SlideShare a Scribd company logo
1 of 17
Download to read offline
Structural analysis and deformation characteristics of the Hadaasan metamorphic
core complex in the junction of Hangay and Hentii mountain ranges
Javkhlanbold D., Chuluun D., Bayanmunkh B., Bayartsengel Ts.,
Introduction
The geological setting of Mongolia has been explained as a result of a long period of north-
south convergence, leading to the formation of one of the largest accretionary complexes in
between the Siberian Craton to the North and the Sino-Korean and Tarim Cratons to the South,
and extends from the Urals in the West to the Sikhote-Alin Range in the Russian Far East the,
which called as Central Asian Fold/ Orogenic Belt (CAOB) [Zonenshain et al., 1990; Mossakovsky
et al., 1993; Badarch et al., 2002], also known as the Altaids [Suess, 1908; Şengör et al., 1993;
Şengör and Natal’in, 1996; Yakubchuk et al., 2001]. The CAOB is composed of different tectono-
stratigraphic terranes which accreted during the Paleozoic–Late Triassic [Sengör et al., 1993;
Sengör and Natal'in, 1996; Khain et al., 2002]. During the Jurassic–Early Cretaceous, large-scale
NW-SE extension that occurred throughout eastern Asia. This major tectonic event is marked by
the widespread occurrence of continental sedimentary basins [Watson et al., 1987; Allen et al.,
1998; Khand et al., 2000; Ren et al., 2002; Meng et al., 2003] described as NE-SW trending rift
basins [e.g.,Graham et al., 2001; Meng, 2003; Meng et al., 2003] and mainly filled with late
Jurassic to early Cretaceous sediments and volcanics and metamorphic core complexes
documented in Transbaikalia-northern Mongolia and northeastern China [Sklyarov et al., 1994,
1997; Davis et al., 1996, 2002; Webb et al., 1999; Darby et al., 2004; Liu et al., 2005; Mazukabzov
et al., 2006; Donskaya et al., 2008; Daoudene et al., 2009; Charles et al., 2011] Geochronological
studies point to core complex development during early Cretaceous times [Sklyarov et al., 1997;
Donskaya et al., 2008; Webb et al., 1999; Davis et al., 2002; Zhang et al., 2002, 2003; Lin et al.,
2008], with a likely peak of exhumation in a narrow time range between 130 Ma and 125 Ma
[Daoudene et al., 2011].
This paper presents new structural data on the Hadaasan metamorphic core complex in the
Harhorin area at the junction of Hangay and Hentii mountain ranges. The Hadaasan metamorphic core
complex means Dashinchilen and Hadaasan intrusive massifs that intrudes lower-middle carboniferous
terrigenic and Triassic molass units accumulated in the Orkhon reactivated depression [Zonenshain
1967;Antipin 1977].
Зураг 1. Схемчилсэн геологи-структурын зураг. Хээрийн ажлын хэмжилтийн үр дүнг хувирмал
цөм бүрдлийн хэсэг тус бүрээр байгуулж харьяалах талбайн байршлыг зурагт диаграмтай ижил
үсгээр тэмдэглэв.
Lithology and structure
Hanging wall: Coarse grained sediments including conglomerates and sandstones
of early-middle Triassic Avzaga formation classified in hanging wall block. This formation
is composed of conglomerates, gravelstones, sandstones, and siltstone. Conglomerate
is classified as basal conglomerates with well to middle rounded, weekly and non-sorted,
alluvial origin, and with gravel of Permian semi-alkaline granite and light yellow, yellowish
coarse grained sandy cement. Gravels within the conglomerate are oriented, which
indicates water flow direction during the sediment accumulation. Middle to coarse, rarely,
fine grained sandstones and brownish-green siltstone thin beds and lenses are marked
within the conglomerates. Some middle and poor preserved floras are founded in
siltstone’s thin beds and lenses. Hanging wall unit is mostly intercepted by imbricately
extended normal fault system often shows subsidiary normal faults either dipping in the
same direction. There are also some antithetic normal faults observed to the far north of
detachment fault, is forms roll-over antiform and small half graben filled lower Cretaceous
uncemented conglomerates. Normal faults closer to the Hadasan massif is more likely synthetic
listric behavior with curved fault plane and tilted blocks with sedimentary units dipping opposite
direction to the fault plane. Sediments of Avzaga formation is mostly horizontal and gently dipping
around 10-20°, and somewhere close to normal fault plane sedimentary unit is dipping around
30°. Quartz veins and aplite dykes are rarely mapped along the normal faults and joints.
Picture 2. The hanging-wall unit or conglomerates of the Avzaga formation
Detachment fault or ductile shear zone:
The ductile shear zone along NW flanks of the granitic and gneissic core is approximately 30 in
length and around 0.8 km in thickness (Fig. 2). This zone separates core units from overlying non-
metamorphic or weakly metamorphosed upper units. Mylonitization mainly occurred in the and
Carboniferous metasediments. Shallow-dipping foliations and gently dip-slipping lineations characterize
the mylonitic shear zone, which contains a large number of micro- and outcrop-scale kinematic indicators,
including oblique foliation, S-C structures, asymmetric folds, porphyroclasts or augens, extensional
crenulation cleavages (C0 ), stretching lineations, and sheared magmatic veins or boudins. C0 - foliation is
identifiable in most of the mylonites. The mylonitic shear zones on both flanks of the dome exhibit a
uniform top-tothe-northwest shear sense, and are regarded as two components from the same shearing
deformation. The northwest-dipping mylonitic shear zone is capped by normal faults to form the Yingba
detachment fault, with nearly down-dip slickenside striations on its surface. Fault breccias are
characterized by fragments of chlorite breccias and gouges, and clasts derived from Mesozoic sandstones,
quartzites from Proterozoic strata, granitic rocks and mylonitic rocks. Normal faults within the ductile
shear zone itself expectedly overprint its mylonitic fabrics.
Бүхэлдээ маш хүчтэй занаржсан, зарим хэсэгтээ ялангуяа зүсэлтийн доод
хэсэгт гнейслэг текстуртэй болсон байхаас сегрегацийн кварц, аплит, грейзен,
пегматойд судлуудаар жишүү болон нийцлэгдүү байдлаар хэрчигдсэн. Хэдэн
сантиметрээс хэдэн метр хэмжээтэй жижиг атираа элбэг ажиглагдахаас гадна том
хэмжээний флексур маягийн изгиб (нугларал), хэвтээ байрлалтай хөнтрүү
атираанууд тохиолдоно. Атирааны тэнхлэг унал болон сунал нь янз бүрийн
чиглэлтэй байх ба зонхилох уналын азимут нь хойд, баруун хойд, зүүн хойд чиглэлд
байна. Мөн налархай деформацийн нөлөөгөөр битүү атираа (sheath fold) үүсгэсэн
байдаг онцлогтой. Эхэнд үүссэн хөнтрүү атираа нь дараагийн шатны эсхүл
деформацийн төгсгөл шатанд дахин атираажсан байгаа нь үүгээр батлагдахаас
гадна дараагийн атираажлийн нөлөөгөөр үүссэн шүдлэг төрлийн (crenulation
foliation) фолиашн хөгжсөн байдаг. Микро атирааны тэнхлэгийн унал занаржилтийн
хавтгайтай ижил, зарим хэсэгт кварцын судланцарууд атираажиж тасарсан
байдалтай ажиглагдана (Зураг 3).
Эвэрхуурмаг ба мусковитын сунасан тэнхлэг тэдгээрийн чиглэлийн
хуваагдлаар хянагдаж байна. Хуваагдлын чиглэл зурвас текстурт 70-75° өнцөг
