Jacques R. Pauwels Oktober 2017 (Oorspronkelijk geschreven als voorwoord bij de heruitgave van "De tien dagen die de wereld veranderden" van John Reed

1. 1
De Oktoberrevolutie. Verwachtingen en verwezenlijkingen
Jacques R. Pauwels
Oktober 2017
In 1917 wordt Rusland opgeschud door een dubbele revolutie. Een eerste
revolutionaire opstand vindt plaats in maart, een tweede met de Oktoberrevolutie. De
omwenteling in maart resulteert in het aftreden van de tsaar en in hervormingen
zoals de scheiding van kerk en staat en het algemeen stemrecht. In oktober komen
de bolsjewieken aan de macht met een revolutie gedragen en gedreven door het
volk. Aangevoerd door Lenin, zijn de bolsjewieken aanhangers van het marxistische
socialisme dat gelooft in de noodzaak van een revolutionaire overgang van de
kapitalistische – en in Rusland nog grotendeels feodale – gevestigde orde naar een
egalitaire socialistische maatschappij. Onder bolsjewistische auspiciën radicaliseert
de revolutie, en typerend voor die ontwikkeling zijn ‘communistische’ maatregelen
zoals de herverdeling van het land en de socialisering van fabrieken en andere
productiemiddelen. Lenin en co stellen ook een einde aan Ruslands deelname aan
de Groote Oorlog die het land in ongeziene ellende heeft gestort.
De Amerikaanse journalist John Reed – uit een gegoede familie maar een overtuigd
socialist – is ooggetuige van die stormachtige gebeurtenissen en schrijft het boek
Ten Days that Shook the World. Het boek verschijnt in 1919 in New York en kent er
onverwacht veel succes. Dit getuigt van het enthousiasme waarmee de Amerikaanse
arbeiders, boeren en werknemers de Oktoberrevolutie onthalen. En dat in de VS,
een schijnbaar onneembare burcht van het kapitalisme, het land waar bolsjewisme,
communisme en socialisme taboe zijn.
Oorlog baart revolutie
In de Verenigde Staten, West-Europa en andere delen van de wereld geniet de
Oktoberrevolutie inderdaad opmerkelijk veel sympathie – en soms dikwijls zelfs
daadwerkelijke navolging. De algemene oorlogsmoeheid in dit jarenlang aanslepend,
schijnbaar uitzichtloos en zinloos bloedbad dat de Eerste Wereldoorlog is, heeft daar
heel veel mee te maken. Net als de wrevel over de aristocratische, grootburgerlijke
en kerkelijke elites die in 1914 nog op hoogst ondemocratische manier heersen, de
oorlog hebben veroorzaakt, hem goedpraten, laten aanslepen, en daar alle baat bij
hebben. Tot slot is het volk ziedend omdat de upper classes de oorlog aangrijpen om
brutaal een einde te stellen aan het democratiseringsproces dat sinds het einde van
de 19de
eeuw (beperkte) vooruitgang boekt. Democratische verwezenlijkingen op
politiek en sociaal vlak worden teruggeschroefd ten voordele van de min of (meestal)
meer dictatoriale regimes van Erich Ludendorff, Georges Clemenceau en Lloyd
George. Bij dit alles komt nog dat de kleine vrouw en man in steeds grotere miserie
leven. Met zweet, bloed en tranen brengen ze in de loopgraven en/of aan het

2. 2
thuisfront de door het vaderland vereiste offers. Ze zwoegen dagelijks langer en
harder ondanks dalende lonen en altijd slechtere voeding. Kortom, ze moeten alles
opofferen voor een zogezegd heilige zaak waarin zij slechts heel eventjes in die hete
zomer van 1914, verblind door de patriottische propaganda, hebben geloofd.
De Groote Oorlog veroorzaakt bij soldaten en burgers almaar grotere
ontevredenheid, onrust en opstandigheid. Stakingen, betogingen, muiterijen en
verbroederingen met de ‘vijand’ in alle oorlogvoerende landen maken dat
overduidelijk.
Karl Marx had voorspeld dat het kapitalistische systeem onvermijdelijk zou leiden tot
een toenemende ‘pauperisering’ van de proletariërs, tot het volk er genoeg zou van
hebben en de bestaande orde met een revolutie zou omverwerpen. In de decennia
voor 1914 lijkt het dat Marx zich heeft vergist … Het lot van de arbeiders verbetert
merkbaar, toch in West-Europa. Dankzij de druk van de opkomende socialistische
arbeiderspartijen en de vakbonden worden toegevingen in democratische zin
bewerkstelligd. Maar ook de imperialistische uitbreiding van het kapitalisme leidt tot
een nieuwe situatie. Zo zorgt de ‘superuitbuiting’ van kolonies zoals India en Congo
en van semikolonies zoals China voor ‘superwinsten’, waarvan een deel(tje) wordt
benut om een elite van loontrekkers – een arbeidersaristocratie – hogere lonen,
betere arbeidsvoorwaarden en een beter bestaan te bezorgen. Die
arbeidersaristocratie wordt zo ‘verburgerlijkt’. Anders gezegd: de miserie – en
daarmee het revolutionaire potentieel – wordt door het imperialisme uitgevoerd naar
wat later de ‘derde wereld’ wordt genoemd – en ook naar de achterlijke
randgebieden van de kapitalistische kernlanden in Zuid- en Oost-Europa, inclusief
Rusland. De leiders en de meeste leden van Europa’s socialistische partijen
schakelen op die manier stilzwijgend over van het revolutionaire socialisme naar een
‘evolutionair’ (of reformistisch) socialisme. Maar door de Groote Oorlog kentert alles.
