Cursus dialectisch materialisme diagrammen

Marxistisch-Leninistische Filosofie
Diagrammen tabellen, illustraties voor bestudering van de marxistisch-
leninistische theorie
PROGRESS PUBLISHERS
1

Geschreven en samengesteld door T. Vlasova, Cand. Sc.
(Filosofie)
Redactie Ivanov, Dr Sc (Filosofie)
Ontwerp Vadim Belkin
Vertaald uit het Russisch door Galina Sdobnikova
МАРКСИСТСКО ЛЕНИНСКАЯ ФИЛОСОФИЯ
Схемы, таблицы иллюстрации в помощь изучающим
марксистско-ленюlскую теорию
На английском языке
@ Progress PubIishers 1987
Printed іп the Uпіоп of Soviet Socialist RepubIics
2

INTRODUCTIE
1 Filosofie, haar onderwerp en betekenis in de maatschappij 15
Fundamentele vraag van de filosofie en het antwoord 16
Hoofdvormen van idealisme 18
Historische vormen van materialisme 19
Belangrijkste ontwikkelingstrappen van de dialectiek 20
2 Ontstaan en ontwikkeling van de marxistische filosofie 21
Creatie van het dialectisch materialisme als een revolutie in de filosofie 22
Functies van de marxistisch-leninistische filosofie 23
Structuur van de marxistisch-leninistische filosofie 25
Leninistische fase in de ontwikkeling van de filosofie 26
Creatieve Natuur van de marxistisch-leninistische filosofie 27
3

3 Materie en haar bestaansvormen 31
De materiële eenheid van de wereld 32
Lenins definitie van materie 33
Beweging als bestaanswijze van materie 34
De belangrijkste bewegingsvormen van de materie en hun
samenhang 35
Ruimte en tijd als bestaansvormen van de materie 36
4 Bewustzijn—oorsprong en wezen 37
Reflectie als universele eigenschap van de materie 38
Rol van de arbeid in het ontstaan en de ontwikkeling van
bewustzijn 39
Kwalitatief onderscheid tussen menselijk bewustzijn en de
psyche der dieren 40
Bewustzijnselementen 41
Afhankelijkheid van bewustzijn van de materie 42
Activiteit van het bewustzijn 43
Functies van het bewustzijn 44
4
DIALECTISCH MATERIALISME

5 Wetten en categorieën van de materialistische
dialectiek 45
Structuur van de materialistische dialectiek 46
Diversiteit van samenhangen en het concept recht 47
Classificatie van wetten 48
Twee concepten van ontwikkeling 49
Wet van de eenheid en de strijd van de tegenstellingen 50
Universaliteit van de wet van de eenheid en de strijd van de
tegenstellingen 51
Classificatie van de contradicties 52
De fundamentele contradictie van het kapitalisme 54
De fundamentele contradictie van ons tijdperk 55 De wet op
de transformatie van kwantiteit in kwaliteit en vice versa 56
Kwaliteit en eigenschappen 57
De sprong als overgang van de ene kwaliteit naar een
andere 58
Typen sprongen 59
Sprongsgewijze veranderingen in de natuur 60
Sprongen in de ontwikkeling van de maatschappij 61
Evolutie en revolutie 62
Wet van de negatie van de negatie 63
Tegenstelling tussen de dialectische en de metafysische kijk
op negatie 64
Continuïteit in ontwikkeling 65
Herhaling van ontwikkeling op een hoger niveau 66
Versnelde ontwikkeling in natuur en maatschappij 68
Categorieën van de dialectiek 69
Individueel, bijzonder en algemeen 70
Oorzaak en gevolg 71
Noodzaak en toeval 72
Toeval als manifestatie vorm en aanvulling van noodzaak 73
Transformatie van toeval in noodzaak 74
Inhoud en vorm 75
Verschillende vormen van een en hetzelfde inhoud 76
Essentie en aanzien 77
Essentie. wet en aanzien 78
Herkenning van de essentie 79
Mogelijkheid en realiteit 80
Typen mogelijkheden 81
Betekenis van de categorieën van de materialistische
dialectiek 82
5

6 Kennis als reflectie van de realiteit 83
Het tegenstrijdig karakter van kennen 84
Belangrijkste fasen in het leerproces 86
De hypothese als vorm van kennen 87
Waarheid 88
Rol van de praktijk in het kennen 89
Kennistheoretische en maatschappelijke klassenwortels van
het idealisme 90
Methoden voor het wetenschappelijk kennen 91
6

HISTORISCH MATERIALISME
7 Het onderwerp van het historisch materialisme
95
Historisch materialisme en de andere sociale
wetenschappen 96
Revolutie in maatschappijvisies 97
De sociaal-economische formatie 98
Algemene sociologische wetten en uniformiteiten 99
De sociologische hoofdwet 100
Het verschil tussen maatschappijwetten en
natuurwetten 101
Het creatieve karakter van het historisch
materialisme 102
8 Natuur en maatschappij 103
De invloed van de natuurlijke omgeving op de
maatschappelijke ontwikkeling 104
Hoofdlijnen van de maatschappelijke invloed op de
natuur 105
Plunder van de natuurlijke rijkdommen onder het
kapitalisme 106
Rationele houding ten opzichte van de natuur onder
het socialisme 107
Dynamiek van de wereldpopulatie 108
Invloed van het maatschappelijk systeem op
demografische processen 109
Mondiale problemen van vandaag 110
9 Materiële productie als basis voor bestaan en
ontwikkeling van de maatschappij 111
Het arbeidsproces 112
Structuur van de materiële productie 113
Typen en vormen van productieverhoudingen 114
Dialectiek van de ontwikkeling van de
productiekrachten en de productieverhoudingen 115
Technisch wetenschappelijke revolutie 116
7

10 De sociale structuur van de maatschappij 117
De elementen van de sociale structuur der maatschappij118
De formulering van de wetenschappelijke theorie van
klassen en klassenstrijd 119
Het ontstaan van de klassen 120
Lenins definitie van klassen 121
De sociale klassen structuur in de antagonistische
maatschappijen 122
De belangrijkste vormen van klassenstrijd van het
proletariaat 123
De opdracht van het proletariaat in de wereldgeschiedenis
124
Vormen van klassenstrijd in de overgangsfase van
kapitalisme naar socialisme 125
Veranderingen in de klassenstructuur van de
Sovjetmaatschappij 126
Lenin over de afschaffing van klassen 127
Historische perspectief op de ontwikkeling van de naties 128
Het ontstaan van naties 129
Twee historische tendensen in de ontwikkeling van de
nationale beweging onder het kapitalisme 130
De oplossing van het nationale vraagstuk in de USSR 131
Het sovjetvolk als nieuwe historische gemeenschap 132
11 Politieke organisatie van de maatschappij 133
De structuur van de politieke organisatie van de
maatschappij 134
Het politieke systeem van de kapitalistische maatschappij en
van de socialistische maatschappij 135
Verschillen tussen maatschappijvorm in staat en stam 136
De stammen maatschappij 137
Oorsprong en wezen van de uitbuitersstaat 138
Typen van staten 140
Staatsvormen in antagonistische maatschappijen 141
Interne functies van de kapitalistische staat 142
Interne functies van de socialistische staat 143
Externe functies van de kapitalistische staat 144
Externe functies van de socialistische staat 145
De crisis van de burgerlijke democratie in het tijdperk van
het imperialisme 146
De socialistische democratie als hoogste type van
democratie 147
Het afsterven van de staat onder het communisme 148
8

12 Sociale revolutie: een wet op de overgang van de
ene sociaal-economische formatie naar een andere
149
Typen van sociale revoluties 150
Oorzaken en voorwaarden voor sociale revoluties 151
Het verschil tussen socialistische revolutie en andere sociale
revoluties 152
Vreedzame en niet-vreedzame vormen van socialistische
revolutie 154
Revolutie en contrarevolutie 155
Revolutie en hervorming 156
13 De rol van de massa’s en het individu in de
geschiedenis 157
Het volk als architect van de geschiedenis 158
De wet van de toenemende betekenis van de massa’s in de
geschiedenis 160
Individu en maatschappij 162
De rol van grote persoonlijkheden in de geschiedenis 164
14 Maatschappelijk bewustzijn 165
De structuur van het maatschappelijk bewustzijn 166
Het maatschappelijk bewustzijn als reflectie van het maatschappelijk
zijn 167
De relatieve onafhankelijkheid van het maatschappelijk bewustzijn168
De actieve rol van het maatschappelijk bewustzijn in de ontwikkeling
van de maatschappij 169
Het klassenkarakter van het maatschappelijk bewustzijn in
antagonistische formaties 170
De tegenstelling tussen de socialistische en de burgerlijke ideologie
171
Strategie en tactiek van het anticommunisme 172
Vormen en methode van het anticommunisme 173
Politiek bewustzijn 174
Juridisch bewustzijn 175
Moreel bewustzijn 176
Esthetisch bewustzijn 177
Religieus bewustzijn 178
Wetenschap 179
Bibliografie 180
9

11
ACADEMICUS VICTOR AFANASJEV, ACADEMIE VAN WETENSCHAPPEN VAN DE USSR, AUTEUR VAN
FILOSOFISCHE HANDBOEKEN VOOR BUITENLANDERS
Geachte lezer,
Dit is een enigszins onconventioneel hulpmiddel bij de studie van de marxistisch-leninistische filosofie.
Leerboeken en handleidingen presenteren de marxistisch-leninistische filosofie gewoonlijk door haar
wetten, categorieën, beginselen en stellingen in woorden uit te spellen. Dat is niet meer dan normaal,
omdat zonder woorden de diepte en veelzijdigheid van de marxistisch-leninistische filosofie niet is over
te brengen.
Dit album wil in de taal van diagrammen, tabellen en illustraties een plastischer en overtuigender beeld
geven van de marxistisch-leninistische filosofie, vooral de fundamentele stellingen door Marx, Engels en
Lenin.
Daarom beginnen we met de klassieke definitie van Engels van de fundamentele vraag van de filosofie en
zijn aspecten, gevolgd door een simpel en overtuigend diagram welke die stelling illustreert. Zo wordt
pagina na pagina elke stelling van de marxistisch-leninistische filosofie in grafische termen uitgedrukt.

12
De diagrammen verklaren de hoofdvormen van materialisme en idealisme, hun leidende
vertegenwoordigers sedert de oudheid tot nu, de hoofdfasen in de ontwikkeling van de dialectiek en nog
veel meer.
Belangrijk is het diagram wat de methodologische, revolutionaire, transformerende en ideologische
functies toont van de marxistisch-leninistische filosofische wereldbeschouwing.
De grafieken, tabellen en illustraties weerspiegelen de structuur van de marxistisch-leninistische filosofie
in de leninistische fase van de filosofie en over haar creatieve aard.
In dit boek ontbreekt geen van de belangrijke stellingen van de marxistisch-leninistische filosofie, van
Lenins definities van materie en haar bestaansvorm en van het bewustzijn, zijn origine en wezen, tot de
categorieën van de materialistische dialectiek, en nog meer.
We hopen dat dit album zijn nut zal hebben bij de studie van de marxistisch-leninistische filosofie, een
brede lezerskring zal vinden en een bijdrage zal leveren in de verspreiding van de marxistisch-
leninistische wereldbeschouwing.

