Broszura na seminaria dla kobiet cieżarnych (Tanzania)
•
0 likes•3,313 views
Broszura poruszająca tematy zdrowia reprodukcyjnego w kontekście problemów występujących w Tanzanii. Broszura została przygotowana w ramach projektu: "Poprawa w dostepie do opieki zdrowotnej w mieście i dystrykcie Mwanga".
Recommended
Recommended
More Related Content
More from Fundacja "Kultury Świata"
Broszura na seminaria dla kobiet cieżarnych (Tanzania)
- 1. Mimba
- 2. MTAYARISHAJI WA MAANDISHI: Monika Nowicka MSANIFU WA JALADA NA DIZAINI: Patrycja Zandberg „Cultures of the World” Foundation Poland, 2014 The Mimba is available under the Creative Commons Attribution 3.0 Poland. Some rights reserved to „Cultures of the World” Foundation. This piece was created as part of the Polish development cooperation implemented through the Ministry of Foreign Affairs in 2014. Use of the piece is permitted only if the abovementioned information is kept, including information about the license, the rights holders and the Polish development cooperation programme. Uchapishaji huu unaonesha maoni ya mtunzi na hauwezi kuainishwa na msimamo rasmi wa Wizara ya Mambo ya Nje ya Jamhuri ya Poland.
- 3. 3 1. Kuumba binadamu mpya1 Mimba huchukua muda wa miezi 9. Kila mwezi mama na mtoto wanabadilika kimwili. ------------------------------------------- ------------------------------------------- ------------------------------------------- ---------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------- ---------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------- ---------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------ Mwezi wa kwanza Mtoto bado ni mdogo lakini moyo, ini na tumbo lake limeanza kuunda fomu. Viungo vidogo vitavyokuwa miguu na mikono. 1 Kwa msingi wa: http://www.storknet.com/ip/reproductive_years/pregnancy/normal_course_pregnancy. html, inapatikana: 16-18.06.2014
- 4. 4 Mwezi wa pili Viungo muhimu vinatengenezwa. Moyo wa mtoto unavuta damu. Kichwa cha mtoto kinaanza kutokea na macho yanaanza kuonekana. Miguu na mikono pia inaanza kuonekana. ----------------------------------------------- ----------------------------------------------- ----------------------------------------------- ----------------------------------------------- ----------------------------------------------- ----------------------------------------------- ----------------------------------------------- ----------------------------------------------- ----------------------------------------------- ----------------------------------------------- ------------------------------------------------ ------------------------------------------------ ------------------------------------------------ ------------------------------------------------ ------------------------------------------------ ----------------------------------------------- ------------------------------------------------ ------------------------------------------------ ----------------------------------------------- Mwezi wa tatu Mafigo yanaanza kutengeneza mkojo ambao mtoto anauelekeza kwenye maji yake. Maji ya mtoto yanasafirishwa kwa njia ya kitovu kupitia mama.
- 5. 5 Mwezi wa nne Viungo vyote vimeungwa tayari. Mtoto anahitaji tu kukua. Fizi za meno zinaanza kutengenezwa. Vinywele vidogodogo vinaanza kumea mwili nzima. Kucha zinaanza kumea. Mtoto anaweza kunyonya na kumeza. Mtoto anaanza kupiga mateke na ngumi lakini bila mama kuhisi. ------------------------------------------------ ------------------------------------------------ ------------------------------------------------ ------------------------------------------------ ------------------------------------------------ ------------------------------------------------ ------------------------------------------------ ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ---------------------------------------------- ---------------------------------------------- ---------------------------------------------- ---------------------------------------------- ---------------------------------------------- ---------------------------------------------- ---------------------------------------------- Mwezi wa tano Mtoto bado anakuwa na mama anaanza kusikia mapigo ya mateke ya mtoto. Mtoto anaanza kunyonya vidole na anapata nywele kichwani. Mtoto anaweza kusikia sauti kidogo.
- 6. 6 Mwezi wa sita Mtoto anaanza kufungua macho. Mapafu yame- kuwa tayari kupumua kidogo. Mifupa inakua. --------------------------------------------- --------------------------------------------- --------------------------------------------- -------------------------------------------- --------------------------------------------- --------------------------------------------- -------------------------------------------- --------------------------------------------- --------------------------------------------- --------------------------------------------- --------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------ ------------------------------------------ ------------------------------------------ ------------------------------------------ ------------------------------------------ Mwezi wa saba Ubongo umeongezeka. Mtoto ameanza kuwa mkubwa. Kuna nafasi ndogo zaidi kwenye mzunguko wa mtoto. Mtoto anasikia vizuri sauti za karibu. Mwishoni mwa mwezi wa saba mtoto ana- weza kuishi peke yake baada ya kuzaliwa lakini atahitaji msaada kwa ajili ya kupatiwa joto kama vile inkubeta.
- 7. 7 Mwezi wa nane Mapafu yapo tayari kabisa. Michezo ya mtoto inaonekana tumboni mwa mama. Mtoto mara kwa mara anapata kwikwi. Mtoto wa mwezi wa nane akizaliwa anaweza kuishi peke yake bila shida. ------------------------------------------ ------------------------------------------ ------------------------------------------ ------------------------------------------ ------------------------------------------ ------------------------------------------ ------------------------------------------ ------------------------------------------ ------------------------------------------ ------------------------------------------ ------------------------------------------ ------------------------------------------ ------------------------------------------ ------------------------------------------ ------------------------------------------ Mwezi wa tisa Mwishoni mwa mwezi wa tisa mtoto ana- onekana kama anapunguza michezo kwa sababu maji yake yamepungua. Nafasi ya kawaida kichwa cha mtoto kipo chini, matako yapo juu. Kichwa kinaingia katika nyonga ya mama na mtoto yupo tayari kuzaliwa.
