Historia Moderna

1. 07. O NACEMENTO DO MUNDO MODERNO

2. Época de grandes novidades:
Mirar cara o pasado para
comprender o
presente

3. Copia este eixo cronolóxico

4. Que é a Idade Moderna?
Situación temporal
► É unha etapa histórica que se iniciou en Europa
occidental a finais do s. XV e cerrouse cara finais
do s. XVIII, con feitos como a Revolución
Industrial e as revolucións liberais que deron paso
á Idade Contemporánea.
► Exténdese dende a Toma de Constantinopla polos
turcos en 1453 (Descubrimento de América en
1492)
► Ata a Revolución Francesa en 1789, é un período
de case 350 anos.

5. EUROPA DURANTE O S. XVI e XVII
Gobernábase
mediante
Lanzouse
a colonización
Viviu
unha época
Dividiuse
a causa da
MONARQUÍAS
AUTORITARIAS
EXPLORACIÓN
E COLONIZACIÓN
DE NOVOS
CONTINENTES
GRANDE
ESPLENDOR
CULTURAL E
CIENTÍFICO:
REFORMA
PROTESTANTE
Centralización do poder
na
Figura do rei:
Coa finalidade:
Buscar novas rutas.
Coñecer o mundo.
Explotar recursos: metais
preciosos, materias primas.
Aparición da
imprenta:
Provocou:
Crise da Igrexa
Guerras de relixión
Exemplos:
Reis Católicos e Austrias
en España.
Francisco I en Francia.
Henrique VIII en Inglaterra
RENACEMENTO,
HUMANISMO,
HELIOCENTRISMO
,
BARROCO
Nacemento do
Luteranismo.
Calvinismo.
Anglicanismo.
Contrarreforma Católica

6. Que é a Idade Moderna?
Que aporta á historia?
►Logo da crise da Baixa Idade Media (XIV-
XV), Europa rexurdiu, renovando o seu
pensamento (Humanismo) e abrindo novos
camiños á arte (Renacemento e Barroco).
►Ampliouse o mundo coñecido: búsqueda de
novas grandes rutas cara Asia que abriron
as portas dun novo continente: América.
Tamén se realizou a primeira volta ao
mundo (Magallanes e Elcano)

7. Que é a Idade Moderna?
Que aporta á historia?
►Produciuse unha renovación da Igrexa, coa
aparición de novas correntes relixiosas
(protestantismo) e coa revisión de moitos
principios da doutrina católica.
►A monarquía hispana dos Austria, iniciada
polos Reis Católicos, construíu un enorme
imperio, que se estendeu por gran parte de
Europa e por América, descuberta por
Colón en 1492.

8. Qué é a Idade Moderna?
Que aporta á historia?
►O imperio hispánico tivo o
seu máximo esplendor no s.
XVI, para entrar en grave
decadencia no século
seguinte.

9. Por que a Idade Moderna se inicia no século XV?
► Pola recuperación demográfica (desaparición
das grandes epidemias e aumento da
natalidade. A finais do XV Europa conta cuns 70
millóns de habitantes.
► Crecemento económico:
a) Melloras no rendemento agrícola.
b) Desenvolvemento da actividade comercial: rutas
marítimas no Báltico e Mediterráneo. Incremento
da produción artesanal.
c) Crecemento da banca na financiación do
comercio.

11. O comercio con Oriente
► Ruta da seda: era un camiño transitado
por mercadores de diversos territorios:
chineses, árabes, venecianos...
► Había dous camiños posibles para chegar
á India en busca das apreciadas especias
partindo desde Xénova e pasando por
Tunisia, Alexandría e Adén ata chegar a
Calcuta.
► Outra opción era desde Venecia pasando
por Istambul, Damasco, Bagdad e Ormuz
ata Calculta.

12. O comercio con Oriente
Importancia das especias
► Da parte máis oriental da ruta
chegaba o cravo e a noz moscada,
de Ceilán proviña a canela, da India a
pementa.
► As especias de Oriente eran
importante porque era necesarias
para conservar os alimentos e moi
apreciadas na cociña e na cosmética.

13. Porto de Lisboa. 1592

14. Quentin Masays. Cambiadores de moeda. 1515

15. Papel da burguesía no s. XV
► Diferenciase da nobreza en que o poder
desta última baseábase na propiedade da
terra. O poder da burguesía radicaba na
posesión do capital que xestionaba e
investía para aumentar os seus beneficios
a partir do comercio. Parécese ao
campesiñado en que non é un estamento
privilexiado.
► A burguesía tivo un notable auxe a partir
do século XV grazas ao crecemento do
comercio e as manufacturas.

