‌های‬‫ه‬‫کال‬‫به‬‫بیشتر‬‫بلکه‬،‫ندارند‬‫شاهان‬‫ کاله‬‫ج‬‫تا‬‫به‬‫شباهتی‬‫که‬‫دارند‬‫متفاوت‬‫‌های‬‫ن‬‫نشا‬‫با‬
‫کاله‬ ‫و‬ ‫دارند‬ ‫سر‬ ‫بر‬ )39 ‫و‬ 38 ‫برنز(تصاویر‬ ‫یادبود‬ ‫‌های‬‫ه‬‫سک‬ ‫در‬ ‫باقرخان‬ ‫و‬ ‫ستارخان‬ ‫که‬
‫‌هایی‬‫ن‬‫نشا‬‫‌ها‬‫ه‬‫کال‬‫این‬،‫پیشین‬‫قسمت‬‫در‬‫که‬‫تفاوت‬‫این‬‫با‬،‫‌اند‬‫ه‬‫شبی‬)43‫‌شاه(تصویر‬‫ن‬‫ناصرالدی‬
‫15؛‬‫و‬ 50،49‫‌اند(تصاویر‬‫ه‬‫شبی‬‫‌هم‬‫ه‬‫ب‬‫مهرها‬‫برخی‬‫‌های‬‫ن‬‫نشا‬‫و‬‫‌شده‬‫ک‬‫ح‬‫درخت‬‫شاخة‬‫شبیه‬
)44‫‌شاه(تصویر‬‫ی‬‫‌عل‬‫ح‬‫فت‬‫طالی‬‫سکة‬‫به‬‫مهرها‬‫اغلب‬‫ روی‬‫ر‬‫ب‬‫‌شده‬‫ک‬‫ح‬‫‌تنة‬‫م‬‫نی‬.)47‫و‬46‫تصاویر‬
‫عنوان‬‫به‬،‫شجری‬‫«خط‬.‫دارد‬‫شباهت‬‫شجری‬‫خط‬‫به‬،‫مهرها‬‫این‬‫در‬‫کاله‬ ِ‫ن‬‫نشا‬.‫دارند‬‫شباهت‬
‫با‬‫که‬‫‌است‬‫ه‬‫‌شد‬‫ی‬‫م‬‫استفاده‬‫‌ها‬‫ه‬‫نوشت‬‫بعضی‬‫مخفیانه‬‫انتقال‬‫برای‬‫گذشته‬‫در‬،‫غریبه‬‫علوم‬‫از‬‫قسمتی‬
‫شاخة‬‫همچون‬‫مایل‬‫خطوطی‬‫و‬‫‌اند‬‫ی‬‫عمود‬‫خطوطی‬‫عالئم‬‫این‬.‫‌شود‬‫ی‬‫م‬‫نوشته‬‫رمزگونه‬‫عالئم‬
.)194-186‫صص‬،1387،‫(کسایی‬»‫‌اند‬‫ه‬‫گرفت‬‫قرار‬‫عمودی‬‫خطوط‬‫طرف‬‫دو‬‫در‬‫درخت‬
‫‌دست‬‫ه‬‫ب‬ ‫نهاوندی‬ ‫سربازان‬ ‫به‬ ‫مربوط‬ ‫اسناد‬ ‫از‬ )50‫و‬ ، 49،48،47‫مهر(تصاویر‬ ‫تعدادی‬
»‫‌آباد‬‫ن‬‫«مهی‬‫آنها‬‫سکونت‬‫محل‬‫و‬‫تابین‬‫مهر‬‫ازصاحبان‬‫نفر‬‫سه‬‫رستة‬،‫اسناد‬‫این‬‫در‬.‫‌است‬‫ه‬‫آمد‬
‫محل‬ ‫و‬ 1
‫اول‬ ‫وکیل‬ )49‫دیگر(تصویر‬ ‫مهر‬ ‫صاحب‬ ‫ة‬‫رست‬ .)50‫و‬ ، 48،47‫‌است(تصاویر‬‫ه‬‫بود‬
‫و‬ ‫گیاهی‬ ‫تصویرنقوش‬ ‫طرف‬ ‫دو‬ ‫در‬ ،‫مهرها‬ ‫این‬ ‫تمامی‬ ‫در‬ .‫است‬ ‫نامشخص‬ ‫وی‬ ‫سکونت‬
.‫است‬ ‫شده‬ ‫حک‬ )51 ‫و‬ ، 48 ،47 ،46 ‫مهر(تصاویر‬ ‫چهار‬ ‫در‬ ‫ماهی‬ ‫دو‬ ‫تصویر‬
‫‌شاه‬‫ن‬‫الدی‬‫رص‬‫نا‬‫مالقات‬‫مناسبت‬‫به‬‫نقره‬‫مدال‬
.‫نده‬‫ر‬‫نگا‬:‫مأخذ‬،1889،‫لین‬‫ر‬‫ب‬‫از‬
43‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫الخالفه‬‫ر‬‫دا‬‫رضب‬‫‌شاه‬‫ی‬‫‌عل‬‫ح‬‫فت‬‫دورۀ‬‫طال‬‫سکه‬
.1649‫شامرۀ‬،‫انا‬‫و‬‫ناخ‬‫تاریخ‬،‫ملک‬‫ان،موزۀ‬‫ر‬‫طه‬
44‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫و‬‫رسجوقه‬‫از‬‫باالتر‬‫ای‬‫تبه‬‫ر‬‫‌م‬‫ب‬‫صاح‬‫وکیل‬.1
