3. Bu bölümü tamamladığınızda;
●Isı ve sıcaklık kavramlarını öğrenecek,
●Isı ve sıcaklık kavramları arasındaki temel
farkları keşfedecek,
●Isı alışverişi kavramı ile tanışacak,
●Sıcaklığı farklı sıvı maddeler arasındaki ısı
alışverişini gözlemleyeceğiz.
4. Çaya attığımız şekeri çay kaşığı ile
karıştırırız. Bu kaşığı çıkarıp elimize
değdirdiğimizde çay kaşığının sıcak
olduğunu hissederiz. Bunun sebebi ne
olabilir?
5. Ocak üzerinde ısınmakta olan bir çorbanın
içindeki kaşığı alırsanız kaşığın ısındığını
hissedebilirsiniz. Kaşık neden ısınmış olabilir?
6. Bir büyüğümüzden yardım alarak ütünün fişini
elektrik prizine takıp biraz ısınmasını sağlayalım.
Evimizdeki bir havluyu alarak elimizle sıcaklığını
kontrol edelim. Daha sonra ütüyü havlu üzerinde
gezdirelim. Bu işlemden sonra havlunun
sıcaklığını elimizle tekrar kontrol edelim.
Havlunun sıcaklığında değişme olmuş mudur?
Neden?
7. Sıcak çayın veya çorbanın
içindeki kaşıkların ısınmasının
nedeni sıcaklığı fazla olan çay
veya çorbadan ısı enerjisi
almasıdır. Ütüyü havlu üzerinde
gezdirdiğimizde de havlunun
ısındığını gözlemlemiş olmalısınız.
Havlunun ısınmasının nedeni de
ütüden ısı enerjisi almasıdır.O
hâlde sıcaklığı yüksek olan
maddelerin temas ettiği soğuk
maddeleri ısıttığı sonucuna
ulaşabiliriz.
8. Sağlıklı bir
kemik gelişimi
için süt içmemiz
gerektiğini
biliyorsunuz.
Bazılarımız sütü
sıcak bazılarımız
da soğuk içmeyi
severiz.
Bir dakika ısıttığımız süt
ile on dakika ısıttığımız
sütü karşılaştırırsak
aralarında nasıl bir fark
olur?
9. Sıcaklığı yüksek olan
maddelerin sıcaklığı
düşük maddeleri ısıttığını
öğrendiniz. Maddeye
verdiğimiz ısı miktarını
artırırsak sıcaklıkları da o
oranda artar. .
Unutmayalım ki
sıcaklıkları farklı
maddelerin teması
hâlinde alınıp verilen ısı,
yükselip alçalan
sıcaklıktır.
Çay demlerken suyun
çabuk kaynaması için
çaydanlığa az miktarda
mı, yoksa çok miktarda
mı su koymamız
gerekir?
10. Çay demlerken çabuk
kaynaması için çaydanlığa az
miktarda su koyarız. Bu
sayede suyu daha çabuk
kaynatacağımız için çayın
demlenmesi de çabuk
olacaktır.O hâlde maddenin
miktarı az olunca verilen ısı
enerjisine göre sıcaklık artışı
daha çok olacaktır.
11. Isı ve sıcaklık kavramları
birbirinden farklıdır. Isı bir
enerji iken sıcaklık bir enerji
değildir. Maddelerin teması
hâlinde maddelerin arasında
ısı alış verişi olur. Buna göre
maddenin sıcaklığı değişir.
Sıcaklık ise bir maddenin ne
kadar soğuk ya da sıcak
olduğunu belirtir.
12. Maddeler yandığında ısı enerjisi verir.
Isı enerjisi elde etmek için çok değişik yakıtlar
kullanırız. Yaktığımız kömürün, kullandığımız
petrolün ve doğal gazın kaynağının güneş enerjisi
olduğunu biliyoruz.
Evimizde, okulumuzda ortamı ısıtmak için soba,
kalorifer gibi araçlar kullanılır. Bu araçlarda kömür,
odun, doğal gaz gibi yakıtlar yandığında çevresine
ısı enerjisi verir. Yakıtlar ısıtma, aydınlatma gibi
alanlarda kullanılabilir. Termik santrallerde
yakıtların kullanılmasıyla elektrik elde edilir.
