Na een periode van 10 jaar nam Anneke Menger op 26 april '18 afscheid als lector Werken in een Justitieel Kader van het HU-Kenniscentrum Sociale Innovatie. Anneke Menger heeft het belang van professionaliteit en continuïteit in het forensisch sociale werkveld vanuit haar lectoraat stevig op de kaart gezet. Met grote deskundigheid, gedrevenheid en innovatie-vermogen en altijd in de taal van de professionals. Haar publicaties en lezingen leveren blijvend een essentiële bijdrage aan het professioneel handelen in het forensisch sociale werkveld, aan het onderwijs voor aankomende) professionals die werken in een gedwongen kader, en aan de kennisbasis van vakgebied.

1. Welkom!
Afscheidscollege
Anneke Menger
In berekende bezieling*
Over professionaliteit en continuïteit in het
forensisch-sociaal werk

2. In berekende bezieling
Over professionaliteit en continuïteit
in het forensisch-sociale werk

3. Walk the line 2009: continuïteit
 Criminaliteit kent een hoge mate van continuïteit.
 Aanpak daarvan kent discontinuïteit: versnipperd,
volgtijdelijk, weinig programmatische samenhang.
Voornemen: onderzoek naar wraparound care:
persoonsgericht, gelijktijdig samenwerken op basis van
expliciet veranderingsmodel

4. Walk the line 2009: professionaliteit
 Professionaliteit beperkt tot integere uitvoering
van losse geprotocolleerde interventies.
 Cliënten als voorspelbare passieve objecten van
bemoeienis.
 Reclasseringswerkers als louter ‘uitvoerders’ van
door anderen bedacht beleid en methoden.
Reclasseren
als productieproces

5. Walk the line 2009: professionaliteit
Evidence based interventies worden in de praktijk pas
effectief in handen van effectieve professionals:
Wie Werkt?
Voornemen:
Onderzoek dat bijdraagt aan samenhang tussen
‘wat werkt’ en ‘ wie werkt’ en gericht op algemene
kenmerken van professionaliteit.

6. Walk the line 2009: professionaliteit
Conceptuele spanning bij reclasseringswerkers
tussen hun maatschappelijke opdracht en hun
professionele overtuiging:
“Kan ik iemand wel begrenzen als ik nog geen relatie
heb opgebouwd? En kan ik wel een relatie ontwikkelen
als ik toezicht houd en controleer?”
Voornemen: ontwikkelen van empirisch onderbouwd
concept voor samenwerking in Gedwongen Kader.

7. Anno 2018? Twee actuele kwesties
Bipolair denken in het hart van het professionele
handelen: het beeld dat begrenzing per definitie ten
koste gaat van goed contact. Hoe verder je schuift naar
de ene pool, des te meer verlies je aan de andere kant.
En wat is daar tegenin te brengen?
Actuele vragen over Professionaliteit:
 Professionaliteit is meer dan een sturingsmodel.
 Professionaliteit als bron van maatschappelijke
legitimering.
 En wat dit betekent voor professionals

8. Kwestie 1: het bipolaire denken voorbij
Op zoek naar een nieuw model voor ‘de relatie’:
 dat de conceptuele spanning oplost
 en waar cliënten en werkers beide gelden als actieve
bewuste actoren.
Onderzoek Werkalliantie in Gedwongen Kader onder
275 cliënten en reclasseringswerkers, vragenlijsten op
twee momenten. Een selectie van definitieve
bevindingen (proefschrift
april 2018) in 7-mijls laarzen.

9. Werkalliantie in gedwongen kader
Positieve kenmerken hiervan (parallel):
 Vertrouwen
 Richting en Kader
 Binding
Negatieve kenmerken:
 Stroefheid (parallel)
 Regie – of energieverlies bij werker (Contra-reactance)

10. Belang van kenmerken vanuit cliënten
Bij cliënten die:
 veel Richting en Kader ervaren, groeit interne
motivatie
 na verloop van tijd minder Binding ervaren, daalt de
interne motivatie
 relatief veel Vertrouwen ervaren, komen minder
haperingen in het toezicht voor en minder negatieve
uitval.
 relatief veel Stroefheid ervaren, komen meer
haperingen voor en meer voortijdig negatieve uitval.

11. Belang kenmerken vanuit reclasseringswerkers
Cliënten van reclasseringswerkers:
 die relatief veel Vertrouwen, Binding en Richting en
Kader ervaren, komen minder haperingen, minder
uitval en minder vroeghulpmeldingen (indicatie voor
recidive) voor.
 die relatief veel Stroefheid en regieverlies ervaren,
komen meer haperingen, uitval en vroeghulp-
meldingen voor.

12. Patroon
Bij haperingen: relatief lage waardering van
reclasseringswerker bij Binding en Vertrouwen.
Bij uitval: daarnaast ook lage waardering door
reclasseringswerker bij Richting en Kader.