‫باشی‬‫وکیل‬‫یا‬‫وکیل‬‫نایب‬‫از‬‫‌تر‬‫ن‬‫پایی‬
.)614‫ص‬،1380،‫مربهن‬‫صفوی‬‫و‬‫(مدرسی‬
|‫پاشایـی‬‫ژیال‬
‫جباری‬‫صداقت‬

22. 99
88‫اسناد،شامرۀ‬‫ڪنجینۀ‬
،‫ملی‬‫موزۀ‬،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫فلوس‬
.1887‫شامرۀ‬،‫انا‬‫و‬‫ناخ‬‫تاریخ‬
45‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫قاجار‬‫دوره‬‫ُهر‬‫م‬.46
.)260‫(جدی،7831،ص‬
‫مجموعۀ‬،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهر‬‫م‬ .47
.‫احتشامی‬‫محسن‬‫شخصی‬
47-46‫شامرۀ‬‫تصاویر‬
‫مجموعۀ‬،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهر‬‫م‬.48
.‫احتشامی‬‫محسن‬‫شخصی‬
‫مجموعۀ‬،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهر‬‫م‬.49
.‫احتشامی‬‫محسن‬‫شخصی‬
49-48‫شامرۀ‬‫تصاویر‬
‫مجموعۀ‬،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهر‬‫م‬.50
.‫احتشامی‬‫محسن‬‫شخصی‬
،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهر‬‫م‬.51
.‫تربیزی‬‫صادق‬‫شخصی‬‫مجموعۀ‬
51-50‫شامرۀ‬‫تصاویر‬
(46)
(48)
(50)
(47)
(49)
(51)
‫انسانـی‬‫نقوش‬‫ظهور‬
‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهرهای‬‫م‬‫در‬

23. 100
88‫اسناد،شامرۀ‬‫ڪنجینۀ‬
‫قاجار‬‫دورۀ‬‫سکه‬‫قاجار‬‫دورۀ‬‫هر‬ٌ‫م‬‫خطی‬‫طرح‬‫خطی‬‫طرح‬‫تشابه‬‫وجه‬‫تاریخ‬‫تاریخ‬
،44‫شامرۀ‬‫تصویر‬
.‫ملک‬‫موزۀ‬،‫شاه‬‫علی‬‫فتح‬‫سکۀ‬
،46‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫قاجار‬‫دورۀ‬‫هر‬ُ‫م‬
.)260‫ص‬،1387،‫(جدی‬
،47‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫مجموعۀ‬،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫هر‬ُ‫م‬
.‫احتشامی‬‫محسن‬‫شخصی‬
،48‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫مجموعۀ‬،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫هر‬ُ‫م‬
.‫احتشامی‬‫محسن‬‫شخصی‬
،49‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫مجموعۀ‬،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫هر‬ُ‫م‬
.‫احتشامی‬‫محسن‬‫شخصی‬