FILOSOFIE, HAAR ONDERWERP
EN BETEKENIS IN DE
MAATSCHAPPIJ
Iedere ware filosofie is de intellectuele kwintessens van haar tijd.
Karl Marx
1
15

FUNDAMENTELE VRAAG VAN DE FILOSOFIE EN HET ANTWOORD
De fundamentele vraag van elke filosofie, vooral van de meer recente
filosofie, is die naar de relatie tussen denken en zijn… De antwoorden
op deze vraag verdeelt de filosofen in twee grote kampen. Zij die in
het primaatschap van de geest over de natuur geloven en daardoor in
laatste instantie uitgaan van de schepping van de wereld, vormen het
kamp van het idealisme. De anderen, die de natuur als primair
beschouwen, behoren tot de verschillende scholen van het
materialisme.
Maar de relatie tussen denken en zijn heeft nog een andere kant: hoe
verhouden zich onze gedachten over de ons omringende wereld zich
tot die wereld zelf? Is ons denken in staat de echte wereld te kennen?
Kunnen wij in onze ideeën en noties over de echte wereld een
correcte weergave van de realiteit produceren? De meeste filosofen
denken van wel.
Maar er zijn ook filosofen die dat betwijfelen, althans een uitputtende
kennis van de wereld.
Friedrich Engels
16

DE VERHOUDING
VAN DENKEN TOT ZIJN,
VAN BEWUSTZIJN TOT MATERIE
HET ZIJN IS
PRIMAIR HET
DENKEN IS
SECUNDAIR
DE GEEST, HET
DENKEN IS
PRIMAIR; DE
NATUUR, HET
ZIJN IS
SECUNDAIR
KENBAAR
NIET-KENBAAR
(agnostici)
WAT IS PRIMAIR:
DE GEEST OF DE NATUUR
HET DENKEN OF HET ZIJN?
IS DE WERELD KENBAAR?
TWEEDE ASPECTEERSTE ASPECT
MATERIALISME IDEALISME
17

HOOFDVORMEN VAN IDEALISME
IDEALISME
het ideële bepaalt
het materiële
OBJECTIEF IDEALISME
de wereldgeest vormt de basis
van alle verschijnselen
SUBJECTIEF IDEALISME
objecten zijn combinaties van
sensaties, er bestaan geen
objecten zonder subjecten
PLATO (5e–4e eeuw BC)
THOMAS VAN AQUINO (13e eeuw)
HEGEL (19e eeuw
——————————————————————
NEO-THOMISME (19e–20e eeuw)
NEO-HEGELIANISME (19e–20e eeuw)
BERKELEY (18e eeuw)
FICHTE (18e-19e eeuw)
HUME (18e eeuw)
MACH (19e-20e eeuw)
—————————————————————
EXISTENTIALISME, PRAGMATISME, NEO-
POSITIVISME etc. (20e eeuw)
De wereld is het non-ego geschapen door het ego, zei Fichte. De wereld is de Absolute Idee,
zei Hegel. De wereld is wil, zei Schopenhauer. Men moet wel blind zijn, om niet de identieke
idealistische essentie onder deze verschillende verbale dekmantels waar te nemen.
V.I. Lenin
18

HISTORISCHE VORMEN VAN MATERIALISME
Het materialisme onderging een reeks van ontwikkelingsfasen. Met iedere
historische ontdekking diende het van vorm te veranderen.
Friedrich Engels
klassen en sociale groepen wier belangen het tot
uitdrukking brengt
7-1e eeuw
VC
SPONTAAN MATERIALISME
DEMOCRATISCHE LAGEN VAN DE
SLAVENHOUDERS-MAATSCHAPPIJ
De Chinese atheïsten Fan Wanzu En Shen Xu;
De Indiase school van de Tsjarvakas;
De Oudgriekse filosofen Heraclitus, Democritus,
en anderen
17-19e eeuw METAFYSISCH
MATERIALISME
OPKOMENDE BOURGEOISIE
De Engelse filosofen Francis Bacon, John Locke;
De Hollandse filosoof Benedictus Spinoza;
De Franse filosofen Julien La Mettrie, Denis
Diderot, Claude Helvetius;
De Duitse filosofen Ludwig Feuerbach en anderen
19e eeuw
MATERIALISME VAN DE
REVOLUTIONAIRE
DEMOCRATEN
REVOLUTIONAIRE BOERENSTAND
De Russische materialisten Alexander Herzen,
Nikolai Tsjernisjevski Nikolai Dobroljoebov;
De Servische materialist S. Markovic;
De Bulgaarse materialist Christo Botev,
en anderen
19-20e eeuw DIALECTISCH EN
DE WERKENDE KLASSE EN ALLE
ANDERE WERKENDE MENSEN
Karl Marx, Friedrich Engels V.I. Lenin en hun
navolgers
19

BELANGRIJKSTE ONTWIKKELINGSTRAPPEN VAN DE DIALECTIEK
6e–4e eeuw
voor Chr.
Spontaan materialistische
dialectiek van de Griekse
oudheid
Heraclitus,
Aristoteles
De filosofie van de Griekse oudheid had een primitief,
naïef maar intrinsiek juist concept van de wereld voor het
eerst duidelijk geformuleerd door Heraclitus: alles is en is
niet, want alles stroomt, verandert voortdurend, ontstaat
en vergaat constant.
Friedrich Engels
18e–19e
eeuw
Idealistische dialectiek van de
Duitse filosofen
Kant, Fichte,
Schelling,
Hegel
De wet van de verandering van kwantiteit in kwaliteit en
vice versa;
De wet van de interpenetratie van de tegenstellingen;
De wet van de negatie van de negatie.
Zij zijn alle drie ontwikkeld door Hegel op zijn
idealistische manier als louter wetten van het denken. De
fout zit ‘m hierin, dat deze wetten, als wetten van het
denken aan de natuur worden opgelegd inplaats van
ervan afgeleid.
Friedrich Engels
19e–20e
eeuw
Weten-schappelijk
materialistische dialectiek
Marx, Engels,
Lenin
Het is de verdienste van Marx dat hij de eerste was die
de vergeten dialectische methode weer van stal haalde,
de connectie en het verschil met de dialectiek van Hegel
aangaf en haar tegelijkertijd toepaste bij het schrijven van
zijn ‘Das Kapital’.
De dialectiek reduceerde zichzelf tot de wetenschap van
de algemene bewegingswetten, zowel van de
buitenwereld als van het menselijk denken.
Friedrich Engels
20

2ONTSTAAN EN ONTWIKKELING
VAN DE MARXISTISCHE
FILOSOFIE
De filosofen hebben de wereld slechts op verschillende manieren
geïnterpreteerd: het punt is haar te veranderen.
Karl Marx
Alleen het filosofisch materialisme van Marx heeft het proletariaat de uitweg
gewezen uit de geestelijke slavernij waarin tot nu toe alle onderdrukte
klassen verkommerden.
V.I. Lenin
Het materialisme van Marx betekent, zeg maar, partijdigheid en stelt zich
gaarne direct en openlijk op het standpunt van een bepaalde groep bij elke
beoordeling van gebeurtenissen
V.I. Lenin
21

Ontwikkeling van de
tegenstellingen van het
kapitalisme het ontstaan
van de proletarische
klassenstrijd
De klassieke Duitse
filosofie: Hegels
idealistische dialectiek
Feuerbachs filosofisch
materialisme
De drie grote ontdekkingen
van de 19e eeuw:
de ontdekking van de cel,
de wet van behoud en
transformatie van energie,
de evolutietheorie
CREATIE VAN HET DIALECTISCH MATERIALISME ALS EEN REVOLUTIE IN DE
FILOSOFIE
ECONOMISCHE EN SOCIAAL-
POLITIEKE
OMSTANDIGHEDEN
THEORETISCHE BRONNEN
VOORWAARDEN IN DE
NATUUR-WETENSCHAPPEN
In antwoord op de eisen van de maatschappelijke ontwikkelingen, vooral die van het proletariaat, en op grond van
een kritische studie van de idealistische dialectiek van Hegel, het metafysisch materialisme van Feuerbach, en een
generalisering van de sociale praktijk en de wetenschappelijke ontdekkingen, creëerden Marx en Engels het
dialectisch en historisch materialisme, een wetenschap van de meest generale ontwikkelingswetten die de
ontwikkeling van de natuur, de maatschappij en het denken regeren.
22

De filosofie van het Marxisme is materialisme
Maar Marx stopte niet bij het achttiende-eeuwse materialisme: hij ontwikkelde de filosofie
naar een hoger niveau. Hij verrijkte haar met de verworvenheden van de klassieke Duitse
filosofie, met name met het systeem van Hegel, dat op zijn beurt geleid had tot het
materialisme man Feuerbach. De grootste prestatie was de dialectiek, d.w.z. de leer over
de ontwikkeling in haar volledigste, diepste en meest omvattende vorm, de leer van de
relativiteit van de menselijke kennis, die ons voorziet van een afspiegeling van eeuwig
bewegende en ontwikkelende materie…
Marx verdiepte en ontwikkelde het filosofisch materialisme tot het uiterste en breidde de
kennis van de natuur uit tot het kennen van de menselijke maatschappij.
Zijn historisch materialisme was een grote prestatie in het wetenschappelijk denken.
De chaos en willekeur die vroeger heersten in de zienswijzen op geschiedenis en politiek
werden vervangen door een treffend integrale en harmonieuze wetenschappelijke theorie,
die aantoont hoe, als gevolg van de groei van de productiekrachten, uit het ene
maatschappelijk systeem een ander en hoger systeem zich ontwikkelt, hoe bijvoorbeeld,
het kapitalisme ontstaan is uit het feodalisme.
Net zoals de kennis van de mens de natuur weerspiegelt (namelijk de zich ontwikkelende
materie), die onafhankelijk van hem bestaat, zo weerspiegelt de sociale kennis van de
mens (namelijk zijn verschillende opvattingen en doctrines—filosofisch, religieus, politiek
enz.) het economisch systeem van de maatschappij.
Politieke instellingen vormen een bovenbouw op de economische fundering. We zien
bijvoorbeeld, dat de verschillende politieke vormen van de moderne Europese staten
dienen ter versterking van de heerschappij van de bourgeoisie over het proletariaat.
De filosofie van Marx is een volmaakt filosofisch materialisme, dat de mensheid en in het
bijzonder de werkende klasse, heeft voorzien van een krachtig instrument voor het
kennen.
V.I. Lenin
23

KRITIEK
OP DE IDEALISTISCHE
WERELDBESCHOUWING
FUNCTIES VAN DE MARXISTISCH-LENINISTISCHE FILOSOFIE
REVOLUTIONAIR
TRANSFORMEREND METHODOLOGISCH
DE FUNCTIE VAN
WERELDBESCHOUWING
IDEOLOGISCH
KRITIEK
OP DE
METAFYSISCHE
DENKMETHODE
24

STRUCTUUR VAN DE MARXISTISCH-LENINISTISCHE FILOSOFIE
DIALECTISCH
DE MATERIE EN HAAR
BESTAANSVORMEN
DE LEER VAN HET BEWUSTZIJN
DE KENNISTHEORIE
BEGINSELEN, WETTEN EN CATEGORIEËN
VAN DE DIALECTIEK
DE UNIFORMITEITEN VAN DE MATERIËLE
ONTWIKKELING VAN DE MAATSCHAPPIJ
DE UNIFORMITEITEN VAN DE SOCIAAL-
POLITIEKE ONTWIKKELING
UNIFORMITEITEN VAN DE GEESTELIJKE
ONTWIKKELING VAN DE MAATSCHAPPIJ
DE MEEST ALGEMENE
DE MEEST ALGEMENE
DE MEEST ALGEMENE
25
HISTORISCHMATERIALISME

Kritiseerde de hoofdstromingen van de reactionair burgerlijke filosofie van eind 19e begin
20e eeuw (machisme, pragmatisme, etc.) revisionisme en opportunisme.
• Ontwikkelde de leer van de sociaal-economische
formaties,
• gaf een definitie van de klassen
• maakte een alzijdige uitwerking van de theorie van
de de socialistische revolutie,
• concretiseerde de leer van de staat en de dictatuur
van het proletariaat.
• Gaf een filosofische definitie van de materie,
• staafde de objectiviteit van beweging, ruimte en tijd,
• concretiseerde de doctrine de ontwikkeling en haar
wetten,
• werkte de kennistheorie uit,
• gaf een filosofische generalisering van de
ontdekkingen in de natuurwetenschappen van eind
19e begin 20e eeuw,
• staafde de noodzaak van eenheid tussen filosofen
en natuurkundigen.
LENINISTISCHE FASE IN DE ONTWIKKELING VAN DE FILOSOFIE
in het dialectisch materialisme in het historisch materialisme
In het nieuwe historische tijdvak, het tijdvak van imperialisme en socialistische revoluties, ontwikkelde Lenin
creatief de Marxistische filosofie en verhief die in een kwalitatief nieuwe fase.
26

CREATIEVE NATUUR VAN DE MARXISTISCH-LENINISTISCHE FILOSOFIE
Wij zien de theorie van Marx niet als iets wat af is en
onaantastbaar; integendeel, we zijn ervan overtuigd dat zij
slechts de basis heeft gelegd voor de wetenschap die de
socialisten in alle richtingen dienen te ontwikkelen wanneer zij
gelijke tred willen houden met het leven.
Deze theorie verschaft slechts algemene richtinggevende
beginselen, die anders worden toegepast in Engeland dan in
Frankrijk, anders in Duitsland en weer anders in Rusland.
V.I. Lenin
27

28
De Declaratie van de Vergadering van
Communistische en Arbeiderspartijen van de
Socialistische Landen in 1957 zei:
De theorie van het marxisme-leninisme is een
afleiding van het dialectisch materialisme.
Deze wereldbeschouwing reflecteert de universele
ontwikkelingswet van de natuur, de maatschappij en
van het menselijk denken.
Zij is valide voor het verleden, het heden en de
toekomst.
Het dialectisch materialisme vindt zijn tegenpool in de
metafysica en het idealisme.
Zou de marxistische politieke partij zich in de
beoordeling van vraagstukken niet baseren op het
dialectisch materialisme dan zou het resultaat zijn:
eenzijdigheid en subjectiviteit, stagnatie van het
menselijk denken, isolering van het leven en
onvermogen de noodzakelijke analyse te maken van
dingen en verschijnselen, revisionistische en
dogmatische fouten en politieke misslagen.
De toepassing van het dialectisch materialisme in het
praktisch werk en de educatie van
partijfunctionarissen en brede massa’s in de geest
van het marxisme-leninisme vormen urgente taken
van Communistische en Arbeiderspartijen.