Zelfs de arbeidersaristocratie verliest haar privileges en keert terug naar het
revolutionaire socialistische geloof. De Duitse arbeiders bijvoorbeeld zijn
getraumatiseerd door het feit dat niet alleen varkensvlees – symbool van de welvaart
die zij voor de oorlog hadden bereikt – van hun bord verdwijnt, maar dat zelfs de
ordinaire maar geliefde aardappel de plaats op tafel moet ruimen voor
onappetijtelijke rapen.
Vladimir Iljitsj Oeljanov
Het hoeft niet te verbazen dat het eerst in Rusland tot een revolutionaire explosie
komt. In dat land is de industrialisering in 1914 nog niet vergevorderd, het gewone
volk bestaat bijna uitsluitend uit doodarme boeren, het lot van de kleine man is
erbarmelijk en aan de vooravond van de Grote Oorlog is de sociale en politieke
toestand er nog bijna middeleeuws. De totaal verpauperde Russen zijn klaar voor
een revolutie, en die komt er al in 1905. Maar ze wordt bloedig onderdrukt. Het
Russische volk blijft lijden en die situatie wordt nog oneindig veel slechter nadat de

3. 3
tsaristische elite het land in 1914 in de Eerste Wereldoorlog betrekt. In 1917 is de
maat vol voor Ivan met de pet en barst de revolutie uit. De soldaten, boeren en
arbeiders willen vrede en verregaande politieke en sociale hervormingen. De eerste
revolutionaire golf in maart zorgt voor diverse democratische hervormingen op
politiek vlak, maar schiet in twee opzichten tekort. Zo is de voorlopige regering,
geleid door Alexander Kerenski, niet bereid om de oorlog te beëindigen. En geeft ze
niet toe aan de algemene eis om radicale sociale en economische hervormingen in
te voeren. De bolsjewistische partij van Vladimir Iljitsj Oeljanov – beter gekend als
Lenin – wordt bijzonder populair omdat zij als enige politieke partij wel bereid is om
meteen een wapenstilstand af te sluiten, het land van de adellijke grootgrondbezitters
te herverdelen en andere revolutionaire maatregelen te nemen waar een overgrote
meerderheid van het Russische volk naar smacht.
Lenin heeft al in 1914 de oorlog als een imperialistische onderneming veroordeeld,
hij begrijpt dat die oorlog de revolutie mogelijk zou maken. John Reed deelt die
mening, hij verklaart: ‘Wij, socialisten, moeten hopen – en mogen verwachten – dat
de gruwel van bloedvergieten en vernietiging verregaande sociale veranderingen zal
teweegbrengen – en een grote stop vooruit zal betekenen in de richting van ons doel:
vrede onder de mensen.’
Dat de bolsjewieken de massale steun van het Russische volk genieten, wordt
erkend door westerse oorlogscorrespondenten die ter plekke zijn, zoals onder meer
door John Reed zelf, die in zijn boek benadrukt dat ‘de enige reden voor het
bolsjewistische succes het feit was dat zij de grote wensen van de volksmassa
verwezenlijkten’. Maar de grote kranten zoals The Times brandmerken de
bolsjewieken als dieven, moordenaars en/of godslasteraars en veroordelen hun
beleid als een afgrijselijke dictatuur.
De Oktoberrevolutie is dus niet het gevolg van een ‘samenzwering’ van een
handjevol bolsjewieken, net zomin als de revolutie van 1905 dat was. Vóór 1914 zijn
trouwens heel wat mensen in West-Europa en de VS overtuigd dat er in Rusland
opnieuw een revolutie zit aan te komen. Rusland is in 1917 klaar voor die revolutie,
de Oktoberrevolutie is het werk van het volk. Een Russisch volk dat de uitbuiting en
de onderdrukking beu is, een volk dat de aristocratische en de burgerlijke elites
uitkotst. Lenin en de bolsjewieken hebben de Oktoberrevolutie niet gemaakt, zij
hebben er wel leiding aan gegeven. Dankzij de Oktoberrevolutie komt er eindelijk
een einde aan het bloedbad van de oorlog en kan, na een nog jarenlang
aanslepende burgeroorlog, een groots sociaaleconomisch experiment beginnen: de
opbouw van een egalitaire, socialistische maatschappij, een maatschappij die een
alternatief is voor het kapitalisme. De plebejische meerderheid van Ruslands
bevolking heeft dit project van begin af aan ondersteund; een patricische minderheid
- de tsaristische adel, de Orthodoxe clerus en de grootburgerij – heeft het met alle
mogelijke middelen tegengewerkt.
