Inleiding in de wereld van de commons door Dirk Holemans, coördinerend bezieler van Oikos, een sociaal-ecologische denktank.

1. De Commons: een nieuwe grammatica
De Commons: een nieuwe grammatica
voor de samenleving
voor de samenleving
Pulse Transitienetwerk Cultuur
Trefdag #3 Cultuur: (on)gemeen goed
Mechelen, 23 oktober 2014
Pulse Transitienetwerk Cultuur
= systeemverandering
Trefdag #3 Cultuur: (on)gemeen goed
Mechelen, 23 oktober 2014
Dirk Holemans, coördinator Oikos
info@oikos.be - www.oikos.be
Dirk Holemans, coördinator Oikos
info@oikos.be - www.oikos.be

2. Uiteenlopende tendensen: Tweestromenland
Hoofdstroom: vermarkting, EU/regeringen: gevangen in
neoliberale logica, 150 (semi-)private organisaties hebben de
macht
Hoofdstroom: vermarkting, EU/regeringen: gevangen in
neoliberale logica, 150 (semi-)private organisaties hebben de
macht
bvb. 4 MNO’s beheersen 90% graanmarkt
bvb. 4 MNO’s beheersen 90% graanmarkt
Tegenstroom: Initiatieven van onderuit (burgers + sommige
steden): onbekend terrein, het politieke aan het heruitvinden
Tegenstroom: Initiatieven van onderuit (burgers + sommige
steden): onbekend terrein, het politieke aan het heruitvinden
-> Commons inspirerend concept
-> Commons inspirerend concept

4. Terug in de tijd: commons een eeuwenoud gegeven
Commons = in de middeleeuwen een belangrijke vorm van
organisatie: gemeenschappelijk gebruikt land, akker of bos
een meente -> collectieve eigendom- of gebruiksrechten
Fundament = collectieve actie
Rijkere visie op democratie, eigendom en gebruiksrechten
Juridisch systeem Laatromeinse rijk:
-Res publicae
-Res privatae
-Res nullius van niemand
-Res communes van iedereen
Commons = in de middeleeuwen een belangrijke vorm van
organisatie: gemeenschappelijk gebruikt land, akker of bos
een meente -> collectieve eigendom- of gebruiksrechten
Fundament = collectieve actie
Rijkere visie op democratie, eigendom en gebruiksrechten
Juridisch systeem Laatromeinse rijk:
-Res publicae
-Res privatae
-Res nullius van niemand
-Res communes van iedereen

5. Terug in de tijd: een eeuwenoud gegeven
The Great Charters of the Liberties of England
Magna Carta 1215 =mijlpaal in geschiedenis: absolute vorst
Jan moet rechten toekennen aan landbaronnen
-> niets over gewone mensen, sociaal-econ. rechten
Carta de Foresta = het charter van het Would
Toen: koninklijke bossen (incl. akkers, boerderijen en dorpen)
essentieel voor het levensonderhoud:
- Hout = belangrijkste grondstof voor verwarming, koken,
constructie en productie (houtskool)
- woud: vol kleine weides voor begrazing en bron van turf
-> charter is uniek in het verlenen van sociaaleconomische
rechten (met name het recht om commoning)
The Great Charters of the Liberties of England
Magna Carta 1215 =mijlpaal in geschiedenis: absolute vorst
Jan moet rechten toekennen aan landbaronnen
-> niets over gewone mensen, sociaal-econ. rechten
Carta de Foresta = het charter van het Would
Toen: koninklijke bossen (incl. akkers, boerderijen en dorpen)
essentieel voor het levensonderhoud:
- Hout = belangrijkste grondstof voor verwarming, koken,
constructie en productie (houtskool)
- woud: vol kleine weides voor begrazing en bron van turf
-> charter is uniek in het verlenen van sociaaleconomische
rechten (met name het recht om commoning)

6. De klassieker: Tragedy of the Commons
1968 Garrett Hardin, in Science over meente
-elke herder heeft voordeel als hij schaap bijzet, is rationeel op
korte termijn (winstmaximalisatie)
-kosten zijn voor iedereen en op lange termijn who cares?
->onvermijdelijk gevolg: vernietiging van meent, geen enkel
schaap kan nog gevoed worden
= enge visie van homo economicus, wijd verspreid
Deze visie bijvoorbeeld nu terug te vinden in pleidooi voor het
monetariseren van ecosysteemdiensten…
1968 Garrett Hardin, in Science over meente
-elke herder heeft voordeel als hij schaap bijzet, is rationeel op
korte termijn (winstmaximalisatie)
-kosten zijn voor iedereen en op lange termijn who cares?
->onvermijdelijk gevolg: vernietiging van meent, geen enkel
schaap kan nog gevoed worden
= enge visie van homo economicus, wijd verspreid
Deze visie bijvoorbeeld nu terug te vinden in pleidooi voor het
monetariseren van ecosysteemdiensten…