- 8. 8 2. Kuhesabu miezi ya mimba:2 Ukienda kumwona mkunga zahanatini yeye anaweza kutumia mzunguko kwa kupima umri wa mimba. Lakini wakunga wengi wanahesabu mimba kwa kupima fandasi ya uterasi (tumbo): Jinsi ya kupima urefu wa fandasi (ya tumbo) kwa mbinu ya kutumia vidole: mwanamke amelala chali. Kila mstari unawakilisha upana wa vidole viwili. Ikiwa sehemu ya juu ya uterasi iko chini ya kitovu, pima ni vidole vingapi vitakuwa chini ya kitovu. Ikiwa sehemu ya juu ya uterasi iko juu ya kitovu, pima ni vidole vingapi vitakuwa juu ya kitovu. 2 Kwa msingi wa: Health and Education Learning, (2011), “Utunzaji katika Ujauzito, Sehemu 1”, ukurasa 104-105, imepakuliwa kutoka: www.open.edu, inapatikana: 22-24.06.2014.
- 10. 10 3. Dalili zinazoweza kuashiria ujauzito3 Kukosa kipindi cha hedhi (amenorea) Kukosa kipindi cha hedhi mara nyingi huwa ndiyo dalili ya kwanza ambayo wanawake hutambua wanapokuwa wajawazito. Ikiwa mwanamke amekosa kipindi cha hedhi (amenorea) au alikoma kupata hedhi kwa miezi kadhaa, hii ni ishara nzuri ya ushikaji mimba kwa wanawake ambao huwa na mzun- guko wa hedhi wa kawaida. Mabadiliko kwa matiti Wanawake wajawazito wanaweza kuhisi matiti kuwa laini, yaliyojaa, yanayonywea, utanukaji na areola (tishu nyeusi ya mviringo inayozunguka chuchu) kuwa nyeusi. Kichefuchefu na kutapika Dalili hii inayotokea sana kwa wajawazito wengi. Huwa kali zaidi asu- buhi na ndiyo sababu iliyopelekea hisia hii kuitwa maradhi ya asubuhi. Lakini inaweza kutokea wakati wowote na inaweza kuchochewa na harufu za upishi na za viungo vya upishi. Wanawake wengine wajawazito huhisi kichefuchefu siku nzima. Visababishi vingine vya dalili hii vinaweza kuwa maradhi au vimelea.Kutapika sana mara kwa mara ni dalili ya hatari kwa sababu mwanamke huyo anaweza kupoteza uzani kwa haraka. Kukojoa mara kwa mara Wanawake wajawazito mara nyingi wanahitaji kukojoa mara kwa mara, hasa katika miezi mitatu ya kwanza na mwezi mmoja au miwili ya mwisho wa ujauzito. Visababishi vingine vya dalili hii vinaweza kuwa mfadhaiko, maam- bukizi ya kibofu au kisukari (ugonjwa wa sukari kwenye damu). 3 Kwa msingi wa: Health and Education Learning, (2011), “Utunzaji katika Ujauzito, Sehemu 1”, ukurasa 78-79, imepakuliwa kutoka: www.open.edu, inapatikana: 22-24.06.2014.
- 11. 11 ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ---------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- Uchovu Mwanzoni mwa ujauzito wanawake wanaweza kujihisi wachovu na wenye usingizi wakati wa mchana na kutaka kupumzika mara kwa mara kuliko kawaida wanapofanya kazi zao. Visababishi vingine vinaweza kuwa anemia, lishe duni, matatizo ya kihisia, au kazi nyingi za sulubu.
- 12. 12 4. Utunzaji wa Kiafya4 Pombe na dawa za kulevya Mama anayekunywa pombe na kutumia dawa za kulevya (kutumia tumba- ku) huzidisha hatari ya kumzaa mtoto aliye na akili punguani, mlemavu, na hata aliye na tabia yenye kasoro. Inajulikana kuwa watoto waliozaliwa na wazazi ambao wamezoea kutumia dawa za kulevya huwa na matatizo kama ya watu ambao walitumia dawa za kulevya zamani. Ingawa wengine hudai eti kunywa pombe kidogo hakuwezi kudhuru, mara nyingi wataalamu hupen- dekeza akina mama wajawazito wasiinywe hata kidogo. Wanapaswa pia kuepuka moshi wa sigara. Chochote mama anachoweka mwilini mwake humfikia mtoto wake. Dawa Hakuna dawa zinazopaswa kutumiwa ila tu zile zi- lizopendekezwa na daktari anayejua kuhusu mimba hiyo na ambaye amechunguza athari zake. Vitamini fulani pia zinaweza kudhuru. Kwa mfano, kiasi ki- kubwa sana cha vitamini ya A chaweza kumlemaza mtoto aliye tumboni. Kuongeza uzito Mwanamke mjamzito anapaswa kuepuka kupita kia- si katika ulaji. Mtoto anayezaliwa akiwa na uzito wa chini sana anakabiliwa na hatari ya kufa mara 40 zaidi kuliko yule aliyezaliwa akiwa na uzito wa kawaida. Kwa upande mwingine, kula chakula cha watu wawili hunenepesha tu. Ongezeko linalofaa la uzito-ambalo huanza kuonekana katika mwezi wa nne wa mimba na kuendelea-huonyesha kwamba mama anakula chakula cha kutosheleza mahitaji yake yanayoongezeka. 4 Kwa msingi wa: Mashahidi wa Yehova, „Kufanya Mimba Yako Iwe Safama Zaidi”, imepakuliwa kutoka: http://m.wol.jw.org/sw/wol/d/r13/lp-sw/102003005, inapatikana: 24.06.2014.