Niet alleen in Rusland, maar in vrijwel alle oorlogvoerende en zelfs neutrale landen
leidt de Groote Oorlog bij het gewone volk tot een toenemende ‘pauperisering’ die

4. 4
onvermijdelijk in een revolutionaire situatie uitmondt. In Duitsland, Frankrijk, Groot-
Brittannië en Italië zijn soldaten en burgers in 1917 de oorlog en miserie moe en
verbitterd richten ze hun pijlen op de elites die hun land in de oorlog sleurden. Ze
uiten hun ongenoegen over de politici die tijdens de oorlog almaar dictatorialer
regeren en het volk tiranniseren. Ze zijn woest op generaals zoals Haig, Nivelle en
Ludendorff die honderdduizenden piotten de dood injagen. Ze zijn razend op de
kapitalisten die van de oorlog profiteren, op de prelaten die de oorlog als een
kruisvaart bewieroken. En ook hier willen de mensen radicale veranderingen, ook
hier is de situatie zwanger van revolutie. Die gemoedstoestand vindt aanvankelijk zijn
weerspiegeling in verbroederingen met de ‘vijand’ en muiterijen bij de soldaten aan
het front en in stakingen, betogingen en onlusten bij de burgers aan het ‘thuisfront’.
Maar vanaf 1917 begint het Russische voorbeeld een belangrijke rol te spelen.
Vooral de prestatie van het Russische volk onder leiding van de bolsjewieken prikkelt
de verbeelding, het steekt een hart onder de riem van de talloze mensen die
dringend revolutionaire veranderingen of toch drastische hervormingen willen. Bij de
soldaten aan het front en de arbeiders in de fabrieken groeit in 1918 in Frankrijk,
Italië en Groot-Brittannië de bewondering voor de Russische revolutionairen, samen
met de vastberadenheid om een einde te maken aan de slachting – en aan het
kapitalistische sociaaleconomische systeem dat voor die slachting verantwoordelijk
is.
Uiteindelijk vindt het Russische voorbeeld navolging in de vorm van heuse revoluties,
waarvan die in Duitsland veruit het spectaculairste en bekendste voorbeeld is. Bijna
volslagen onbekend is echter het feit dat revolutionaire brandhaarden in dat land niet
alleen ontstaan in Berlijn en Munchen maar ook in de toen nog aan het Reich
behorende provincie Elzas. In Straatsburg wordt in november 1918 een raad van
soldaten en burgers opgericht in de stijl van de Russische Sovjets, en er worden
plannen gesmeed om een democratische, tweetalige en niet-kapitalistische
Elzassische Republiek op te richten, onafhankelijk zowel van Duitsland als van
Frankrijk. Die plannen genieten veel steun bij de bevolking maar zullen brutaal
verijdeld worden door een overhaaste intocht van Franse troepen op 22 november.
Hier is nog een ander historisch feit dat al te weinig bekend is, namelijk omdat het
door de conventionele geschiedschrijving en de media doodgezwegen wordt:
revolutionaire situaties ontstaan in die tijd ook in Frankrijk zelf (en vooral in Parijs) en
in Groot-Brittannië, België en zelfs Nederland en Zwitserland. Wij komen daar straks
nog op terug.
Inmiddels in de Verenigde Staten
Ook in de VS geniet de Oktoberrevolutie van belangstelling, geestdrift - en navolging.
Het land is zeker niet in de oorlog betrokken omdat het volk dat wil, maar omdat de
elite van grote industriëlen en bankiers er brood inziet. Amerika bevindt zich in 1914
in een diepe recessie en de oorlog in Europa openbaart zich als een machtige
stimulans voor de economie. Voor Amerikaanse wapenleveranciers en andere
industriëlen is het conflict in Europa een buitenkans om ongeziene winsten in de

5. 5
wacht te slepen. Niet het minst dankzij de leveringen van oorlogstuig aan Groot-
Brittannië en Frankrijk, want met het door de Royal Navy geblokkeerde Duitsland is
handeldrijven onmogelijk. Amerikaanse banken – en vooral J.P. Morgan & Co,
bekend als het ‘House of Morgan’ – lenen heel veel geld aan Groot-Brittannië, en het
is Wall Street dat in april 1917 president Wilson overtuigt om aan Britse zijde ten
oorlog te trekken. Dat is dringend, want op dat ogenblik ziet de situatie er beroerd uit
voor de Britten en de Fransen. Er is namelijk een revolutie uitgebroken bij de
Russische bondgenoot en het land dreigt uit de oorlog te stappen. Ook het Franse
leger wordt geteisterd door muiterijen en bevindt zich op de rand van de afgrond. In
het geval van een nederlaag zullen de Britten die miljarden dollars nooit kunnen
terugbetalen. Dat zou voor de Amerikaanse banken, de Amerikaanse economie en
het Amerikaanse kapitalisme een catastrofe zijn.
Ook in Amerika moet het volk het kanonnenvoer leveren en het gelag betalen. In het
land heerst schrijnende armoede, vooral (maar zeker niet alleen) bij de Afro-
Amerikaanse minderheid. De reële lonen van de arbeiders zijn nog altijd heel laag. In
de fabrieken wordt tot veertien uren per dag gezwoegd, zes of zelfs zeven dagen per
week. Veiligheid op het werk is vrijwel onbestaande. En ook aan de arbeid van meer
dan twee miljoen kinderen heeft nog geen enkele wet een einde gesteld. Talloze
Amerikaanse plebejers geloven niet langer in de hypothetische weldaden van het
kapitalisme en hunkeren naar een ander en beter sociaaleconomisch systeem. Zij
vervoegen in groten getale de rangen van de radicale socialistische partij, of die van
de anarchisten. Die situatie jaagt de elite de stuipen op het lijf, die hoopte dat de
oorlog de aandacht zou afleiden van de sociale problemen. Met een brutale
repressie – waarvoor de oorlogstoestand al te gemakkelijk het excuus levert – wordt
geprobeerd om socialisten, anarchisten, radicale vakbondslieden en pacifisten het
zwijgen op te leggen. Alle vormen van onorthodox denken worden de kop ingedrukt.