HET DIALECTISCH MATERIALISME
30

DE MATERIE EN HAAR
BESTAANSVORMEN
De wereld bestaat uit niets anders dan in beweging zijnde materie en
materie kan niet bewegen zonder ruimte en tijd.
V.I. Lenin
3
31

DE MATERIËLE EENHEID VAN DE WERELD
Niets anders bestaat eeuwig dan de eeuwig
veranderende, eeuwig bewegende materie en de
overeenkomstige bewegingswetten.
De materie blijft in al haar transformaties eeuwig
hetzelfde. Geen van haar attributen gaat ooit
verloren.
Friedrich Engels
De echte eenheid van de wereld bestaat uit haar
materialiteit en dat is bewezen… in een lange en
moeizame ontwikkeling van de filosofie en de
natuurwetenschap.
Friedrich Engels
32
De astronomie, de natuurkunde en de
scheikunde bewijzen eenheid van
fysisch-chemische samenstelling van de
aardse en hemelse lichamen en de
algemene bewegingswetten;
de biologie en de genetica tonen eenheid van
structuur en functioneren in de levende
organismen;
de fysiologie toont de materiële basis van
de psyche.
dieren
mensen
planten
planetensterren

Want de enige ‘eigenschap’ van de
materie aan de erkenning waarvan het
filosofische materialisme is gebonden is
de eigenschap objectieve realiteit te zijn,
buiten ons bewustzijn te bestaan.
De materie is datgene, dat door zijn
inwerking op onze zintuigen de
gewaarwording voortbrengt
Het bestaan van de materie is
onafhankelijk van het gevoel. De
materie is het primaire. Het gevoel, het
denken, het bewustzijn vormen het
hoogste product van de op een
bijzondere manier georganiseerde
materie.
Dingen bestaan buiten ons. Onze
percepties en ideeën zijn hun beelden,
verificatie van deze beelden, het
verschil tussen ware en valse beelden
wijst de praktijk uit.
Geen enkel feit kan weerleggen dat
gewaarwording een afbeelding is van
de buitenwereld.
LENINS DEFINITIE VAN DE MATERIE
De materie is een
filosofische categorie ter
aanduiding van de objectieve
realiteit die de mens in zijn
gevoelens is gegeven, die door
onze gevoelens gekopieerd,
gefotografeerd of afgebeeld wordt
en die onafhankelijk van hen
bestaat.
Wat is primair? Is de wereld kenbaar?
Erkenning van ’s werelds materialiteit maakt het mogelijk de objectieve aard aan te tonen van de uniformiteit, het
oorzakelijk verband en van de noodzakelijkheid in natuur en maatschappij. Geen enkele wetenschap kan zich
ontwikkelen zonder de verschillende eigenschappen en aspecten van de objectief bestaande materie in haar
theorieën weer te geven.
33
Lenins definitie van de materie
beantwoordt de fundamentele vraag
van de filosofie

BEWEGING ALS BESTAANSWIJZE VAN DE MATERIE
Beweging, met betrekking tot de materie, is verandering in
het algemeen.
Friedrich Engels
Er bestaat geen materie zonder beweging, noch kan die
ooit hebben bestaan. De beweging in de kosmische
ruimte, de mechanische beweging van kleinere massa’s op
een afzonderlijk hemellichaam, de vibratie van moleculen
als warmte, elektrische spanning, magnetische polarisatie,
chemische ontbinding en verbinding, het organische leven
tot aan zijn hoogste product, het denken—op elk gegeven
moment bevindt elk individueel atoom materie zich in de
een of andere vorm van beweging.
Friedrich Engels
Materie zonder beweging is even onvoorstelbaar als
beweging zonder materie. Beweging is daarom net zo min
te creëren en onvernietigbaar als de materie zelf.
Friedrich Engels
DE RELATIVITEIT VAN RUST
Alle rust, alle evenwicht is slechts relatief en heeft slechts
betekenis in relatie tot de een of andere bepaalde vorm
van beweging. Op aarde, bijvoorbeeld, mag een lichaam in
rust verkeren; maar dat belet niet dat het deelneemt aan
de beweging van de aarde en van het hele zonnestelsel,
evenmin als dat een beletsel is voor zijn allerkleinste
fysieke deeltjes om de vibraties uit te voeren die bepaald
worden door zijn temperatuur, of het de atomen belet om in
chemische processen deel te nemen.
Friedrich Engels
34

maatschappelijke
DE BELANGRIJKSTE BEWEGINGSVORMEN VAN DE MATERIE EN HUN
SAMENHANG
biologische
scheikundige
natuurkundige
mechanische
beweging
De moderne wetenschap heeft het begrip van de
bewegingsvormen de materie en hun samenhangen
aanmerkelijk uitgebreid. Nieuwe materiële
bewegingsvormen zijn ontdekt: de beweging van de
elementaire deeltjes, de beweging binnen het atoom en
binnen de atoomkern, etc.
35
De ene vorm van beweging brengt een andere,
een hogere vorm voort.
De hogere vormen van beweging omvatten de
lagere vormen.
De hogere vormen van beweging worden niet
gereduceerd tot lagere, maar vormen een
nieuwe kwaliteit.

objectiviteit
onlosmakelijke samenhang
met de beweging van
materie
eeuwig en oneindig
eenheid van continuïteit en
discontinuïteit
eenheid van het absolute
en het relatieve
RUIMTE EN TIJD ALS BESTAANSVORMEN VAN DE MATERIE
de universele eigenschap van materiële processen om te
duren en elkaar in een bepaalde volgorde op te volgen
de universele eigenschap van materiële lichamen om
uitgebreidheid te bezitten, een zekere plaats in te nemen
en op een bepaalde manier gelokaliseerd te zijn in relatie
tot andere objecten
RUIMTETIJD
gemeenschappelijke
eigenschappen van ruimte en tijd
verschillen
ruimte
coëxistentie van
objecten en
verschijnselen
driedimensionaliteit
omkeerbaar
(mogelijkheid van
directe en omgekeerde
beweging)
tijd
opeenvolging van
objecten en
verschijnselen
eendimensionaliteit
onomkeerbaar
(beweging is slechts in
een richting mogelijk:
van verleden naar
toekomst)
De basisvorm van al het zijnde is ruimte en tijd, en buiten de tijd zijn is
een even grote absurditeit als buiten de ruimte zijn.
Friedrich Engels
36

HET BEWUSTZIJN: OORSPRONG
EN WEZEN
Bewustzijn… kan nooit iets anders zijn dan bewust zijn… en het zijn van de
mensen is hun actuele levensproces.
Karl Marx and Friedrich Engels
De wereld is de beweging van… de objectieve realiteit weerspiegeld in ons
bewustzijn.
V.I. Lenin
4
37

Het is logisch te stellen, dat alle materie een
eigenschap bezit in wezen gelijk aan gevoel, de
eigenschap tot reflecteren.
V.I. Lenin
Reflectie is de eigenschap van objecten om op een of
andere wijze de kenmerken van andere, hen
beïnvloedende, lichamen te reproduceren.
REFLECTIE ALS UNIVERSELE EIGENSCHAP VAN DE MATERIE
soorten vormen voorbeelden
38
mechanisch voetafdrukken in het zand
fysiek weerspiegeling van objecten in water of een spiegel
chemisch verbindings- of scheidingsreacties, etc.
irritatie planten die de zon volgen
geconditioneerde en
ongeconditioneerde reflexen,
instincten
voedsel, defensieve, seksuele, bouw en andere
instincten en reflexen die de overleving en de
ontwikkeling van de soort verzekeren
elementaire dierlijke psyche
embryonaal rationele activiteit, analyse, synthese,
etc.
menselijk zintuigelijk kennen
gezicht, gehoor, smaak, reuk, tast en andere
sensaties, gewaarwordingen, voorstellingen
het logisch kennen, ontstaan met de
ontwikkeling van het arbeiden en het
tweede signaalsysteem
begrippen, oordelen, gevolgtrekkingen
reflectie in de onbezielde
natuur
(passief)
reflectie in de bezielde
natuur
(biologisch, leidend tot de
aanpassing van het organisme
aan de omgeving)
maatschappelijke,
bewuste reflectie van de
werkelijkheid
in verband met de aanpassing van
de natuur aan de behoeften van de
maatschappelijke ontwikkeling

DE ROL VAN DE ARBEID IN HET ONTSTAAN EN DE ONTWIKKELING VAN HET
BEWUSTZIJN
Toen na duizenden jaren van strijd de differentiatie van hand en voet en
het rechtop gaan eindelijk waren voltooid, onderscheidde de mens zich
van de aap en was de basis gelegd voor de ontwikkeling van de
gearticuleerde spraak en de machtige ontwikkeling van de hersens
waardoor de kloof tussen mens en aap sindsdien onoverbrugbaar is
geworden. De specialisatie van de hand—dit impliceert het werktuig en
het werktuig impliceert de specifieke menselijke activiteit, de
transformerende reactie van de mens op de natuur, productie…
Met de hand ontwikkelde zich het brein; in de eerste plaats ontstond het
bewustzijn van condities voor afzonderlijke praktisch bruikbare acties, en
later, bij de meer bevoordeelde mensen en voortkomend uit dat
bewustzijn, inzicht in de natuurwetten die hen regeren. En met de snel
toenemende kennis van de natuurwetten groeiden ook de middelen om
op de natuur in te werken.
Friedrich Engels
De mens is het enige dier, dat in staat is zich uit de louter dierlijke staat
omhoog te werken—zijn normale staat is die welke past bij zijn
bewustzijn, een staat die hij zelf moet creëren.
Friedrich Engels
39

KWALITATIEF ONDERSCHEID TUSSEN HET MENSELIJK BEWUSTZIJN EN DE
PSYCHE DER DIEREN
Het werk van een spin lijkt op dat van een wever, en de bij
steekt menig architect de loef af bij de constructie van zijn
cellen. Maar de slechtste architect verschilt van de beste bij
doordat de architect zijn structuur eerst in zijn verbeelding
bouwt voordat hij die echt gaat oprichten. Op het eind van ieder
arbeidsproces krijgen we een resultaat dat reeds bij aanvang
bestond in de verbeelding van de arbeider. Hij effectueert niet
alleen een vormverandering in het onderhavig materiaal, maar
hij realiseert ook een eigen doelstelling.
Karl Marx
De arbeid… en… de spraak—dit zij de twee wezenlijkste stimuli
waardoor de hersens van de aap geleidelijk veranderden in die
van de mens… Hand in hand met de ontwikkeling van het brein
verliep de ontwikkeling van de meest nabije instrumenten—de
zintuigen…
De arend ziet veel verder dan de mens, maar het menselijk oog
onderscheidt aanmerkelijk meer in dingen dan het oog van de
arend. De hond ruikt veel beter dan de mens, maar bespeurt
nog niet één percent van de geuren die voor de mens bepaalde
signalen zijn voor verschillende dingen.
Friedrich Engels
Het concrete visuele
denken van de
hogere dieren komt
alleen voor in het
proces van
handelen
De mens is kan
abstract en logisch
denken
40

DE BEWUSTZIJNSELEMENTENindividueel
zelfbewustzijn kennis emoties wil onderbewustzijn
maatschappelijk
empirisch
theoretisch
intuïtie
instincten
sentimenten,stemmingen
sociaalgevoel
affecties
spanningen
De invloeden van de buitenwereld op de mens drukken zich af in zijn brein, reflecteren daarin als gevoelens,
gedachten, impulsen, bewuste keuzes—kortom in “ideële neigingen”…
Friedrich Engels
41
doelstellingenendekeuzevan
manierenomdietebereiken
besluitvormingomtothetdoeltekomen
volhardingbijhetuitvoerenvan
besluiten