үүсгэжээ. Эрдсүүдийн сунал фолеишны хавтгайн чиглэлтэй жишүү байрласан байх
байна. Шлиф 4031 –д кварцын жижиг мэшил хэлбэртэй мөхлүүд занаржилтийн
хавтгайг дагасан байдалтай ажиглагдах ба унтралтын өнцөгөөр хэмжсэн кварцын
тэнхлэгийн сунал занаржилтийн хавтгайтэй жишүү байрлалтай хөгжсөн байдаг.
Зураг 3. (a) Кварц-хээрийн жоншны судлын будин (б). Микроатираа тасарч будин үүсгэсэн
байдал, (в). Микроатираа, (г). Шилжээс бүс нь бүхэлдээ хүчтэй атираажсан байхаас гадна
хагарлаар хэрчигдсэн байдаг
S болон С төрлийн тектонит, гулсалтын толь, будин, нүдлэг текстур зэрэг
микроструктурын элементүүд сайн хөгжсөний зэрэгцээ нэвчимтгий бус бичил ан
цав, хожуу үүссэн хагаралын нөлөөгөөр үүссэн локаль тархалттай милонитжилт,
занаржилт ажиглагдана (Зураг 1). Чулуулгийн үе үелэл гол төлөв баруун хойш, хойш
зүүн хойш 10-30° хэмээр унасан, атирааны жигүүр болон атираан тэнхлэгийн унал
нь бага налуутай заримдаа хэвтээ байрлалтай байдаг. Шүдлэг төрлийн фолиашн
хавтгайн нь занаржилтийн S1 хавтгайтай эрс хөндлөн байрлалтай ба ерөнхийдөө
хэвтээ байрлалтай crenulation lineation байна (Зураг 4а).
Зураг 4. (a). Найдаг ууланд илрэх шилжээс бүсийн дунд stretching lineation ба crenulation lineation-
ий харьцаа. (б).Ташуу уулын өвөрт шилжээст бүсийн доод хэсгээр илрэх хлоритот- брекчиийн
гарш.
Детачмент хагаралын бүсийн доод зааглагч хагаралын хэсэгт брекчилэгдсэн
хлоритот занар, мигматит, илрэх ба энэ хэсэгт эрдсийн шугамшил (mineral lineation)-
аас гадна гулсалтын толь (stretching lineation) ихээр ажиглагдах ба бусад хэсгээ
бодвол S1 хавтгай илүү хөгжсөн байдалтай байна (Зураг 4б). Гурванбулаг сумын
баруун урд Цагаан өндөр уулын ард доод карбоны Холбоо толгой формацын
конгломерат маш хүчтэй занаржиж, хуудсархаг тогтоцтой болсон нь мөн детачмент
хагаралыг илэрхийлж байна.
Гнейс, амфиболит, амфиболт занар нь гранобласт, лепидогранобласт,
гранолепидобласт структуртэй чулуулаг бүрдүүлэгч эрдсүүд нэг чигт зэрэгцэн
байршиж занарлаг, гнейслэг текстуртэй болсон байх ба эвэр хуурмаг зонхилсон
бараан үе, кварц зонхилсон цайвар өнгийн үеүүд салаавчлан үеллэг текстурыг
үүсгэсэн байдаг.
Жишүү болон субпараллелиар хөгжсөн аплит, кварц, пегматойд судлууд нь
гранат, мусковит, турмалинаар баялаг, эрдсийн үүссэн температурыг Л.Л.Перчукын
тодорхойлсноор 460°С байна (Антипин, 1977).
Суурь буюу цөм бүрдлийн хэсэг: Дашинчилэнгийн массивын I (үндсэн) фаз нь
том мөхлөгт порфир маягийн биотитот гранитаас, II фаз нь турмалин-хоёр
гялтгануурт, турмалин-мусковитот, гранатат пегматойд гранитаас бүрдэнэ (
Антипин, 1977). Харин Хадасан массив нь зөвхөн II фазын гранитаас тогтоно гэжээ.
С.Төмөр нар (1997ф) Хадасан массивыг хожуу карбоны Бага хэнтийн бүрдэлд,
Дашинчилэнгийн массивыг дунд-хожуу юрийн Хар-Алагийн бүрдэлд ангилжээ.
Улсын геологийн зураг төслийн хүрээнд Г.Дэжидмаа нар (2008ф) өмнөх судалгааны
материалд үндэслэн болон газар дээр нь шалган холбох ажил явуулж хожуу юрийн
Их хайрхан гранодиорит-гранитын бүрдэлд ялгасан байна.
Бидний судалгааны ажлаар уг гранодиорит-гранит-гнейсийн бүрдэл нь
бүхэлдээ хувирмал цөм бүрдлийн суурьд ялгагдаж байгааг тогтоосон бөгөөд
Ташуугийн даваа, Баян зүрх уул орчмын өмнөх судлаачдын карбоны хувирмал
чулуулгаар ялгаж байсан амфиболит, гнейс, гранатат-гнейс, мигматит бүхий хэсгийг
мөн суурийн хэсэгт хамруулах нь зүйтэй гэж үзлээ.
Гнейс, гранодиорит-гнейсийн фолиашн хавтгай нь Хадасан массивын хувьд
харьцангуйгаар дугуйрсан байдлаар төвөөс тал тал тийш 10—20° градусаар унасан
байх бөгөөд хүчтэй эрдсийн шугамшил үүссэн, фолиашн хавтгайд жишүү болон
паралель хэлбэрээр олон тооны кварц, аплит, грейзен, пегматойд судлуудаар
хэрчигдсэн байх бөгөөд фолиашн хавтгай нь нэвчимтгий эдгээр дэл судлууд нь мөн
хавтгайжсан байна. Олон тооны нодуль, ксенолит агуулсан нь мөн адил фолиашнд
өртсөн байдаг (Зураг 6а, е).
Дашинчилэнгийн массивын Ташуу уул, Баянзүрх уулын штокууд Хадасан
массивын адил хүчтэй гнейсжссэн дээрх дэл судлуудаар хэрчигдсэн байхаас гадна
кварц-турмалины босоо байрлалтай субөргөргийн дагуух судлаар хэрчигдсэн,
гнейсийн орой захын хэсгүүдээр амфиболит, амфиболт талст занар, гранат
агуулсан талст занарын биетүүд агуулсан байдаг онцлогтой. Дашинчилэнгийн
массивын Лха уулын шток нь том мөхлөгт порфир маягийн гранитаас тогтох ба хил
зааг нь босоо, авдар болон матрас хэлбэрийн хэсэгшилтэй байдаг. Цөм бүрдлийн
хэсэгт хожуу үүссэн ан цав дагасан, грейзен, аплитийн дэл судлууд тохиолдох ба
судлын хана тэгш бус тахирлдсан байдаг (Зураг 6б).
Антипин (1977) Дашинчилэн болон Хадаасан массивын интрузивыг
гипабиссаль интрузив гэж үзээд маагмын уусмал фильтрацаар агуулагч чулуулагт
нэвчиж олон тооны грейзен аплитын судлуудыг үүсгэсэн бөгөөд заагийн хэсэгт
ойролцоогоор 400°С темпаратурт альбит-экологийн фацийн метаморфизм
явагдсан гэж үзсэн. Хэдий 400°С –ийн хувирал заагийн хэсэгт хөгжсөн гэж үзсэн
атал роговикжих хувирал массивын заагийн хэсэгт ажиглагддаггүй. Уг интрузив
массивыг 3-5 км-ын гүнд үүссэн ердийн эгнээний лити-фторт гранит гэж дүгнэсэн
байдаг.
Гнейс дунд тохиолдох амфиболит, гранаттай талст занар, нүдлэг текстурт
талст занарууд нь бүхэлдээ хүчтэй деформацд өртсөн хувирмал цөм бүрдлийг
бүрдүүлж байна гэж үзэж байна (Зураг 6.в,г).
Талст занарын дунд агуулагч чулуулагтайгаа нийцлэг байрлалтай бага
зузаантай /10-15см/, дунд мөхлөгт кварц-турмалин-апатит-мусковитын болон
кварц-биотит-апатит-мусковитот грейзены судлууд хөгжсөн байдаг.
Дээд юрийн настай шүлтлэгдүү эгнээний биотитот боржин, лейкоборжингийн
цухуйцууд болон хүчиллэг найрлагатай олон тооны судлууд бүхий гранит-
лейкогранитын бүрдэл гнейс-мигматитын түрсэн байдлаар зураглагдана. Гранитын
насыг В.И.Коваленко (Геология МНР, 1974) кали-аргоны аргаар 120-135 сая жил
буюу дээд юрийн цаг үед хамруулсан байдаг. Геохимийн шинж чанарт нь үндэслэн
коллизийн гранит хэмээн ангилсан байдаг бөгөөд коллизийн цаг үед царцдасын
зузаарал явагдаж аажмаар астеносферийн хэсэгт их хэмжээний хайлалт үүсэж энэ
нь хувирмал цөм бүрдлийг бүрэлдэхэд чухал нөлөө үзүүлэн цөм бүрдлийн төвийн
хэсэг хөгжсөн байна (Armstrong and Ward, 1991, Скляров и др., 1997, Wang et al.,
2002).
Деформаци ба микроструктур
Хадасан хувирмал цөм бүрдлийн хэмжээнд деформацийн үндсэн гурван фаз
ялгагдаж байна.
Налархай шилжээс (ductile shearing) буюу метаморфизм: Гранит-гнейсийн
төвөн, бага налуутай шилжээст бүс нь цөм бүрдлийн хувьд хамгийн эртний структур
юм. Энэ нь хойд-баруун хойд зүгт (300-350° азимут) зонхилон хөгжсөн бага налуутай
(10-30°) милонит фолиашн болон эрдсийн шугамшил байдлаар илрэнэ. Гранит-
гнейсийн төвөнгийн зах хэсгүүдээр төвөөс тал тал тийш унасан бага налуутай
фолиашн, түүний уналын дагуу тэлэлтийн шугамшил (stretching lineation),
ажиглагдах боловч эрдсийн шугамшил зөвхөн 320-360° хэмийн азимутыг зааж
байдаг.
Зураг 6.(а) гнейс, түүний дундах нодуль, (б) гранит-гнейсийг зүссэн тэгш бус ханатай
босоо дэл судал, (в) будинд өртсөн пегматойд судал, (г) Нүдлэг текстур, түүний хөгжсөн С
тектонит, (д)Фолиашн хавтгайд үзэгдэх эрдсийн шугамшил, (е) Амфиболит, амфиболт талст
занар дундах грейзен аплитын судлууд
Царцдасын тодорхой гүнд амфиболитын фазын хувиралд өртөж хагас
хайлалт үүсэж улмаар даралт температур болон геодинамик тэлэлтийн нөхцөлийн