- 13. 13 Usafi na mambo mengine Kuoga kwenye karai na kutumia maji ya bomba kunaweza kufanywa kama kawaida, lakini haifai kuingiza maji kwa nguvu kupitia sehemu ya siri. Mwanamke mjamzito anapaswa kuepuka kumkaribia yeyote mwenye ugonj- wa wa virusi, kama surua ya rubella. Zaidi ya hayo, ili kuzuia ugonjwa unaoambukiza ubongo na uti wa mgongo hasa katika mtoto mchanga, ni lazima awe mwangalifu asile nyama ambayo haijaiva vizuri wala kugusa kinyesi cha paka. Ni muhimu kudumisha usafi wa kawaida kama kunawa mikono na kuosha vyakula kabla havijapikwa. Mara nyingi kufanya ngono hakuleti tatizo lolote, ila tu katika majuma ya mwisho-mwisho ya mimba au kukiwa na mtiririko wa damu, maumivu tumboni, au ikiwa mimba ya awali ilitoka. ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ---------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- -----------------------------------------------------------------------
- 14. 14 Je, unafikiri hii husababiswha na nini? Mtoto anapokuwa mkubwa, anabana mapafu ya mama hivyo nafasi ya ku- pumua hupunguka. Upumuaji unaweza kuwa rahisi wakati mtoto anapoteremka chini katika tumbo muda mfupi kabla ya leba kuanza. Kama upungufu wa pumzi unamfanya mjamzito kukosa utulivu, hii ni dalili hatari, hasa kama ana dalili nyingine za ugonjwa. 5. Dalili za hatari5 Anemia (upungufu wa damu) Wakati mtu ana anemia, kawaida inamaanisha kwamba hajaweza kula vyakula vilivyo na madini ya ayani ya kutosha. Madini ya ayani husaidia seli za damu nyekundu kubeba oksijeni kutoka kwenye hewa tunayovuta hadi sehemu zote za mwili. Ishara na dalili za hatari • Weupe - weupe ndani ya kope, kucha na fizi • Kizunguzungu au kuzirai • Udhaifu au kuchoka • Mapgo kwenye mishipa ya damu yenye mwendo wa kasi mkubwa (zaidi ya mapigo 100 kwa dakika) • Ugumu wa kupumua (upungufu wa pumzi). Kupumua kwa shida Baadhi ya upungufu wa pumzi, hasa wakati wa kipindi cha mwisho chaujauzito, ni wa kawaida. Wanawake wengi hupata upungufu wa kiasi cha pumzi wakati wako na mimba ya miezi wa 8 au 9. Upungufu wa pumzi pia unaweza kusababishwa na: Anemia Matatizo ya moyo Kifua kikuu Pumu Maambukizi ya mapafu Damu kuganda katika mapafu Aleji. 5 Kwa msingi wa: Health and Education Learning, (2011), “Utunzaji katika Ujauzito, Sehemu 1”, ukurasa 95-99, imepakuliwa kutoka: www.open.edu, inapatikana: 22-24.06.2014.
- 15. 15 Ugonjwa wa kisukari Wakati mama ana ugonjwa wa kisukari, mwili wake hauwezi kutumia sukari yote iliyo kwenye damu, hivyo sukari inakuwa juu sana na baadhi yake inaweza kuonekana kwenye mkojo wake. Kama mama ana baadhi ya dalili za hatari zifuatazo, anaweza kuwa na ugonjwa wa kisukari. Kina mama wa- naougua ugonjwa wa kisukari kwa kawaida hawana ishara hizi zote. Lakini iwapo mama akiwa na dalili zaidi, hivyo kuna uwezekano mkubwa wa kuwa na ugonjwa wa kisukari. ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ---------------------------------------------------------------------- -----------------------------------------------------------------------
- 16. 16 ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ---------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- • Alikuwa na ugonjwa wa kisukari katika ujauzito wa awali. • Mmoja wa watoto waliozaliwa alikuwa mkubwa sana (zaidi ya kilo 4); hii ni kwa sababu sukari nyingi katika damu ya mama humfanya mtoto- kuongeza uzito kupita kiasi. • Mmoja wa watoto wake alikuwa mgonjwa sana au alikufa wakati wa kuzaliwa bila kujua sababu. • Yeye ni mnene. • Yeye hupatwa na kiu kila wakati. • Yeye huwashwa mara kwa mara na ana harufu mbaya inayotoka kwenye uke wake. • Majeraha yake hupona polepole. • Yeye hukojoa mara kwa mara zaidi kuliko wajawazito wengine • Uterasi yake ni kubwa kuliko ya kawaida kutokana na ile miezi aliyokuwa mjamzito.