13. Betekenis van bevindingen
Niet alleen de effectiviteit van bepaalde interventies zijn
wetenschappelijk onderbouwd, maar ook het belang van
beleving van de onderlinge samenwerking.
Bipolair denken niet bevestigd:
Veel Richting en Kader kan samengaan met veel
Binding en Vertrouwen. En in dat geval met meer interne
motivatie en minder uitval.
Als veel Richting en Kader samengaat met veel
Stroefheid komen meer haperingen en
meer uitval voor.

14. Betekenis voor continuïteit
De transformaties in het sociale domein faciliteren een
betere samenwerking tussen reclassering, sociale
wijkteams, sociaal netwerk en andere sociale
voorzieningen.
In het sociale domein is eveneens sprake van
bipolair denken. “Kan werken vanuit eigen kracht en
autonomie wel samengaan met directieve en
confronterende interactie?”
En van enige huiver bij signaleren van – en werken aan
situaties van onveiligheid.

15. Betekenis voor continuïteit
Bij vergelijking tussen sociaal werk in vrijwillig en
gedwongen kader blijkt echter (Manchak, 2014):
In gedwongen kader: meer interacties gericht op
verbindende en neutrale begrenzing
In vrijwillig kader: meer interacties gericht op
aanvallende begrenzing
De geschreven tekst van dit college biedt enkele
aankopingspunten om de inhoudelijke continuïteit
tussen het justitiële- en sociale domein te vergroten.

16. Kwestie 2:
professionaliteit in het reclasseringswerk
 Sinds 2009 is er veel veranderd
 Ontwikkelingen langs de uitersten: van ‘louter
uitvoerder’ naar ‘volledig vrije professional’
 Nu wat meer evenwicht tussen ruimte en discipline
 Wat is er nodig voor verdere ontwikkeling van
zelfstandige professionals en nieuwe professionaliteit
in het reclasseringswerk?

17. Besef: meer dan een intern sturingsmodel
binnen organisatie.
Inhoudelijke continuïteit is het belangrijkste motief:
Opkomst van persoonsgericht maatwerk vraagt
om andere verhouding tussen forensisch-sociale
professionals t.o.v. elkaar en met sociale
domein.
ZSM en Ruim Baan: gelijktijdige samenwerking.
Praktijk beweegt zich gedeeltelijk naar voorstel van Jo H.
2009. Maar met nog te weinig inhoudelijke basis.

18. Meer dan sturingsmodel:
wat nodig bij professionals?
1. Ontwikkeling van inhoudelijk expliciet veranderings-
model (voor afbouwen van delinquente loopbanen) dat
samenwerking in ‘de cirkel’ inhoud en betekenis geeft.
En een gezamenlijke visie op zo’n model.

19. Meer dan sturingsmodel:
wat nodig bij professionals?
2. Begrip voor perspectieven, belangen en expertise van
samenwerkingspartners.
Inclusief loskomen van oude hierarchieën
(OM, reclassering, casemanagers detentie, politie).
Zie ZSM-werkplaatsen: van opdrachtnemer- gever
naar assertieve sparringspartners.
Hoopvolle praktijken in het land, onder
het motto ‘praat eens met elkaar’
(i.p.v. schuiven met papieren).

20. Meer dan sturingsmodel:
wat nodig bij professionals?
3. Accentverschuiving:
Van specifieke, geprotocolleerde, organisatie-
gebonden methodieken
naar
Samenwerken op basis van algemene principes van
effectiviteit.
Als ijkpunt voor kennisgestuurd en verantwoord
handelen bij persoonsgericht gezamenlijk maatwerk.

21. Besef: professionaliteit als bron van
maatschappelijke verantwoording
Als persoonsgericht maatwerk de staande praktijk wordt
en multidisciplinair werken de norm
spelen output en bedrijfsvoering van afzonderlijke
instituties een minder centrale rol bij de
maatschappelijke verantwoording van de aanpak van
criminaliteit.
De kwaliteit van multidisciplinaire professionaliteit zal
een nieuwe bron van maatschappelijke legitimering
vormen.

22. Professionaliteit en verantwoording:
wat nodig bij professionals?
1. Een duidelijker beeld van de betekenis van
professionaliteit: Professionele ruimte is geen
persoonlijke autonomie.
 ‘Ik’ als professional sta niet tegenover kennis en
onderbouwde instrumenten.
 Gezamenlijk omarmen en benutten van kennis is een
belangrijke bron van legitimiteit.
 Verontachtzaming hiervan met een beroep op
professionele ruimte ondermijnt het gezag van het
reclasseringswerk.

23. Professionaliteit en verantwoording:
wat nodig bij professionals?
2. Een gedeeld professioneel draaipunt, ontleend aan
expliciete kennis, is een bron van macht. En het
behoedt voor te ver meebewegen met trends in
politiek en beleid.
Voorbeeld: ’eigen kracht en autonomie’ is geen a
priori norm en dat mag het op grond van onze kennis
over afbouwen van delinquente loopbanen ook nooit
worden. De enige professionele vraag is:
“in welke mate is bij X welk soort autonomie mogelijk,
wat is de zone van zijn naaste ontwikkeling?’