улмаас дээш хөөрөх шатанд эрдсийн шугамшил, гнейсжилт явагдсан байна (Зураг
6.д). Харин түүний детачментийн доод хэсгээр налархай деформацийн үр дүн болох
фолиашн үүсэж сегрегацийн кварц ялгарч нарийн судал, хээрийн жоншны нүдлэг
текстур үүссэн байна. Мөн тухайн цаг үед пегматойд, грейзений судлууд хөгжиж
(Зураг 6.е) эхэлсэн бөгөөд гнейсжилтийн хавтгайтай параллель байрлалтай анхдагч
судлууд үүссэн байна. Энэ нь нэг талаас анизотроп материал метаморфизмд
орсноор даралт, температурын нөхцөлд ялгарал үүсгэж хэсэгчилсэн хайлалтууд
бий болсныг гэрчилж байна (Platt and Visser, 1980, Platt 1984, Passcher, 1996).
Уг судлууд нь хожуу магмын нөлөөгөөр үүссэн судлуудаа бодвол
гнейсжилтэд хамт орсон, гнейжилтийн хавтгайд нийцлэг байрлалтай, гранат
агуулсан байдаг. Ер нь цөм бүрдлийн дунд үүссэн гранит-гнейс нь амфиболитын
фазд хамаарах талаар Руби уулын хувирмал бүрдэлд гнейс-милонит нь 580-620°C
–д, 3.1-3.7 кбар (Hurlow et al., 1991) байгааг тогтоосон байдаг. Манай нөхцөлд
пегматойд судлын үүссэн темпаратурыг 460°С болохыг Л.Л.Перчука тогтоосон
(Антипин, 1977).
Магмын үйл ажиллагаа: Царцдасын зузааралтаас шалтгаалан
астеносферийн хөөрөлт болж царцдасын гүнд хайлалт болж голомт улмаар дээш
хөөрснөөр интрузив чулуулаг гранит-гнейсийн дундуур нэвчин олон тооны аплит,
грейзен, пегматойд судлуудыг үүсгэснээс (Зураг 7) гадна энэ гранитын штокууд
дээш хөөрөн хувирмал цөм бүрдэл үүсэх процесс хурдассан байна(Armstrong and
Ward, 1991, Скляров и др., 1997).
Эдгээр судлууд нь гнейсжилтийн хавтгайд жишүү байдлаар гнейсийн дунд
үүссэн С хавтгайтай нийцлэг байрлалтай, цөм бүрдэлийг дээш түрэгдэх явцад мөн
адил даралт, темпаратурын нөлөөгөөр налархай деформацид өртөн гнейжсэн
ажиглагддаг. Милонит фолиашн буюу гнейсийн S хавтгай болон С хавтгайн
хоорондын өнцөг 30° байна. Магмын идэвхижилийн нөлөөгөөр анхдагч гранит-
гнейсийн найрлагад байсан амфибол хувирч биотитоор түрэгдсэн ба нүдээр
харахад амфиболийн псевдоморфоз үүсгэн хар бараан өнгийн сунасан хэлбэртэй,
бусад эрдсийн нэгэн адилаар эрдсийн шугамшил үүсгэн урт тэнхлэгийн дагуу
чиглэлд орсон байх боловч петрографийн бичлэгээр биотит болох нь тогтоогддог
(Антипин, 1977, Төмөр нар, 1997ф).
Налархай деформацийн фолиашн хавтгай болон гранитын биетийг зүссэн
олон тооны босоо болон налуу, байрлалтай голчлон цөм бүрдлийн дараахь
хагарал, анцавыг дүүргэсэн байдлаар илрэх дэл судлууд зэрэг нь магматизмын
үйл ажиллагаа үндсэн налархай деформацийн дараа ч урт удаан хугацаанд
идэвхитэй байсныг илэрхийлдэг.
Зураг 7. Схемчилсэн геологийн зүсэлт
Хэврэг деформацийн тэлэлтийн структур: Гурав дах структурын төрөл нь
нилээд өргөн хөгжсөн тэлэлттэй холбоотой хэврэг деформацийн үр дүн болох
хагарал, ан цав, кливаж юм. Энэ нь өмнөх – фазын структурыг зүссэн байдлаар
тэлэлтийн шилжээс болон өргөн хөгжсөн сброс төрлийн хагаралуудтай холбоотой
байна. Ихэнхи тохиолдол С структур нь хэврэг(brittle) шилжээст бүсийн Рейдел
шейртэй ижил байдлаар тайлагдаж байна. С фолиашн нь нь гнейс-мигматитийн бүс
буюу цөм бүрдлийн хэсэгт 15-35° градус орчим байхад шилжээс бүс буюу
детачментийн хэсэг, болон хучаас бүрдэлд эгц, босоо байрлалтай голчлон
тохиолдож байна. С кливажийн байрлал нь сброс хагаралтай ижил байрлалын
элементтэй, шилжээсийн бүтэц цэвэр тэлэлтийн шейртэй байдаг онцлогтой.
Хувирмал цөм бүрдлийн үүсэл хөгжил
Шилжээст хагаралын эсрэг чирэх хүчний нөлөөгөөр үүссэн тэлэлт үүсэж буй хэсэг
буюу pull-apart структурын хэсэгт хувирмал цөм бүрэлдэх тухай санааг өмнө нь Свен Эрик
Мэйер, Цеес Пасщиер, Тамер Абу Алам, Курт Стюве (Sven E.M., et al., 2014) нар Арабын
хойгийн баруун хойд захад Наяд хагарал(Najd fault system)-ын системд илрүүлэн
загварчилсан байдаг. Свен Эрик Мэйер нар зүүн гарын шилжээст хагаралын бүс хүчний
үйлчлэлээр муруйж улмаар тэлэлтийн үр дүнд Qazaz хувирмал цөм бүрдэл гадаргад
илэрсэн гэж үзсэн бөгөөд цөм бүрдлийн хэсэгт гнейс нь 560--640°С темпаратур, 7.5±0.5
Кбар даралтын нөхцөлд 24-28 гүнд үүссэн гэж үзсэн байна. Харин ногоон занарын фацийн
чулуулаг нь 400-460°С темпаратурт, 4.4-5.0 кбар даралтын нөхцөлд 15.5-17.5 км-ын гүнд
бүрэлдсэн гэж тогтоожээ.
Монгол–Агнуурын далайн хаагдлын шатанд үүссэн баруун гарын шилжээст
хагаралын хөгжлийн үр дүнд зэрэгцэн салбарласан хагаралууд үүсч чигээс хамааран
блокуудын дунд тэлэх болон шахагдах процессууд явагдаж байжээ. Шахагдсан блок буюу
баруун гарын шилжээсийн мөргөлдсөн стрессийн хэсэгт цэцгэн хэлбэрийн структур, уул
үүсэх процесс явагдсан бол харин тэлж буй блок буюу шилжээсийн эсрэг чирэх хүчний
үйлчлэлээр pull-apart структур үүссэн байна. Хадасан цөм бүрдэл нь Тарнийн гол Бадын
голын хагаралын дунд баруун хойноос зүүн буй хэсэгт байршиж байна гэж үзэж байна
(Зураг 2).
Зураг 2 . Шилжээст хагаралын дагуу тэлсэн структур үүсэж буйг цаашид энэ нь
хувирмал цөм бүрдлийг үүсгэх талаар Свен (Sven E.M., et al., 2014) нарын боловсруулсан
загвар. а) Параллель болон субпараллель чиглэлд хөгжсөн шилжээс хагаралын дунд jog
form үүсэх ба энэ цааш сброс хагарал болон хөгжинө. б) тэлэлтийн явцад гүнд
булшлагдсан хувирмал цөм бүрдэл гадаргад илрэнэ. в) ерөнхий шилжээсийн бүсийн дагуу
дахин деформацид орж атираажина.
Энэхүү баруун гарын шилжээст сдвиг (strike-slip) хагаралын бүс нь Хөгнө ханы
баруун бэл хэсэгт Тарнийн голын урсгалын баруун эрэгт ШУТИС-ийн зураглалын хээрийн
сургалтын полигоноос 2 км орчим зайд катаклаз-милонит бүс хэлбэрээр сайн гарштайгаар
илэрдэг. Эдгээр эсрэг чирэх хүчний нөлөөгөөр үүссэн тэлэлтийн структурт үндсэн баруун
гарын шилжээст хагаралтай хөндлөн чиглэлтэй сброс төрлийн хагаралууд хөгжсөн
байна(Зураг 3 ). Хэврэг болон налархай деформацийн шилжилтийн бүсэнд гнейсжих
мигматитжих процесс явагдан түүний орчимд хэсэгчилсэн хайлалтын үр дүнд маагмын
голомт бий болохтой зэрэгцэн хэврэг деформацийн бүсэнд царцдасын хөгжсөн хагаралууд
гүндээ мигматитийн бүстэй холбогдсон байна. Сброс хагаралууд нь гүндээ хэвтээ
мигматитын бүсээр шилжилт болсноор зааглагч буюу детачмент хагаралыг үүсгэсэн ба
ногоон занар, гнейсийн S хавтгайшилтай параллель суб-паралель хавтгайгаар шилжилт
явагдсны үр дүнд эрдсийн болон тэлэлтийн шугамшил (stretching lineation) үүсч чулуулгийн
хэсэгт ялгаралаар эрдсүүд нүдлэг текстурыг үүсгэжээ. Нүдлэг тесктурийг бүрдүүлэгч гол
төлөв кварц, хээрийн жоншны мөхлөгүүд нь гулсалтын дүнд эргэлдэж delta хүртэлх төрлийн
структурыг үүсгэн өнхөрч эргэлдэх явцдаа мөхлөгүүд нь талстлаг хэлбэрээ алдаж мөлийсөн
байгаагаар тайлбарлаж болно. Газрын гадаргын хэсэгт сброс хагаралаар хэрчигдсэн
хучаас бүрдлийн хурдас чулуулгаас тогтох цуварсан хэлбэртэй толгод ханарч гулссан
толгод (rolling-hinge) структурыг үүсгэсэн байна.
Зураг 3. Баруун гарын шилжээст хагаралын бүсийн дагуу хувирмал цөм бүрдэл бүрэлдэх
загвар.
I. Харилцан параллель хөгжсөн шилжээст хагаралын бүсийн дунд jog form үүсэх үе
II. Jog form буюу сброс хагарал нь хэврэг-налархай бүсийн заагтай холбогдон зааглагч
хагарал үүсэх үе
III.Эсрэг чирэлтийн дүнд (pull-apart) үүсэх суларсан зайд интрузив биет түрэн орох үе
IV.Интрузив биет түрж аажмаар изостатик хүчний нөлөөгөөр дээш хөөрснөөр налархай
бүсийн хэсэгт гулсалтийн хөнтрүү атираа үүсэх үе
V. Интрузив биетийн түрэлт болон тэлэлтийн үр дүнд хувирмал цөм гадаргад илрэх үе