- 17. 17 6. Mkao wa mtoto6 Inaweza kuwa vigumu kujua mkao wa mtoto kabla ya miezi sita au saba ya ujauzito, na si muhimu hadi majuma 36 (miezi minane) kwa sababu ni kawaida mtoto kuzunguka hadi mwezi wa mwisho. Mara tu ujauzito unapotimiza miezi sita au saba, itakuwa rahisi kuhisi mtoto na kujua mkao wake kwenye uterasi. Hisi fumbatio la mama kwa mikono yako kwa kila upande, ukisukuma pole pole kwa kila mkono kwa zamu. Unapaswa uweze kuhisi mtoto akiwa amelala wima - yaani kichwa chini. (b) Iwapo mtoto amelala kingamo, unaweza kuhisi kichwa na matako yake kwenye pande za mama. Mwanamke akianza uchungu na mtoto bado amelala kingamo haiwezekani kumzaa kama kawaida. Ni lazima kwenda hospitalini kwa haraka kabla mtoto hajapata shida. Mtoto huyu lazima azaliwe kwa upasuaji 6 Kwa msingi wa: Health and Education Learning, (2011), “Utunzaji katika Ujauzito, Sehemu 1”, ukurasa 113-121, imepakuliwa kutoka: www.open.edu, inapatikana: 22-24.06.2014. Wima: kichwa au matako chini Kingamo: kichwa na matako kwenye pande b. a.
- 18. 18 Kufikia mwezi wa mwisho kabla ya kuzaliwa, watoto wengi huwa wamelala kichwa kikielekea kwenye seviksi ya uterasi . Hali ya kichwa chini huitwa mlalo wa kutanguliza kichwa, na iwapo sehemu ya fuu la kichwa iitwayo veteksi itatangulia kwenye njia ya uzazi, huu ndio mlalo bora zaidi kwa uzazi wa mtoto. Madaktari na wakunga huiita sehemu ya mtoto inayotangu- lia kwenye seviksi ya uterasi kitangulizi. Mkunga anafinya kwa uthabiti kwa vidole vyake juu ya mfupa wa kinena ajue ikiwa anaweza kuhisi kichwa cha mtoto. matako upande wa chini ------------------------------------------- ------------------------------------------- ------------------------------------------- ------------------------------------------ ------------------------------------------ ------------------------------------------- ------------------------------------------ ------------------------------------------- ------------------------------------------- --------------------------------------------- --------------------------------------------- kichwa upande wa chini
- 19. 19 7. Kusikia mapigo ya moyo yakienda kasi7 Kufikia miezi miwili ya mwisho ya ujauzito, mkunga anaweza kusikia mapigo ya moyo wa fetasi mara nyingi akiwa katika chumba kisicho na kelele kwa kuweka sikio lake kwenye fumbatio la mama. Ni rahisi kusikia mapigo ya moyo kwa stethoskopu au fetoskopu. ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ---------------------------------------------------------------------- 7 Kwa msingi wa: Health and Education Learning, (2011), “Utunzaji katika Ujauzito, Sehemu 1”, ukurasa 118-119, imepakuliwa kutoka: www.open.edu, inapatikana: 22-24.06.2014.
- 20. 20 8. Maumivu na matatizo mengine8 Maumivu ya mgongo Wanawake wengi wajawazito hukumbwa na maumivu ya mgongo. Uzani wa mtoto, uterasi na kiowevu cha amnioni hubadili mkao wake na kuweka mka- zo kwenye mifupa na misuli ya mwanamke huyo. Kusimama mahali pamoja kwa muda mrefu, kuinama au kazi nyingi za sulubu, zinaweza kusababisha maumivu ya mgongo. Aina nyingi za maumivu ya mgongo ni kawaida katika ujauzito lakini pia zinaweza kusababishwa na maambukizi ya figo. Mhimize mume, watoto, jamaa wengine au marafiki wa mwanamke huyu kuusinga mgongo wake. Kitambaa chenye joto au chupa yenye maji moto kwenye mgongo wake pia vinaweza kumtuliza. Pia jamaa zake wanaweza kusaidia kwa kufanya baadhi ya kazi nzito kama vile kubeba watoto wado- go, kufua, kulima, na kusaga nafaka. Chupi inayokaza, au mshipi unaovaliwa kwenye nyonga, pamoja na kupumzika kitandani mara kwa mara kunaweza kupunguza maumivu ya mgongo. Kukakamaa kwa miguu Miguu au nyayo za wanawake wengi wajawazito inaweza kukakamaa – Haya ni maumivu makali ya ghafla na kukaza kwa misuli. Kukakamaa huku hasa hutokea usiku au wanawake wanapojinyoosha na kuvuta vidole vyao vya mguu. Ili kukomesha mikakamao, kunja wayo (kuelekea juu) na kisha usugue mguu huo kwa upole ili kuusaidia utulie (usisugue kwa nguvu). kunja vidole vya mguu kuelekea juu kisha sugua mguu huo 8 Kwa msingi wa: Health and Education Learning, (2011), “Utunzaji katika Ujauzito, Sehemu 1”, ukurasa 127-131, imepakuliwa kutoka: www.open.edu, inapatikana: 22-24.06.2014.