AFHANKELIJKHEID VAN BEWUSTZIJN VAN DE MATERIE
de natuurwetenschappen… bewijzen dat de situatie op aarde
ooit zodanig was dat daarop geen mens noch enig ander
creatuur kon leven. De organische materie is een later
verschijnsel, de vrucht van een lange evolutie… de materie is
primair en het denken, het bewustzijn en het gevoel zijn
producten van een zeer hoge ontwikkeling.
V.I. Lenin
Ons bewustzijn en denken, hoe bovenzintuiglijk zij mogen lijken,
zijn producten van een materieel, lijfelijk orgaan, het brein.
Materie is geen product van het verstand, doch het verstand is
eerder het hoogste product van materie.
Friedrich Engels
Het geestelijke is niet anders dan de door het menselijk verstand
weerspiegelde wereld, vertaald in de vorm van gedachten.
Karl Marx
Ons bewustzijn is slechts een beeld van de buitenwereld.
V.I. Lenin
De mensen veranderen met de ontwikkeling van hun materiële
productie en hun materiële omgang, met de werkelijke wereld
ook hun denken en de producten van hun denken. Het is niet het
bewustzijn dat het leven bepaalt, maar het leven dat het
bewustzijn bepaalt.
Karl Marx and Friedrich Engels
bestond de natuur
eerder dan de mens?
wetenschappen van het
ontstaan en de ontwikkeling
van de aarde en het leven
daarop
denkt de mens met zijn
brein?
wat zijn de specificaties
van het bewustzijn?
waarvan is de
ontwikkeling van het
bewustzijn afhankelijk?
fysiologie van de hoger
zenuwactiviteit en de
neuropsychologie
de dialectisch-
materialistische kennisleer,
de theorie van de reflectie
wetenschappen over de
ontwikkeling van de
maatschappij en alle vormen
van maatschappelijk
bewustzijn
wetenschappen die
bevestigen dat het bewustzijn
secundair is
42

BEPAALT
ACTIVITEIT VAN HET BEWUSTZIJN
Het is juist de verandering van de natuur door de mens
en niet de natuur zoals zij is, die de wezenlijkste en
directe basis vormt van het menselijk denken, en het is
in de mate waarin de mens leert de wereld te
veranderen dat zijn intelligentie toeneemt.
Friedrich Engels
METAFYSISCH MATERIALISME DIALECTISCH MATERIALISME
Bewustzijn is de passieve beschouwing van de wereld
IDEALISME
BEWUSTZIJNBEPAALTMATERIE
BEWUSTZIJNMATERIE
Het idealisme overdrijft de werking van het bewustzijn en
komt tot de absurde bewering dat het bewustzijn de
wereld schept
BEÏNVLOEDT
BEPAALT
MATERIE BEWUSTZIJN
Het bewustzijn van de mens weerspiegelt niet slechts de
objectieve wereld, maar schept die ook… De mens is niet
tevreden met de wereld, en daarom werkt de mens aan
een verbetering van de wereld.
V.I. Lenin
43

FUNCTIES VAN HET BEWUSTZIJN
reflectie van de
werkelijkheid
COGNITIEF
leer der doelmatigheid
in de schepping:
doelstelling
TELEOLOGISCH
ontwerp
CREATIEF
vergaring van kennis
ACCUMULATIEF
waardeleer:
inschatting en
zelfbeoordeling
AXIOLOGISCH
planning, controle
REGULEREND
44

WETTEN EN CATEGORIEËN VAN
DE MATERIALISTISCHE
DIALECTIEK
Het dialectisch denken is louter de weerspiegeling van de beweging door
tegenpolen, hetgeen zichzelf overal in de natuur voordoet en wat, door het
voortdurend conflict van de tegenpolen en hun uiteindelijk in elkaar of in
hogere vormen opgaan, het leven van de natuur bepaalt.
Friedrich Engels
Het is… uit de geschiedenis van de natuur en de menselijke maatschappij
dat de wetten van de dialectiek worden afgeleid. Want zij zijn niets anders
dan de meest algemene wetten van deze twee aspecten van de historische
ontwikkeling evenals van het denken.
Friedrich Engels
5
45

principes
wetten
categorieën
STRUCTUUR VAN DE MATERIALISTISCHE DIALECTIEK
het principe van de universele
samenhang van objecten en
verschijnselen
de wet van de eenheid en de
strijd tussen de tegenpolen
individueel, bijzonder en algemeen
het principe van beweging en
ontwikkeling
de wet van de transformatie van
kwantiteit en kwaliteit en vice
versa
de wet van de negatie van de
negatie
oorzaak en gevolg
noodzaak en toeval
inhoud en vorm
wezen en aanzicht
mogelijkheid en werkelijkheid
en andere
46

Het eerste wat ons opvalt wanneer we nadenken over materie
in beweging, is de samenhang van de individuele bewegingen
van de afzonderlijke lichamen, het door elkaar bepaald zijn.
Friedrich Engels
De hele voor ons toegankelijke natuur vormt een systeem,
een wederzijds samenhangende totaliteit van lichamen en met
lichamen bedoelen wij hier alle materiële bestaansvormen:
van sterren tot atomen.
Friedrich Engels
DIVERSITEIT VAN SAMENHANGEN EN HET CONCEPT WET
deze inwendige en noodzakelijke samenhang
tussen twee schijnbare contradicties
Karl Marx
de vorm van universaliteit in de natuur is de wet
Friedrich Engels
de wet is relatie… de relatie van essenties of
tussen essenties
V.I. Lenin
de wet is het duurzame (het blijvende) in de
verschijningsvormen
V.I. Lenin
doorwettengeregeerde
samenhangen
individueel algemeen
toeval noodzaak
uitwendig inwendig
onwezenlijk wezenlijk
indirect direct
tijdelijk permanent
instabiel stabiel
secundair primair
subjectief objectief
samenhangen de wet
en andere
47
De wet is een algemene, noodzakelijke, essentiële en duurzame
objectieve samenhang tussen objecten of fenomenen

CLASSIFICATIE VAN WETTEN
wetten variëren
48
universeel
algemeen
bijzonder
eeuwig
duurzaam
voorbijgaand
ontwikkelend
functioneel
structureel
dynamisch
statistisch
werkenindenatuurde
maatschappijenhetdenken
werkenofindenatuurofinde
maatschappijofinhetdenken
werkeninbepaaldesferenvan
denatuurdemaatschappijen
hetdenken
wettenvandedialectieketc.
biologischewettenetc.
ontwikkelingswettenvan
antagonistischeformaties
wettenvandedialectieketc.
dewettenvandefysiologievan
dehogerezenuwactiviteitetc.
gevendeinwendigestructuur
vanhetsysteemweer
fysischewettenetc.
dewettenvande
waarschijnlijkheidstheorie
naar universaliteit naar duur
naar aard van de
samenhang
naar wijze van
bepaaldheid

TWEE CONCEPTEN VAN ONTWIKKELING
metafysisch dialectisch
Het eerste concept is levenloos, bleek en dor. Het tweede is levend. Het tweede alleen verschaft de sleutel tot de “zelfbeweging”
van al het bestaande; die alleen verschaft de sleutel voor de “sprongen”, tot de breuk in de continuïteit”, tot het “overgaan in de
tegenpool”, tot de vernietiging van het oude en het ontstaan van het nieuwe.
V.I. Lenin
49
hangen de
verschijnselen wederzijds
samen?
is de wereld integraal?
hoe ontstaat beweging?
wat is de bron van
ontwikkeling?
ontstaat er iets nieuw in
het proces van beweging?
wat is de richting van de
beweging en de
ontwikkeling?
objecten en verschijnselen in de
natuur en de maatschappij zijn
geïsoleerd en onafhankelijk van
elkaar
de wereld beweegt slechts
onder de inwerking van een
uitwendige kracht (de initiële
stoot, god)
er kan niets kwalitatief nieuws
ontstaan, dat wat bestaat wordt
slechts in kwantitatieve termen
vermeerderd of gereduceerd
beweging is circulair, met de
eeuwige herhaling van een en
dezelfde cirkel
de wereld is een integraal geheel, waar de
verschijnselen wederzijds worden
geconditioneerd in overeenstemming met de
wetten van de in beweging zijnde materie
de bewegingsbron van de materie ligt in de
materie zelf, ontwikkeling is een strijd van de
tegenstellingen (de wet van de eenheid en de
strijd van de tegenstellingen)
in een bepaalde fase leiden kwantitatieve
veranderingen tot het ontstaan van een nieuwe
kwaliteit (de wet van de overgang van
kwantiteit in kwaliteit en vice versa)
de ontwikkeling schijnbaar vorige fasen
herhalend, herhaalt die in werkelijkheid op een
nieuw en hoger vlak (wet van de negatie van
de negatie)

WET VAN DE EENHEID EN DE STRIJD VAN DE TEGENSTELLINGEN
Zolang we de dingen als in rust
beschouwen, als levenloos, elk
ding apart, naast elkaar en na
elkaar, dan lopen we in hen niet
tegen tegenstellingen aan…
Maar de zaak wordt heel
anders zo gauw we ze gaan
bekijken in hun beweging, hun
verandering, hun leven, hun
wederzijdse invloed op elkaar.
Dan lopen we onmiddellijk
tegen tegenstellingen aan. De
beweging op zich is al een
contradictie: zelfs de
eenvoudige mechanische
verandering van plaats kan
alleen teweeggebracht worden
door een lichaam dat zich op
een en hetzelfde moment in tijd
zowel op de ene als op de
andere plaats bevindt en ook
daar niet. En het is nu juist dit
continue ontstaan en het
gelijktijdig oplossen van deze
contradictie wat beweging is…
Wanneer een simpele
verandering van plaats een
contradictie bevat, dan geldt dit
nog sterker voor de hoger
bewegingsvormen van de
materie, met name voor het
organisch leven en zijn
ontwikkeling. We hebben
hierboven gezien dat het leven
juist en vooral hieruit bestaat—
dat een zijnde op elk moment
zichzelf is en toch iets anders.
Het leven dat aanwezig is in de
dingen en de processen zelf, is
daarom ook een contradictie,
die constant ontstaat en oplost;
en zodra die contradictie
ophoudt te bestaan komt ook
het leven tot zijn einde en treedt
de dood in. Op gelijke wijze
zagen, we dat ook in de sfeer
van het denken de contradicties
onvermijdelijk zijn en dat,
bijvoorbeeld, de tegenstelling
tussen de inherent
ongelimiteerde capaciteit voor
kennis bij de mens en de
actuele aanwezigheid daarvan
in uitwendig beperkte mensen
met een beperkte kennis zijn
oplossing vindt in—waar het
tenminste, voor ons in de
praktijk op neerkomt—een
eindeloze opeenvolging van
generaties, in een oneindige
vooruitgang.
Friedrich Engels
50

UNIVERSALITEIT VAN DE WET VAN DE EENHEID EN DE STRIJD VAN DE
TEGENSTELLINGEN
een atoom bestaat uit een positieve kern en negatieve elektronen
een foton valt uiteen in een elektron en een positron
de planeten bewegen onder de impact van de krachten
van
aantrekking en afstoting
bij metabolisme (stofwisseling) horen assimilatie en dissimilatie
de soorten ontwikkelen zich door interactie tussen mutatie en erfelijkheid
Bij de werking van het zenuwstelsel horen opwinding en remming
de productie van materiële waarden is een
wisselwerking tussen
de natuur en de maatschappij
antagonistisch formaties ontwikkelen door strijd tussen de uitgebuiten en de uitbuiters
het socialisme ontwikkelt door in een strijd tussen het nieuwe, het
nakende
en het oude, het stervende
in het logisch kennen analyse en
abstractie
en synthese
en generalisering
in de wiskunde
in de mechanica
in de natuurkunde
in de scheikunde
differentiaal
actie
positief
verbinding
en integraal
en reactie
en negatieve elektriciteit
en ontbinding van atomen
in de maatschappijwetenschappen de klassenstrijd
onbezielde
natuur
bezielde
natuur
maatschappij
het denken
Er bestaat een contradictie in een ding dat hetzelfde blijft en toch constant verandert,
dat bezeten is van de antithesis van “inertie” en “verandering”.
Friedrich Engels
51

interactie
van
tegenge-
stelde
krachten
binnen het
systeem
ontstaan
door
externe
oorzaken
contra-
dicties
tussen
systemen
stammen
uit de
substan-
tie van het
systeem
beïn-
vloeden
de ontwik-
keling van
het
systeem
bepalen
de ontwik-
keling van
het
systeem
hun oplos-
sing
vernietigt
het
systeem
hun oplos-
sing
verbetert
het
systeem
noodzakelijkheid
toeval
intern
extern
fundamenteel
niet
fundamenteel
antagonistisch
niet
antagonistisch
CLASSIFICATIE VAN DE CONTRADICTIES
contradicties variëren
naar de aard van het
ontstaan
naar de plaats in het
systeem
naar rol in de
ontwikkeling
naar inhoud en aard van
hun oplossing
52

contradicties
in de maatschappijin de natuur
onbezield sociaal INDIVIDUAL
ANTAGONISTISCH NIET-ANTAGONISTISCH
KAPITALISME SOCIALISME
ONTSTAAN CULMINATIE NEERGANG ONTSTAAN
VERSTERKING EN VERDERE
ONTWIKKELING
CONTRADICTIES IN DE VERSCHILLENDE FASEN VAN ONTWIKKELING VAN DE FORMATIES
in sociaal-
economische
formaties
fasen van ontwikkeling
Een exacte voorstelling van het universum, van zijn evolutie, van de ontwikkeling der
mensheid en van de reflectie van deze revolutie in de hoofden van de mensen, kan
alleen verkregen worden door de methoden van de dialectiek met haar constante
aandacht voor de ontelbare acties en reacties van leven en dood, van progressieve of
retrograde veranderingen.
Friedrich Engels
53
bezield individueel
in het kennen