Харин гүний хэсэгт тэлэлтийн үр дүнд үүссэн сул орон зайд хэсэгчилсэн хайлалтаар
бий болсон маагмын голомтоос маагма сорогдон огцом дээш хөөрснөөр мигматит бүсийн
дагуу аажуу гулсаж байсан зааглагч хавтгай огцом нугларан өөр хоорондоо өнцөг үүсгэн
байршиж энэ нь мигматит бүсийн хэмжээнд гулсалтын хөнтрүү атираа (drag-fold) үүсэх
нөхцөл болсноос гадна налархай болон хэврэг-налархай деформацийн бүсэнд хөнтрүү
атираа үүссэн байна(Зураг 3).
Хадаасан цөм бүрдлийн хувьд тухайн цаг үед хэсэгчилсэн хайлалтаар үүссэн
маагмын голомтоос чулуулгийн ан цав болон шилжээсийн хавтгайг даган уусмал нэвчин
түрснээр пегматит, аплит, кварцын судлууд хөгжсөн ба эдгээр нь занаржилтийн хавтгайг
дагахаас гадна өмнөх үүссэн судлуудыг түрсэн зүссэн байдлаар ажиглагддаг. Өмнө үүссэн
бичил нарийн судал, судланцарууд деформацийн нөлөөгөөр агуулагч мигматит, занарын
хамтаар атираажиж, ан цаваар хэрчигдсэхээс гадна шилжилт, шахалтын нөлөөгөөр тасарч
будин структур үүсгэсэн байна. Порфиробластууд шилжээсийн дагуу эргэлдэн сигма, делта
төрлийг үүсгэсэн байх ба шилжээсийн бүсийг заагч S-C фабрик, гялтгануурын сүүл,
эрэмбэлэгдсэн (en echelon) структур, дагасан болон буцсан эргэлтийн (synthetic and back
rotation) ан цав, индикаторууд, бичил хөнтрүү атираа хөгжсөн байна. Налархай
деформацийн бүсэнд гулсалтын хэвтээ, хөнтрүү атираа үүсэн үүний үр дүнд S3 буюу шүдлэг
(crenulation) хавтгайшил үүссэн байна.
Хучаас бүрдлийн хэсэгт сброс төрлийн хагаралын хавгайнуудаар шилжин тавиур
дээр ном ханарсан мэт структурыг үүсгэн ханаран шилжсэн гэж үзэж байгаа бөгөөд үүний
жишээ нь конгломератын зузаалаг нь налуу байрлалтай түүнд гол төлөв перпендукляр
чиглэлд хөгжсөн сбросоос шаталан суусан байгаагаар тайлагдаж байна.
Эсрэг чирэх хүчний үйлчлэлээр үүссэн тэлэлтийн структур (pull apart)-ийн нөлөөгөөр
дээш хөөрсөн интрузив чулуулаг, агуулагч чулуулгийн нягтын зөрүү, изостатик хүчний
нөлөөгөөр дээш түрснээр түүний зах хөвөөгөөр агуулагч занарын зузаалаг атираажин
шахагджээ(зураг 4а). Ингэж үүссэн атирааны тэнхлэг нь эгц, босоо байрлалтай хэврэг
деформацийн бүсэнд нэвчимтгий бус шинж чанар (discontiniuty)-тай ан цавархаг дэвүүр
маягийн S2 кливаж үүссэн байна. Интрузив биет түрсэнтэй холбогдон өргөрөгийн болон
уртрагийн чиглэлтэй сброс хагаралууд хөгжсөн байх бөгөөд эдгээр хагарал нь гол төлөв эгч
босоо, гранитын массивыг заагласан болон агуулагч чулуулгийг зүсэж шилжүүлсэн
байдлаар ажиглагдана(Зураг 4б).
Зураг 4. Интрузив чулууулгийн түрэхтэй зэрэгцэн хөгжсөн атираа болон сброс
хагаралын үзэгдэх байдал
Дүгнэлт
Цөм бүрдлийг бүхэлд нь хил заагийг нарийвчлан зураглах шаардлагатай
бөгөөд Хадасан массивын хэсэг нь магадгүй уг цөм бүрдлийн зөвхөн хойд зах байх
боломжтой. Учир нь Дашинчилэнгийн массив, цаашлаад Хөгнөханы массив нь уг
хувирмал цөм бүрдлийн төвийн хэсэгт сууж байгаа харин түүнийг тойрсон гранит
гнейсийн биетүүд болон хувирмал чулуулгийн биетүүд өмнөх судлаачдын ажлаар
нилээд олон газарт тогтоогдсон байгааг нарийвчлан судлах нь зүйтэй гэж үзэж
байна.
ХХЦБ нь Монгол-Агнуурын далайн хаагдаж түүний коллизийн бүсийн
царцдасын зузааралтаас улбаалан коллизийн дараах тэлэлтийн процесстой
холбоотойгоор үүссэн бөгөөд Төв-Азийн атираат тогтолцооны хэмжээнд судлагдсан
бусад хувирмал цөм бүрдлүүдийн нэгэн адил алт, ховор металлын хүдэржилттэй
холбоотой байж болохыг 1:50000-ны зураглал, ерөнхий эрлийн ажлын үр дүн
харуулдаг.
Иш татсан зохиолын жагсаалт:
Антипин В.С. (1977). Петрология и геохимия гранитойдов различных фаций
глубинности. Новосибирск: Издательство "Наука".
Г.Бадарч. (2008). Өмнөд говийн Онч хайрханы хувирмал цөм бүрдэл. Г.Бадарч-Д,
Террейний тектоникийн асуудлууд (хуудсд. 78-84). Улаанбаатар: Мөнхийн
үсэг.
Ган-Очир Ж., Нарантуяа Ч., Мөнгөншагай Ц.,. (2014). Монголын хувирмал цөм
бүрдлийн судалгаа. Хайгуулчин №52, 95-110.
Геология МНР. Том-II. (1974).
Донская Т.В., Мазукабзов А.М.,. (2014). Геохимия и возраст пород нижних пластин
Бутулийн Нурского и Заганского комплексов метаморфических ядер (сеьерна
Монголия-Западное Забайкалье). Геодинамика и Тектонофизика 5(3), 683-
701.
Дэжидмаа Г., б. 9. (2008). УГЗ-200. Төв Монголын сери. ГМТ.
Зоненшайн Л.П. (1967). Тектоника складчатых областей Центральной Азии (к
закономерностям строения складчатых областей). Геотектоника № 6, 49-
69.
Мазукабзов А.М., Скляров Е.В., Донская Т.В., Гладкочуб Д.П., Федоровский В.С.
(2011). Комплексы метаморфических ядер Забайкалья: обзор. Геодинамик и
тектонофизик 2(2), 95-125.
С. Төмөр бусад 6 зохиогч. (1997). Дашинчилэнгийн районд гүйцэтгэсэн 1:50000-ны
геологийн зураглал, ерөнхий эрлийн ажлын тайлан. Дархан: Монгол алт
ХХК.
Скляров Е.В., Мазукабзов А.М., Донская Т.В.,. (1994). Заганский комплекс
метаморфического ядра (Забайкалья). Докл. РАН, т.339, №1, c.83-86.
Скляров Е.В., Мазукабзов А.М., Мельников А.И.,. (1997). Комплексы
метаморфических ядер кордильерского типа. CO РАН: НИЦ ОИГГМ.
Armstrong R.L., W. P. (1991). Evolving geographic pattern of Cenozoic magmatism in
North America Cordillera: The temporal and special association of magmatism and
metamorphic core complexes. J.Geophys.Res. V.96, 13201-13224.
Crittendon M.D., Coney P,J., Davis G.H.,. (1980). Cordillerian metamorphic core
complexes. Mem.GSA.153.
Daodene Y., Gapais D., Ledru P., Cocherie A., Hocquet S., Donskaya T.V.,. (2009). The
Ereendavaa range (north-eastern Mongolia): an additional argument for Mesozoic
extension throughout eastern Asia. International journal of Earth Science, 98,
1381-1393.
Davis G.H., R. S. (1996). Structural geology of rocks and regions. John Wiley& Sons inc.
Donskaya T.V., Windley B.F., Mazukabzov A.M., Kroner A., Sklyarov E.V., Gladkochub
D.P., Ponomarchuk V.A., Badarch G., Reachow M.R., Hegner E.,. (2008). Age and
evolution of Late Mesozoic metamorphic core complexes in Southern Siberia and
Northern Mongolia. Journal of the Geological Society, London 165 (1), 405-421.
Retrieved from http://dx.doi.org/10.1144/0016-76492006
Hurlow H.A., Snoke A.W., Hodges K.V.,. (1991). Temperature and pressure of
mylonitization in a Tertiary extensional shear zone, Ruby mountains, East
Humboldt Range , Nevada: Tectonic implication. Geology, V.19, 82-86.
Lin W., Faure M., Monie., Scharer U., Panis D.,. (2008). Mesozoic extensional tectonics
in eastern Asia: the south Liaodong Peningsula metamorphic core complex (NE
china). Journal of geology, 116, 134-154.
Passcher C.W., T. R. (1996). Microtectonics. Springer.
Platt J.P., a. V. (1980). Extensional structures in anistrophic rock. Journal of SG, 2, 397-
410.
PlattJ.P. (1984). Secondary cleavage in ductile zone. Journal of SG,6, 439-442.
Ramsay J.G. (1967). Folding and fracturing of rocks. McGraw-Hill book company.
Wang T., Zheng.Y.D., Li T. Ma M.,, Gao Y.,. (2002). Forceful emplacement of granitic
plutons in extensional tectonic setting: syn-kinematic plutons in the Yagan Onch
hairhan metamorphic core complex on Sino-Mongolian border. Acta geol.Sin. 76,
81-86.
Webb L.E., Graham S.A., Johnson C.L., Badarch G., Hendrix M.S., . (1999). Occurence,
age, and implications of Yagan-Onch Hairhan metamorphic core complexes,
Southern Mongolia. . Geology 27, 143.
Structure of hadaasan metamorphic core complex