Kenschetsend voor die reactie zijn bijna totalitaire wetten zoals de Espionage Act uit
1917 en de Sedition Act uit 1918, ingevoerd onder de auspiciën van president
Woodrow Wilson. Een president van wie al te dikwijls (ten onrechte) beweerd wordt
dat hij een toegewijde apostel van de democratie was. De regering mag voortaan
naar hartenlust censureren, tijdschriften opdoeken en mensen aanhouden en
opsluiten. Wie tegen de oorlog is, is ‘on-Amerikaans’ en een tegenstander van
Amerika. Pacifisme en socialisme zijn de vijanden van Amerika.
Het is op dat delicate moment in 1918 dat het nieuws van de Oktoberrevolutie de VS
bereikt en er inslaat als een bom. Het ooggetuigenverslag van John Reed maakt
indruk. Reeds boek is koren op de molen van de vele Amerikanen die meer dan ooit
hopen op radicale sociaaleconomische en politieke veranderingen. De toen nog
relatief radicale Amerikaanse arbeidersbeweging en vooral leden van de
revolutionaire vakbond IWW (International Workers of the World) worden
geënthousiasmeerd door de bolsjewieken. Talrijke Amerikaanse socialisten,
anarchisten, verrassend veel kleinburgers, intellectuelen, kunstenaars, enzovoort
enzoverder, reageren positief op de rode revolutie in Rusland. Maar de Amerikaanse
elite verafschuwt de Oktoberrevolutie en huivert bij de gedachte dat het

6. 6
revolutionaire vuur de Verenigde Staten zou bereiken. The Wall Street Journal, toen
al de reactionaire spreekbuis van Amerika’s industrie- en bankwezen, luidt de
alarmklok: ‘Lenin en Trotski zijn op komst!’, kopt de krant op zijn voorpagina.
Het Russische voorbeeld werkt inderdaad aanstekelijk in de VS. De revolutionaire
onrust bereikt een hoogtepunt in 1919. In dat jaar wordt het land geteisterd door
grote en kleine stakingen, inclusief een ongeziene staking van de politie in Boston.
Ernstige onlusten breken los in verschillende steden. Toch komt het niet tot een
revolutie, en dat is hoofdzakelijk te wijten aan de genadeloze repressie van de
autoriteiten. In samenwerking met de media – onder meer de kranten van
persmagnaat Randolph Hearst – orkestreert de regering een ware red scare om het
Amerikaanse volk te overtuigen van het gevaar van dit ‘goddeloze bolsjewisme’.
Alexander Mitchell Palmer, Wilsons procureur-generaal, laat duizenden ‘roden’,
voorstanders en sympathisanten van het bolsjewisme, socialisten en andere ware of
vermeende radicalen aanhouden, gerechtelijk vervolgen of zonder vorm van proces
uit het land zetten tijdens de naar hem genoemde razzia’s van de jaren 1919-1920,
de zogenaamde ‘Palmer Raids’. De repressie van de red scare wordt bovendien
gedeeltelijk ‘geprivatiseerd’, d.w.z. toevertrouwd aan groeperingen die zowel
antidemocratisch, antisocialistisch als antisemitisch zijn. De Ku Klux Klan is slechts
een – maar weliswaar de beruchtste – van die groepen van vigilantes die
gebruikmaken van vernederende lijfstraffen zoals het insmeren met pek en veren,
afranselingen en zelfs moord. De term ‘red scare’, angst voor alles wat rood is, is dus
misleidend. Het zijn immers de ‘rode’ sympathisanten van het bolsjewisme die angst
moeten hebben. En dat zijn niet alleen de leden van de socialistische partij en van de
vakbonden, maar alle mogelijke radicalen en ware of vermeende subversieve
elementen zoals de Joden. De Joden worden geassocieerd met het door Karl Marx –
een Jood – ontwikkelde socialisme in het algemeen, en het bolsjewisme – waarin
Joden zoals Trotski een prominente rol speelden – in het bijzonder. Die theorie die
bekendstaat als het ‘judeo-bolsjewisme’ schuift de verantwoordelijkheid voor de
Russische Revolutie in de schoenen van de Joden en verleent het
contrarevolutionaire antibolsjewisme een sterk antisemitisch karakter. De industrieel
Henry Ford – auteur van het boek The international Jew dat grote invloed uitoefent
op Hitler – is de bekendste Amerikaanse en zelfs internationale exponent van deze
strekking.