Elektrik aydınlatmada kullanılır. Otomobil gibi
araçlarda petrolden elde edilen benzin yakıt olarak
kullanılır ve otomobilin hareket etmesi sağlanır.
Evinizde yemek pişirmede ise doğal gazdan veya
sıvılaştırılmış petrol gazından yararlanılır.
13. Kışın kaloriferlerimiz
yanarken peteklerin
üstündeki perdelerin
hareket ettiğini hiç fark
ettiniz mi?
Ya da sobanın
tellerine, kurutmak
için astığınız havluların
sallandığını gördünüz
mü?
Bunların sebebi ne
olabilir?
14. Besinler bir şekilde vücudumuzun
yakıtları sayılabilir. Besinlerden elde
ettiğimiz enerji sayesinde hareket
edebiliriz. Besinlerin vücudumuzda
kullanılmasıyla ısı enerjisi açığa
çıkar ve biz bu enerjiyi yaşamsal
faaliyetlerimiz için kullanırız. Isı,
sıcaklıktan farklı olarak bir çeşit
enerjidir. Bir mumu yakmış olsak
mumun sağladığı ısı enerjisi
çevresindeki havayı ısıtarak havanın
hareket etmesine neden olur. Olay
bize ısı enerjisinin hareket enerjisine
dönüştüğünü gösterir.
15. Marketten ya da
bakkaldan aldığınız
ambalajlı gıdaların
üstündeki besin
değerlerini gördünüz
mü?
Uluslararası birim
sisteminde ısı birimleri
joule (jul) ve kaloridir.
Joule kısaca “J” ile,
kalori de “cal” ile
gösterilir. Joule ve
kalori birbirleri
cinsinden yazılabilirler.
16. 1 cal ≈ 4 J
(Bir cal yaklaşık olarak dört J’dür.)
Kalorinin bin katı bir kilokaloridir.
Joule'ün bin katı ise bir kilojoule
(kilojul)'dür.
Kilokalori “kcal” ile, kilojoule “kJ”
ile gösterilir.
1000 cal = 1 kcal
1000 J = 1 kJ
17. Aşağıdaki tabloda bazı besinlerin yüz gramının besin değerleri kcal birimiyle yazılmıştır.
Gıdalar 100 g için besin değerleri (kcal)
Ispanak 26
Havuç 35
Kiraz 40
Üzüm 57
Yağlı yoğurt 95
Izgara tavuk 132
Bisküvi 470
Badem 600
Fındık 650
18.
19. Resimleri inceleyelim. İlk termometrede
başlangıçta sıcaklık düşük iken diğer resimdeki
termometrede ince cam boru içindeki sıvının
seviyesinin yükselmesinin nedeni ne olabilir?
Bir şişe içindeki suyu buzdolabının buzluğuna
koyduğunuzda suyun buz hâline geldiğini
görürsünüz. Bu değişimlerin nedeni ne
olabilir?
20. Termometredeki sıvının
yükselmesi veya düşmesi de
ısınma ve soğuma olayları ile
gerçekleşir. Ocak üstündeki
suyun sıcaklığının artması ısı
alma yani ısınma, suyun
buzdolabında donması ise
soğuma yani ısı verme ile
gerçekleşir.
21. Çorbayı ısıtarak dışarıdan
ona ısı vermiş oluruz. Bir
süre sonra çorba ısınır ve
sıcaklığı artar. Buzdolabına
koyduğumuzda ise çorba ısı
vermiş olur, zamanla soğur
ve sıcaklığı düşer. Isınma ve
soğuma, ısının maddeler
üzerindeki en belirgin
etkisidir.
Çorbanın Sıcaklığı Nasıl Değiştirilir?
Bir miktar çorbayı ocakta
ısıttığımızda, çorbanın sıcaklığında
nasıl bir değişiklik olur?
Çorbayı buzdolabına koyarsak
çorbanın sıcaklığında nasıl bir
değişiklik olur?
23. Ayşe, mutfakta ablasını
izliyordu. Ablası reçel
kavanozunun kapağını açmaya
çalışıyordu. Ama bir türlü
açmayı başaramıyordu. Ablası
kavanozu içi sıcak su dolu bir
kabın içerisine ters bir şekilde
batırdı. Kavanozu bu şekilde bir
süre beklettikten sonra sıcak
sudan çıkardı ve kapağını
rahatça açtı. Ayşe bu olaya çok
şaşırmıştı. Bu olayın nasıl
olduğunu merak etti.