- 21. 21 Maumivu ya ghafla katika sehemu ya chini ya upande wa fumbatio. Uterasi, katika nafasi yake, hushikiliwa kwa ligamenti kwa kila upande. Ligamenti ni kiungo mithili ya kamba zinazoshikanisha uterasi kwenye fumbatio la mama. Kusonga kwa ghafla kunaweza kusababisha maumivu makali kwenye ligamenti hizi wakati mwingine. Hii si hatari. Maumivu haya hukoma baada ya dakika chache. Kusugua kwa upole au kuweka kitambaa chenye joto kwenye fumbatio kunaweza kusaidia. Maumivu ya kichwa na kipandauso Maumivu ya kichwa hutokea sana katika ujauzito bali si hatari. Maumivu haya ya kichwa yanaweza kuisha mwanamke akipumzika na kutulia zaidi, akinywa juisi au maji zaidi, au akisinga paji la uso kwa upole. Ni SAWA kwa mwanamke mjamzito kunywa tembe mbili za parace- tamol na glasi ya maji mara moja baada ya muda fulani. Hata hivyo, maumivu ya kichwa mwishoni mwa ujauzito yanaweza kuwa ishara ya hatari ya malaria au ya priklampsia, hasa ikiwa pia kuna shinikizo la juu la damu, au kuvimba kwa uso au mikono. Kama maumivu hayatulia baada ya vidonge vya paracetamol mjamzito aende kumwona mganga au mkunga.
- 22. 22 Edema Kuvimba nyayo na vifundo vya miguu hutokea sana katika ujauzito, hasa alasiri au katika hali ya anga yenye joto. Kuvimba huku hutokana na ede- ma, ambayo ni ubakizaji wa viowevu kwenye tishu za mwili. Chini ya nguvu za uzito, kiowevu kilichobakizwa huteremka mwilini na kujikusanya kwe- nye nyayo. Mwanamke huyo aketi akiwa ameinua nyayo zake mara nyingi iwezekanavyo ili kuwezesha viowevu hivi kufyonzeka na kurudi katika mfumo wa mzunguko wa damu. Kuvimba kwa miguu si hatari, lakini uvimbe mkali kwa mwanamke anapoamka asubuhi, au kuvimba kwa mikono na uso wakati wowote, kunaweza kuwa ishara za priklampsia ambayo ni hali mbaya zaidi (hata ya kuhatarisha maisha). Mwanamke anaweza kupata nafuu kutokana na uvimbe kwenye miguu aki- weka miguu yake juu kwa dakika chache angalau mara mbili au tatu kwa siku, akiepuka kula vyakula vyenye chumvi nyingi, na akinywa maji au juisi za matunda kwa wingi.
- 23. 23 Kuhisi joto au kutokwa na jasho jingi Kuhisi joto ni jambo linalotokea sana katika ujauzito, na maadamu hakuna ishara nyingine za hatari (kama vile ishara za maambukizi), mwanamke huyo asiwe na wasiwasi. Anaweza kuvaa nguo zinazoweza kupitisha baridi, kuoga mara kwa mara, kutumia pepeo la karatasi au jani kubwa, na kunywa maji mengi na viowevu vingine. Ugumu wa kuamka na kulala Ni vyema mwanamke mjamzito kutolala chali, kwa sababu huenda ikawa vigumu kuamka tena, na kwa kuwa mwanamke akiwa ameulalia mgongo wake, uzito wa uterasi huifinya mishipa mikubwa ya damu ambayo hurudisha damu kwenye moyo. Hii inaweza kupunguza usambazaji wa oksijeni kwenye ubongo wake kwa muda na kumfanya ahisi kizunguzungu. Ikiwa mwanamke anataka kuulalia mgongo wake, anafaa kuweka kitu chini ya mgongo na chini ya magoti yake ili asilale chali kikamilifu. (a) Kuamka bila kugeuka upande mmoja kwanza kunaweza kurarua misuli ya fumbatio. (b) Kugeuka upande na kujisukuma juu kwa mikono ni salama sana na atahisi utulivu. LA! Aoooh! ujisukume juu kwa mikono geuka upande simama
- 24. 24 Chanjo dhidi ya tetanasi Tetanasi ni maambukizi hatari sana yanayohatarisha maisha na huharibu mfumo wa neva na husababishwa na bakteria katika mazingira, kwa mfano udongoni. Chanjo ya tetanasi ndiyo kinga bora zaidi dhidi ya tetanasi kwa mwanamke na mtoto wake. Kwa hivyo, ni muhimu sana kwake kuchanjwa kulingana na ratiba iliyo kwenye kadi yake na kuleta kadi yake kila ana- pokuja kwa uchunguzi wa ujauzito. ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ---------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- Sindano hizi zitaku- kinga wewe na mtoto dhidi ya tetenasi kwa muda Vizuri
- 25. 25 9. Virusi vya Ukimwi VVU9 VVU (Virusi Vya Ukimwi) huharibu kingamwili na kusababisha kifo mtu asipotibiwa ipasavyo na dawa za kupunguza makali ya VVU. Virusi hube- bwa kwa damu ya mtu aliyeambukizwa na pia hupatikana katika njia ya uzazi ya wanaume na wanawake walioambukizwa. Vinaweza kuambukizwa kutoka kwa mtu mmoja hadi mwingine kwa kufanya ngono bila kinga (ngono bila kondomu) au uhamishaji wa damu iliyooambukizwa. Mama anaweza pia kumwambukiza mtoto virusi wakati wa ujauzito, leba na kuzaa, na pia unyonyeshaji. Kwa hiyo ni lazima kwa kila mwanamke kupima VVU kabla na wa- kati wa mimba na kabla ya kuzaa. Kuna taratibu maalum za kufuata ili mtoto asiamukizwe na mama wakati wa kuzaliwa. Dawa za kupunguza makali na kukinga maambukizi ya virusi vya VVU kutoka kwa mama hadi kwa mtoto zinahusisha kumpatia mama dawa za kurefusha maisha kuanzia wiki 28 za ujauzito, pia kwa mama wakati wa leba na kuzaa, na kwa mtoto wake mara tu baada ya kuzaliwa. Dawa hizi hupunguza hatari ya maambukizi ya VVU kwa mtoto. Ni tofauti na tiba ya kupunguza makali ya virusi anayopewa mama ili kutibu maambukizi ya VVU, kulingana na uhakiki wa vigezo vyake. 9 Kwa msingi wa: Health and Education Learning, (2011), “Utunzaji katika Ujauzito, Sehemu 2”, ukurasa 44, imepakuliwa kutoka: www.open.edu, inapatikana: 27.06.2014.