DE FUNDAMENTELE CONTRADICTIE VAN HET KAPITALISME
De productie is een maatschappelijke handeling geworden. Ruil en toe-
eigening blijven individuele handelingen, de handelingen van particulieren.
Het maatschappelijk product wordt toegeëigend door de individuele kapitalist.
De fundamentele contradictie, waaruit alle contradicties voortkomen waar
onze hedendaagse maatschappij mee worstelt…
1. Ontzegging van de de productiemiddelen aan producent. Antagonisme
tussen het proletariaat en de bourgeoisie.
2. De contradictie tussen de gesocialiseerde organisatie binnen de fabriek
en maatschappelijke anarchie in het algemeen.
3. Enerzijds perfectionering van de machinerie, veroorzaakt door de
concurrentie verplicht voor elke fabrikant en gecompleteerd met een
steeds toenemende uitstoting van arbeiders. Het industrieel reserveleger.
Enerzijds een ongelimiteerde uitbreiding van de productie, ook verplicht
voor elke ondernemer door de concurrentie. Beiderzijds een ongehoorde
ontwikkeling van de productiekrachten, meer aanbod dan vraag,
overproductie, verstopping van de markten, crises. De vicieuze cirkel:
overschot hier, van productiemiddelen en producten—overschot daar, van
arbeiders zonder werk en zonder middelen van bestaan.
Friedrich Engels
54

de tegenstelling tussen de twee maatschappelijke systemen manifesteert
zichzelf in alle sferen van het maatschappelijk leven
economisch politiek ideologisch
DE FUNDAMENTELE CONTRADICTIE VAN ONS TIJDPERK
contradictie tussen systemen
en
Ons tijdperk, welks hoofdinhoud is de overgang van
het kapitalisme naar het socialisme, is een tijdperk van
strijd tussen de twee tegenovergestelde
maatschappelijke systemen, een tijdperk van
socialistische en nationale bevrijdingsrevoluties, een
tijdperk van de neergang van het imperialisme en de
eliminatie van het koloniale systeem, een tijdperk
waarin steeds weer nieuwe volkeren de weg naar het
socialisme opgaan.
vooruitgang
opbouw
vrede
reactie
vernietiging
oorlog
kapitalismeSocialisme
55

DE WET OP DE TRANSFORMATIE VAN KWANTITEIT IN KWALITEIT EN VICE
VERSA
In de natuur, op een wijze die exact vaststaat voor elk
individueel geval, kunnen kwalitatieve veranderingen
alleen voorkomen door de kwantitatieve toevoeging of
vermindering van materie of beweging (ook wel
energie genoemd).
Het is onmogelijk de kwaliteit van een lichaam te
veranderen zonder toevoeging of vermindering van
materie of beweging, d.w.z., zonder een kwantitatieve
verandering van het betreffende lichaam.
Gelijkaardig, een zeker minimum aan stroom is vereist
om de platina draad van een elektrische gloeilamp
licht te laten geven; en ieder metaal heeft zijn gloei- en
smelttemperatuur, iedere vloeistof heeft haar vries- en
kookpunt bij een gegeven druk. Kortom, de
zogenaamde fysieke constanten zijn voor het grootste
deel niets anders dan aanduidingen voor de
knooppunten waar kwantitatieve toe- of afname van
beweging kwalitatieve verandering brengt in de staat
van het betreffende lichaam, waarop, daardoor,
kwantiteit overgaat in kwaliteit.
De scheikunde kan genoemd worden de wetenschap
van de kwalitatieve verandering van lichamen als het
gevolg van een veranderde kwantitatieve
samenstelling. In de biologie, net als in de
geschiedenis van de mensenmaatschappij, geldt deze
zelfde wet op elk moment.
Friedrich Engels
56
een molecuul water bestaat uit twee atomen
waterstof (H) en een atoom zuurstof (O). Wanneer een
tweede atoom zuurstof wordt toegevoegd aan het
watermolecuul, dan krijgen we een heel andere chemische
substantie: waterstofperoxide.
2H2O + O2 → 2H2O2
water wordt waterstofperoxide

KWALITEIT EN EIGENSCHAPPEN
Kwaliteit is de inwendige structuur van objecten en
verschijnselen, wat hen onderscheidt van andere objecten
en verschijnselen en wat aan hen alleen inherent is.
Een eigenschap is een uitwendige manifestatie van een
kwaliteit in wisselwerking met andere verschijnselen.
glans
vervorming
elektrische geleiding
kwaliteiten verschillen in eigenschap
Arrangement van koolstofatomen (C).
IN GRAFIET
grafiet is zacht en
grijs
IN DIAMANT
diamant is hard en
transparant
eigenschappen
Elk bruikbaar ding… is een samenstel van vele eigenschappen, en is daarom op vele manieren te gebruiken. Het
ontdekken van de verschillende gebruiksmogelijkheden der dingen is het werk van de geschiedenis.
Karl Marx
57

Op bepaalde gedefinieerde knooppunten veroorzaken zuiver
kwantitatieve toe- of afname een sprong in de kwaliteit.
Friedrich Engels
een overgang van kwantiteit in
kwaliteit
de oplossing van gerijpte
tegenstellingen
een negatie van de vorige
bestaansvorm met behoud van een
aantal elementen en de continuïteit
tussen de nieuwe en de oude kwaliteit
the is
DE SPRONG ALS OVERGANG VAN DE ENE KWALITEIT NAAR EEN ANDERE
de sprong
is
de wet van de wederzijdse
overgang van kwantiteit en
kwaliteit
de wet van de eenheid en de
strijd van de tegenpolen
de wet van de negatie van de
negatie
de sprong is een
manifestatie van de
intrinsieke
wisselwerking van de
wetten der dialectiek
58
Wat is het verschil tussen de dialectische overgang en de niet-
dialectische overgang?
De sprong. De contradictie. De onderbreking van de geleidelijkheid. De
eenheid (de volmaakte gelijkenis) van Zijn en niet-Zijn.
V.I. Lenin

SOORTEN VAN SPRONGEN
het type van de sprong verandert
met de omstandigheden
zo voltrekt de chemische reactie in
kernbommen zich in een explosief
en flitsend proces, doch in reactors
van kerncentrales in een langzaam
en geleidelijk proces
sprongen
De soort van de sprong wordt bepaald door de aard van het object of
verschijnsel zelf en en de omstandigheden waarin het verkeert.
59
langzaam
de formatie van nieuwe soorten van
planten en dieren
economische en culturele transformaties
in de socialistische landen
met een geleidelijke
overgang van de ene
kwaliteit in een ander
snel
chemische reacties, verandering in de
aggregatietoestand van substanties
verovering van politieke macht
met een onmiddellijke en
totale verandering in
kwaliteit

0˚C 100˚C 550˚C
SPRONGSGEWIJZE VERANDERINGEN IN DE NATUUR
vast
ijs
vloeistof
water
gas
stoom
temperatuur
energie
plasma
Als men water verwarmd tot het kookpunt of afkoelt tot het
vriespunt dan is daar telkens een sprong van de ene
aggregatietoestand in een andere.
60

SPRONGEN IN DE ONTWIKKELING VAN DE MAATSCHAPPIJ
intensiteitvandeontwikkelingderproductiekrachtenvande
maatschappij
tijd voor de ontwikkeling van formaties
evolutie
revolutie
primitief
communale
systeem
slaven-
houders
systeem
feodaal
systeem
kapitalis-
tisch systeem
socialistisch
systeem
Geen enkele sociale orde is ooit vernietigd
voordat alle productiekrachten die daarin aan
het werk kunnen, ontwikkeld zijn.
Karl Marx
Elke volgende formatie opent groter
mogelijkheden voor de ontwikkeling van de
productiekrachten dan de vorige.
61
evolutie evolutie evolutie evolutie
revolutie
revolutie
revolutie

EVOLUTIE EN REVOLUTIE
dialectische zienswijze
de evolutie baant de weg voor revolutie, welke
de evolutie voltooit en de poort openzet voor een
nieuwe evolutie
metafysische zienswijze
de ontwikkeling beperkt zich slechts tot kwalitatieve
veranderingen
of
kwantitatieve veranderingen (reformisten)
Het kapitalisme creëert zijn eigen doodgravers, het creëert zelf de elementen
voor een nieuw systeem, maar ondertussen veranderen deze individuele
elementen zonder ‘sprong’ toch niets in de algemene stand van zaken en
tasten zij de heerschappij van het kapitaal niet aan.
V.I. Leninevolutie
evolutie
evolutie
revolutie
revolutie
revolutieEvolutie is een kwantitatieve verandering in
de maatschappelijke ontwikkeling.
Revolutie is een kwalitatieve verandering in
de richting van de progressieve verandering
van de maatschappij.
62

63
Maar wat is… negatie van de negatie?…Een zeer
eenvoudig, overal en dagelijks zich voltrekkend proces…
Nemen wij een gerstekorrel… Komt zulk een gerstekorrel
in voor haar normale omstandigheden, valt hij op een
geschikte bodem, dan vindt er onder de invloed van
warmte en vochtigheid een eigenaardige verandering in
plaats, hij ontkiemt. De korrel als zodanig vergaat,
ondergaat negatie, in plaats daarvan treedt de daaruit
ontstane plant, de negatie van de korrel. Maar wat is de
normale levensloop van die plant? Zij groeit, bloeit, wordt
bevrucht en brengt tenslotte weer gerstekorrels voort en
zodra die gerijpt zijn sterft de halm af, ondergaat op zijn
beurt negatie. Als resultaat van deze negatie van de
negatie hebben wij weer de aanvankelijke gerstekorrel,
maar niet enkelvoudig, doch tien-, twintig-, dertigvoudig.
Niet anders is het in de geschiedenis. Alle cultuurvolkeren
beginnen met de gemeenschappelijke eigendom van de
bodem. Bij alle volkeren, die. boven een zekere
oorspronkelijke trap van ontwikkeling uitkomen, wordt deze
gemeenschappelijke eigendom, in de loop van de
ontwikkeling van de landbouw, een rem voor de productie.
Hij wordt afgeschaft, ondergaat negatie en wordt na korter
of langer durende tussenstadia in particuliere eigendom
veranderd. Maar op een hogere ontwikkelingstrap van de
landbouw… wordt omgekeerd de particuliere eigendom
een rem voor de productie… De eis, het eveneens negatie
te doen ondergaan, het weer in gemeenschappelijke
eigendom te veranderen, komt met noodzakelijkheid naar
voren. Maar deze eis betekent niet het herstel van de oude
oorspronkelijke gemeenschapseigendom, maar het tot
stand brengen van een veel hogere, veel meer ontwikkelde
vorm van gemeenschapsbezit…
Wat is dus de negatie van de negatie? Een uiterst
algemene en juist daarom uiterst verstrekkende belangrijke
ontwikkelingswet van de natuur, van de geschiedenis en
van het denken.
Friedrich Engels
negatienegatie
WET VAN DE NEGATIE VAN DE NEGATIE

TEGENSTELLING TUSSEN DE DIALECTISCHE EN DE METAFYSISCHE KIJK OP
NEGATIE
metafysica dialectiek
de oorzaken voor de negatie liggen extern
negatie is op ieder moment mogelijk
de wijzen van negatie zijn niet afhankelijk van
het verschijnsel dat genegeerd wordt
een verschijnsel wordt totaal genegeerd en
zijn ontwikkeling stopt
de oorzaken voor de negatie liggen in het
verschijnsel zelf, in de ontwikkeling van zijn
interne tegenstellingen
negatie is alleen mogelijk wanneer de
tegenstellingen daarvoor rijp zijn, wanneer de
kwantitatieve veranderingen hun taks hebben
bereikt
de wijze van negatie hangt af van het
algemene en specifieke karakter van het
proces. voor elk verschijnsel bestaat een
speciaal type negatie
alleen de verouderde vorm wordt
genegeerd, terwijl al het levensvatbare in de
inhoud van het verschijnsel blijft en het
verschijnsel herrijst in een nieuwe en hogere
fase van zijn ontwikkeling
64