Kavanoz Kapağı Nasıl
Açıldı?
24. Kapağı sıkışan kavanozu
açmak için sıcak suya
batırırız. Suyun etkisiyle
kavanozun kapağı
genleşir ve daha kolay
açılır. Isınan maddelerin
hacmi artar.
26. Katı maddelere ısı verdiğimizde boyları
uzar, yüzeyleri genişler ve hacimleri
artar. Buna genleşme adı verilir. Tren
rayları döşenirken raylar arasında
boşluklar bırakılır. Bunun nedeni yazın
ısı etkisiyle genleşen rayların tren
kazalarına neden olmasını
engellemektir. Kışın ise raylar arasındaki
mesafenin büzülme nedeniyle arttığını
gözlemleriz. Maddeler ısı verdiğinde
soğur ve sıcaklıkları düşer. Sıcaklığı
düşen maddenin hacmi küçülür. Bu
olaya büzülme adı verilir.
27. Isıtılan her cisim genleştiği
hâlde su, 0 °C ile 4 °C arasında
ısıtıldığı zaman genleşmez,
hacmi küçülür. 4 °C’ ta su
hacimce en küçük, birim
hacmindeki kütlesi
bakımından ise en büyük
orandadır. 4 °C ’tan sonra suyu
soğutursak hacmi büyür, yani
genleşir. Su 0 °C’ ta buz olunca
hacmi büyür, birim hacmindeki
kütlesi azalır. Buz, sudan daha
hafif olur.
28. Sıcak suya
koyduğumuzda kapağı
sıkışmış kavanozu daha
rahat açabilmemiz
genleşmenin olumlu bir
örneğidir. Yaz aylarında
genleşip sarkan elektrik
tellerinin genleşmeye
olumsuz bir örnek
olduğu söylenebilir.
29. Termometrelerin çalışma ilkesinde
de sıvı maddelerin ısı etkisiyle
genleşmesi özelliğinden yararlanılır.
Termometre sıcak bir maddenin
içine konulduğunda termometre
haznesi içindeki sıvı genleşerek cam
boru içinde yükselir. Termometre
içindeki sıvının ısı etkisiyle hacmi
artmış ve genleşmiştir. Termometre
soğuk bir madde içine konulursa bu
kez termometre içindeki sıvı
büzülür. Sıvının termometredeki
cam boru içinde seviyesi düşer.
30. Buraya kadar verilen
örneklerden genleşme
ve büzülmenin
birbirinin tersi olaylar
olduğunu söyleyebiliriz.
Genleşme ve büzülme
ısı alma ve verme olayı
ile gerçekleşir.
32. Mete feni seven meraklı bir çocuktur. Fen
bilimleri dersinde Isı ve Sıcaklık konusunu
işlemişler ve hocaları neleri bildiklerini
öğrenebilmek için öğrencilerinin günlük
tutmalarını istemiştir. Eve gidince Mete ‘nin
annesi sofrayı çoktan hazırlamış ve onu
sofraya çağırmış. Mete elini yüzünü yıkayıp
sofraya oturmuş. Annesi kaseye çorbayı
koymuş ve Mete iştahla içmeye koyulurken
bir anda ağzı yanmış ve kaşığı masaya
bırakmış. Çorba kasesinin soğuk çorbanın da
sıcak olduğunu fark etmiş. Mete çorbanın
soğumasını beklemiş ve çorbayı tekrar
içmeye koyulurken bu seferde kasenin sıcak
çorbanın da soğuk olduğunu görmüş.
33. Mete kardeşi Ece ‘nin nerede olduğunu
sormuş. Annesi de kardeşinin çok hasta ve
ateşinin çıktığını söylemiş. Mete kardeşinin
odasına gitmiş ve kardeşinin uyuduğunu
görmüş. Tam çıkmak üzereyken masanın
üstünde ateş ölçerin olduğunu fark etmiş.