- 26. 26 10. Leba (kuzaa)10 Hakuna anayeweza kujua wakati leba itaanza. Hata hivyo, baadhi ya dalili huashiria kwamba itaanza punde. Mara nyingi, watoto hushuka chini ya fumbatio takriban wiki mbili kabla ya kuzaliwa, hali inayojulikana kama kusahaulika. Kwa kawaida, mwanamke atahisi kuwa mtoto “haelei” kwenye fumbatio, na hasukumi juu tum- bo la mama. Ikiwa mwanamke aliwahi kuzaa, huyu mtoto huenda asishuke hadi wakati wa kuanza kwa leba. Dalili nyingine zinaweza kuan- za siku moja au mbili tu kabla ya kuanza kwa leba. Kinyesi cha mama kinaweza kubadili- ka ama kiasi kidogo cha damu (damu iliyochanganyika na utelezi) kinaweza kutoka kwenye uke. Wakati mwingine, mfuko wa maji hupasuka kabla ya leba kuanza. Kutambua leba halisi si jambo rahisi kwa mama, hasa kama mimba hii ni ya kwanza. Anaweza kukuita au kuja kwenye kituo cha afya mara nyingi akifikiria kuwa maumivu madogo ni mwanzo wa leba halisi. Leba imeainishwa katika awamu hizi nne. • Awamu ya kwanza ya leba ni wakati seviksi hufunguka. • Awamu ya pili ni wakati wa kusukuma, ambayo huisha mtoto anapozaliwa. • Awamu ya tatu ni kuzaliwa kwa kondo. • Awamu ya nne ni masaa manne ya kwanza baada ya kuzaa. 10 Kwa msingi wa: Health and Education Learning, (2011), “Utunzaji katika Leba na Kuzaa”, ukurasa 7-11 na 62, imepakuliwa kutoka: www.open.edu, inapatikana: 27.06.2014.
- 27. 27 Awamu ya kwanza ya leba Wakati wa awamu ya kwanza ya leba, seviksi hufunguka pole pole kiasi cha kuwezesha mtoto kutoka kwenye uterasi. Kwa muda mrefu wakati wa uja- uzito, hakuna chochote kinachoweza kuingilia au kutokea kwenye sevi- ksi kwa sababu uwazi huo mdogo huwa umezibwa na utetelezi. Wakati wa ujauzito, seviksi huwa ndefu na imara, kama kidole gumba cha mguu. Utera- si ikikazana, seviksi hupanuka huku sehemu ya chini ya uterasi ikifupika. Awamu fiche ni kipindi kati ya mwanzo wa mikazo inayofuata utaratibu hadi seviksi inapopanuka kwa kiasi cha sentimita 4. Katika awamu hii, mikazo inaweza kuwa chun- gu au isiyo chungu, na seviksi hupanuka pole pole. Awamu fiche huisha wakati seviksi inapoanza kupanuka kwa haraka zaidi. Ongezeko hili la kasi huashiria mwanzo wa awamu wazi. Awamu wazi huanza wakati seviksi imepanuka zaidi ya sentimita 4. Mikazo hii hutokea kwa utaratibu maalum, mara nyingi na huwa chungu. Seviksi hupanuka haraka zaidi. Seviksi huendelea kupanuka hadi kufika kipenyo cha sentimita 10, yaani kupanuka kabisa. Seviksi iliyopanuka kabisa ni pana vya kutosha kupitishia mtoto. not effaced no dilation fully effaced 1 cm dilated 5 cm dilation fully dilated at 10 cm Ukubwa wa serviksi huwa kiasi hiki wakati wa ujauzito
- 28. 28 Awamu ya pili ya leba Awamu ya pili ya leba huanza wakati seviksi imepanuka kabisa (sentimita 10) na kuisha mtoto anapozaliwa. Baada ya seviksi kupanuka kabisa, mama kawaida hupata hisia za kutaka kusukuma. Mama akisukuma kulingana na mikazo ya uterusi, mtoto huteremkia kwenye seviksi na kushukia ukeni. Mwendo huu wa mtoto hujulikana kama kushuka kwa fetasi. Kiwango cha kushuka kwa fetasi ni kiashirio muhimu cha jinsi leba inavyoendelea. Haba- ri hii itaelezwa kwa kina hapo baadaye. Muda wa awamu ya pili ni wastani wa saa 1 masaa 2. Awamu ya tatu ya leba Katika awamu ya tatu ya leba, plasenta na membreni hutoka baada ya mtoto kuzaliwa. Kwa kawaida, awamu ya tatu huchukua hadi dakika 30. Awamu ya nne ya leba Saa 4 za kwanza punde baada ya plasenta kutoka huwa muhimu. Baadhi ya wataalam wamekipa kipindi hiki jina awamu ya nne ya leba. Mwanamke anaweza kuvuja damu kwa wingi baada ya plasenta kutoka. Hii huto- kea iwapo mikazo ya uterasi inasababisha kutofungika kwa mishipa ya damu iliyofunguka kufuatia kubanduka kwa pla- senta pembezoni mwa uterasi. Kwa hivyo, inafaa uwe makini ili kutambua na kudhibiti damu inayovuja baada ya kuzaa. Damu hii inaweza kuwa dhahiri au iliyofichika. Ikiwa mama anavuja damu kwa wingi, anahitaji usaidizi wa dharura.