16. Que é a monarquía autoritaria?
► Foi un modelo de organización do poder
político que xurde en Europa a finais do
século XV e principios do XVI onde os reis
concentran todo o poder na súa persoa.
► Diferénciase da monarquía feudal (Idade
Media) en que nesta etapa o rei compartía
o poder coa nobreza.
► Exemplos de monarcas autoritarios foron:
Reis Católicos, Henrique VIII, Francisco
I...

18. Estados e imperios no século XVI
► Reinos: Portugal, Coroa de
Castela, Coroa de Aragón,
Francia e Inglaterra.
► Imperios: Sacro Imperio Romano
Xermánico, Imperio Otomán.

19. Renacemento: o humanismo
► A expansión económica do s. XV e XVI estivo
acompañada do xurdimento dunha nova forma de
comprender o mundo: o humanismo.
► Os humanistas reivindicaron a herdanza cultural e
artística da antigüidade grecorromana e situaron
ao ser humano no centro de todas as súas
reflexións.
► Este converteuse en dono do seu propio destino
antropocentrismo e sentiuse capaz de transformar
o mundo a través das letras e as ciencias.

20. Orixe do Humanismo
► Rexeita a mentalidade medieval centrada na
idea de Deus (teocentrismo).
► Exalta ao ser humano (antropocentrismo), ao
que consideraron como o único dotado de
razón e liberdade.
► Ten como antecedentes en Italia no s. XIII-XIV
a Dante Alighieri, Francisco Petrarca e Xoán
Bocaccio, todos literatos, poetas e críticos
sociais.
► O humanismo ten un gran impulso no s. XV-
XVI e transmítese dende Italia ao resto de
Europa.

21. Dante Alighieri.
(1265-1321)
Poeta e político
florentino.
“A Divina Comedia”
Francisco Petrarca.
(1304-1374).
Poeta, historiador,
arqueólogo.
Primeir Gran
Humanista.
“Triunfos”
Xoán Boccaccio.
(1313-1375).
Escritor florentino.
“O Decameron”.
Representantes do
Humanismo.

22. Orixe do Humanismo
►As cidades onde xurdiu foron:
Venecia, Padua, Boloña,
Florencia e máis Roma.
►Desde estes focos estableceuse
logo a Alcalá de Henares, Lión,
Basilea, Londres, Maguncia,
Estrasburgo, París e Lovaina.

24. Orixe do Humanismo
► O humanismo pretendía unir: herdanza
clásica, interese polos descubrimentos
científicos e os valores cristianos transmitidos
na Biblia. Síntese:
► Home novo: antropocentrismo.
► Liberdade e a razón (búsqueda da verdade)
► Interese científico (espírito crítico)
► Redescubrimento da Antigüidade (Platón e
Aristóteles)
► Progreso humano (construción mundo mellor)
► Educación (favorecer o progreso. Pedagoxía)

26. As proporcións do corpo humano
► O embigo é o punto
central do corpo humano.
Se se coloca un home
boca arriba, coas súas
mans e os seus pés
estirados, situando o
centro do compás no seu
embigo e trazando unha
circunferencia, esta tocaría
a punta de ambas mans e
os dedos dos pés.

27. As proporcións do corpo humano
► A natureza formou o
corpo humano de
modo que os seus
membros gardan unha
exacta proporción
respecto a todo o
corpo.
► Vitruvio: Da arquitectura.
s. I a.C.

28. As proporcións do corpo humano
► Segundo Vitruvio o
punto central do corpo
humano é o embigo.
► A natureza formou o
corpo humano perfecto
no cal todos os
membros garda unha
exacta proporción.

29. As proporcións do corpo humano
► No debuxo de Leonardo
da Vinci: O home de
Vitrubio, represéntase
unha figura masculina
espida cos brazos e as
pernas estirados inserida
nun cadrado en un círculo.
Este círculo trazouse
situando o centro do
compás no embigo.

30. As proporcións do corpo humano
► A nudez desta figura,
as súas proporcións e
máis o estudo
anatómico do corpo
móstrannos que
Leonardo da Vinci fou
un grande estudoso da
Antigüidade Clásica.