7. De historische waarheid: Enclosure of the Commons
Enclosure = omheining of privatisering van Commons
-17de-18de eeuw UK
-Combinatie van tal van factoren: bevolkingsgroei en dus
stijgende vraag naar voedsel, vraag naar arbeidskrachten voor
fabrieken en irritatie over eigenzinnige commoners, wetten op
maat van landadel
20 jr later: Elinor Ostrom (Nobelprijs Economie 2009)
-commons zijn gemeengoed, geen niemandsland
-commons hebben gebruikersgroep die toegang en gebruik
reguleert (inclusief sanctiemechanismen voor profiteurs)
-Commoners communiceren met elkaar, ontwikkelen regels
-Commoners willen behoeften bevredigen, niet enkel op zoek
naar winst
Enclosure = omheining of privatisering van Commons
-17de-18de eeuw UK
-Combinatie van tal van factoren: bevolkingsgroei en dus
stijgende vraag naar voedsel, vraag naar arbeidskrachten voor
fabrieken en irritatie over eigenzinnige commoners, wetten op
maat van landadel
20 jr later: Elinor Ostrom (Nobelprijs Economie 2009)
-commons zijn gemeengoed, geen niemandsland
-commons hebben gebruikersgroep die toegang en gebruik
reguleert (inclusief sanctiemechanismen voor profiteurs)
-Commoners communiceren met elkaar, ontwikkelen regels
-Commoners willen behoeften bevredigen, niet enkel op zoek
naar winst

8. De grammatica van de commons
Gemeengoed
Commoners
Commoning
Hulpmiddelen: grond, softwarecodes, culturele
expressie
Mensen: communicatie & samenwerking
Regels: bepaald door groep gebruikers:
ingewikkeld sociaal proces van commoning

9. De grammatica van de commons
Elinor Ostrom: zeven kenmerken van sterke commons:
-Helder omschreven en erkende grenzen
-Toegang- en gebruiksregels aangepast aan context
-Collectieve regels voor participatieve besluitvorming
-Monitoring van gebruik en staat van commons door
gebruikers met mandaat van gemeenschap
-Progressieve en flexibele sanctionering
-Eenvoudige regels voor conflicthantering
-Zelfbepaling van gemeenschap erkend door hiërarchische
autoriteit (bvb. wetgeving België, Mexico, …)

10. Oude en nieuwe commons: de digitale wereld
- Open source software en kennissystemen
- Linux: besturingssysteem
- Wikipedia (basisregel: iedereen kan bijdragen,
controle achteraf: peer to peer)

11. Tussenstand: drie grote organisatieprincipes
-en dus geen twee, of zeker geen een dat zaligmakend is…
-mengvormen zijn mogelijk: nu focus op PPS, beter pleidooi
voor PCS: publiek-civiele samenwerking
-Commons: ook kritisch perspectief op moderniteit (scheiding
subject/object, in Staat en Markt = duopolie)
Commons
Markt Publiek

12. Het debat is dus niet: publiek of privaat?
-> andere basisvraag in democratie: welke rol voor burgers?
Bijvoorbeeld energiesector:
1. 20 jr. geleden: adagium van liberalisering (= privatisering)
-Tegenstroom: autonome productie: burgercoöperatieven
Commons
1 1
2 2
Markt Publiek

13. De nieuwe wereld: peer-to-peer
Michel Bauwens De Wereld Redden
Nieuwe wereld:
-Kenniseconomie en kenniswerker: houdt
productiemiddelen in eigen handen (hoofd en pc)
-ICT faciliteert wereldwijde samenwerking en uitwisseling
-peer-to-peer systeem = de toekomst (horizontale
uitwisseling onder gelijken)
-niet alleen informatie uitwisselen: ook productieplatforms
-Slimme software en 3D-printers: microfabrieken
-Voorbeeld: Wikispeed

14. De nieuwe wereld: peer-to-peer (onder gelijken)
Michel Bauwens De Wereld Redden
Een peer-to-peer systeem is een sociaal-economisch
systeem waarbij een individu een transactie kan aangaan
met dat systeem.
- Als gebruiker beslis je vrijwillig of je deelneemt
- Wikipedia (basisregel: iedereen kan bijdragen,
controle achteraf: peer to peer)
- Performanter dan oud hiërarchisch systeem
Niet elk peer-to-peer systeem is een commons!
Bauwens: transitie is geen plotse revolutie, nieuw systeem
ontstaat in schoot van oud systeem, dit laatste ondersteunt
het zelfs om eigen levensduur te verlengen