CONTINUÏTEIT IN ONTWIKKELING
Niet de lege negatie, niet de futiele negatie, (niet
de sceptische negatie)—die ongetwijfeld het
element negatie bevat en inderdaad als haar
belangrijkste element—is… essentieel in de
dialectiek, neen, maar wel de negatie als een
moment van samenhang, als een moment van
ontwikkeling, waarin het positieve bewaard blijft.
V.I. Lenin
Vanwege het simpele feit dat elke volgende
generatie zich in het bezit ziet gesteld van de
productiekrachten welke door de vorige generatie
zijn verworven en dat zij dienen als grondstof voor
het nieuwe product, ontstaat er coherentie in de
menselijke geschiedenis.
Karl Marx
Het socialisme roept op tot een bewuste massale
verhoging van de productiviteit van de arbeid in
vergelijking tot het kapitalisme en op de grondslag
die bereikt is door het kapitalisme.
V.I. Lenin
65

de continuïteit in de
ontwikkeling
het progressieve
karakter van de
ontwikkeling
de cyclische herhaling
op een hoger plan
HERHALING VAN ONTWIKKELING OP EEN HOGER NIVEAU
de spiraal illustreert drie
onderling gerelateerde
aspecten van de wet
elk element bevat het
voorgaande element terwijl het
dat deels negeert
van de eerste tot de laatste
periode worden de elementen en
hun eigenschappen complexer
de eigenschappen van de
elementen worden periodiek
herhaald op een hoger plan. de
eigenschappen van de metalen
nemen per periode toe in
intensiteit
in het periodiek systeem van
Mendelejev komen de drie
aspecten van de wet duidelijk
tot uiting
Een ontwikkeling herhaalt als het ware de fasen die het reeds doorliep, maar zij herhaalt hen op een andere wijze,
op een hoger plan, een ontwikkeling verloopt spiraalsgewijs, niet rechtlijnig.
V.I. Lenin
66
H He
FLi
Ar
Na Cl
K
Kr
Br
Ne

vis vogel marmot aap mens
Embryo’s: ontwikkelingsfasen
Net als de ontwikkelingsgeschiedenis van
het menselijke embryo in de baarmoeder
van de moeder slechts een verkorte
herhaling is van de miljoenen jaren lange
geschiedenis van de lichamelijke evolutie
van onze dierlijke voorouders… zo is de
mentale ontwikkeling van een mensenkind
een nog meer verkorte herhaling van de
intellectuele ontwikkeling van dezelfde
voorouders, althans van de latere.
Friedrich Engels
67

het primitief-communale systeem
duurde ongeveer 1,000,000 jaar
het systeem van de
slavenmaatschappij—ruim 10,000
jaar
het feodale systeem—ruim 1,000 jaar
het kapitalistische systeem bestaat
sinds 200–300 jaar
het socialisme ontwikkelt zich sneller
dan het kapitalisme
VERSNELDE ONTWIKKELING IN NATUUR EN MAATSCHAPPIJ
mens
zoogdieren
reptielen
chordadieren
oerdiertjes
1 miljard 600 miljoen 300 miljoen 180 mil 4 mil jaar geleden
het leven ontstond op aarde ongeveer 3,5 miljard jaar geleden
ingewikkeldheidvandeorganismen
ontwikkelingstempo van de
sociaal-economische formaties
Voor de hele evolutie van het organisme moet de wet van de
versnelling volgens de wortel van de afstand in tijd vanaf het
vertrekpunt worden aangenomen.
Friedrich Engels
68

CATEGORIEËN VAN DE DIALECTIEK
oorzaak gevolg
noodzaak toeval
inhoud vorm
wezen verschijning
mogelijk werkelijkheid
overwaardering van een aantal categorieën en
onderwaardering van de tegenpolen, denken volgens
het patroon
of dit of dat
oorzaak gevolg
noodzaak toeval
inhoud vorm
wezen verschijning
mogelijk werkelijkheid
alle tegengestelde categorieën conditioneren elkaar
en de tegenstelling tussen hen is niet absoluut,
maar relatief
De categorieën zijn de meest algemene begrippen voor de essentiële samenhangen, eigenschappen en relaties
van ontwikkelende objecten en verschijnselen.
Twee filosofische stromingen, de metafysische met vaste categorieën en de dialectische (Aristoteles en vooral
Hegel) met vloeiende categorieën; de bewijzen dat deze gefixeerde tegenpolen van basis en consequentie,
oorzaak en gevolg, gelijkheid en verschil, verschijning en wezen onhoudbaar zijn, dat analyse aantoont dat de
ene pool in nuce reeds aanwezig in de andere, dat een op een bepaald punt de ene pool getransformeerd wordt
in de andere en dat alle logica zich alleen ontwikkelt vanuit deze voortschrijdende contradicties.
Friedrich Engels
dialectiekmetafysica
69

INDIVIDUEEL, BIJZONDER EN ALGEMEEN
Het individuele bestaat slechts in de samenhang die
leidt naar het universele.
V.I. Lenin
Het universele bestaat slechts in het individuele en
door het individuele.
V.I. Lenin
70
onbezielde
natuur
bezielde
natuur
maatschap-
pelijk leven
het denken
ijzer metaal element
roos (individueel) bloem (bijzonder) plant (algemeen)
socialistische revolutie
in Rusland
socialistische revolutie sociale revolutie
oordeel: wrijving
veroorzaakt warmte
oordeel: mechanische
beweging gaat onder
bepaalde omstandigheden
over in warmte
oordeel: iedere vorm van
beweging gaat onder
bepaalde voorwaarden over in
een andere vorm van
beweging
algemeen individueel
individueel bijzonder algemeen

de oorzaak is een verschijnsel dat een ander
verschijnsel verwekt
het gevolg is het resultaat van de uitwerking van de
oorzaak
private
eigendom van
de productie-
middelen
onder het
kapitalisme
OORZAAK EN GEVOLG
uitbuiting van de
werkende mensen
werkloosheid
concurrentie en
anarchie in de
productie
klassenstrijd tussen
de werkers en de
bourgeoisie
oorzaken
oorzaken
oorzaken
oorzaken
Kennis van de gemeenschappelijke oorzaak van veel
verschijnselen verklaart deze verschijnselen, synthetiseert
hen en projecteert de richting van hun verandering.
Oorzaak en gevolg zijn louter momenten van universeel
wederkerige afhankelijkheid van de (universele)
samenhang, van de wederkerige aaneenschakeling van
gebeurtenissen, louter schakels in de keten van de
ontwikkeling van de materie.
V.I. Lenin
71

NOODZAAK EN TOEVAL
Noodzakelijkheid is datgene wat onder bepaalde
omstandigheden onvermijdelijk moet gebeuren.
Atmosferische neerslag in de vorm van regen of hagel
is onder bepaalde omstandigheden een
noodzakelijkheid.
Toeval is dat wat onder bepaalde omstandigheden
kan voorkomen of niet, wat op de die of een de andere
manier kan voorkomen.
Schade aan het gewas door hagelstenen op een
bepaalde akker is een toevallige gebeurtenis.
72

TOEVAL ALS MANIFESTATIE VORM EN AANVULLING VAN NOODZAAK
De wereldgeschiedenis zou een zeer
mystieke zaak worden, wanneer
‘toevalligheden’ geen geen rol zouden spelen.
Deze toevalligheden maken natuurlijk deel uit
van het algemene verloop van de ontwikkeling
en worden weer gecompenseerd door andere
toevalligheden. Maar de acceleratie en de
vertraging zijn zeer afhankelijk van dergelijke
‘toevalligheden’, inclusief het ‘toevallig’
karakter van het volk dat het eerst de leiding
neemt van de beweging.
Karl Marx
n
o
o
d
z
a
a
k
toeval
toeval
De progressieve ontwikkeling van de
maatschappij is een door wetten
geregeerd, noodzakelijk proces. Maar deze
noodzaak zoekt zijn weg door een massa
toevallige gebeurtenissen.
73

een grote krop is een
noodzakelijke karaktertrek
bij kropduiven
TRANSFORMATIE VAN TOEVAL IN NOODZAAK
De Engelse wetenschapper Charles Darwin bewees dat de noodzakelijke
karaktertrekken van planten en dieren op natuurlijke wijze ontstaan uit toevallige
karaktertrekken.
een vergrote krop is een
toevallige karaktertrek
bij gewone duiven
noodzaak
loonarbeid in de slaventijd
toeval
ruil van toevallige overschotten van producten
in de primitieve maatschappij
loonarbeid in de kapitalistische maatschappij
warenruil in de volgende sociaal-economische
formaties
Loonarbeid is zeer oud, het kwam sporadisch hier en daar voor in de slaventijd. Maar het
embryo kon alleen tot uitgroeien tot de kapitalistische productiewijze toen de historische
voorwaarden daarvoor aanwezig waren.
Friedrich Engels
74

INHOUD EN VORM
75
inhoud vorm
productie-
verhoudingen
DE INHOUD BEPAALT DE VORM
de inhoud verandert sneller dan de vorm
en er ontstaan tegenstellingen tussen
hen.
de nieuwe inhoud schudt de oude vorm
af en vervangt die door een ander die
correspondeert met de inhoud.
de vorm beïnvloedt actief de inhoud: een
nieuwe vorm versnelt haar ontwikkeling,
terwijl een verouderde vorm die
vertraagt.
productie-
krachten
productiewijze
beïnvloeden
bepalen
Inhoud is een aggregatie van alle elementen, hun
wisselwerking en hun veranderingen specifiek voor
het fenomeen.
Vorm is een relatief stabiel systeem van
samenhangen tussen de elementen van de inhoud
van het fenomeen, de bestaanswijze van de
inhoud.

VERSCHILLENDE VORMEN VAN EEN EN HETZELFDE INHOUD
inhoud
overgang van verschillende landen naar het socialisme
vormen
vreedzame
(geweldloze)
strijdvormen
niet-vreedzame
(gewelddadige)
strijdvormen
Alle naties zullen het socialisme bereiken—dit is
onvermijdelijk, maar ze zullen dat niet allemaal op
exact dezelfde wijze doen, elk zal iets bijdragen van
haar eigen vorm van democratie, tot een enige
variëteit van dictatuur van het proletariaat, aan de
variërende mate van socialistische transformaties in
de verschillende aspecten van het maatschappelijk
leven.
V.I. Lenin
76

ESSENTIE EN VERSCHIJNING
elektriciteit
ESSENTIE
V
E
R
S
C
H IJ
N
I
N
G
De essentie is de inwendige, relatief
stabiele kant van de objectieve
realiteit, die verscholen gaat onder de
oppervlakte van de verschijnselen en
die hen bepaalt.
De verschijning is de uiterlijke,
veranderlijke kant van de objectieve
realiteit, die afhangt van de essentie
en een van haar uitdrukkingsvormen
is.
De essentie verschijnt. De
verschijning is essentieel. Niet alleen
zijn verschijningen voorbijgaand,
mobiel, vloeiend, maar de essentie
van de dingen is dat ook.
V.I. Lenin
77

ESSENTIE, WET EN VERSCHIJNING
essentie
de productie van
meerwaarde, of het
maken van winst, is de
belangrijkste wet van het
kapitalisme
groeiende
militarisering van de
economie
sterkere uitbuiting van
de werkende mensen
verhevigde
concurrentie
stijgende militaire
uitgaven
opschroeven van de
productie
industriële spionage
weglokken en
opkopen van
‘breinen’ (brain drain)
De wet en de essentie zijn begrippen van dezelfde soort
(van dezelfde orde). De verschijning is een manifestatie
van de essentie.
V.I. Lenin
78
verschijningen

HERKENNING VAN DE ESSENTIE
essentie van de
vierde orde
essentie van de
derde orde
essentie van de
tweede orde
essentie van de
eerste orde
imperialisme
concentratie van
productie en kapitaal,
het ontstaan van
monopolies
fusie van bank
kapitaal en
industrieel kapitaal
export van
kapitaal
economische
verdeling van de
wereld
productie-
kapitaal
leen-kapitaal
overheidsleningen privé kredieten
v e r s c h i j n i n g e n
voltooiing van de territoriale
verdeling van de wereld en
de strijd voor haar
herverdeling
Het menselijk denken gaat eindeloos dieper van
verschijning naar essentie, van essentie van de eerste
orde naar de essentie van de tweede orde en zo
verder zonder eind.
V.I. Lenin
Alle wetenschap zou overbodig zijn als de uiterlijke
verschijning en de essentie der dingen direct zouden
samenvallen.
Karl Marx
79