31. Función das academias,
universidades. Os mecenas
► As academias foron as impulsoras do pensamento
humanista.
► Centraron os seus estudos na Lingua, Literatura e
Filosofía.
► Dedicáronse a tradución de manuscritos e ao
intercambio de teoría e ideas.
► As universidades tiveron un papel importante na creación
e na difusión de novos coñecementos.
► Os mecenas eran membros adiñeirados da burguesía
que se interesaban pola cultura e máis a arte. Foron
grandes coleccionistas e protectores de artistas. A
palabra mecenas vén dun personaxe adiñeirado de orixe
etrusca, Caio Clinio Mecenas.

32. Erasmo de Rotterdam
a súa importancia
► É considerado o príncipe do humanismo.
► 1466-1536. Naceu en Rotterdam. Ordenouse
sacerdote, aínda que degustado, polas malas
prácticas e os erros das autoridades
eclesiásticas, pediu unha dispensa papal para
vivir como un laico e dedicarse a investigar
manuscritos antigos.
► Opúxose ao pensamento medieval cheo de
ignorancia e superstición.
► Defendeu a liberdade de ler, reflexionar e
investigar para coñecer a verdade.
► Propuxo a compatibilidade do cristianismo coa
cultura clásica. Avogou por unha reforma moral
da Igrexa pero dentro da observancia católica.

33. Erasmo de Rotterdam
a súa importancia
► A actitude crítica coa
Igrexa valeulle que o
acusasen de luterano.
► Non foi ben visto nin por
uns nin por outros. As
súas obras foron
prohibidas pola Igrexa
Católica e denunciadas
por moitos protestantes.
► O seu pensamento
estendeuse por toda
Europa.
Erasmo de Rotterdam, 1517

34. O erasmismo en España
► As ideas de Erasmo tiveron unha gran difusión
España, especialmente entre o foco humanista
da Universidade de Alcalá de Henares.
► Luís Vives foi un discípulo directo de Erasmo. A
súa obra destaca en disciplinas como a filosofía,
pedagoxía, teoloxía. Defende a paz
internacional, a unidade dos europeos e da
atención aos necesitados.
► Erasmistas foron: os irmáns Valdés, Frei Luís de
León, Bartolomé de las Casas. Miguel de
Cervantes tamén estivo influenciado polo
erasmismo.

35. Luís Vives (1492-1540)

36. Ideas fundamentais de Erasmo
► Relixiosidade e fe: a auténtica actitude relixiosa
áchase no interior da alma. Propón un exemplo
de boa vida e caridade. Resta importancia á
cerimonia.
► Lectura da Biblia: defende a tradución da Biblia
ás linguas vernáculas, para que fose entendida
por tódolos cristiáns.
► Educación: moi importante. O que diferencia ao
ser humano do resto dos seres vivos.
► Bo goberno: as leis responderán á xustiza e a
honestidade. Leis que serán respectadas
mesmo por un bo gobernante. Clave para a
felicidade do Estado.

37. Viaxes de Erasmo
por Europa
► Visitou países
como Italia,
Francia,
Alemaña,
Inglaterra e
mantivo
correspondencia
coa maioría dos
humanistas da
súa época.

38. Bolsa erasmus
► Programa
educativo da
UE para a
mobilidade
espacial dos
estudantes
universitarios
por distintos
campus
europeos.

39. O inventor da imprenta
Johannes Gutenberg
► Alemán.
► Construiu a primeira
imprenta moderna.
► Consiguíu os
primeiros libros
impresos da
civilización
occidental.
► 1455 en Maguncia: A
Biblia.

40. Como é o proceso de impresión?
1. Os tipógrafos compoñen o
texto cos tipos móbiles sobre
unha placa.
2. A placa cóbrese de tinta cun
tampón.
3. Sitúase a placa na prensa
para imprimir unha páxina.
4. As follas imprimidas déixanse
secar.
5. Un corrector le as páxinas
imprimidas para detectar os
erros.

42. Os tipos móbiles
 Moldes de madeira ou metal
coas distintas letras do
alfabeto e que podía ser
reempregado numerosas
veces.
 Cada un deles colocábase
nunha matriz para compoñer
a páxina.
 Este novo sistema
(tipografía) baseado nos tipos
móbiles permitía a impresión
de libros de forma mecánica,
máis rápida e cun prezo
accesible.