More Related Content

Featured

How Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental Health
How Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental HealthHow Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental Health
How Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental Health
ThinkNow
 
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie Insights
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie InsightsSocial Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie Insights
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie Insights
Kurio // The Social Media Age(ncy)
 

Featured (20)

2024 State of Marketing Report – by Hubspot
2024 State of Marketing Report – by Hubspot2024 State of Marketing Report – by Hubspot
2024 State of Marketing Report – by Hubspot
 
Everything You Need To Know About ChatGPT
Everything You Need To Know About ChatGPTEverything You Need To Know About ChatGPT
Everything You Need To Know About ChatGPT
 
Product Design Trends in 2024 | Teenage Engineerings
Product Design Trends in 2024 | Teenage EngineeringsProduct Design Trends in 2024 | Teenage Engineerings
Product Design Trends in 2024 | Teenage Engineerings
 
How Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental Health
How Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental HealthHow Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental Health
How Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental Health
 
AI Trends in Creative Operations 2024 by Artwork Flow.pdf
AI Trends in Creative Operations 2024 by Artwork Flow.pdfAI Trends in Creative Operations 2024 by Artwork Flow.pdf
AI Trends in Creative Operations 2024 by Artwork Flow.pdf
 
Skeleton Culture Code
Skeleton Culture CodeSkeleton Culture Code
Skeleton Culture Code
 
PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024
PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024
PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024
 
Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)
Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)
Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)
 
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024How to Prepare For a Successful Job Search for 2024
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024
 
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie Insights
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie InsightsSocial Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie Insights
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie Insights
 
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024
 
5 Public speaking tips from TED - Visualized summary
5 Public speaking tips from TED - Visualized summary5 Public speaking tips from TED - Visualized summary
5 Public speaking tips from TED - Visualized summary
 
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
 
Getting into the tech field. what next
Getting into the tech field. what next Getting into the tech field. what next
Getting into the tech field. what next
 
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search IntentGoogle's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
 
How to have difficult conversations
How to have difficult conversations How to have difficult conversations
How to have difficult conversations
 
Introduction to Data Science
Introduction to Data ScienceIntroduction to Data Science
Introduction to Data Science
 
Time Management & Productivity - Best Practices
Time Management & Productivity -  Best PracticesTime Management & Productivity -  Best Practices
Time Management & Productivity - Best Practices
 
The six step guide to practical project management
The six step guide to practical project managementThe six step guide to practical project management
The six step guide to practical project management
 