Het hoeft ons echter niet te verbazen dat het ook in de VS de meest verdrukte en
uitgebuite mensen waren die de grootste belangstelling en geestdrift vertoonden voor
het bolsjewisme: de Afro-Amerikanen. Daardoor verwierf de sociale kwestie in
Amerika naast een anti-Semitische ook nog een tweede raciale dimensie, namelijk
een antizwarte, een anti-Hamitische dimensie. en werden ook de theorie en praktijk
van de white supremacy contrarevolutionair aangewend om het bolsjewisme te
bekampen. Dat verklaart waarom de vigilantes van onder meer de Ku Klux Klan het
vooral op de zwarten gemunt hebben. In de jaren 1920 en 1930 is zal de Sovjet-Unie
een voorbeeld en een bron van hoop zijn voor de zwarte Amerikanen, Amerikaanse
voorstanders van de white supremacy daarentegen zullen opkijken naar nazi-
Duitsland dat trots de rassenhaat in het vaandel draagt.

7. 7
Een tweede belangrijke reden waarom er geen revolutie uitbreekt in de VS is de
grote onenigheid binnen het potentieel revolutionaire radicale kamp in het algemeen
en de socialistische partij in het bijzonder. In hetzelfde jaar dat de revolutionaire
agitatie een hoogtepunt bereikt en eensgezindheid de doorslag kan geven, valt de
socialistische partij uiteen door het dispuut of de partij al dan niet Moskou zal volgen.
John Reed is een revolutionaire socialist en wuift de partij vaarwel. Reed keert terug
naar Rusland en begint er vurig te ijveren voor een wereldrevolutie in het kader van
de Derde Internationale. In oktober 1920 overlijdt de journalist aan tyfus in Moskou.
Hij wordt bijgezet op de erebegraafplaats langs de muren van het Kremlin.
Hoe heeft de Oktoberrevolutie de wereld veranderd?
Zowel in Rusland als in de VS bestaat bij een (over)groot deel van het volk heel veel
enthousiasme voor revolutionaire verandering. In Rusland slaagt de revolutie dankzij
die steun en het houvast van de bolsjewieken. In de VS wordt het revolutionair elan
gebroken door een uiterst brutale repressie en een gebrek aan eensgezindheid. Met
andere woorden: in de VS ontbreken een Lenin en een bolsjewistische partij.
Het boek van John Reed weerspiegelt dit alomaanwezige enthousiasme over de
Oktoberrevolutie. Maar is dat enthousiasme gerechtvaardigd? Wat hebben Lenin en
de bolsjewieken verwezenlijkt, hoe heeft de Oktoberrevolutie Rusland en de wereld
veranderd? In de door Reeds boek geïnspireerde film Reds (1981) geraakt Reed
(vertolkt door Warren Beatty) uiteindelijk gedesillusioneerd. En zoals je dat van een
Hollywoodproductie uit de Koude Oorlog kunt verwachten, is het zogezegde
dictatoriale optreden van Lenin de reden waarom de grote illusies van 1917 in de
kiem worden gesmoord. Een oorspronkelijk democratische en revolutionaire
beweging zou door de bolsjewistische leiders ‘verraden’ zijn en zo ontaarden in een
dictatuur. Een mooi staaltje propaganda. Toch is de historische werkelijkheid een
tikje anders. De Oktoberrevolutie is niet alleen een spontane, democratische
beweging maar ze verwezenlijkt ook heel wat op politiek en (vooral)
sociaaleconomisch vlak. Laat ons dat even onder de loep nemen.
Nadat ze aan de macht komen, beëindigen Lenin en de bolsjewieken meteen
Ruslands deelname aan de Groote Oorlog. Merk op hoe absurd de westerse
geschiedschrijving deze gebeurtenis weergeeft. Lenin – die het Russische volk de
felbegeerde vrede brengt – wordt als een dictator afgeschilderd. En westerse
staatsmannen zoals Churchill – die het onmogelijke doen om de oorlog te rekken en
ongegeneerd de contrarevolutie steunen om te verhinderen dat Rusland als
bondgenoot opstapt – worden bewierookt als grote democraten. Maar dit ter zake.
Onder bolsjewistische leiding komen er snel sociaaleconomische hervormingen
waarvan het democratische belang onmogelijk ontkend kan worden. Denk aan de
herverdeling van het land van de adellijke grootgrondbezitters aan de onderdrukte en
uitgebuite kleine boeren. De Oktoberrevolutie luidt het einde in van de autocratische,
feodale, quasi middeleeuwse gevestigde orde en kondigt het begin aan van de snelle

8. 8
modernisering van Europa’s achterlijkste grote land. En zo komt er ook snel een
einde aan eeuwenoude gesels als analfabetisme en obscurantisme. Dankzij werk en
een fatsoenlijk onderkomen voor iedereen, dankzij gratis onderwijs en
gezondheidszorg, dankzij ouderdomspensioenen. De modernisering (via
mechanisering en collectivisering) van de landbouw en de industrialisering verloopt
zeker niet pijnloos, maar bereikt in relatief weinig tijd indrukwekkende resultaten.
Dat de revolutie en latere revolutionaire veranderingen gepaard gaan met geweld en
bloedvergieten kun je niet ontkennen, wel nuanceren. Zoals de Amerikaanse
historicus Arno J. Mayer overtuigend aantoont in zijn merkwaardig boek The Furies:
Violence and Terror in the French and Russian Revolutions (2000), was al die
narigheid (zoals ook in de Franse Revolutie) niet in de eerste plaats te wijten aan de
revolutie zelf, maar aan de reactie ertegen, aan de contrarevolutie.