43. ► Aínda que dende polo menos
seiscentos anos antes
imprimianse libros en Asia, o
sistema de tipos móviles
inventado por Gutenberg a
mediados do s. XV revolucionou
os sistemas de impresión,
facendo posible a produción
masiva de libros.
Só quedan tres
exemplares perfectos
da Biblia de Gutenberg
impresos. Dúas das
copias se atopan na
Biblioteca Británica, a
outra, pertence á
Biblioteca do Congreso
de EE.UU.
Ao principio, debido ao seu
elevado custo, as edicións
dos libros só se facín en
cidades importantes: Venecia,
París..., pero axiña se
Estenderon a outras cidades.
Ao longo do XVI publicáronse
perto de 200.000 títulos en
Europa.

44. Chegada da imprenta a España
► En 1470.
► A Biblia políglota
complutense foi un dos
libros de maíor difusión
en toda Europa.
► Imprimiuse en Alcalá de
Henares e contiña
textos en hebreo, latín e
grego.
► O nome débese a que
está escrita en diversos
idiomas.

45. A imprenta unha revolución para a humanidade
► Ata a chegada da imprenta os libros eran difundidos a
través de copias que monxes e frades escribían a man nos
mosteiros.
► A impernta supuxo a mecanización na impresión de libros:
máis exemplares en menos tempo a un custo menor.
► Supuxo un perigo para Igrexa e para os poderes políticos,
porque tiña o poder de difundir con rapidez ideas contrarias
ao pensamento relixioso ou aos ideais políticos.
► O Papa Inocencio VII prohibía, baixo pena de excomuñón,
imprimir calquera libro cuxa publicación non fose autorizada
pola Igrexa.
► Pódese considerar unha auténtica revolución paracida a
internet hoxe en día.

46. LIBROS IMPRESOS EN EUROPA
(s. XV-XVI)
Cronoloxía 1450-1500 1500-1600
Nº de títulos 30.000 150.000-
200.000
Nº de
exemplares
15-20
millóns
150-200
millóns
En Latín 75% 60%
En linguas
vernáculas
25% 40%

47. A reforma protestante
Que é?
► Movemento crítico contra certos vicios da Igrexa Católica
que se produce a principio do século XVI motivado por:
► Malestar en amplas capas da sociedade polo rumbo que
tomara a Igrexa.
► Luxo esaxerado.
► Escasa cultura e relaxación dos costumes do clero.
► Compravenda de cargos eclesiásticos non por vocación
relixiosa senón para obter unha serie de beneficios
económicos ou políticos.
► Venda de bulas e indulxencias para obter o perdón dos
pecados.

48. As indulxencias: que son?
► Son certificados que perdoaban a quen os
comprara calquera percado.
► No gravado observamos o Papa que sostén nas
súas mans uns documentos (indulxencias), que
vende aos fieis a cambio do perdón dos seus
pecados.
► Esta práctica enriquecía a Igrexa é criticada polas
novas ideas luteranas que negan o seu valor, xa
que o seu único fin era o enriquecemento da
Igrexa.

49. Gravado de Lucas Cranach o Vello
que mostra
A venda de indulxencias
por parte do Papa 1521

50. Martín Lutero
► Causas de Lutero para
a ruptura coa Igrexa
Católica:
► Luxo esaxerado da
xerarquía eclesiástica.
► Relaxación dos
costumes do clero, que
non son un bo exemplo
de comportamento.
► Compravenda de
cargos eclesiásticos,
non por vocación,
senón por obter
beneficios económicos.
► Venda de bulas e
indulxencias, que
enriquecía a Igrexa coa
escusa de outorgar o
perdon dos pecados.

51. Principios do luteranismo
e a súa difusión
► Salvación pola fe. Crer en
Deus permite a salvación
eterna.
► Autoridade da Biblia. Debía
ser lida e interpretada
directamente polos crentes
sen intermediación dos
sacerdotes.
► Sacerdocio universal.
Tódolos bautizados son
sacerdotes (acceso ao
sagrado).
► Os pastores poden contraer
matrimonio e traballar para
obter os seus ingresos.
Bula papal
Difundiuse por gran parte de Alemaña
e países nórdicos.