،50‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫مجموعۀ‬،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫هر‬ُ‫م‬
.‫احتشامی‬‫محسن‬‫شخصی‬
،51‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫مجموعۀ‬،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫هر‬ُ‫م‬
.‫تربیزی‬‫صادق‬‫شخصی‬
،45‫شامرۀ‬‫تصویر‬
.‫ملی‬‫موزۀ‬،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫فلوس‬
،43‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫شاه‬‫الدین‬‫رص‬‫نا‬‫مالقات‬‫مناسبت‬‫به‬‫نقرۀ‬‫مدال‬
.‫نده‬‫ر‬‫نگا‬:‫مأخذ‬،‫لین‬‫ر‬‫ب‬‫از‬
-‫تنه‬‫نیم‬‫تصویر‬-‫کاله‬‫تصویر‬
.‫ماهی‬‫دو‬‫نقش‬‫و‬‫گیاهی‬‫نقوش‬
-‫تنه‬‫نیم‬‫تصویر‬-‫کاله‬‫تصویر‬
.‫ماهی‬‫دو‬‫نقش‬‫و‬‫گیاهی‬‫نقوش‬
-‫تنه‬‫نیم‬‫تصویر‬-‫کاله‬‫تصویر‬
.‫ماهی‬‫دو‬‫نقش‬‫و‬‫گیاهی‬‫نقوش‬
-‫تنه‬‫نیم‬‫تصویر‬-‫کاله‬‫تصویر‬
.‫گیاهی‬‫نقوش‬
-‫تنه‬‫نیم‬‫تصویر‬-‫کاله‬‫تصویر‬
.‫گیاهی‬‫نقوش‬
-‫تنه‬‫نیم‬‫تصویر‬-‫کاله‬‫تصویر‬
.‫ماهی‬‫دو‬‫نقش‬‫و‬‫گیاهی‬‫نقوش‬
‫انا‬‫و‬‫ناخ‬
‫انا‬‫و‬‫ناخ‬
‫انا‬‫و‬‫ناخ‬
‫انا‬‫و‬‫ناخ‬
‫انا‬‫و‬‫ناخ‬
‫انا‬‫و‬‫ناخ‬
‫انا‬‫و‬‫ناخ‬
‫انا‬‫و‬‫ناخ‬
.‫م‬1889
‫نقوش‬‫تطبیقی‬‫تحلیل‬‫و‬‫بررسی‬
‫شجری‬‫خط‬‫به‬‫شبیه‬‫هایی‬‫کاله‬‫تاج‬‫با‬‫ُهرهایی‬‫م‬
‫و‬‫شاه‬‫علی‬‫فتح‬،‫شاه‬‫الدین‬‫نارص‬‫های‬‫سکه‬‫از‬‫که‬
.‫اند‬‫گرفته‬‫تأثیر‬‫ماهی‬‫نقش‬‫با‬‫هایی‬‫فلوس‬
6‫شامرۀ‬‫جدول‬
|‫پاشایـی‬‫ژیال‬
‫جباری‬‫صداقت‬

24. 101
88‫اسناد،شامرۀ‬‫ڪنجینۀ‬
،55‫ماهی(تصاویر‬،‫گیاهی‬‫متنوع‬‫نقوش‬،‫گروه‬‫این‬‫در‬.‫متفاوت‬‫‌هایی‬‫ه‬‫کال‬‫تاج‬‫با‬‫مهرهایی‬.‫ب‬
‫به‬‫مهرها‬‫برخی‬‫کاله‬‫روی‬‫نشان‬.‫‌است‬‫ه‬‫شد‬‫حک‬‫مهرها‬‫بر‬)56‫گوزن(تصویر‬‫و‬،)58‫و‬57،56
‫تعدادی‬‫رستة‬.)56‫و‬ 55،54‫دارد(تصاویر‬‫شباهت‬‫شد‬‫اشاره‬‫آن‬‫به‬ ً‫ال‬‫قب‬‫که‬‫شکلی‬‫تاجی‬‫نشان‬
35‫ماهانه‬‫و‬‫است‬‫سرباز‬،‫شده‬‫‌آوری‬‫ع‬‫جم‬‫نهاوندی‬‫سربازان‬‫فهرست‬‫از‬‫که‬،‫مهرها‬‫صاحبان‬‫از‬
.)55‫و‬ 54‫‌اند(تصاویر‬‫ه‬‫‌کرد‬‫ی‬‫م‬‫دریافت‬‫مواجب‬‫قران‬
‫مجموعۀ‬،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهر‬‫م‬.55
.‫احتشامی‬‫محسن‬‫شخصی‬
