2. STUDIMI I BIOINDIKATORËVE SI
VLERËSUESTË NDOTJES SË MJEDISIT
STUDIMI I
METODAVETË
MINIMIZIMITTË
NDOTJES
VLERËSIMI I
NDOTËSVE DHE
GJETJA E
MËNYRAVE PËR
REDUKTIMIN E
SAJ
STUDIMI I METALEVETOKSIKE SI
NJË NGA PROBLEMATIKAT MËTË
MËDHATË NDOTJES
3. Ndotja e metaleve toksike është një shqetësim i madh në nivel global, rajonal dhe
lokal dhe duke ndikuar në integritetin funksional dhe strukturor të një ekosistemi.
Metalet toksike ose "Metalet e rënda" janë metale ose komponime metalike që
ndikojnë negativisht tek organizmat e gjallë.
Në sasi shumë të vogla, shumë metale janë të nevojshëm për te funksionuar jeta.
Sidoqoftë, në sasi më të mëdha, ato bëhen toksike dhe bëhen një rrezik i madh për
shëndetin
4. Metalet e rënda janë të pranishme në mjedisin ku jetojmë. Më shumë se 75% e elementëve
kimikë janë metale.
Ato janë të pranishme në tokë, në ujë apo edhe në shkëmbinjë. Metalet janë paraqitur me
veti fizike të veçanta siç janë : shkëlqimi metalik, përcjellshmëria elektrike, nxehtësia,
fortësia e madhe dhe qëndrueshmëria.
Për nga vetitë ata ndahen në reaktiv dhe jo reaktiv. Kanë veti të përbashkëta se veprojnë
me oksigjenin dhe dezertojnë okside. Oksidet që veprojnë me ujë formojnë bazat. Gjënden
në formë të përqëndruar si rezultat i aktiviteteve njerëzore të shkaktuara. Vetite
karakteristike janë se ato mund të kombinohen dhe të formojnë aliazhe.
Mërkuri është metali i vetëm lëng në kushte normale. Metalet mund të punohen ose
lakohen pa u këputur. Tek metalet e rënda
bëjnë pjesë: Kobalti, Bakri, Mangani,
Molibdeni,Vanadiumi, Stronciumi dhe Zinku.
6. ARSENIKU
Arseniku, është i pranishëm në
mjedis dhe është pjesë e kores së
tokës. Arseniku është i kombinuar
edhe me elemente të tjerë, të tillë
si, oksigjeni, klori dhe squfuri.
Ekspozimi i tij është më shumë i
pranishëm në tokë, ujë dhe
shkëmbinj. Ekspozimi nga
Arseniku mund të shkaktojë njolla
të lëkurës, kollë, diabet dhe në
rastet kur ka sasi të larta, mund të
krijohen pasoja shumë të rënda,
deri në humbjen e jetës
KADMIUMI
Kadmiumi është një metal
jashtëzakonisht toksik, i cili gjendet në
vendet e punës industriale, vecanërisht
kur ndonjë mineral është duke u
përpunuar. Pasojat mund të jenë
vdekjeprurëse. Prekin mushkeritË,
veshkat,etj.
7. MËRKURI
Mërkuri është i pranishëm në
miniera, gjatë transportit dhe
prodhimit, në minierat e rafirimit
të arit dhe mineraleve të
argjendit. Kur sasia është e lartë,
ndikon tek sistemi nervor dhe
veshkat.
PLUMBI
Plumbi është metali më i përhapur në
industri. Rreziku që ai shkakton është
evident tek ata që punojnë në ndërtim,
dyqane të riparimit të radiatorëve, gjatë
procesit të shkrirjes etj. Prek veshkat,
anemi, të perziera, encefalopati etj.
9. •Ekologët kanë krijuar një grup të gjerë kriteresh që speciet duhet të shfaqin
të konsiderohen si bioindikatorë të mirë.
•Një organizëm, qe te cilesohet si një bioindikator, duhet të ketë
karakteristikat e mëposhtme: të jetë i lehtë të identifikuara dhe të
kampionuara; të përhapet gjerësisht në zonën e studiuar; të ketë një
lëvizshmëri te ulet dhe një cikël me jetë të gjatë; të ketë një uniformitet të
mirë gjenetik në të gjitha zonat e konsideruara dhe për të qenë i pranishëm
gjatë gjithë vitit.
•Në praktikë, një bioindikator mund të jetë çdo kafshë, bimë ose sistem
mikrobik që mund të përdoret për të formuluar përfundime në lidhje me
kushtet mjedisore që ato janë të ekspozuar vazhdimisht.