24. Professionaliteit en verantwoording:
wat nodig bij professionals?
3. Verbetering van de kwaliteit van de professionele
reflectie:
Om gezamenlijk te leren en om het impliciete
handelen te verantwoorden.
Inzicht in de impliciete afwegingen die ten grondslag
liggen aan wat in de volksmond ‘intuïtie’ heet.

25. Professionaliteit en verantwoording:
wat nodig bij professionals?
4. Zoeken naar nieuwe indicatoren voor resultaat.
Minstens gedeeltelijk ontleend aan de professionele
logica. Bijvoorbeeld:
Doelbereik volgens cliënten, verbetering in
(beleving van) de werkalliantie, doelbereik volgens
reclasseringswerker, verbetering bij criminogene en
beschermende factoren, stabiliseren van ernstige
verslaving.
Hiervoor is een nieuw lectoraat gestart bij Saxion.

26. Professionaliteit en verantwoording:
wat nodig bij professionals?
5. Verder versterken van samenwerking werkveld, HBO,
Universiteiten, bij onderwijs en onderzoek.
Het bestaan van een erkende, geaccrediteerde en
OC&W bekostigde opleidingskolom is een belangrijke
graadmeter voor de maatschappelijke positie van een
beroep.
Hier zijn in 10 jaar grote stappen gezet.

27. Professionaliteit en verantwoording:
wat nodig bij professionals?
 Minor werken in gedwongen kader bij alle hogescholen
 Accentroute forensisch-sociaal binnen uitstroom-
profielen
 Master Forensisch Sociale Professional, met toe-
nemende breedte bij instroom
 Landelijk competentieprofiel
 Bedrijfsopleidingen van reclassering, DJI en EFP
zoeken elkaar op.

28. Gezamenlijk opleiden en professionaliseren
heeft de toekomst!

29. Berekende bezieling:
dit gedicht laat ons in taal ervaren
 Dat krachtige beperking moeilijk is, maar focus
en concentratie kan uitlokken.
En de kracht om het vanzelfsprekende los te
laten en nieuwe vormen te vinden.
 Dat bezieling niet vanzelf komt maar het resultaat is
van hard werken, aanvaarding, berekening en training
Het laat ons ervaren dat nieuwe armen kunnen
ontstaan wanneer we met onze oude geen kant meer
op kunnen.
En dit alles in het nu al verstreken ogenblik.

30. Slechts een ogenblik lijkt het als ik terugkijk op mijn
loopbaan. Dat ik zo weinig tijd gevoeld heb stemt me
dankbaar. Ik heb altijd betekenis ervaren in mijn werk.
Dit heb ik te danken aan heel veel mensen.
Dank aan jullie allen!
Anneke Menger
26 april 2018

31. Dank!
 Reclasseringscliënten en – werkers
 3 RO Directie als critical friend en cofinancier
 Managers en beleid 3 RO
 Structurele partners: Samen Veilig MN,
Jeugdzorg NL, Dienst Justitiële Inrichtingen,
Expertisecentrum Forensische Psychiatrie,
Raad voor de Kinderbescherming, William
Schrikker Stichting

32. Dank!
College van Bestuur HU
Docenten,studenten, managers directies van
onze opleidingen
Faculteitsdirecteuren
Allen die bijdroegen aan de totstandkoming van
de Master FSP
De eerste 4 lichtingen studenten aan de master
Alle kenniskringleden
Het lectorenteam KSI
Samenwerkende lectoren en hoogleraren buiten HU

33. Dank!
De vertrouwde personen binnen en buiten HU
voor persoonlijk versterkende samenwerking.
Jo Hermanns, mede founding father lectoraat.
Kernteam JK

34. Dank!
 En aan mijn opvolgers.
 Ik draag de missie en de mensen van het lectoraat in
vertrouwen over aan
 Jacqueline Bosker
 en
 Vivienne de Vogel

35. Berekende bezieling
De Acrobaat Wislawa Szymborska
Van trapeze naar
naar trapeze, in de stilte na
na de plots verstomde roffel, door
door de opgeschrikte lucht, sneller dan
dan de last van het lichaam dat weer
weer net niet wist te vallen.
Alleen. Of nog minder dan alleen,
minder, want hij is kreupel en hij mist
mist vleugels, mist ze erg,
zo erg dat hij beschaamd gedwongen is
zijn overtocht op naakte concentratie
onbevederd te volvoeren.

36. Zwoegend licht,
Geduldig lenig,
In berekende bezieling.
Zie je hoe hij loert om weg te vliegen, weet je
Hoe hij samenzweert van top tot teen
Tegen wat hij eigenlijk is, weet je, zie je
Hoe sluw hij door zijn oude vorm heen kruipt en
Om de wiegende wereld in zijn hand te vangen
Zijn nieuwgeboren armen uit zich strekt
Het mooiste wat er is in dit ene,
Dit ene, nu trouwens al verstreken ogenblik