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
 

Structure of hadaasan metamorphic core complex

  • 1. Structural analysis and deformation characteristics of the Hadaasan metamorphic core complex in the junction of Hangay and Hentii mountain ranges Javkhlanbold D., Chuluun D., Bayanmunkh B., Bayartsengel Ts., Introduction The geological setting of Mongolia has been explained as a result of a long period of north- south convergence, leading to the formation of one of the largest accretionary complexes in between the Siberian Craton to the North and the Sino-Korean and Tarim Cratons to the South, and extends from the Urals in the West to the Sikhote-Alin Range in the Russian Far East the, which called as Central Asian Fold/ Orogenic Belt (CAOB) [Zonenshain et al., 1990; Mossakovsky et al., 1993; Badarch et al., 2002], also known as the Altaids [Suess, 1908; Şengör et al., 1993; Şengör and Natal’in, 1996; Yakubchuk et al., 2001]. The CAOB is composed of different tectono- stratigraphic terranes which accreted during the Paleozoic–Late Triassic [Sengör et al., 1993; Sengör and Natal'in, 1996; Khain et al., 2002]. During the Jurassic–Early Cretaceous, large-scale NW-SE extension that occurred throughout eastern Asia. This major tectonic event is marked by the widespread occurrence of continental sedimentary basins [Watson et al., 1987; Allen et al., 1998; Khand et al., 2000; Ren et al., 2002; Meng et al., 2003] described as NE-SW trending rift basins [e.g.,Graham et al., 2001; Meng, 2003; Meng et al., 2003] and mainly filled with late Jurassic to early Cretaceous sediments and volcanics and metamorphic core complexes documented in Transbaikalia-northern Mongolia and northeastern China [Sklyarov et al., 1994, 1997; Davis et al., 1996, 2002; Webb et al., 1999; Darby et al., 2004; Liu et al., 2005; Mazukabzov et al., 2006; Donskaya et al., 2008; Daoudene et al., 2009; Charles et al., 2011] Geochronological studies point to core complex development during early Cretaceous times [Sklyarov et al., 1997; Donskaya et al., 2008; Webb et al., 1999; Davis et al., 2002; Zhang et al., 2002, 2003; Lin et al., 2008], with a likely peak of exhumation in a narrow time range between 130 Ma and 125 Ma [Daoudene et al., 2011]. This paper presents new structural data on the Hadaasan metamorphic core complex in the Harhorin area at the junction of Hangay and Hentii mountain ranges. The Hadaasan metamorphic core complex means Dashinchilen and Hadaasan intrusive massifs that intrudes lower-middle carboniferous terrigenic and Triassic molass units accumulated in the Orkhon reactivated depression [Zonenshain 1967;Antipin 1977].
  • 2. Зураг 1. Схемчилсэн геологи-структурын зураг. Хээрийн ажлын хэмжилтийн үр дүнг хувирмал цөм бүрдлийн хэсэг тус бүрээр байгуулж харьяалах талбайн байршлыг зурагт диаграмтай ижил үсгээр тэмдэглэв.
  • 3. Lithology and structure Hanging wall: Coarse grained sediments including conglomerates and sandstones of early-middle Triassic Avzaga formation classified in hanging wall block. This formation is composed of conglomerates, gravelstones, sandstones, and siltstone. Conglomerate is classified as basal conglomerates with well to middle rounded, weekly and non-sorted, alluvial origin, and with gravel of Permian semi-alkaline granite and light yellow, yellowish coarse grained sandy cement. Gravels within the conglomerate are oriented, which indicates water flow direction during the sediment accumulation. Middle to coarse, rarely, fine grained sandstones and brownish-green siltstone thin beds and lenses are marked within the conglomerates. Some middle and poor preserved floras are founded in siltstone’s thin beds and lenses. Hanging wall unit is mostly intercepted by imbricately extended normal fault system often shows subsidiary normal faults either dipping in the same direction. There are also some antithetic normal faults observed to the far north of detachment fault, is forms roll-over antiform and small half graben filled lower Cretaceous uncemented conglomerates. Normal faults closer to the Hadasan massif is more likely synthetic listric behavior with curved fault plane and tilted blocks with sedimentary units dipping opposite direction to the fault plane. Sediments of Avzaga formation is mostly horizontal and gently dipping around 10-20°, and somewhere close to normal fault plane sedimentary unit is dipping around 30°. Quartz veins and aplite dykes are rarely mapped along the normal faults and joints. Picture 2. The hanging-wall unit or conglomerates of the Avzaga formation Detachment fault or ductile shear zone: The ductile shear zone along NW flanks of the granitic and gneissic core is approximately 30 in length and around 0.8 km in thickness (Fig. 2). This zone separates core units from overlying non- metamorphic or weakly metamorphosed upper units. Mylonitization mainly occurred in the and Carboniferous metasediments. Shallow-dipping foliations and gently dip-slipping lineations characterize the mylonitic shear zone, which contains a large number of micro- and outcrop-scale kinematic indicators, including oblique foliation, S-C structures, asymmetric folds, porphyroclasts or augens, extensional crenulation cleavages (C0 ), stretching lineations, and sheared magmatic veins or boudins. C0 - foliation is identifiable in most of the mylonites. The mylonitic shear zones on both flanks of the dome exhibit a
  • 4. uniform top-tothe-northwest shear sense, and are regarded as two components from the same shearing deformation. The northwest-dipping mylonitic shear zone is capped by normal faults to form the Yingba detachment fault, with nearly down-dip slickenside striations on its surface. Fault breccias are characterized by fragments of chlorite breccias and gouges, and clasts derived from Mesozoic sandstones, quartzites from Proterozoic strata, granitic rocks and mylonitic rocks. Normal faults within the ductile shear zone itself expectedly overprint its mylonitic fabrics. Бүхэлдээ маш хүчтэй занаржсан, зарим хэсэгтээ ялангуяа зүсэлтийн доод хэсэгт гнейслэг текстуртэй болсон байхаас сегрегацийн кварц, аплит, грейзен, пегматойд судлуудаар жишүү болон нийцлэгдүү байдлаар хэрчигдсэн. Хэдэн сантиметрээс хэдэн метр хэмжээтэй жижиг атираа элбэг ажиглагдахаас гадна том хэмжээний флексур маягийн изгиб (нугларал), хэвтээ байрлалтай хөнтрүү атираанууд тохиолдоно. Атирааны тэнхлэг унал болон сунал нь янз бүрийн чиглэлтэй байх ба зонхилох уналын азимут нь хойд, баруун хойд, зүүн хойд чиглэлд байна. Мөн налархай деформацийн нөлөөгөөр битүү атираа (sheath fold) үүсгэсэн байдаг онцлогтой. Эхэнд үүссэн хөнтрүү атираа нь дараагийн шатны эсхүл деформацийн төгсгөл шатанд дахин атираажсан байгаа нь үүгээр батлагдахаас гадна дараагийн атираажлийн нөлөөгөөр үүссэн шүдлэг төрлийн (crenulation foliation) фолиашн хөгжсөн байдаг. Микро атирааны тэнхлэгийн унал занаржилтийн хавтгайтай ижил, зарим хэсэгт кварцын судланцарууд атираажиж тасарсан байдалтай ажиглагдана (Зураг 3). Эвэрхуурмаг ба мусковитын сунасан тэнхлэг тэдгээрийн чиглэлийн хуваагдлаар хянагдаж байна. Хуваагдлын чиглэл зурвас текстурт 70-75° өнцөг үүсгэжээ. Эрдсүүдийн сунал фолеишны хавтгайн чиглэлтэй жишүү байрласан байх байна. Шлиф 4031 –д кварцын жижиг мэшил хэлбэртэй мөхлүүд занаржилтийн хавтгайг дагасан байдалтай ажиглагдах ба унтралтын өнцөгөөр хэмжсэн кварцын тэнхлэгийн сунал занаржилтийн хавтгайтэй жишүү байрлалтай хөгжсөн байдаг.
  • 5. Зураг 3. (a) Кварц-хээрийн жоншны судлын будин (б). Микроатираа тасарч будин үүсгэсэн байдал, (в). Микроатираа, (г). Шилжээс бүс нь бүхэлдээ хүчтэй атираажсан байхаас гадна хагарлаар хэрчигдсэн байдаг S болон С төрлийн тектонит, гулсалтын толь, будин, нүдлэг текстур зэрэг микроструктурын элементүүд сайн хөгжсөний зэрэгцээ нэвчимтгий бус бичил ан цав, хожуу үүссэн хагаралын нөлөөгөөр үүссэн локаль тархалттай милонитжилт, занаржилт ажиглагдана (Зураг 1). Чулуулгийн үе үелэл гол төлөв баруун хойш, хойш зүүн хойш 10-30° хэмээр унасан, атирааны жигүүр болон атираан тэнхлэгийн унал нь бага налуутай заримдаа хэвтээ байрлалтай байдаг. Шүдлэг төрлийн фолиашн хавтгайн нь занаржилтийн S1 хавтгайтай эрс хөндлөн байрлалтай ба ерөнхийдөө хэвтээ байрлалтай crenulation lineation байна (Зураг 4а).
  • 6. Зураг 4. (a). Найдаг ууланд илрэх шилжээс бүсийн дунд stretching lineation ба crenulation lineation- ий харьцаа. (б).Ташуу уулын өвөрт шилжээст бүсийн доод хэсгээр илрэх хлоритот- брекчиийн гарш. Детачмент хагаралын бүсийн доод зааглагч хагаралын хэсэгт брекчилэгдсэн хлоритот занар, мигматит, илрэх ба энэ хэсэгт эрдсийн шугамшил (mineral lineation)- аас гадна гулсалтын толь (stretching lineation) ихээр ажиглагдах ба бусад хэсгээ бодвол S1 хавтгай илүү хөгжсөн байдалтай байна (Зураг 4б). Гурванбулаг сумын баруун урд Цагаан өндөр уулын ард доод карбоны Холбоо толгой формацын конгломерат маш хүчтэй занаржиж, хуудсархаг тогтоцтой болсон нь мөн детачмент хагаралыг илэрхийлж байна. Гнейс, амфиболит, амфиболт занар нь гранобласт, лепидогранобласт, гранолепидобласт структуртэй чулуулаг бүрдүүлэгч эрдсүүд нэг чигт зэрэгцэн байршиж занарлаг, гнейслэг текстуртэй болсон байх ба эвэр хуурмаг зонхилсон бараан үе, кварц зонхилсон цайвар өнгийн үеүүд салаавчлан үеллэг текстурыг үүсгэсэн байдаг. Жишүү болон субпараллелиар хөгжсөн аплит, кварц, пегматойд судлууд нь гранат, мусковит, турмалинаар баялаг, эрдсийн үүссэн температурыг Л.Л.Перчукын тодорхойлсноор 460°С байна (Антипин, 1977). Суурь буюу цөм бүрдлийн хэсэг: Дашинчилэнгийн массивын I (үндсэн) фаз нь том мөхлөгт порфир маягийн биотитот гранитаас, II фаз нь турмалин-хоёр гялтгануурт, турмалин-мусковитот, гранатат пегматойд гранитаас бүрдэнэ ( Антипин, 1977). Харин Хадасан массив нь зөвхөн II фазын гранитаас тогтоно гэжээ. С.Төмөр нар (1997ф) Хадасан массивыг хожуу карбоны Бага хэнтийн бүрдэлд, Дашинчилэнгийн массивыг дунд-хожуу юрийн Хар-Алагийн бүрдэлд ангилжээ. Улсын геологийн зураг төслийн хүрээнд Г.Дэжидмаа нар (2008ф) өмнөх судалгааны