Ook de groteske beschuldigingen aan het adres van de communistische leiders van
de Sovjet-Unie, moet je met een grote korrel zout nemen. Auteurs zoals Robert W.
Thurston, J. Arch Getty, Grover Furr en Annie Lacroix-Riz ontmaskerden tal van
verzinsels, leugens en halve waarheden. John Reed beschrijft in zijn boek hoe reeds
ten tijde van de Oktoberrevolutie zelf de contrarevolutionairen de bolsjewiki valselijk
van allerlei gruweldaden beschuldigden. Al En in de jaren 1930 worden er door de
nazipropagandadiensten van Goebbels verhaaltjes verzonnen, onder meer de mythe
van de moedwillig georkestreerde hongersnood in Oekraïne. In de Koude Oorlog
worden die nog eens gerecycleerd door de anti-Sovjetspecialisten van de CIA of van
de Britse geheime diensten, inclusief pseudogeschiedschrijvers als Robert Conquest.
De Oktoberrevolutie heeft het Russische volk, of beter gezegd de vele volkeren van
het voormalige tsarenrijk en de latere Sovjet-Unie, op lange termijn enorme
voordelen gebracht. Van het Sovjet-communisme, erfgenaam van het bolsjewisme
uit de tijd van de revolutie zelf, wordt ten onrechte beweerd dat het inefficiënt was.
Ten onrechte, want je kunt onmogelijk ontkennen dat Rusland in amper dertig jaar,
tussen 1917 en 1947, evolueert van het achterlijkste land van Europa tot een van de
twee grootste wereldmachten. En dit ondanks de enorme verliezen en schade die het
land lijdt door de destructieve agressie van nazi-Duitsland in 1941-1945: een
gigantische schade die overeenstemt met het bruto nationaal product van een
kwarteeuw, volgens de Britse historicus Clive Ponting.
In 1947 en in de volgende decennia is de levensstandaard van de bevolking al veel
hoger dan in 1917. Toegegeven, niet zo hoog als die van de ‘welstellenden’ in de
rijkste kapitalistische landen. Maar toch merkbaar hoger dan die van de meeste
zwarte en blanke Amerikanen, en veel hoger dan die van miljoenen mensen in de op
kapitalistische leest geschoeide derde wereld. De wijdverbreide, schrijnende
armoede die typisch is voor het Rusland van voor de Oktoberrevolutie doet pas in de
jaren 1990 zijn herintrede met de restauratie van het kapitalisme onder Boris Jeltsin.
De uiteindelijke ondergang van de Sovjet-Unie was niet de wens van het volk, het
volk had er alle belang bij dat de staat bleef. En de ontmanteling van die staat, op
lichtzinnige wijze voorbereid door Gorbatsjov en op autoritaire wijze geforceerd door
Jeltsin, is hen inderdaad heel nadelig uitgevallen. De ineenstorting van de Sovjet-

9. 9
Unie is deels te wijten aan de gigantische kosten van een bewapeningswedloop die
de Sovjets niet wilden, maar ook aan de conflicten bij de leiding van de
communistische partij. Dat wordt gesteld in de studie uit 2010 van Roger Keeran en
Thomas Kenny: Socialism Betrayed: Behind the Collapse of the Soviet Union 1917-
1991.
Tot op heden betreurt een meerderheid van de Russische bevolking het verdwijnen
van de Sovjet-Unie, en in voormalige Oostbloklanden zoals Roemenië en Oost-
Duitsland is er nostalgie naar de niet zo slechte oude tijd van voor de val van de
Berlijnse muur. In de vroegere communistische landen is er vandaag weliswaar meer
vrijheid, maar zoals een voormalige Oost-Duitser sarcastisch opmerkt: ‘Die vrijheid is
voornamelijk een vrij zijn van werkgelegenheid, van veilige straten, van gratis
ziekenzorg, van sociale zekerheid.’
Weerklank in de Derde Wereld
Terug naar de Oktoberrevolutie. Tot nu toe lieten we een (belangrijk) aspect van
deze revolutie onbesproken. Want de Oktoberrevolutie is ook een manifeste reactie
tegen het uitzwermende kapitalisme. Een relatief klein aantal geïndustrialiseerde
Europese landen, samen met de VS en Japan, heeft zich op directe of indirecte
manier meester gemaakt van de rest van de wereld. Miljarden gekoloniseerde
mensen worden onderdrukt, uitgebuit en zelfs geheel of gedeeltelijk uitgemoord om
de kapitalistische kernlanden te voorzien van grondstoffen, afzetmarkten,
investeringsmogelijkheden, rijke landbouwgronden, spotgoedkope werkkrachten,
enzovoort. De Britse economist John A. Hobson vestigt al in 1902 de aandacht op
het fenomeen en geeft het de naam ‘imperialisme’. Toch is het Lenin die dit systeem
in 1916 uit de doeken doet met het boek Het imperialisme als hoogste stadium van
het kapitalisme. De Oktoberrevolutie trekt dus niet alleen ten strijde tegen de
uitbuiting en de onderdrukking van de proletariërs in Rusland en de westerse landen,
maar ook tegen de imperialistische uitbuiting van de overwegend gekleurde mensen
in de kolonies en semikolonies. Dat is ongezien voor de socialistische partijen en
vakbonden van Frankrijk en de VS, maar ook van België en Nederland. Socialisten
en vakbonden van die landen tonen niet de minste solidariteit met de verafgelegen
kolonies, ze vertegenwoordigen uitsluitend de arbeidersaristocratie binnen de
kernlanden van het kapitalisme in zijn imperialistisch stadium. De Belgische
socialistische leider Emile Vandervelde is een uitgesproken voorstander van de
kolonisatie van Congo. Vandervelde is een typische vertegenwoordiger van een
racistisch getint en imperialistisch socialisme dat bekendstaat als
‘sociaalimperialisme’ of zoals men in het Duits zegt: ‘Imperialsozialismus’.