15. Sleutelwoorden: samenwerking, eigenaarschap,
meerwaarde en transparantie (code & design)

16. Driehoek verruimt discussie over cruciale vragen
Bijvoorbeeld: Internet: cruciaal voor peer-to-peer,
basisinfrastructuur
Nu: in handen van multinationals, draaiend op
reclame-inkomsten / discussie: netneutraliteit?
Drie oplossingen (denk aan de driehoek):
-Vermarkte situatie reguleren (bevestigen
hyperkapitalistisch systeem)
-Commons: burgers bouwen eigen netwerk uit
(digitale coöperatieve)
-Publiek: gelet op belang voor democratie neemt
overheid internet in handen (zelfde als met
spoorwegen is gebeurd)

17. De utopie van de commons: Wikitopia?
Belangrijkste argumenten pro commons
-Herijking van de democratie: burgers nemen terug toekomst
in handen, verhoogt betrokkenheid
-Activiteiten los of bevrijd van marktwerking (fixatie op
winstmaximalisatie): vaak gericht op duurzaamheid
-Betrokkenheid van gebruikers leidt tot performante
organisatie
-Meerwaarde wordt niet afgeroomd, blijft in gemeenschap
-> tot utopische gedachte in ‘De Mythe van de Groene
Economie’: commons zijn antwoord op kapitalisme

18. De utopie van de commons: Wikitopia?
Belangrijkste argumenten om nuchter te blijven
-Niet elke commons positief: ook de maffia is een
‘burgerbeweging’ buiten markt en staat…
-Commons zijn historisch niet alleen verdwenen omwille van
enclosure, was subsistentielandbouw
-Sommige commons kunnen ‘gated communities’ worden:
belang van toegangs- en gebruiksregels
-Nieuwe commons vooral in sterke gemeenschappen
(Herberg van Macharius)
-Tot voor kort vooral lokale initiatieven, nu ook globale peer-to-
peer netwerken, maar hoe macht opbouwen tegen de ‘150
die de wereld beheersen’?

19. Burgerkracht: what’s in a name?
- Term gemunt in Nederland door beleidswetenschapper,
dus van uit perspectief van overheid
- Nederland: van welvaartstaat naar participatiestaat, GB
Cameron: de Big Society
- Focus op zelfredzaamheid van boven opgelegd, in
combinatie met afbouw publieke sector
bv. UK: openbare bib’s sluiten en hopen op burgeriniatief
<-> Commons: samenredzaamheid van onderuit
opgebouwd, ondersteund door partnerstaat
Bv. Vl: burgerzadenruilbank in openbare bibliotheek
- Progressieve visie: geen afbouw van publieke sector, wel
ruimte voor groeiende commons in kader van selectieve
ontmarkting

20. De kans die Commons ons biedt
Twee grote uitdagingen combineren:
-Alternatief voor groei-economie en hyperconsumentisme: op
zoek naar nieuwe invulling van welvaart:
Welvaart zonder Groei (Tim Jackson)
-Zoektocht naar modellen voor deze transitie: de commons
als goederen die collectieve actie vereisen om beheerd te
worden in het algemeen belang, met het oog op
duurzaamheid
-Commons verenigen veel kenmerken van duurzaamheid:
respect voor het milieu en gemeenschappen, participatie van
onderuit, nieuwe vormen van politieke actie en publiek-civiele
samenwerking.

21. Fora do Eixo: een groot p2p-cultuurnetwerk in Brazilië
•Start 2005: samenwerking producenten rond circulatie van
muzikale projecten, uitwisseling productietechnologie en handel
van culturele producten. Door middelen voor muziekproductie,
instrumenten en organisatie van festivals te mutualiseren,
drukken de artiesten hun kosten, gaan tussenpersonen niet met
gros van inkomsten lopen en werd een nieuw verdienmodel
ontwikkeld.
•Belangrijke innovaties = introductie ‘kredietkaart’ die vier
alternatieve munten hanteert.
• -> de interne processen werken niet door uitwisseling
klassiek geld, maar door intern systeem dat
uitwisselingsstromen in evenwicht moet houden.
•Overheid: partnership afgesloten met Fora vanwege haar grote
mobilisatiekracht.
Meer info: http://www.shareable.net/blog/interviewed-felipe-altenfelder-of-fora-do-eixo-on-mutualizing-music

22. Het debat en de toekomst liggen open, als je
tenminste wil commonen…