  • 7. материалд үндэслэн болон газар дээр нь шалган холбох ажил явуулж хожуу юрийн Их хайрхан гранодиорит-гранитын бүрдэлд ялгасан байна. Бидний судалгааны ажлаар уг гранодиорит-гранит-гнейсийн бүрдэл нь бүхэлдээ хувирмал цөм бүрдлийн суурьд ялгагдаж байгааг тогтоосон бөгөөд Ташуугийн даваа, Баян зүрх уул орчмын өмнөх судлаачдын карбоны хувирмал чулуулгаар ялгаж байсан амфиболит, гнейс, гранатат-гнейс, мигматит бүхий хэсгийг мөн суурийн хэсэгт хамруулах нь зүйтэй гэж үзлээ. Гнейс, гранодиорит-гнейсийн фолиашн хавтгай нь Хадасан массивын хувьд харьцангуйгаар дугуйрсан байдлаар төвөөс тал тал тийш 10—20° градусаар унасан байх бөгөөд хүчтэй эрдсийн шугамшил үүссэн, фолиашн хавтгайд жишүү болон паралель хэлбэрээр олон тооны кварц, аплит, грейзен, пегматойд судлуудаар хэрчигдсэн байх бөгөөд фолиашн хавтгай нь нэвчимтгий эдгээр дэл судлууд нь мөн хавтгайжсан байна. Олон тооны нодуль, ксенолит агуулсан нь мөн адил фолиашнд өртсөн байдаг (Зураг 6а, е). Дашинчилэнгийн массивын Ташуу уул, Баянзүрх уулын штокууд Хадасан массивын адил хүчтэй гнейсжссэн дээрх дэл судлуудаар хэрчигдсэн байхаас гадна кварц-турмалины босоо байрлалтай субөргөргийн дагуух судлаар хэрчигдсэн, гнейсийн орой захын хэсгүүдээр амфиболит, амфиболт талст занар, гранат агуулсан талст занарын биетүүд агуулсан байдаг онцлогтой. Дашинчилэнгийн массивын Лха уулын шток нь том мөхлөгт порфир маягийн гранитаас тогтох ба хил зааг нь босоо, авдар болон матрас хэлбэрийн хэсэгшилтэй байдаг. Цөм бүрдлийн хэсэгт хожуу үүссэн ан цав дагасан, грейзен, аплитийн дэл судлууд тохиолдох ба судлын хана тэгш бус тахирлдсан байдаг (Зураг 6б). Антипин (1977) Дашинчилэн болон Хадаасан массивын интрузивыг гипабиссаль интрузив гэж үзээд маагмын уусмал фильтрацаар агуулагч чулуулагт нэвчиж олон тооны грейзен аплитын судлуудыг үүсгэсэн бөгөөд заагийн хэсэгт ойролцоогоор 400°С темпаратурт альбит-экологийн фацийн метаморфизм явагдсан гэж үзсэн. Хэдий 400°С –ийн хувирал заагийн хэсэгт хөгжсөн гэж үзсэн атал роговикжих хувирал массивын заагийн хэсэгт ажиглагддаггүй. Уг интрузив массивыг 3-5 км-ын гүнд үүссэн ердийн эгнээний лити-фторт гранит гэж дүгнэсэн байдаг. Гнейс дунд тохиолдох амфиболит, гранаттай талст занар, нүдлэг текстурт талст занарууд нь бүхэлдээ хүчтэй деформацд өртсөн хувирмал цөм бүрдлийг бүрдүүлж байна гэж үзэж байна (Зураг 6.в,г). Талст занарын дунд агуулагч чулуулагтайгаа нийцлэг байрлалтай бага зузаантай /10-15см/, дунд мөхлөгт кварц-турмалин-апатит-мусковитын болон кварц-биотит-апатит-мусковитот грейзены судлууд хөгжсөн байдаг. Дээд юрийн настай шүлтлэгдүү эгнээний биотитот боржин, лейкоборжингийн цухуйцууд болон хүчиллэг найрлагатай олон тооны судлууд бүхий гранит-
  • 8. лейкогранитын бүрдэл гнейс-мигматитын түрсэн байдлаар зураглагдана. Гранитын насыг В.И.Коваленко (Геология МНР, 1974) кали-аргоны аргаар 120-135 сая жил буюу дээд юрийн цаг үед хамруулсан байдаг. Геохимийн шинж чанарт нь үндэслэн коллизийн гранит хэмээн ангилсан байдаг бөгөөд коллизийн цаг үед царцдасын зузаарал явагдаж аажмаар астеносферийн хэсэгт их хэмжээний хайлалт үүсэж энэ нь хувирмал цөм бүрдлийг бүрэлдэхэд чухал нөлөө үзүүлэн цөм бүрдлийн төвийн хэсэг хөгжсөн байна (Armstrong and Ward, 1991, Скляров и др., 1997, Wang et al., 2002). Деформаци ба микроструктур Хадасан хувирмал цөм бүрдлийн хэмжээнд деформацийн үндсэн гурван фаз ялгагдаж байна. Налархай шилжээс (ductile shearing) буюу метаморфизм: Гранит-гнейсийн төвөн, бага налуутай шилжээст бүс нь цөм бүрдлийн хувьд хамгийн эртний структур юм. Энэ нь хойд-баруун хойд зүгт (300-350° азимут) зонхилон хөгжсөн бага налуутай (10-30°) милонит фолиашн болон эрдсийн шугамшил байдлаар илрэнэ. Гранит- гнейсийн төвөнгийн зах хэсгүүдээр төвөөс тал тал тийш унасан бага налуутай фолиашн, түүний уналын дагуу тэлэлтийн шугамшил (stretching lineation), ажиглагдах боловч эрдсийн шугамшил зөвхөн 320-360° хэмийн азимутыг зааж байдаг.
  • 9. Зураг 6.(а) гнейс, түүний дундах нодуль, (б) гранит-гнейсийг зүссэн тэгш бус ханатай босоо дэл судал, (в) будинд өртсөн пегматойд судал, (г) Нүдлэг текстур, түүний хөгжсөн С тектонит, (д)Фолиашн хавтгайд үзэгдэх эрдсийн шугамшил, (е) Амфиболит, амфиболт талст занар дундах грейзен аплитын судлууд Царцдасын тодорхой гүнд амфиболитын фазын хувиралд өртөж хагас хайлалт үүсэж улмаар даралт температур болон геодинамик тэлэлтийн нөхцөлийн улмаас дээш хөөрөх шатанд эрдсийн шугамшил, гнейсжилт явагдсан байна (Зураг
  • 10. 6.д). Харин түүний детачментийн доод хэсгээр налархай деформацийн үр дүн болох фолиашн үүсэж сегрегацийн кварц ялгарч нарийн судал, хээрийн жоншны нүдлэг текстур үүссэн байна. Мөн тухайн цаг үед пегматойд, грейзений судлууд хөгжиж (Зураг 6.е) эхэлсэн бөгөөд гнейсжилтийн хавтгайтай параллель байрлалтай анхдагч судлууд үүссэн байна. Энэ нь нэг талаас анизотроп материал метаморфизмд орсноор даралт, температурын нөхцөлд ялгарал үүсгэж хэсэгчилсэн хайлалтууд бий болсныг гэрчилж байна (Platt and Visser, 1980, Platt 1984, Passcher, 1996). Уг судлууд нь хожуу магмын нөлөөгөөр үүссэн судлуудаа бодвол гнейсжилтэд хамт орсон, гнейжилтийн хавтгайд нийцлэг байрлалтай, гранат агуулсан байдаг. Ер нь цөм бүрдлийн дунд үүссэн гранит-гнейс нь амфиболитын фазд хамаарах талаар Руби уулын хувирмал бүрдэлд гнейс-милонит нь 580-620°C –д, 3.1-3.7 кбар (Hurlow et al., 1991) байгааг тогтоосон байдаг. Манай нөхцөлд пегматойд судлын үүссэн темпаратурыг 460°С болохыг Л.Л.Перчука тогтоосон (Антипин, 1977). Магмын үйл ажиллагаа: Царцдасын зузааралтаас шалтгаалан астеносферийн хөөрөлт болж царцдасын гүнд хайлалт болж голомт улмаар дээш хөөрснөөр интрузив чулуулаг гранит-гнейсийн дундуур нэвчин олон тооны аплит, грейзен, пегматойд судлуудыг үүсгэснээс (Зураг 7) гадна энэ гранитын штокууд дээш хөөрөн хувирмал цөм бүрдэл үүсэх процесс хурдассан байна(Armstrong and Ward, 1991, Скляров и др., 1997). Эдгээр судлууд нь гнейсжилтийн хавтгайд жишүү байдлаар гнейсийн дунд үүссэн С хавтгайтай нийцлэг байрлалтай, цөм бүрдэлийг дээш түрэгдэх явцад мөн адил даралт, темпаратурын нөлөөгөөр налархай деформацид өртөн гнейжсэн ажиглагддаг. Милонит фолиашн буюу гнейсийн S хавтгай болон С хавтгайн хоорондын өнцөг 30° байна. Магмын идэвхижилийн нөлөөгөөр анхдагч гранит- гнейсийн найрлагад байсан амфибол хувирч биотитоор түрэгдсэн ба нүдээр харахад амфиболийн псевдоморфоз үүсгэн хар бараан өнгийн сунасан хэлбэртэй, бусад эрдсийн нэгэн адилаар эрдсийн шугамшил үүсгэн урт тэнхлэгийн дагуу чиглэлд орсон байх боловч петрографийн бичлэгээр биотит болох нь тогтоогддог (Антипин, 1977, Төмөр нар, 1997ф). Налархай деформацийн фолиашн хавтгай болон гранитын биетийг зүссэн олон тооны босоо болон налуу, байрлалтай голчлон цөм бүрдлийн дараахь хагарал, анцавыг дүүргэсэн байдлаар илрэх дэл судлууд зэрэг нь магматизмын үйл ажиллагаа үндсэн налархай деформацийн дараа ч урт удаан хугацаанд идэвхитэй байсныг илэрхийлдэг.
  • 11. Зураг 7. Схемчилсэн геологийн зүсэлт Хэврэг деформацийн тэлэлтийн структур: Гурав дах структурын төрөл нь нилээд өргөн хөгжсөн тэлэлттэй холбоотой хэврэг деформацийн үр дүн болох хагарал, ан цав, кливаж юм. Энэ нь өмнөх – фазын структурыг зүссэн байдлаар тэлэлтийн шилжээс болон өргөн хөгжсөн сброс төрлийн хагаралуудтай холбоотой байна. Ихэнхи тохиолдол С структур нь хэврэг(brittle) шилжээст бүсийн Рейдел шейртэй ижил байдлаар тайлагдаж байна. С фолиашн нь нь гнейс-мигматитийн бүс буюу цөм бүрдлийн хэсэгт 15-35° градус орчим байхад шилжээс бүс буюу детачментийн хэсэг, болон хучаас бүрдэлд эгц, босоо байрлалтай голчлон тохиолдож байна. С кливажийн байрлал нь сброс хагаралтай ижил байрлалын элементтэй, шилжээсийн бүтэц цэвэр тэлэлтийн шейртэй байдаг онцлогтой. Хувирмал цөм бүрдлийн үүсэл хөгжил Шилжээст хагаралын эсрэг чирэх хүчний нөлөөгөөр үүссэн тэлэлт үүсэж буй хэсэг буюу pull-apart структурын хэсэгт хувирмал цөм бүрэлдэх тухай санааг өмнө нь Свен Эрик Мэйер, Цеес Пасщиер, Тамер Абу Алам, Курт Стюве (Sven E.M., et al., 2014) нар Арабын хойгийн баруун хойд захад Наяд хагарал(Najd fault system)-ын системд илрүүлэн загварчилсан байдаг. Свен Эрик Мэйер нар зүүн гарын шилжээст хагаралын бүс хүчний үйлчлэлээр муруйж улмаар тэлэлтийн үр дүнд Qazaz хувирмал цөм бүрдэл гадаргад илэрсэн гэж үзсэн бөгөөд цөм бүрдлийн хэсэгт гнейс нь 560--640°С темпаратур, 7.5±0.5 Кбар даралтын нөхцөлд 24-28 гүнд үүссэн гэж үзсэн байна. Харин ногоон занарын фацийн чулуулаг нь 400-460°С темпаратурт, 4.4-5.0 кбар даралтын нөхцөлд 15.5-17.5 км-ын гүнд бүрэлдсэн гэж тогтоожээ. Монгол–Агнуурын далайн хаагдлын шатанд үүссэн баруун гарын шилжээст хагаралын хөгжлийн үр дүнд зэрэгцэн салбарласан хагаралууд үүсч чигээс хамааран блокуудын дунд тэлэх болон шахагдах процессууд явагдаж байжээ. Шахагдсан блок буюу баруун гарын шилжээсийн мөргөлдсөн стрессийн хэсэгт цэцгэн хэлбэрийн структур, уул үүсэх процесс явагдсан бол харин тэлж буй блок буюу шилжээсийн эсрэг чирэх хүчний