•Bioindikatori është një organizëm që mund të përdoret për të krijuar
variacionet gjeografike dhe kohore në biodisponibilitetin e ndotësve nga
matja e përqendrimeve të grumbulluara të kimikateve në të gjithë trupin
ose në indet specifike.
Duke marrë parasysh 1.7 milion specie të dokumentuara aktualisht në
Tokë, si kemi zgjedhur vetëm një si bioindikator?
10. CILI QUHET NJE
BIOINDIKATOR?
•Në praktikë, një bioindikator mund të jetë çdo kafshë, bimë ose sistem
mikrobik që mund të përdoret për të formuluar përfundime në lidhje me
kushtet mjedisore që ato janë të ekspozuar vazhdimisht.
•Bioindikatori është një organizëm që mund të përdoret për të krijuar
variacionet gjeografike dhe kohore në biodisponibilitetin e ndotësve nga
matja e përqendrimeve të grumbulluara të kimikateve në të gjithë trupin ose
në indet specifike.
11. Bioindikimi është përdorimi i një organizmi, një pjese të një organizmi
ose një shoqërie të organizmave, për të marrë informacion mbi cilësinë e
mjedisit të tij.
Është e rëndësishme për të nënvizuar se zgjedhja e organizmit si
bioindikator është thelbësore për suksesin të monitorimit të mjedisit.
Kështu, përdorimi i bioindikatorëve duhet të ndihmojë në përshkrimin
e mjedisit natyror, për të zbuluar dhe vlerësuar ndikimet njerëzore.
Përqendrimet e tyre ishin në varësi të specieve të studiuara dhe
mjedisit. Përdoret numri më i madh i baktereve, mikrorganizmave,
specieve bimore dhe shtazore si bioindikatorë të metaleve të rënda në
ekosistemet ujore. Numri më i ulët përdoret për ndotjen e tokës.
13. Në mënyrë ideale, përqendrimet e metaleve në trupin e kafshës reflektojnë
ndotjen e mjedisit ne nivele sasiore.
Akumulatorë të tillë biologjikë janë përdorur shpesh si tregues të akumulimit të
ndotjes së metaleve të mjedisit.
Në realitet, megjithatë, shumë faktorë si statusi ushqyes, fiziologjik dhe
riprodhues, gjinia dhe mosha e kafshët ndikojnë në marrëdhënie të tilla sasiore.
Në përgjithësi, akumulimi i metaleve nga kafshët favorizohen nga aftësia e tyre e
kufizuar për të nxjerrë direkt këto ndotës pas marrjes së tyre për shkak të
mosaktivizimit të metaleve duke u lidhur me metallothioneins.
Llojet e kafshëve të përdorura kryesisht si bioindikatorë janë zooplanktoni,
jovertebrore dhe vertebrore.
Speciet e kafshëve janë përdorur zakonisht si tregues të ekosistemeve ujore.
14. Bimët më të larta kanë tërheqje si tregues në ndotjen e ajrit
monitorimi në zonat shumë të ndotura ku myshqet shpesh
mungojnë.
Përdorimi i bimëve në bioindikacionin e ndotjes së metaleve të
rënda nuk praktikohet në mënyrë rutinore. Përgjigjet e bimëve më të
larta si bioindikatorë të ndotjes së tokës ndaj metaleve të rënda kanë
potencial tË lartË.
Myshqet janë bioindikatorë veçanërisht efektivë per te identifikuar
ndotjen e metaleve të rënda ne ajer. Analiza e myshqeve aktualisht
përdoret në programet ndërkombëtare dhe kombëtare të
monitorimit, veçanërisht në Evropë. Myshqe zbatohet kryesisht për
të matur nivelet dhe tendencat e metaleve të rënda brenda dhe
përreth zonat urbane dhe industriale.
15. Pa diskutim, rritja ekonomike dhe zhvillimi social janë kritike
për përmirësimin e mjedisit, shëndetit dhe mirëqenies së
njerëzve.
Metalet toksike janë të përhapura dhe shume të përdorura
dhe rrjedhimisht të shpërndara në mjedis dhe identifikimi i tyre i
hershëm është themelor për të parandaluar ose kontrolluar
dëmtimet e mundshme në mjedis dhe njerëz.
Për shkak të kësaj, një gamë e gjerë legjislacioni ekziston në
Evropë dhe vende të tjera vendet që lidhen me çlirimin dhe
ndikimin e metaleve në mjedis, përfshirë ajrin, uji dhe toka, dhe
legjislacionet që lidhen me nivelet e metaleve toksike në një
ushqim.