- 29. 29 Hali ya kwanza na miendo saba kuu ya mtoto anaposhuka kwenye njia ya uzazi. Picha hizi ndogo zinaonyesha hali ya kichwa cha mtoto, kana kwamba unatazama kwenda juu ya njia ya uzazi.
- 30. 30 Hii ndio hufanyika ndani ya mama: Hii ndio unaona nje: 1. Kwanza mtoto hupinda kichwa chake chini, kidevu hadi kifua. Hali hii hufanya kichwa kutoshea kwenye pelvisi kwa urahisi. 2. Kichwa cha mtoto hufinywa na huba- dilisha umbo lake kikitoka kwa pelvisi ya mama. Mtoto hugeuza uso wake kuelekea mgongo wa mama. 3. Mtoto huanza kuinua kidevu chake kikikaribia ufunguaji wa uke. Hii huitwa mkondo. 4. Mtoto huinua kidevu chake zaidi wakati kichwa kinachomoka. 5. Mtoto huendelea kuinua kidevu chake wakati kichwa kinatoka nje. Yaani kichwa kinatolewa kwa utaratibu. 6. Mtoto huendelea kuinua kidevu chake hadi kichwa kitolewe. Mara ya kwanza uso wa mtoto bado unaangalia mgon- go wa mama, ilhali mabega yake yako katika hali fulani. 7. Hivi punde kichwa cha mtoto hugeuka kuangalia miguu ya mama. Uso wa mtoto sasa unapangwa na mabega yake.
- 31. 31 Mkao wa mwendo wakati wa awamu ya kwanza na ya pili ya leba11 Kuna vipengele kadhaa vinavyoathiri uamuzi kuhusu mkao wa mama katika awamu ya kwanza ya leba. Kati ya mikao yote, ulio muhimu zaidi ni hiari ya mama - jinsi angependa kuzaa. Hata hivyo, baadhi ya wanawake huhi- taji kuhimizwa kujaribu mikao tofauti. Msaidie mwanamke kujisogeza wakati wa leba. Anaweza kuchuchumaa, kuketi, kupiga magoti au mikao mingineyo. Mikao hii yote ni mizuri. Seviksi hufunguka kwa usawa zaidi mama anapo- badili hali ya mkao. 11 Kwa msingi wa: Health and Education Learning, (2011), “Utunzaji katika Leba na Kuzaa”, ukurasa 32 na 64, imepakuliwa kutoka: www.open.edu, inapatikana: 27.06.2014.
- 32. 32 Kuketi nusu Hali hii inaweza kuwa nzuri zaidi na hurahishisha kazi kwa mkunga kuelekeza utoaji wa kichwa cha mtoto Hali hii ni ya kupumzisha na kusaidia kuzuia machozi kuingia kwenye uke na msamba Hali hii ni nzuri wakati mwa- namke anahisi leba yake iko nyuma ya mgongo. Pia inaweza kusaidia wakati mabega ya mtoto yamekwama Hali hizi mbili zinaweza kusaidia kuleta mtoto chini wakati uzalishaji unaenda polepole Kukalia kifaa Kulala upande Kuchuchumaa
- 33. 33 Mguso12 Leba inaweza kuwa ngumu zaidi iwapo mwanamke ana hofu au wasiwasi. Ili kumsaidia kupunguza hofu, mthibitishie mwanamke huyu kuwa maumivu aliyo nayo ni ya kawaida. Ingawa mguso unaweza kumsaidia mwanamke aliye katika leba, fahamu aina ya mguso anayopendelea. Mifano ya miguso inayopendelewa mara nyingi na wanawake ni kama: • Kusukuma kwa uthabiti na utulivu kwenye sehemu ya chini ya mgongo- wakati wa mikazo. • Mpapase baina ya mikazo, hasa miguu na mgongo. • Kijitambaa kilicho na joto au baridi kwenye sehemu ya chini ya mgongo au tumbo. Iwapo mama anatokwa na jasho, kuweka kijitambaa chenye ubaridi kwenye paji la uso humfanya kuhisi vyema. Kupumua wakati wa leba13 Namna ya kupumua kwa mwanamke inaweza kuathiri sana jinsi leba ilivyo. Katika awamu ya kwanza ya leba, mbinu mbali mbali za kupumua zina- weza kurahisisha leba zaidi. Mjamzito achague mbinu inayomfaidi zaidi ili kupunguza maumivu. • Kupumua taratibu. Avute pumzi taratibu kwa muda mrefu. Ili kutoa pumzi, atumie pua na mdomo kisha atoe pumzi polepole. Kuvuta pumzi kupitia pua husaidia kupunguza kasi ya kupumua. • Apumue kwa sauti ya ’juu’. Mwanamke huvuta pumzi nzito taratibu, kisha hutoa pumzi fupi za haraka ili kutoa sauti laini ya „hiii, hiii”. • Kuhema. Mwanamke huvuta pumzi nyepesi za haraka. Kupuliza kwa nguvu. Mwanamke hupumua kwa nguvu na kasi. 12 Kwa msingi wa: Health and Education Learning, (2011), “Utunzaji katika Leba na Kuzaa”, ukurasa 33, imepakuliwa kutoka: www.open.edu, inapatikana: 27.06.2014. 13 Kwa msingi wa: Health and Education Learning, (2011), “Utunzaji katika Leba na Kuzaa”, ukurasa 33-34, imepakuliwa kutoka: www.open.edu, inapatikana: 28.06.2014.
