3. Ark shaharning eng qadimiy binolaridan biri bo’lib, u asrlar
mobaynida Buxoro hukmdorlarining qarorgohi bo’lib kelgan.
Qadimdan Arki Oliy deb atalgan ushbu qo’rg’on Buxoro Eski
shahar qismining shimoli-g’arbida joylashgan.
Ark maydoni 4 gektarga yaqin bo’lib, balandligi 20 metrga barobar
sun’iy tepalikda joylashgan.
Devorlarining balandligi 16-20 metrni tashkil etsa, devorning
umumiy uzunligi 789 metr hisoblanadi.
Ark Buxorodagi eng qadimiy arxeologik yodgorlik hisoblanib,
uning ayrim madaniy qatlamlari mil.avv. 4-asrga bilan bog’liq.
IX-X asrlarda Ark boshqatdan qurilib, qal’a devori bilan o’raldi.
6. IX-X asrlarda qayta barpo etilgan Ark qo’rg’oni XIII asrda
Chingizxon bosqini natijasida yana vayronaga aylanadi.
Arkning hozirgi ko’rinishi XVI asrdan, ya’ni Shayboniylar
tomonidan qayta rekonstrukiya qilingandan so’ng ushbu holatga
kelgan.
Lekin 1920-yildagi Sovet armiyasining bosqini va havo
artileriyasining bombardimoni tufayli Arkning faqat 10% qismi
saqlanib qolingan.
Ark poyidagi Registon (forschadan “qumli maydon”, “qum bilan
qoplangan joy”) maydonida qadim davrlardan har xir bayram
marosimlari va Qozi kalon hamda Amir yoki xon tomonidan
farmoyish berilgan jazo ijro etilgan.
7.
8. Arkka XVIII asrda qurilgan darvoza orqali kiriladi. Darvozaning ikki
tomonida qo’shbo’g’inli minoralar qurilgan. Ularni me’morlar tilida
“guldastalar” deb ataymiz.
Darvozagacha borish uchun avvallari “taxtapul” deb atalgan yog’och
ko’prikdan foydalanishgan. Hozirda esa ushbu ko’prik o’rnini
toshdan terilgan va yuqoriga qarab ko’tarilgan tosh yo’lakcha
egallagan.
Ark darvozasining yuqori qismida nog’oraxona bo’lgan. Va u yerda
kechayu kunduz belgilangan vaqtda maqom kuylarini ijro etuvchi
mug’anniylar joylashgan.
Ular har bir maqomni aniq soatda ijro etgan, shu kuylarni eshitib,
shahar aholisi vaqtni bilib olgan.
9.
10. Qal’a devorlari hozirgi kunga qadar bir necha marotaba
ta’mirlangan bo’lib, oxirgi marta qayta rekonstruksiya qilingan
g’arbiy qal’a devori ko’rinishi jihatdan ajralib turibdi.
Shuningdek, Arkning sharqiy qismida hozirgi kunda arxeologik
qazishma ishlari olib borilmoqda. Bunda ham xorijiy, ham
mahalliy arxeolog olimlar ishtirok etishmoqda.