‘Proletariërs aller landen, verenigt u!’, is weliswaar de slagzin van de socialistische
beweging, maar van vereniging of zelfs maar enige solidariteit met bruine, zwarte,
gele of andere gekleurde medemensen is geen sprake. In de VS verfoeien de
meeste socialisten zelfs hun gekleurde landgenoten als niggers en injuns.

10. 10
De Russische bolsjewieken ijveren wel – van het begin af aan – voor de emancipatie
van de ‘minderwaardige’ gele, bruine en zwarte koloniale volkeren. Het revolutionaire
experiment in Rusland is een lichtend voorbeeld voor de verdrukte bevolking van
landen zoals India, Vietnam en China en inspireert veel vrijheidsstrijders, onder meer
Ho Chi Minh en Mao Zedong. Zoals de Italiaanse historicus Enzo Traverso
benadrukt, betekent ‘alleen al het bestaan van de Sovjet-Unie een enorm voordeel
voor de vrijheidsstrijd van de koloniale volkeren tegen het imperialisme’. De
vrijheidsbewegingen in de kolonies krijgen niet alleen morele maar ook materiële
steun van Moskou, en dat werpt meteen na de Tweede Wereldoorlog zijn vruchten
af. In die periode wordt nog algemeen erkend (in tegenstelling tot nu) dat de
overwinning op Hitlers Derde Rijk te danken is aan de Sovjet-Unie, en dat dit een
overwinning is van het anti-imperialisme op het imperialisme. Voor de nationale
bewegingen in de kolonies is dit een betekenisvolle prikkel. Niet toevallig verwerven
kort daarop vele landen hun onafhankelijkheid. In 1947 moet Londen bijvoorbeeld
India – het ‘juweel van de kroon’ van het Britse kolonialisme – loslaten. Niet door de
geweldloze weerstand belichaamd door Ghandi die door Churchill veracht en
genegeerd wordt, wel omdat het koninkrijk begrijpt dat het op lange termijn niet
opgewassen is tegen de gewapende vrijheidsstrijders die de steun van de Sovjet-
Unie genieten. Ook in het voormalige Frans Indochina moeten eerst de Fransen en
later de Amerikanen roemloos afdruipen. De befaamde Italiaanse historicus Luciano
Canfora wijst er trouwens op dat de onbaatzuchtige steun die de Sovjet-Unie aan
allerlei vrijheidsbewegingen in de derde wereld verleent, enorm veel geld kost en zo
ook bijdraagt tot de ineenstorting van de Sovjet-Unie.
De (verre van voltooide) ontvoogding van de Afro-Amerikanen in de VS is eveneens
een indirect gevolg van de Oktoberrevolutie. Nog tijdens de Tweede Wereldoorlog
worden de zwarte Amerikanen systematisch gediscrimineerd. Daar komt pas een
einde aan in de jaren 1960, in het kader van de Koude Oorlog. De rassensegregatie
en steun voor het Zuid-Afrikaanse apartheidsregime van de VS contrasteren schril
met de houding van de Sovjet-Unie, een multi-etnisch land dat de
vrijheidsbewegingen in de derde wereld helpt en de grootste internationale vijand is
van de apartheid. Amerika zit verveeld met die vlek op zijn blazoen en besluit om
eindelijk de eigen zwarte bevolking als volwaardige burgers te beginnen behandelen.
Merk op dat na het verdwijnen van de Sovjet-Unie er geen enkele vooruitgang meer
geboekt is in de emancipatie van de Afro-Amerikanen, zelfs niet na acht jaar Obama.
Ook in Latijns-Amerika verbetert de Oktoberrevolutie het lot van miljoenen mensen.