De mogelijkheid is dat wat kan ontstaan uit de
uniformiteiten van de ontwikkeling, maar er nog niet is.
De realiteit is dat wat er is.
MOGELIJKHEID EN REALITEIT
verleden toekomst
werkelijkheid
mogelijkheden
heden
heden
noodzaak
mogelijkheid 1
mogelijkheid 2
mogelijkheid 3
realiteit
nieuwe
mogelijkheden
nieuwe
werkelijkheid en zo
verder
realisering van voorbije mogelijkheden aanvang van nieuwe mogelijkheden
diversiteit van komende mogelijkheden
is
en
De onmogelijkheid is dat wat de universiteiten
van de ontwikkeling tegenspreekt, niet
gerealiseerde mogelijkheden.
richting van de ontwikkeling
80

SOORTEN MOGELIJKHEDEN
progressieve
regressieve
(reactionaire)
actuele
abstracte
brengen de tendens van de progressieve
ontwikkeling tot uiting
leiden tot stagnatie en tot een herleving van
het oude en verouderde
al de noodzakelijke condities voor hun
realisatie zijn voor handen
in de gegeven fase van de ontwikkeling zijn
de condities voor haar realisatie afwezig,
maar kunnen nog ontstaan in de toekomst
de mogelijkheid om de vrede te bewaren en
een kernoorlog te voorkomen
de mogelijkheid tot restauratie van door het
volk omvergeworpen reactionaire politieke
regimes
de mogelijkheid dat de ontwikkelingslanden
zich bevrijden van buitenlandse
afhankelijkheid
de mogelijkheid dat de mens andere
planeten van het zonnestelsel gaat
ontwikkelen
voorbeelden
81

reflecteren de
objectieve wereld,
brengen de meest
algemene
eigenschappen,
samenhangen en
relaties van de
objecten en
verschijnselen naar
voren
BETEKENIS VAN DE CATEGORIEËN VAN DE MATERIALISTISCHE
DIALECTIEK
wereldbeschouwing kennistheoretisch logisch methodologisch
de categorieën hebben vier onderling gerelateerde betekenissen
zijn fasen in het
kennen
zijn vormen van
denken
dienen als een
noodzakelijk
instrument in het
verder kennen en
veranderen van de
wereld
De mens wordt geconfronteerd met een web van
natuurlijke verschijnselen. De instinctieve mens, de wilde,
onderscheidt zichzelf niet van de natuur. De bewuste
mens onderscheidt zich van de natuur, categorieën zijn
fasen van onderscheiding, d.w.z., van het kennen van de
wereld, het zijn de knooppunten in het web, die helpen bij
het kennen en er meester over te worden.
V.I. Lenin
82

6KENNIS ALS REFLECTIE VAN DE
REALITEIT
In de kennistheorie, net als in iedere andere sfeer van de wetenschap,
moeten we dialectisch denken, dat wil zeggen, we moeten onze kennis niet
zien als iets dat kant en klaar is en onveranderlijk, maar we moeten
vaststellen hoe de kennis ontstaat uit de onwetendheid en hoe onvolledige,
onnauwkeurige kennis completer en exacter wordt.
V.I. Lenin
83

HET TEGENSTRIJDIG KARAKTER VAN HET KENNEN
Het kennen is de eeuwige en eindeloze toenadering van het denken naar het
object. De reflectie van de natuur in het menselijk denken moet verstaan
worden… in het eeuwige proces van beweging, het ontstaan van
tegenstellingen en hun oplossing.
V.I. Lenin
De mensheid staat voor een contradictie: enerzijds, moet zij een
uitputtende kennis van het wereldsysteem met al zijn wederzijdse relaties
verwerven; en anderzijds, vanwege de natuur van zowel de mens als van
het wereldsysteem, kan deze taak nooit volledig worden vervuld. Maar
niet alleen ligt deze contradictie in de aard van de twee factoren—de
wereld, en de mens—het is ook de belangrijkste hefboom voor alle
intellectuele vooruitgang en vindt voortdurend, dag in dag uit, haar
oplossing in de eindeloze progressieve evolutie van de mensheid… Elk
mentaal beeld van het wereldsysteem is en blijft in werkelijkheid beperkt,
objectief door de historische condities en subjectief door de fysieke en
mentale constitutie van zijn voortbrenger.
Friedrich Engels
84

Van levende perceptie tot abstract denken, en van dit naar
de praktijk,—zo loopt het dialectisch pad van het kennen
van de waarheid, van het kennen van de objectieve
realiteit.
V.I. Lenin
De menselijke kennis is geen rechte lijn, maar een curve,
die eindeloos een serie cirkels benadert, een spiraal.
V.I. Lenin
deontwikkelendetheorie
deontwikkelendepraktijk
praktijk (4)
praktijk (3)
praktijk (2)
praktijk (1) (1) theorie
(3) theorie
(2) theorie
kennis cyclus
bepaalt
beïnvloedt
beperkt
theorie is een reflectie van de objectieve uniformiteiten
van de wereld, een logische generalisering van de de
ervaring en van de maatschappelijke praktijk
praktijk is de materiële activiteit van de mens die de
wereld verandert

concept: een gedachte die de algemene
en essentiële kenmerken van objecten
reflecteert
mens, plant, dier
oordeel: een gedachte die een
verschijnsel reflecteert in zijn
samenhang met andere verschijnselen
Jan is een man
bladeren zijn groen
gevolgtrekking: een denkproces ten
gevolge waarvan een nieuw oordeel
wordt afgeleid van twee of meer
oordelen
alle metalen geleiden elektriciteit
koper is een metaal
koper geleidt elektriciteit
sensatie: reflectie van een aantal
zintuigen
rood, rinkelend, hard, zuur, geurend
perceptie: de integrale reflectie van
objecten die inwerken op de zintuigen
het beeld van een specifieke persoon, dier,
plant of steen
voorstelling: de reproductie in het
bewustzijn van verschijnselen die in
het verleden op de zintuigen hebben
ingewerkt
de herinnering aan de smaak van vruchten, de
geur van bloemen, het beeld van mensen of
objecten
BELANGRIJKSTE FASEN IN HET KENPROCES
fasen vormen voorbeelden
ZINTUIGELIJK
het kennen via de
zintuigen; gezicht,
gehoor, tast, smaak,
reuk.
De directe en concrete
reflectie van de
werkelijkheid
LOGISCH
(rationeel)—het
kennen via abstract
denken, de taal.
De gegeneraliseerde
en indirecte reflectie
van de werkelijkheid.
86

DE HYPOTHESE ALS VORM VAN KENNEN
evolutie van een melkweg oorsprong van het zonnestelsel
bestaat er leven op
andere planeten?
wat is de oorsprong van het
leven op aarde?
De materialistische kijk op de geschiedenis ontstond als een hypothese. Toen de
Het Kapitaal van Marx gepubliceerd werd, was het al geen hypothese meer,
maar een wetenschappelijk onderbouwde theorie.
De hypothese is een wetenschappelijke vooronderstelling naar voren gebracht ter verklaring van een aantal
verschijnselen, die in de praktijk getest moeten worden en door feiten gestaafd om een valide wetenschappelijke
theorie te worden.
De ontwikkelingsvorm van de natuurwetenschap, in zoverre als die denkt, is de hypothese. Er wordt een nieuw feit
ontdekt die de vorige methode ter verklaring van de feiten behorend tot dezelfde groep onmogelijk maakt. Vanaf
dat moment zijn er nieuwe methoden ter verklaring nodig—in het begin gebaseerd op slechts een beperkt aantal
feiten en waarnemingen. Verder observatiemateriaal schoont de hypotheses op, laat er een paar vallen en stelt
andere bij, totdat tenslotte de wet in pure vorm wordt vastgesteld.
Friedrich Engels
87

het te
kennen
object
DE WAARHEID
de relatieve waarheid
de absolute waarheid
waarheid
waan
is de inhoud van kennis die niet afhankelijk is van menselijke wezens, omdat
zij bepaald wordt door de buitenwereld, die objectief bestaat
partiële overeenkomst van de kennis
met de werkelijkheid: kennis die
gespecificeerd zal worden in de loop
van verder leren kennen.
In de brede betekenis van het woord,
het volledig samenvallen van de kennis
met de werkelijkheid, een uitputtende
kennis van de wereld, het doel van de
wetenschap.
In de enge betekenis van het woord,
een bewijs: kennis van separate
tendensen, samenhangen en wetten;
die inhoud van onze kennis die niet zal
veranderen in de loop van het verder
leren kennen.
kennis die niet overeenkomt met de
werkelijkheid
kennis die overeenkomt met de
werkelijkheid
de objectieve waarheid
Het menselijk denken, dan, is van nature capabel de absolute waarheid, die is samengesteld uit een totaal van
relatieve waarheden, te op te leveren en doet dat ook. Iedere stap in de ontwikkeling van de wetenschap voegt
nieuwe korrels van absolute waarheid toe aan de totaal, maar de grenzen van de waarheid van elke
wetenschappelijke stelling zijn relatief, nu eens verbredend, dan weer krimpend met de groei van de kennis.
V.I. Lenin
kennis
waan
waarheid
88

DE ROL VAN DE PRAKTIJK IN HET KENNEN
materiële productie sociaal-politieke
menselijke activiteit
vertrekpunt en basis van
het kennen
experimenteel onderzoek
doel en motivatie voor
het kennen
waarheidscriterium
praktijk
condities en
noodzaak
brengen het
te kennen
object naar
voren
bepaalt de taak
van het kennen
de kennis
dient om de
wereld te
veranderen
creëert de
materiële en
technische
instrumenten
van het
kennen
de praktijk
als een
relatief
criterium
de praktijk
als een
absoluut
criterium
Het standpunt van het leven, van de praktijk, zou het eerste en fundamentele moeten zijn in de kennistheorie.
V.I. Lenin
89

DE KENNISTHEORETISCHE EN SOCIALE KLASSENWORTELS VAN HET
IDEALISME
de relatieve onafhankelijkheid en de creatieve
werking van het bewustzijn
verabsolutering van bepaalde aspecten
van het kennen
de separatie van mentaal werk van fysiek werk
met als gevolg een tegenstelling daar tussen
het belang van de reactionaire klassen en andere
maatschappelijke groeperingen bij een
idealistische wereldbeschouwing
Overdrijving van de rol van het
zintuigelijk kennen (sensatie)
en de separatie daarvan van
het logisch kennen en de
praktijk leidde tot het subjectief
idealisme.
Overdrijving van de rol van het
logisch kennen (begrippen) en
de separatie daarvan van het
zintuigelijk kennen en de
praktijk leidde tot het objectief
idealisme.
Al in een zeer vroege fase van de ontwikkeling van de
maatschappij werd de lof voor de snelle vooruitgang van
de beschaving toegezwaaid aan het verstand. De mens
wende er aan zijn werken als voortspruitend uit het
denken te verklaren in plaats van uit zijn behoeften (die
in ieder geval worden gereflecteerd en ervaren in het
verstand); en zo ontstond mettertijd die idealistische
wereldbeschouwing.
Friedrich Engels
90
kennistheorie klassenwortels

DE METHODEN VOOR HET WETENSCHAPPELIJK KENNEN
materialistische dialectiek
de universele methode voor het wetenschappelijk kennen
de algemeen wetenschappelijke methoden voor het kennen
empirisch: theoretisch:
observatie, analyse en synthese,
experiment (modelleren, inductie en deductie,
praktisch experiment, etc.) abstractie, etc.
bijzondere methoden van de verschillende wetenschappen
in de chemie
de gemerkte atoom methode,
spectrum analyse, etc.
in de sociologie
peiling, statistische analyse etc.
in de biologie
dissectie, reflex methode, etc.
bijvoorbeeld
De dialectiek… biedt de analogie, en daarom de verklaringsmethode, voor de evolutionaire processen die zich in
de maatschappij voordoen…
Friedrich Engels
91

HET HISTORISCH MATERIALISME
93

HET ONDERWERP VAN HET
7Het moderne materialisme ziet in [de geschiedenis] het proces van de
evolutie van de mensheid en richt zich op het ontdekken van de wetten
daarvan.
Friedrich Engels
95