،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهر‬‫م‬.56
.‫نده‬‫ر‬‫نگا‬
56-55‫شامرۀ‬‫تصاویر‬
،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهر‬‫م‬.53
.‫تربیزی‬‫صادق‬‫شخصی‬‫مجموعۀ‬
،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهر‬‫م‬.54
.‫تربیزی‬‫صادق‬‫شخصی‬‫مجموعۀ‬
54-53‫شامرۀ‬‫تصاویر‬
‫مجموعۀ‬،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهر‬‫م‬
.‫احتشامی‬‫محسن‬‫شخصی‬
52‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫مجموعۀ‬،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهر‬‫م‬
.‫احتشامی‬‫محسن‬‫شخصی‬
57‫شامرۀ‬‫تصویر‬
(53)
(55)
(54)
(56)
‫انسانـی‬‫نقوش‬‫ظهور‬
‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهرهای‬‫م‬‫در‬

25. 102
88‫اسناد،شامرۀ‬‫ڪنجینۀ‬
‫قاجار‬‫دورۀ‬‫سکۀ‬‫قاجار‬‫دورۀ‬‫هر‬ٌ‫م‬‫خطی‬‫طرح‬‫خطی‬‫طرح‬‫تشابه‬‫وجه‬‫تاریخ‬‫تاریخ‬
،44‫شامرۀ‬‫تصویر‬
،‫شاه‬‫علی‬‫فتح‬‫سکۀ‬
.‫ملک‬‫موزۀ‬
،52‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫مجموعۀ‬،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫هر‬ُ‫م‬
.‫احتشامی‬‫محسن‬‫شخصی‬
،53‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫مجموعۀ‬،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫هر‬ُ‫م‬
.‫تربیزی‬‫صادق‬‫شخصی‬
،54‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫مجموعۀ‬،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫هر‬ُ‫م‬
.‫احتشامی‬‫محسن‬‫شخصی‬
،55‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫مجموعۀ‬،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫هر‬ُ‫م‬
.‫احتشامی‬‫محسن‬‫شخصی‬
،55‫شامرۀ‬‫تصویر‬
.‫نده‬‫ر‬‫نگا‬،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫هر‬ُ‫م‬
‫انا‬‫و‬‫ناخ‬
‫انا‬‫و‬‫ناخ‬
‫انا‬‫و‬‫ناخ‬
‫انا‬‫و‬‫ناخ‬
‫انا‬‫و‬‫ناخ‬
‫انا‬‫و‬‫ناخ‬
‫انا‬‫و‬‫ناخ‬
.‫م‬1889
،45‫شامرۀ‬‫تصویر‬
.‫ملی‬‫موزۀ‬،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫فلوس‬
،43‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫مناسبت‬‫به‬‫نقره‬‫مدال‬