52. As 95 teses de Martín
Lutero contra
as indulxencias colgadas
na porta
Desta capela de
Wittenberg (Saxonia)
En 1517

53. Importancia para Lutero de traducir
a Biblia ao alemán
► Para Lutero a Biblia
debía ser traducida ao
alemán e a outras
linguas vernánculas
para que tódolos fieis
puidesen entendela,
xa que a lectura e a
interpretación da biblia
por parte dos crentes,
sen necesidade dos
sacerdotes, era un dos
principios básicos do
luteranismo.
Bula papal

54. De onde ven a palabra protestante?
► O termo protestante xurdiu
como un alcume pexorativo
cara aos príncipes e
representantes das cidades
alemás, que na Dieta de
Spira do ano 1529
protestaron contra o Edito
de Worms, o cal prohibía as
doutrinas luteranas e
autorizaba ao clero romano
a rebatelas e perseguilas.
Os luteranos rexeitaron este
termo e autodenomináronse
“evanxélicos ou reformados”

55. Anglicanismo
► O anglicanismo xurdiu en
Inglaterra da man do monarca
Henrique VIII, cando o papa
Clemente VII negouse a lle
conceder a anulación do seu
matrimonio con Catarina de
Aragón.
► Mediante a Acta de
Supremacía (1534), o monarca
separouse de Roma e
autoproclamouse xefe
supremo da Igrexa en
Inglaterra.
► A xerarquía eclesiástica
quedou sometida ao Estado,
pero mantivéronse moitos dos
dogmas católicos e
conservouse o culto solemne.

56. Calvinismo
► En paralelo ao luteranismo xurdiu o
calvinismo.
► Calvinismo: propagouse por Suíza da man
de Xoán Calvino. Era máis radical que o
luteranismo e defende que só algunhas
persoas están predestinadas para a acadar a
salvación, mentres todos os demais serán
condenados: doutrina na predestinación
(Deus escolleu os fillos que se ían a salvar
antes da creación do mundo)
► Para Calvino, o traballo forma parte da
virtude moral e o éxito nos negocios
asóciase á graza divina.
► O calvinismo difundiuse por Francia
(hugonotes) e Escocia (puritanos). En
Escocia John Knox fundou a igrexa
presbiteriana, baseada nas ideas calvinistas
da predestinación.

57. Templo calvinista

58. Os sacramentos
Para os reformistas

59. Que estados
se converteron
completamente
ao luteranismo?
En que estados
se expandiu o
cal-
vinismo?
Por onde se
espallou
o anglicanismo
Que estados
mantivéronse
Católicos?

60. Lucas Cranach O Mozo
A verdadeira e falsa e Igrexa

61. Contrarreforma Católica
►A rápida difusión da Reforma protestante
por Europa convenceu as autoridades
relixiosas da necesidade de frear a súa
expansión.
►Para iso seguiuse un dobre camiño: a
persecución dos protestantes e reforma
interna da Igrexa católica.
►Estes feitos coñecense como
contrarreforma.

62. Loita contra os protestantes
► Para perseguir os que se desviaban dos dogmas da
Igrexa, en 1542, o Papa restableceu a Inquisición.
► Sobre todo en España (xa funcionaba dende finais do
século pasado, pero vai ter un papel máis activo) e Italia.
► A Inquisición era un tribunal eclesiástico encargado de
perseguir e castigar aos herexes.
► Creouse a Congregación do Índice, que se encargaba de
publicar a listaxe dos libros contrarios á doutrina católica e
cuxa lectura era prohibida para os crentes.
► Sospeitos de herexía eran sometidos a un xuízo, chamado
auto de fe. Nesta cerimonia os condenados debían abxurar
publicamente das súas crenzas e daquela podían retornar
ao seo da Igrexa. Os que non o facían eran condenados,
nalgúns casos, á fogueira.
► Os autos de fe eran públicos porque servían de exemplo
ao resto dos crentes.

63. Inquisición
Auto de fe en España durante o reinado de Carlos II

64. O Concilio de Trento
► A xerarquía eclesiástica dirixida polo papa Paulo III
impulsou no interior da Igrexa un movemento de
renovación coñecido co nome de Contrarreforma.
O seu obxectivo era a corrección dos propios erros
e, sobre todo, a defensa dos dogmas da fe
católica.
► A Contrarreforma levouse a cabo no Concilio de
Trento, cuxas sesións se desenvolveron entre
1545 e 1563. Asistiriron as máis altas xerarquías
eclesiásticas, e tamén algúns monarcas, como o
emperador Carlos V.

65. Concilio de Trento

66. O Concilio de Trento
►O concilio reafirmou os principais dogmas
da doutrina católica. Proclamou que a fe era
importante, pero a salvación se debía
conseguir tamén mediante as boas obras.
Reafrimou os sete sacramentos, o carácter
sagrado da misa e o culto á Virxe e aos
santos. Tamén declarou como a única
interpretación válida da Biblia a Vulgata,
tradución de San Xerome en latín.