  • 12. үйлчлэлээр pull-apart структур үүссэн байна. Хадасан цөм бүрдэл нь Тарнийн гол Бадын голын хагаралын дунд баруун хойноос зүүн буй хэсэгт байршиж байна гэж үзэж байна (Зураг 2). Зураг 2 . Шилжээст хагаралын дагуу тэлсэн структур үүсэж буйг цаашид энэ нь хувирмал цөм бүрдлийг үүсгэх талаар Свен (Sven E.M., et al., 2014) нарын боловсруулсан загвар. а) Параллель болон субпараллель чиглэлд хөгжсөн шилжээс хагаралын дунд jog form үүсэх ба энэ цааш сброс хагарал болон хөгжинө. б) тэлэлтийн явцад гүнд булшлагдсан хувирмал цөм бүрдэл гадаргад илрэнэ. в) ерөнхий шилжээсийн бүсийн дагуу дахин деформацид орж атираажина. Энэхүү баруун гарын шилжээст сдвиг (strike-slip) хагаралын бүс нь Хөгнө ханы баруун бэл хэсэгт Тарнийн голын урсгалын баруун эрэгт ШУТИС-ийн зураглалын хээрийн сургалтын полигоноос 2 км орчим зайд катаклаз-милонит бүс хэлбэрээр сайн гарштайгаар илэрдэг. Эдгээр эсрэг чирэх хүчний нөлөөгөөр үүссэн тэлэлтийн структурт үндсэн баруун гарын шилжээст хагаралтай хөндлөн чиглэлтэй сброс төрлийн хагаралууд хөгжсөн байна(Зураг 3 ). Хэврэг болон налархай деформацийн шилжилтийн бүсэнд гнейсжих мигматитжих процесс явагдан түүний орчимд хэсэгчилсэн хайлалтын үр дүнд маагмын голомт бий болохтой зэрэгцэн хэврэг деформацийн бүсэнд царцдасын хөгжсөн хагаралууд гүндээ мигматитийн бүстэй холбогдсон байна. Сброс хагаралууд нь гүндээ хэвтээ мигматитын бүсээр шилжилт болсноор зааглагч буюу детачмент хагаралыг үүсгэсэн ба ногоон занар, гнейсийн S хавтгайшилтай параллель суб-паралель хавтгайгаар шилжилт явагдсны үр дүнд эрдсийн болон тэлэлтийн шугамшил (stretching lineation) үүсч чулуулгийн хэсэгт ялгаралаар эрдсүүд нүдлэг текстурыг үүсгэжээ. Нүдлэг тесктурийг бүрдүүлэгч гол төлөв кварц, хээрийн жоншны мөхлөгүүд нь гулсалтын дүнд эргэлдэж delta хүртэлх төрлийн структурыг үүсгэн өнхөрч эргэлдэх явцдаа мөхлөгүүд нь талстлаг хэлбэрээ алдаж мөлийсөн байгаагаар тайлбарлаж болно. Газрын гадаргын хэсэгт сброс хагаралаар хэрчигдсэн хучаас бүрдлийн хурдас чулуулгаас тогтох цуварсан хэлбэртэй толгод ханарч гулссан толгод (rolling-hinge) структурыг үүсгэсэн байна.
  • 13. Зураг 3. Баруун гарын шилжээст хагаралын бүсийн дагуу хувирмал цөм бүрдэл бүрэлдэх загвар. I. Харилцан параллель хөгжсөн шилжээст хагаралын бүсийн дунд jog form үүсэх үе II. Jog form буюу сброс хагарал нь хэврэг-налархай бүсийн заагтай холбогдон зааглагч хагарал үүсэх үе III.Эсрэг чирэлтийн дүнд (pull-apart) үүсэх суларсан зайд интрузив биет түрэн орох үе IV.Интрузив биет түрж аажмаар изостатик хүчний нөлөөгөөр дээш хөөрснөөр налархай бүсийн хэсэгт гулсалтийн хөнтрүү атираа үүсэх үе V. Интрузив биетийн түрэлт болон тэлэлтийн үр дүнд хувирмал цөм гадаргад илрэх үе Харин гүний хэсэгт тэлэлтийн үр дүнд үүссэн сул орон зайд хэсэгчилсэн хайлалтаар бий болсон маагмын голомтоос маагма сорогдон огцом дээш хөөрснөөр мигматит бүсийн дагуу аажуу гулсаж байсан зааглагч хавтгай огцом нугларан өөр хоорондоо өнцөг үүсгэн байршиж энэ нь мигматит бүсийн хэмжээнд гулсалтын хөнтрүү атираа (drag-fold) үүсэх нөхцөл болсноос гадна налархай болон хэврэг-налархай деформацийн бүсэнд хөнтрүү атираа үүссэн байна(Зураг 3).
  • 14. Хадаасан цөм бүрдлийн хувьд тухайн цаг үед хэсэгчилсэн хайлалтаар үүссэн маагмын голомтоос чулуулгийн ан цав болон шилжээсийн хавтгайг даган уусмал нэвчин түрснээр пегматит, аплит, кварцын судлууд хөгжсөн ба эдгээр нь занаржилтийн хавтгайг дагахаас гадна өмнөх үүссэн судлуудыг түрсэн зүссэн байдлаар ажиглагддаг. Өмнө үүссэн бичил нарийн судал, судланцарууд деформацийн нөлөөгөөр агуулагч мигматит, занарын хамтаар атираажиж, ан цаваар хэрчигдсэхээс гадна шилжилт, шахалтын нөлөөгөөр тасарч будин структур үүсгэсэн байна. Порфиробластууд шилжээсийн дагуу эргэлдэн сигма, делта төрлийг үүсгэсэн байх ба шилжээсийн бүсийг заагч S-C фабрик, гялтгануурын сүүл, эрэмбэлэгдсэн (en echelon) структур, дагасан болон буцсан эргэлтийн (synthetic and back rotation) ан цав, индикаторууд, бичил хөнтрүү атираа хөгжсөн байна. Налархай деформацийн бүсэнд гулсалтын хэвтээ, хөнтрүү атираа үүсэн үүний үр дүнд S3 буюу шүдлэг (crenulation) хавтгайшил үүссэн байна. Хучаас бүрдлийн хэсэгт сброс төрлийн хагаралын хавгайнуудаар шилжин тавиур дээр ном ханарсан мэт структурыг үүсгэн ханаран шилжсэн гэж үзэж байгаа бөгөөд үүний жишээ нь конгломератын зузаалаг нь налуу байрлалтай түүнд гол төлөв перпендукляр чиглэлд хөгжсөн сбросоос шаталан суусан байгаагаар тайлагдаж байна. Эсрэг чирэх хүчний үйлчлэлээр үүссэн тэлэлтийн структур (pull apart)-ийн нөлөөгөөр дээш хөөрсөн интрузив чулуулаг, агуулагч чулуулгийн нягтын зөрүү, изостатик хүчний нөлөөгөөр дээш түрснээр түүний зах хөвөөгөөр агуулагч занарын зузаалаг атираажин шахагджээ(зураг 4а). Ингэж үүссэн атирааны тэнхлэг нь эгц, босоо байрлалтай хэврэг деформацийн бүсэнд нэвчимтгий бус шинж чанар (discontiniuty)-тай ан цавархаг дэвүүр маягийн S2 кливаж үүссэн байна. Интрузив биет түрсэнтэй холбогдон өргөрөгийн болон уртрагийн чиглэлтэй сброс хагаралууд хөгжсөн байх бөгөөд эдгээр хагарал нь гол төлөв эгч босоо, гранитын массивыг заагласан болон агуулагч чулуулгийг зүсэж шилжүүлсэн байдлаар ажиглагдана(Зураг 4б). Зураг 4. Интрузив чулууулгийн түрэхтэй зэрэгцэн хөгжсөн атираа болон сброс хагаралын үзэгдэх байдал Дүгнэлт Цөм бүрдлийг бүхэлд нь хил заагийг нарийвчлан зураглах шаардлагатай бөгөөд Хадасан массивын хэсэг нь магадгүй уг цөм бүрдлийн зөвхөн хойд зах байх боломжтой. Учир нь Дашинчилэнгийн массив, цаашлаад Хөгнөханы массив нь уг
  • 15. хувирмал цөм бүрдлийн төвийн хэсэгт сууж байгаа харин түүнийг тойрсон гранит гнейсийн биетүүд болон хувирмал чулуулгийн биетүүд өмнөх судлаачдын ажлаар нилээд олон газарт тогтоогдсон байгааг нарийвчлан судлах нь зүйтэй гэж үзэж байна. ХХЦБ нь Монгол-Агнуурын далайн хаагдаж түүний коллизийн бүсийн царцдасын зузааралтаас улбаалан коллизийн дараах тэлэлтийн процесстой холбоотойгоор үүссэн бөгөөд Төв-Азийн атираат тогтолцооны хэмжээнд судлагдсан бусад хувирмал цөм бүрдлүүдийн нэгэн адил алт, ховор металлын хүдэржилттэй холбоотой байж болохыг 1:50000-ны зураглал, ерөнхий эрлийн ажлын үр дүн харуулдаг. Иш татсан зохиолын жагсаалт: Антипин В.С. (1977). Петрология и геохимия гранитойдов различных фаций глубинности. Новосибирск: Издательство "Наука". Г.Бадарч. (2008). Өмнөд говийн Онч хайрханы хувирмал цөм бүрдэл. Г.Бадарч-Д, Террейний тектоникийн асуудлууд (хуудсд. 78-84). Улаанбаатар: Мөнхийн үсэг. Ган-Очир Ж., Нарантуяа Ч., Мөнгөншагай Ц.,. (2014). Монголын хувирмал цөм бүрдлийн судалгаа. Хайгуулчин №52, 95-110. Геология МНР. Том-II. (1974). Донская Т.В., Мазукабзов А.М.,. (2014). Геохимия и возраст пород нижних пластин Бутулийн Нурского и Заганского комплексов метаморфических ядер (сеьерна Монголия-Западное Забайкалье). Геодинамика и Тектонофизика 5(3), 683- 701. Дэжидмаа Г., б. 9. (2008). УГЗ-200. Төв Монголын сери. ГМТ. Зоненшайн Л.П. (1967). Тектоника складчатых областей Центральной Азии (к закономерностям строения складчатых областей). Геотектоника № 6, 49- 69. Мазукабзов А.М., Скляров Е.В., Донская Т.В., Гладкочуб Д.П., Федоровский В.С. (2011). Комплексы метаморфических ядер Забайкалья: обзор. Геодинамик и тектонофизик 2(2), 95-125. С. Төмөр бусад 6 зохиогч. (1997). Дашинчилэнгийн районд гүйцэтгэсэн 1:50000-ны геологийн зураглал, ерөнхий эрлийн ажлын тайлан. Дархан: Монгол алт ХХК. Скляров Е.В., Мазукабзов А.М., Донская Т.В.,. (1994). Заганский комплекс метаморфического ядра (Забайкалья). Докл. РАН, т.339, №1, c.83-86.
  • 16. Скляров Е.В., Мазукабзов А.М., Мельников А.И.,. (1997). Комплексы метаморфических ядер кордильерского типа. CO РАН: НИЦ ОИГГМ. Armstrong R.L., W. P. (1991). Evolving geographic pattern of Cenozoic magmatism in North America Cordillera: The temporal and special association of magmatism and metamorphic core complexes. J.Geophys.Res. V.96, 13201-13224. Crittendon M.D., Coney P,J., Davis G.H.,. (1980). Cordillerian metamorphic core complexes. Mem.GSA.153. Daodene Y., Gapais D., Ledru P., Cocherie A., Hocquet S., Donskaya T.V.,. (2009). The Ereendavaa range (north-eastern Mongolia): an additional argument for Mesozoic extension throughout eastern Asia. International journal of Earth Science, 98, 1381-1393. Davis G.H., R. S. (1996). Structural geology of rocks and regions. John Wiley& Sons inc. Donskaya T.V., Windley B.F., Mazukabzov A.M., Kroner A., Sklyarov E.V., Gladkochub D.P., Ponomarchuk V.A., Badarch G., Reachow M.R., Hegner E.,. (2008). Age and evolution of Late Mesozoic metamorphic core complexes in Southern Siberia and Northern Mongolia. Journal of the Geological Society, London 165 (1), 405-421. Retrieved from http://dx.doi.org/10.1144/0016-76492006 Hurlow H.A., Snoke A.W., Hodges K.V.,. (1991). Temperature and pressure of mylonitization in a Tertiary extensional shear zone, Ruby mountains, East Humboldt Range , Nevada: Tectonic implication. Geology, V.19, 82-86. Lin W., Faure M., Monie., Scharer U., Panis D.,. (2008). Mesozoic extensional tectonics in eastern Asia: the south Liaodong Peningsula metamorphic core complex (NE china). Journal of geology, 116, 134-154. Passcher C.W., T. R. (1996). Microtectonics. Springer. Platt J.P., a. V. (1980). Extensional structures in anistrophic rock. Journal of SG, 2, 397- 410. PlattJ.P. (1984). Secondary cleavage in ductile zone. Journal of SG,6, 439-442. Ramsay J.G. (1967). Folding and fracturing of rocks. McGraw-Hill book company. Wang T., Zheng.Y.D., Li T. Ma M.,, Gao Y.,. (2002). Forceful emplacement of granitic plutons in extensional tectonic setting: syn-kinematic plutons in the Yagan Onch hairhan metamorphic core complex on Sino-Mongolian border. Acta geol.Sin. 76, 81-86. Webb L.E., Graham S.A., Johnson C.L., Badarch G., Hendrix M.S., . (1999). Occurence, age, and implications of Yagan-Onch Hairhan metamorphic core complexes, Southern Mongolia. . Geology 27, 143.