- 34. 34 Kutumia vinywaji Mwanamke aliye katika leba hutumia nguvu nyingi na maji ya mwili kwa haraka. Katika awamu ya kwanza ya leba, mwanamke anapaswa kunywa angalau kikombe kimoja cha kinywaji kilicho na kiwango cha juu cha kalori kila saa, kama vile chai, vinywaji visivyolevya, supu au maji ya matunda. Mwanamke huyu asipokunywa vinywaji vya kutosha, anaweza kuishiwa na maji (kukosa maji ya kutosha mwilini). Jambo hili linaweza kufanya leba kuwa ndefu na ngumu zaidi na kumfanya kuhisi uchovu. Ukosefu wa maji mwilini pia unaweza kumfanya mwanamke huyu kujihisi mchovu. Kitanzi cha kwanza cha fundo mraba Kitanzi cha pili cha fundo mraba Funga fundo mraba Kukata kambakitovu14 14 Kwa msingi wa: Health and Education Learning, (2011), “Utunzaji katika Leba na Kuzaa”, ukurasa 67-68, imepakuliwa kutoka: www.open.edu, inapatikana: 28.06.2014.
- 35. 35 Kumnyonyesha mtoto baada ya kuzaa15 Anza kunyonyesha punde tu mtoto atakapozaliwa ili kupunguza kuvuja damu baada ya kuzaa. ----------------------- ----------------------- ----------------------- ---------------------- ----------------------- ----------------------- ---------------------- ----------------------- ----------------------- ----------------------- ---------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------- 15 Kwa msingi wa: Health and Education Learning, (2011), “Utunzaji katika Leba na Kuzaa”, ukurasa 145, imepakuliwa kutoka: www.open.edu, inapatikana: 28.06.2014.
- 36. 36 usahihi kimakosa 11. Baada ya kuzaa16 Watu wanaoishi pamoja na mama aliyjifungua wanapaswa kumsaidia katika kazi za nyumbani. Mama anatakiwa kumpumzika baada ya leba na lengo lake liwe mtoto tu kwa sasa. Akijisikia vizuri anaweza kuendelea na kazi zake za nyumbani pamoja na kumtunza mtoto mchanga. Kunyonyesha mtoto Njia ya kushika matiti ni muhimu kwa sababu itakusaidia kumnyonyesha mtoto au la. 16 Kwa msingi wa: Burns A.A., Lovich R., Maxwell J., Shapiro K., (2010), Where woman have no doctor, (Berkeley: Hesperian Foundation)
- 37. 37
- 38. 38 Chemchemi: · Ukunga, Sr. U.B. Schnell, Benedictine Publication, Tanzania 1993 · Uimarishaji wa familia, Sr. U.B. Schnell, Benedictine Publications, Tanzania 2008 · Kitabu sha afya kwa watu wazima na waalimu, Sr. U.B. Schnell, Benedictine Publication, Tanzania 1998 · Ukunga-mazoezi, M.Troszyński, PZWL, Poland 2009 Bibliografia: · Burns A.A., Lovich R., Maxwell J., Shapiro K., (2010), Where woman have no doctor, (Berkeley: Hesperian Foundation). · Health and Education Learning, (2011), “Utunzaji katika Ujauzito, Sehemu 1”, imepakuliwa kutoka: www.open.edu · Health and Education Learning, (2011), “Utunzaji katika Ujauzito, Sehemu 2”, imepakuliwa kutoka: www.open.edu. · Health and Education Learning, (2011), „Utunzaji katika Leba na Kuzaa”, imepakuliwa kutoka: www.open.edu. · Mashahidi wa Jehova, „Kufanya Mimba Yako Iwe Safama Zaidi”, kutoka: http://m.wol.jw.org/sw/wol/d/r13/lp-sw/102003005, · Chapisho kutoka mtandao wa intaneti: http://www.storknet.com/ip/ reproductive_years/pregnancy/normal_course_pregnancy.html Filamu: · 10 Steps to a Clean Delivery https://www.youtube.com/watch?v= gjXZvIehZfw&feature=share · Management of Primary Postpartum Haemorrhage (PPH) part1 https://www.youtube.com/watch?v=xU7da4SO5Gs&list=UUJpt9KN 7frvqdszcQzECI7w · Management of Primary Postpartum Haemorrhage (PPH) part2 https://www.youtube.com/watch?v=Vn14vQAIkKk&list=UUJpt9KN 7frvqdszcQzECI7w · HIV Prevention Tutorial https://www.youtube.com/watch?v=AZOEpUjIlgI · Je, mtoto wako ni mgonjwa? Muda mrefu filamu - Kuharisha, Ny umonia, Malaria https://www.youtube.com/watch?v=VWEBr_Ad1uo · Ujauzito Salama: Ushauri kwa Wanawake https://www.youtube.com/watch?v=OHrqHNwHtZ4
- 39. KUWA MAMA NI KAZI
- 40. Mradi huu - ulikamilishwa kwa hisani kubwa ya Wizara ya Mambo ya Nje ya Jamhuri ya Poland, mnamo mwaka 2014. Uboreshaji wa huduma za afya mjini na wilaya ya Mwanga. THE GRAIL SISTERS TANZANIA