67. O Concilio de Trento
► Amosou ademais unha clara vontade de reformar
a aadministración e a disciplina eclesiásticas.
Prohibiuse a venda de indulxencias, creáronse os
seminarios para garantir a correcta formación do
clero, obrigóuselles aos bispos a residir na súa
diócese e aos sacerdotes nas súas parroquias; e,
por último, instouse ao clero a levar unha vida
exemplar e gardar o celibato.
► A necesidade de instruir a infancia na correcta
doutrina implicou a publicación do catecismo que
recompila as crenzas fundamentais da Igrexa.

68. Difusión da Contrarreforma
► A difusión do novo espírito relixioso fíxose, a mediados do
século XVI coa reforma de moitas ordes relixiosas, nas
cales a disciplina se relaxara, como a que levou a cabo
Santa Teresa de Xesús na orde do Carmelo.
► Tamén se crearon novas ordes como a Compañía de
Xesús fundada por San Ignacio de Loiola en 1537.
► Esta orde relixiosa tiña unha ríxida disciplina e dependía
directamente do Papa. Converteuse no maior instrumento
de expansión do espírito da Contrarreforma grazas a un
importante labor educativo en colexios, a predicación e
misións a outros países.

69. S. Ignacio de Loyola Sta. Teresa de Xesús

70. CATÓLICOS E OUTRAS IGREXAS CRISTIANAS
CATÓLICOS LUTERANOS
E CALVINISTAS
ANGLICANOS
D
O
U
T
R
I
N
A
A salvación conséguese mediante a fe e as
boas obras.
Xustificación pola fe
(luteranos)
Predestinación (calvinistas)
Xustificación pola fe.
7 sacramentos: bautismo, comuñón,
confesión, confirmación, matrimonio, orde
sacerdotal, unción de enfermos.
2 sacramentos: bautismo e comuñón
Veneración da Virxe e dos Santos. Cuestionan a virxinidade de María. Non veneran aos santos
C
U
L
T
O
A misa principal cerimonia do culto.
Transubstanciación
Misa: memorial da morte e resurrección.
Importancia da liturxia da palabra: lectura da biblia, sermóns e
cantos.
Cerimonias relixiosas fastosas
Actos de piedade: procesións..
Cerimonias sinxelas Manteñen a fastosidade
das cerimonias
Cerimonias en igrexas presididas por un
altar. Venéranse imaxes.
Cerimonias en templos
austeros, sen imaxes,
sen altar.
Templos sen imaxes e altar pero non
austeros.
O culto está en mans de sacerdotes que
deben ser célibes.
Os fieis son guados por un pastor que pode contraer matrimonio.
OR
GA
NI
ZA
CIÓN
O Papa de Roma é o xefe supremo da
Igrexa
Non obediencia ao Papa. Rei de Inglaterra máxima autoridade
relixiosa.
Xerarquía eclesiástica: bispos e cardeais. Non existen nin bispos ,
nin cardenais
Mantemento de bispos.

71. Difusión da Contrarreforma
a arte Barroca
►A arte Barroca foi un instrumento
de propaganda ao servizo da fe.
►O novo estilo caracterízase pola
emotividade e a teatralidade desta
maneira, a través das emocións, a
arte estimula a piedade e a
devoción dos fieis.

72. Queima de Santos
Nunha Igrexa en Suíza

73. Queima de imaxes de santos
intolerancia relixiosa
►No debuxo reflíctese a situación de
intolerancia relixiosa que se vive en
Europa.
►Nos países protestantes saquéanse
igrexas, quéimanse cadros e
exprópiase a igrexa.
►É posible que sexa ordenado polos
propios príncipes contrarios a Roma.

75. Interpretar o mapa anterior
►A: Wittenberg. Cidade de Lutero. Orixe
da súa nova Igrexa.
►B: Trento. Concilio da Contrarreforma.
►C: Xenebra: Calvino e o calvinismo.
►D: Roma. Sé do Papa católico.
►E: Londres. Fundación do
anglicanismo.

76. Define: conceptos clave
►Antropocentrismo: corrente de
pensamento que sitúa ao ser humano
no centro do mundo.
►Tipo móbil: moldes de madeira con
cada unha das letras do alfabeto.