‫شاه‬‫الدین‬‫رص‬‫نا‬‫مالقات‬
.‫نده‬‫ر‬‫نگا‬:‫مأخذ‬،‫لین‬‫ر‬‫ب‬‫از‬
-‫تنه‬‫نیم‬‫تصویر‬-‫کاله‬‫تصویر‬
.‫گیاهی‬‫نقوش‬
-‫تنه‬‫نیم‬‫تصویر‬-‫کاله‬‫تصویر‬
.‫گیاهی‬‫نقوش‬
-‫تنه‬‫نیم‬‫ر‬‫تصوی‬-‫کاله‬‫تصویر‬
.‫گیاهی‬‫نقوش‬
-‫تنه‬‫نیم‬‫ر‬‫تصوی‬-‫کاله‬‫تصویر‬
.‫ماهی‬‫دو‬‫نقش‬‫و‬‫گیاهی‬‫نقوش‬
-‫تنه‬‫نیم‬‫ر‬‫تصوی‬-‫کاله‬‫تصویر‬
.‫ماهی‬‫دو‬‫نقش‬‫و‬‫گیاهی‬‫نقوش‬
،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهر‬‫م‬.58
.‫حسینی‬‫رجحانه‬‫شخصی‬‫مجموعۀ‬
،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهر‬‫م‬.35
.‫احتشامی‬‫محسن‬‫مجموعۀشخصی‬
59-58‫شامرۀ‬‫تصاویر‬
‫نقوش‬‫تطبیقی‬‫تحلیل‬‫و‬‫بررسی‬
‫های‬‫سکه‬‫از‬‫متفاوت‬‫هایی‬‫کاله‬‫تاج‬‫با‬‫ُهرهایی‬‫م‬
‫و‬‫شاه‬‫علی‬‫فتح‬،‫شاه‬‫الدین‬‫نارص‬
.‫اند‬‫گرفته‬‫تأثیر‬‫ماهی‬‫نقش‬‫از‬‫که‬‫هایی‬‫فلوس‬
7‫شامرۀ‬‫جدول‬
(58)(59)
|‫پاشایـی‬‫ژیال‬
‫جباری‬‫صداقت‬

26. 103
88‫اسناد،شامرۀ‬‫ڪنجینۀ‬
،57‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫مجموعۀ‬،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫هر‬ُ‫م‬
.‫احتشامی‬‫محسن‬‫شخصی‬
،58‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫مجموعۀ‬،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫هر‬ُ‫م‬
.‫حسینی‬‫رجحانه‬‫شخصی‬
،59‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫مجموعۀ‬،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫هر‬ُ‫م‬
.‫احتشامی‬‫محسن‬‫شخصی‬
‫انا‬‫و‬‫ناخ‬
‫انا‬‫و‬‫ناخ‬
‫انا‬‫و‬‫ناخ‬
‫انا‬‫و‬‫ناخ‬
.‫م‬1889
،45‫شامرۀ‬‫تصویر‬
.‫ملی‬‫موزۀ‬،‫قاجار‬‫دورۀ‬‫فلوس‬
،43‫شامرۀ‬‫تصویر‬
‫مناسبت‬‫به‬‫نقره‬‫مدال‬
‫شاه‬‫الدین‬‫رص‬‫نا‬‫مالقات‬
.‫نده‬‫ر‬‫نگا‬:‫مأخذ‬،‫لین‬‫ر‬‫ب‬‫از‬
-‫تنه‬‫نیم‬‫تصویر‬-‫کاله‬‫تصویر‬
.‫ماهی‬‫دو‬‫نقش‬‫و‬‫گیاهی‬‫نقوش‬
-‫تنه‬‫نیم‬‫تصویر‬-‫کاله‬‫تصویر‬
.‫ماهی‬‫دو‬‫نقش‬‫و‬‫گیاهی‬‫نقوش‬
-‫تنه‬‫نیم‬‫تصویر‬-‫کاله‬‫تصویر‬
.‫ماهی‬‫دو‬‫نقش‬‫و‬‫گیاهی‬‫نقوش‬
‫قاجار‬‫دورۀ‬‫سکۀ‬‫قاجار‬‫دورۀ‬‫هر‬ٌ‫م‬‫خطی‬‫طرح‬‫خطی‬‫طرح‬‫تشابه‬‫وجه‬‫تاریخ‬‫تاریخ‬