De onrust en het verlangen naar verregaande, zeg maar revolutionaire verandering,
waait al heel snel van Rusland naar dat deel van de wereld over. Zo beleeft
Argentinië in januari 1919 een ‘tragische week’, gedurende dewelke diverse
stakingen en betogingen door de ordediensten op een bijzonder bloedige manier
onderdrukt worden. Die onrust is niet het gevolg van een ‘bolsjewistische
samenzwering’, zoals de autoriteiten beweren. Ze is wel geïnspireerd door de
gebeurtenissen in Rusland. In dezelfde context breken in het naburige Chili tussen
1917 en 1921 honderden stakingen uit. Het stadje Puerto Natales in het afgelegen
Patagonië geraakt tijdelijk in handen van protesterende en stakende arbeiders, maar

11. 11
het leger grijpt in, ‘herstelt de orde’, en laat een aantal leiders van de opstand
terechtstellen. Ook Mexico, Cuba en Colombia worden dooreengeschud door golven
van agitatie en werkonderbrekingen. Het is typisch dat de elite overal steeds weer
reageert met tuchtmaatregelen en bloedvergieten. Toch beslissen meer gematigde
politici uit de traditionele oligarchieën, zeer wijselijk, om de potentieel revolutionaire
situatie te bezweren met toegevingen in de vorm van (bescheiden) politieke en
sociale democratische hervormingen. In de vroege jaren 1920 worden op die manier
in landen zoals Chili de werkuren ingekort en worden er pensioenen, betaalde
vakanties en andere sociale maatregelen ingevoerd; het opzet daarbij is ‘om onrust
bij de arbeiders te voorkomen’. Ook voor die verbeteringen in het weinig
benijdenswaardige lot van het Zuid-Amerikaanse werkvolk verdienden Lenin en de
bolsjevieken dus krediet: het waren hun voorbeeld en hun invloed die het traditioneel
makke werkvolk van Zuid-Amerika in de jaren 1917 en volgende in militante, voor de
elite vreesaanjagende scharen omtoverden.
Invloed van de Oktoberrevolutie in onze contreien
Het voorbeeld van de Oktoberrevolutie, en de ijver van de staat die de vrucht was
van die revolutie, de Sovjet-Unie, hebben ook enorm veel gepresteerd voor de zaak
van vrijheid en democratie in West-Europa. We hebben reeds gezien dat in 1918-
1919 ook in Centraal- en West-Europa revolutionaire situaties ontstaan. De
belangrijkste daarvan, de revolutie in Duitsland, wordt die door de nieuwe,
zogezegde democratische regering in het bloed gesmoord. Maar die regering voelt
zich ook gedwongen om belangrijke politiek en sociale toegevingen te doen, en die
worden in de grondwet van de Weimarrepubliek verankerd. In Frankrijk en Groot-
Brittannië dreigt in 1918-1919 eveneens de revolutie. En ook hier besluiten de
autoriteiten om belangrijke hervormingen door te voeren om het revolutionaire vuur te
blussen. De elite van die landen verafschuwt dergelijke democratische innovaties.
Maar, zoals de befaamde Engelse historicus Eric Hobsbawm schrijft:
‘Eender wat was beter dan bolsjewisme voor de verdedigers van de bastions
van het kapitalisme, die vreesden dat het einde nabij was.’
In België stemmen koning Albert en zijn raadgevers in met grote hervormingen, zoals
het algemeen (mannelijk) stemrecht. Overhaast en zelfs op ongrondwettelijke
manier, nog voor het Belgische leger Brussel bereikt. Zo hopen ze de revolutionaire
tijdbom in Brussel onschadelijk te maken, want daar verbroederen muitende Duitse
soldaten met Belgische burgers en vormen er ‘raden’ in de trant van de Sovjets. Na
de wapenstilstand blijft de sociale en politieke situatie in België nog een hele tijd
onrustig. Verdere toegevingen volgen. De lonen stijgen, de 8 urendag wordt
ingevoerd, ziekteverzekering en pensioenen worden beter ...
Ook in neutrale landen zoals Zwitserland en Nederland is de bevolking na de harde
oorlogsjaren verbitterd, opstandig en begerig naar radicale hervormingen en dat uit

12. 12
zich in massale stakingen, betogingen, voedselrellen en dergelijke. In Zwitserland
breekt in de herfst van 1918 ei zo de revolutie uit en dreigt de burgeroorlog. De
Helvetische elite slaagt er uiteindelijk in de lont uit het kruitvat te halen met in zeven
haasten ingevoerde politieke en sociale hervormingen. In Nederland vreest de
burgerij in november 1918 ook al voor een revolutie en staan de troepen klaar om
hard op te treden tegen stakers en betogers. Ook hier zal de sociale rust terugkeren
dankzij de snelle invoering van hervormingen zoals de 8 urendag. Frankrijk en Groot-
Brittannië worden evenmin gespaard. Om revolutionaire druk af te laten, pakken de
autoriteiten in de jaren 1918, 1919 en 1920 met ongeziene politieke en sociale
hervormingen uit.
Een tweede golf van belangrijke hervormingen, collectief gekend als de
‘welvaartsstaat’, zal West-Europa na de Tweede Wereldoorlog overspoelen. En ook
dat is te danken aan de Oktoberrevolutie, of beter gezegd aan het kind van die
revolutie: de Sovjet-Unie. De overwinning van de Sovjet-Unie op het kapitalistische
en imperialistische nazi-Duitsland enthousiasmeert het volk voor het socialisme.
Zodanig dat de elites opnieuw grote toegevingen moeten doen om de stormachtige
revolutionaire kaap te omzeilen. De hoge graad van politieke en sociale democratie
en welvaart die we in West-Europa na 1945 genieten, en waarvan we nog steeds
genieten, hebben wij dus in belangrijke mate te danken aan … Lenin en zijn
bolsjewistische vrienden, aan een revolutie in oktober waarvan de blijde boodschap
door John Reed aan de overkant van de Atlantische Oceaan werd gebracht.