Bununla Ece’nin ateşini ölçmüş. 37.5 °C yi
gösteriyormuş. Mete kardeşinin sıcaklığını
ölçtüğünü anlamış. Derste ısıyı kalorimetre
kabıyla sıcaklığın da termometre ile
ölçüldüğünü hatırlamış. Mete mutfaktan
karnı tok olduğu halde bisküvi almış. Tam
paketi açmak üzereyken paketin arkasında
100 g için besin değerleri (kcal) 470 yazdığını
fark etmiş. Derste ısının biriminin joule ve
kalori olduğunu öğrendiklerini hatırlamış.
34. Mete mutfakta annesinin kavanozu açmaya
uğraştığını görmüş. Daha sonra annesi sıcak
suyun içine kavanozu ters bir şekilde koyup
birkaç dakika beklemiş. Bekledikten sonra
annesi kavanozu zorluk çekmeden
açabilmiş. Mete derste bu olayın genleşme
olduğunu öğrendiğini hatırlamış. Isınan
maddelerin genleşeceğini soğuyan
maddelerin ise büzüşeceğini düşünmüş.
Mete ‘nin babası akşam eve gelince çay
istemiş. Mete’ de mutfakta annesine yardım
etmeye gitmiş. Annesi çayın suyunu az
koymuş ve çay kısa sürede kaynamış ve
annesi de çayı demlemiş. Mete maddenin
miktarı az olunca verilen ısı enerjisine göre
sıcaklık artışının daha çok olacağını
düşünmüş.
35. Mete yatmadan önce derslerine bakmış ve
günlüğüne gün içinde yaşadığı olayları yazmış.
Yatmaya hazırlanırken annesi Mete’ ye bir bardak
süt getirmiş. Sıcak olduğu için yanında da bir kapla
su getirmiş. Mete bardağa dokunmuş ve birazcık eli
yanmış. Annesinden sütü su dolu kabın içine
koymasını istemiş. Onun öncesinde suya parmağını
sokmuş ve suyunda soğuk olduğunu fark etmiş.
Sütle suyun sıcaklıklarının farklı olduğunu
düşünmüş. Beş dakika bekledikten sonra bu iki
sıcaklıkları farklı olan maddeler arasında ısı alışverişi
olmuş. Sıcak madde soğumuş soğuk olan madde de
ısınmış. Afiyetle sütünü içmiş ve annesi de sütünün
hepsini bitirdiği için çok sevinmiş. Mete'yi
yanağından öpmüş ve iyi geceler dilemiş.
36. D D
1. Aynı ısıtıcıyla bir çaydanlıktaki suyu
ısıttığımızda suyun sıcaklığının daha fazla
olması için ısıtmamız gereken süre
aşağıdaki seçeneklerin hangisinde
verilmiştir?
A. Beş dakika
B. Altı dakika
C. Yedi dakika
D. Sekiz dakika
2. Aşağıdakilerden hangisi aynı ısıtıcılarla eşit
sürelerde ısıtıldığında sıcaklığı daha az olur?
A. Bir çay bardağı su
B. Bir su bardağı su
C. Bir sürahi su
D. Bir büyük tencere su
37. 3. Aşağıdakilerden hangisi bir ısı birimi
değildir?
A. Joule
B. Gram
C. Kalori
D. Kilojoule
4. Aşağıdakilerden hangisinin yapımında
maddenin genleşmesi önemli değildir?
A. Elektrik tellerinin çekilmesinde
B. Tren raylarının döşenmesinde
C. Ağaç eşyaların yapımında
D. Çelik köprünün ayaklarının
yapımında
B C
38. 5. Isı ve sıcaklık ile ilgili aşağıdaki verilen
bilgilerden hangisi yanlıştır?
A. Isı termometre ile ölçülür.
B. Isı alan bir maddenin sıcaklığı
artar.
C. Isı bir enerji çeşididir.
D. Isı ve sıcaklık birbirleriyle ilgili ama
aynı kavramlar değildir.
6.Aşağıdakilerden hangisi ısı enerjisinin
maddeler üzerindeki etkilerinden değildir?
A. Maddelerin kütlesini
değiştirir.
B. Maddelerin yanmasını sağlar.
C. Maddelerin fiziksel
durumlarını değiştirir.
D. Maddelerin sıcaklığını arttırır.
A A