،44‫شامرۀ‬‫تصویر‬
،‫شاه‬‫علی‬‫فتح‬‫سکۀ‬
.‫ملک‬‫موزۀ‬
‫انا‬‫و‬‫ناخ‬
‫نقوش‬‫تطبیقی‬‫تحلیل‬‫و‬‫بررسی‬
‫های‬‫سکه‬‫از‬‫متفاوت‬‫هایی‬‫کاله‬‫تاج‬‫با‬‫ُهرهایی‬‫م‬
‫و‬‫شاه‬‫علی‬‫فتح‬،‫شاه‬‫الدین‬‫نارص‬
.‫اند‬‫گرفته‬‫تأثیر‬‫ماهی‬‫نقش‬‫از‬‫که‬‫هایی‬‫فلوس‬
7‫شامرۀ‬‫جدول‬‫ادامۀ‬
‫انسانـی‬‫نقوش‬‫ظهور‬
‫قاجار‬‫دورۀ‬‫ُهرهای‬‫م‬‫در‬

27. 104
88‫اسناد،شامرۀ‬‫ڪنجینۀ‬
‫‌گیری‬‫ه‬‫نتیج‬
‫زیبا‬ ‫ظاهری‬ ‫با‬ ‫کلمات‬ ‫چیدن‬ ‫از‬ ‫بود‬ ‫عبارت‬ ‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬ ‫تزئینات‬ ،‫ایران‬ ‫بر‬ ‫اعراب‬ ‫استیالی‬ ‫از‬ ‫پس‬
‫بر‬‫ستاره‬‫و‬،‫ماه‬‫هالل‬،‫شمشیر‬‫تصویر‬‫‌ندرت‬‫ه‬‫ب‬‫و‬،‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬‫حاشیة‬‫در‬‫خاص‬‫ شکلی‬‫ه‬‫ب‬‫و‬‫متن‬‫در‬
‫‌یابد‬‫ی‬‫م‬‫ظهور‬‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬‫بر‬‫حیوانات‬‫تصویر‬‫‌کم‬‫م‬‫ک‬،‫ ایلخانان‬‫ة‬‫دور‬‫در‬‫اما‬.‫‌است‬‫ه‬‫شد‬‫ضرب‬‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬
،‫‌کند‬‫ی‬‫م‬‫ضرب‬‫رسمی‬‫‌های‬‫ه‬‫سک‬‫بر‬‫خود‬‫از‬‫تصویری‬،‫‌شاه‬‫ی‬‫‌عل‬‫ح‬‫فت‬،‫قاجار‬‫دورة‬‫در‬‫سرانجام‬‫تا‬
‫تصویر‬ ‫ضرب‬ ‫‌دنبال‬‫ه‬‫ب‬ .‫‌شود‬‫ی‬‫م‬ ‫متداول‬ ‫ایران‬ ‫در‬ ‫رهبران‬ ‫تصویر‬ ‫با‬ ‫سکه‬ ،‫بعد‬ ‫به‬ ‫دوره‬ ‫این‬ ‫از‬
‫با‬ .‫‌یابد‬‫ی‬‫م‬ ‫ظهور‬ ‫انسانی‬ ‫نقوش‬ ‫با‬ ‫مهرهایی‬ ،‫مصور‬ ‫‌های‬‫ه‬‫سک‬ ‫رواج‬ ‫و‬ ‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬ ‫بر‬ ‫‌شاه‬‫ی‬‫‌عل‬‫ح‬‫فت‬
‫شاهان‬‫‌های‬‫ه‬‫ کال‬‫ج‬‫تا‬‫و‬‫‌ها‬‫ه‬‫کال‬‫همان‬،‫مطالعه‬‫مورد‬‫مهرهای‬‫در‬‫سربازان‬‫ر‬َ‫س‬‫پوشش‬‫‌اینکه‬‫ه‬‫ب‬‫توجه‬
‫تأثیرپذیری‬‫‌وجوی‬‫ت‬‫جس‬‫هدف‬‫با‬‫مقاله‬،‫است‬‫ بسته‬‫ش‬‫نق‬‫‌ها‬‫ل‬‫مدا‬‫و‬‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬‫بر‬‫که‬‫است‬‫قاجاری‬
‫‌ها‬‫ل‬‫تحلی‬.‫پرداخت‬‫یکدیگر‬‫با‬‫آنها‬‫تصاویر‬‫مقایسة‬‫و‬‫تحلیل‬‫به‬،‫‌ها‬‫ل‬‫مدا‬‫و‬‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬‫از‬‫مهرها‬‫نقوش‬
‫دیگر‬‫برخی‬‫و‬‫مدال‬‫یا‬‫سکه‬‫یک‬‫از‬‫مستقیم‬‫مهرها‬‫از‬‫‌ای‬‫ه‬‫پار‬‫داد‬‫نشان‬‫یکدیگر‬‫با‬‫نقوش‬‫تطبیق‬‫و‬
‫مهرها‬‫تصاویر‬‫تأثیرپذیری‬-‫پژوهش‬‫اصلی‬‫فرضیة‬،‫‌ها‬‫ه‬‫یافت‬‫براساس‬.‫‌اند‬‫ه‬‫بود‬‫سکه‬‫چند‬‫از‬‫متأثر‬
‫تصویری‬ ‫مهرهای‬ ‫‌آوری‬‫ع‬‫جم‬ ‫به‬ ‫توجه‬ ‫با‬ .‫‌گردد‬‫ي‬‫م‬ ‫تأیید‬ -‫قاجار‬ ‫دورة‬ ‫‌های‬‫ل‬‫مدا‬ ‫و‬ ‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬ ‫از‬
‫نقوش‬ ‫وجود‬ ‫‌توان‬‫ی‬‫نم‬ ،‫آنها‬ ‫نظامی‬ ‫درجة‬ ‫و‬ ‫شغل‬ ‫‌بودن‬‫ص‬‫مشخ‬ ‫و‬ ‫قاجاری‬ ‫نظامیان‬ ‫اسناد‬ ‫از‬
ِ‫ن‬‫صاحبا‬‫شغل‬‫به‬-‫دارد‬‫شباهت‬‫شاهان‬‫‌های‬‫ه‬‫ کال‬‫ج‬‫تا‬‫به‬‫که‬-‫را‬‫سربازان‬‫ر‬َ‫س‬‫پوشش‬‫و‬‫حیوانات‬
،‫افراد‬‫شغل‬‫با‬‫حیوانات‬‫نقوش‬‫ارتباط‬‫بر‬‫مبنی‬‫پژوهش‬‫فرعی‬‫فرضیة‬،‫درنتیجه‬.‫داد‬‫نسبت‬‫مهر‬
‫تصویر‬‫با‬‫‌هایی‬‫ه‬‫سک‬‫رواج‬‫گفت‬‫‌توان‬‫ی‬‫م‬،‫پایان‬‫در‬.‫نیست‬‫تأیید‬‫مورد‬،‫شکارچی‬‫و‬‫صیاد‬‫یعنی‬
‫تصاویر‬‫به‬‫شبیه‬‫تصاویری‬‫مهرها‬‫صاحبان‬‫تا‬‫بود‬‫‌ای‬‫ه‬‫انگیز‬‫ایران‬‫شهرهای‬‫در‬‫آنها‬‫رواج‬‫و‬‫شاه‬
.‫کنند‬‫حک‬‫خود‬‫مهرهای‬‫بر‬‫شاهان‬
‫مورد‬‫شخصـی‬‫‌های‬‫ه‬‫مجمـوع‬‫و‬‫‌ها‬‫ه‬‫موز‬‫‌های‬‫ر‬‫هـ‬ُ‫م‬‫و‬ ‫‌ها‬‫ل‬‫مدا‬،‫‌ها‬‫ه‬‫سک‬‫تصاویر‬‫فهرست‬
:‫مقاله‬‫در‬‫استفاده‬
.‫621ق‬‫؟‬ ‫کرمانشاهان‬ ‫ضرب‬ ،‫محمدشاه‬ ‫دورة‬ ‫فلوس‬ .1‫شمارة‬ ‫تصویر‬
.3‫شمارة‬ ،‫ناخوانا‬ ‫تاریخ‬ ،‫ملک‬‫ساری،موزة‬ ‫ضرب‬‫‌شاه‬‫ی‬‫‌عل‬‫ح‬‫فت‬‫دورة‬‫فلوس‬ .2‫شمارة‬‫تصویر‬
.13937‫شمارة‬ ، .‫ق‬ 1244،‫سپه‬ ‫بانک‬ ‫موزة‬ ،‫کرمانشاهان‬ ‫ضرب‬ ‫‌شاه‬‫ی‬‫‌عل‬‫ح‬‫فت‬ ‫دورة‬ ‫فلوس‬ .3‫شمارة‬ ‫تصویر‬
.‫9321ق‬‫زنجان‬‫ضرب‬،‫‌شاه‬‫ی‬‫عل‬‫فتح‬‫سکة‬.4‫شمارة‬‫تصویر‬
.7306‫شمارة‬ ،‫ناخوانا‬ ،‫سپه‬ ‫بانک‬ ‫موزة‬ ،‫‌شاه‬‫ن‬‫ناصرالدی‬ ‫دورة‬ ‫مدال‬ .5‫شمارة‬ ‫تصویر‬
.7307‫شمارة‬ ،‫ناخوانا‬ ،‫سپه‬ ‫بانک‬ ‫موزة‬ ،‫ شاه‬‫ن‬‫ناصرالدی‬ ‫دورة‬ ‫مدال‬ .6‫شمارة‬ ‫تصویر‬
.7308‫شمارة‬ ،‫ناخوانا‬ ،‫سپه‬ ‫بانک‬ ‫موزة‬ ‫‌شاه‬‫ن‬‫ناصرالدی‬ ‫دورة‬ ‫مدال‬ .7‫شمارة‬ ‫تصویر‬
.‫تهران‬‫منوچهری‬‫خيابان‬‫‌فروشان‬‫ه‬‫عتیق‬،‫قاجار‬‫دورة‬‫مهر‬ .17‫شمارة‬‫تصویر‬
|‫پاشایـی‬‫ژیال‬
‫جباری‬‫صداقت‬