HET HISTORISCH MATERIALISME EN DE ANDERE SOCIALE WETENSCHAPPEN
in tegenstelling tot de specifieke maatschappijwetenschappen, die afzonderlijke aspecten van het maatschappelijk leven
bestuderen, bestudeert het historisch materialisme het maatschappelijk leven als geheel, de samenhangen en de
ontwikkeling van zijn verschillende aspecten.
de maatschappij in
ontwikkeling is het
voorwerp van studie der
sociale wetenschappen
het historisch materialisme
wetenschappen voor afzonderlijke
aspecten van het maatschappelijk leven
economische en rechts-wetenschappen,
ethiek, taalkunde, etc.
is een wetenschap van de meest algemene
wetten van de maatschappelijke ontwikkeling,
de algemene sociologische theorie van het
marxisme-leninisme en een methode voor het
kennen van de maatschappelijke
verschijnselen
Het historisch materialisme ontwikkelt zich op basis van gegevens uit de
sociale wetenschappen en helpt van zijn kant weer al deze
wetenschappen.
96

zij waren de eersten die
een materialistisch
antwoord hadden op de
fundamentele vraag van de
filosofie in toepassing op
de maatschappij
zij ontdekten de wet van de
cruciale rol van het
maatschappelijk zijn met
betrekking tot het
maatschappelijk bewustzijn
zij onderbouwden de
beslissende rol van de
massa’s in de
geschiedenis
zij toonden de objectieve
dialectiek van de
maatschappelijke
ontwikkeling aan door de
maatschappelijke
geschiedenis te
presenteren als een door
wetten geregeerd proces
van het ontstaan, de
ontwikkeling en de
opvolging van sociaal-
economische formaties
op grond van de ontdekte
wetten der
maatschappelijke
ontwikkeling toonden zij de
onvermijdelijkheid aan van
een overgang van het
kapitalisme naar het
socialisme en het
communisme
EEN REVOLUTIE IN MAATSCHAPPIJVISIES
Marx gaf een
wetenschappelijke
oplossing voor schijnbaar
onoplosbare problemen:
de door Marx en engels doorgevoerde revolutie in
het inzicht in de maatschappelijke ontwikkeling
bestaat uit
Het historisch materialisme van Marx was een grote prestatie in het wetenschappelijk denken. De chaos en
willekeur die tot dan toe regeerden in de visies op de geschiedenis en de politiek werden vervangen door een
treffend integrale en harmonieuze wetenschappelijke theorie.
V.I. Lenin
97
het probleem van de
eliminatie van de
uitbuiting
het probleem van de
eliminatie van nationale
onderdrukking
het probleem van de
eliminatie van de oorlog
zij waren de eersten die
een materialistisch
antwoord hadden op de
fundamentele vraag van
de filosofie in toepassing
op de maatschappij
zij ontdekten de wet van
de cruciale rol van het
maatschappelijk zijn met
betrekking tot het
maatschappelijk bewustzijn
zij onderbouwden de
beslissende rol van de
massa’s in de
geschiedenis
dialectiek van de
maatschappelijke
maatschappelijke
geschiedenis te
ontwikkeling en de
dialectiek van de
maatschappelijke
maatschappelijke
geschiedenis te
ontwikkeling en de
op grond van de ontdekte
wetten der
maatschappelijke
ontwikkeling toonden zij de
onvermijdelijkheid aan van
een overgang van het
kapitalisme naar het
socialisme en het
communisme

DE SOCIAAL-ECONOMISCHE FORMATIE
de ideologische relaties en de daarop betrekking hebbende visies en theorieën in de
maatschappij (politieke, juridische, ethische, esthetische, filosofische, religieuze, etc.)
instellingen en organisaties die overeenkomen met deze visies: de staat, politieke partijen,
maatschappelijke organisaties, etc.
Het totaal aan productierelaties tussen de mensen in de loop van de productie, ruil en
verdeling van de materiële waarden
productiekrachten:
de productiemiddelen gecreëerd door de maatschappij en de mensen die de
productiemiddelen hanteren
bepaalt
beïnvloedt
BASISbovenbouw
samenhang van de hoofdelementen
In de maatschappelijke productie van hun bestaan treedt de mens onvermijdelijk in bepaalde relaties, die
onafhankelijk zijn van hun wil, namelijk, productierelaties, gepast voor een gegeven fase in de ontwikkeling van
hun materiële productiekrachten. Het totaal van deze productierelaties vormt de economische structuur van de
maatschappij, de werkelijke basis, waarop een juridische en politiek bovenbouw verrijst en waar bepaalde vormen
van maatschappelijk bewustzijn aan beantwoorden.
Karl Marx
98

de uniformiteiten van de ontwikkeling van de
historische vormen van de mensenmaatschappij
de wet van de toenemende betekenis van de
massa’s in de geschiedenis
ALGEMENE SOCIOLOGISCHE WETTEN EN UNIFORMITEITEN
de sociologische grondwet van de beslissende rol van de materiële productie in de maatschappelijke
ontwikkeling
de wet van overeenkomst van de productierelaties met de aard en het
ontwikkelingspeil van de productiekrachten
de beslissende rol van de basis in relatie tot de
bovenbouw, de relatieve onafhankelijkheid van de
bovenbouw, haar werking, etc.
de afhankelijkheid van het maatschappelijk
bewustzijn van het zijn, de werking van het
maatschappelijk bewustzijn, en zijn relatieve
onafhankelijkheid, etc.
de uniformiteiten van de interactie van het
maatschappelijk zijn en het maatschappelijk
bewustzijn:
de uniformiteiten van de wisselwerking van
de basis en de bovenbouw:
specifieke uniformiteiten van de ontwikkeling van de antagonistische formaties (klassenstrijd,
maatschappelijke revolutie, nationale beweging, etc.)
de wet van de toenemende vereisten
99

de productiewijze van het materiële leven conditioneert het algemene proces van het maatschappelijk, politieke en
intellectuele leven.
Karl Marx
Van de ontwikkeling van de productiekrachten hangen af de relaties waarin de mensen met elkaar treden in de
productie van de dingen vereist ter bevrediging van hun menselijke noden. En in deze relaties ligt de verklaring van
alle verschijnselen van het maatschappelijk leven, de menselijke aspiraties, de ideeën en de wetten.
V.I. Lenin
stammen
nationaliteiten
naties
klassen en andere
maatschappelijke
groeperingen
de staat
politiek, economische en
ideologische organisaties
van de verschillende
klassen
politiek
juridisch
ethisch
esthetisch
filosofisch
en
religieus
bewustzijn
DE SOCIOLOGISCHE HOOFDWET
primitief communaal
slavenhouders
feodaal
kapitalistisch
socialistisch
(communistisch)
de productiewijze de sociale structuur van
de maatschappij
de politieke organisatie
van
de maatschappij
het geestelijk leven van
de maatschappij
100

HET VERSCHIL TUSSEN MAATSCHAPPIJWETTEN EN NATUURWETTEN
de maatschappelijke ontwikkelingswetten zijn
ingewikkelder dan de natuurwetten. de
maatschappelijke bewegingsvorm van de materie
is de hoogste vorm en komt voort uit de lagere
vormen.
de natuurwetten zijn bestendiger dan de
maatschappelijke wetten
In de natuur manifesteren de wetten zich via de
wisselwerking van de elementaire krachten
in de maatschappij manifesteren de wetten zich via
de activiteit van bewuste menselijke wezens
dit onderscheid, zo belangrijk voor het historisch
onderzoek… kan het feit niet veranderen, dat de loop
van de geschiedenis wordt geregeerd door inwendige
algemene wetten.
Friedrich Engels
de natuurwetten trekken zich niets aan van de
maatschappelijke positie van de verschillende
maatschappelijke groeperingen
de maatschappelijke ontwikkelingswetten betreffen
de belangen van klassen en andere
maatschappelijke groeperingen
daarom verloopt de ontdekking van natuurwetten
tamelijk gladjes, terwijl de maatschappelijke
ontwikkelingswetten het brandpunt vormen in de
strijd tussen de klassen
In de analyse van de economische vormen… zijn noch
de microscoop noch chemische reagentia van enig
nut. De kracht van de abstractie dient beide te
vervangen.
Karl Marx
101

de verdere ontwikkeling van het
historisch materialisme is
verbonden met een kwalitatief
nieuw tijdperk in de geschiedenis
van de mensheid, het tijdperk van
de wereldwijde overgang van
kapitalisme naar socialisme en
met de opkomst van een nieuw
type van beschaving.
Een theoretische analyse van ons
tijdperk is te vinden in de
documenten van de
communistische en
arbeiderspartijen.
de verschijning van het
imperialisme bracht
substantiële veranderingen
met zich mee in de vormen
waarin de wetten van het
kapitalisme zich
manifesteerden en in de
klassenstrijd van het
proletariaat.
Lenin maakte een
theoretische analyse van de
nieuwe condities in het
tijdvak van het imperialisme
en de proletarische
revoluties.
HET CREATIEVE KARAKTER VAN HET HISTORISCH MATERIALISME
het historisch
materialisme werd
door Marx en Engels
ontwikkeld in het
tijdperk van voor het
monopolie-kapitalisme
De geschiedenis brengt nieuwe feiten en nieuwe
onderzoeksmethoden welke de verdere
ontwikkeling van de theorie vereisen.
V.I. Lenin
102

NATUUR EN MAATSCHAPPIJ
Het dier gebruikt zijn omgeving eigenlijk alleen maar… de mens maakt haar
door zijn veranderingen dienstbaar aan zijn bedoelingen, hij is er meester
over… en nogmaals, het is de arbeid die dit verschil naar voren brengt.
…Bij iedere stap worden we er aan herinnerd, dat we absoluut niet over de
natuur heersen als een veroveraar over een vreemd volk, als iemand die
buiten de natuur zou staan—maar dat we met vlees, bloed en brein tot de
natuur behoren en in haar bestaan en dat heel ons meesterschap daaruit
bestaat dat we op alle creaturen voorhebben dat we in staat zijn haar wetten
te leren en ze correct toe te passen.
Friedrich Engels
103
8

DE INVLOED VAN DE NATUURLIJKE OMGEVING OP DE MAATSCHAPPELIJKE
ONTWIKKELING
De geografie van de verschillende land (bergen, vlakten, eilanden)
bevorderde of hinderde de contacten tussen de mensen, versnelde
of vertraagde hun ontwikkeling.
Aardbevingen, overstromingen, tropische regens, zandstormen en
hete droge winden, sprinkhaan zwermen en andere
natuurverschijnselen hebben een averechts effect op de ontwikkeling
van landen.
Het milieu beïnvloedt de ontwikkeling van de
maatschappij in de verschillende landen, het versnelt
of vertraagt die.
Het milieu heeft invloed op de deling en de
productiviteit van de arbeid.
Waar de natuur te kwistig is, daar “houdt zij de mens in
de hand net als een kind in een looptuig”. Zij dwingt
hem op geen enkele manier zich te ontwikkelen. Niet
de tropen met hun weelderige vegetatie, maar de
gematigde zone is het geboorteland van het kapitaal.
Het is niet louter de vruchtbaarheid van de grond, maar
de verscheidenheid van de bodem, de gevarieerdheid
van de opbrengst, en de verandering van de
seizoenen, die de fysieke basis vormen voor de
maatschappelijke deling van de arbeid… Het resultaat
van het verschil in de natuurlijke omstandigheden van
de arbeid is, dat dezelfde hoeveelheid arbeid in de
verschillende landen een verschillende hoeveelheid
verlangens bevredigt.
Karl Marx
104

HOOFDLIJNEN VAN DE MAATSCHAPPELIJKE INVLOED OP DE NATUUR
verlegging van de grenzen van het meesterschap
van de mens over de natuur
intenser gebruik van de natuurlijke rijkdommen
regulering van natuurlijke processen in de
mate dat zij gekend zijn
veranderingen in de structuur van het
geografisch milieu, de creatie van een
kunstmatige natuur
Met de progressieve ontwikkeling van de maatschappij verminderde haar afhankelijkheid van de natuurkrachten.
Tegelijkertijd legt de maatschappij steeds diepere en bredere contacten met de natuur, trekt zij steeds meer
natuurlijke objecten en processen in haar werkingssfeer.
105

PLUNDER VAN DE NATUURLIJKE RIJKDOMMEN ONDER HET KAPITALISME
Het lukraak ingrijpen in natuurlijke processen (ongecontroleerde
ontbossing, roofzuchtige jacht, vervuiling van het milieu met industrieel en
huishoudelijk afval) verstoort de natuurlijke balans en heeft een averechts
effect op de maatschappij.
Wanneer de cultivering spontaan
voortschrijdt en niet bewust wordt
gecontroleerd… dan laat het woestijnen
achter zich ontstaan…
Karl Marx
Alle vooruitgang in de kapitalistische
landbouw is een vooruitgang in de kunst
van niet alleen de beroving van de
arbeider, ook van de beroving van de
grond…
Karl Marx
106

RATIONELE HOUDING TEN OPZICHTE VAN DE NATUUR ONDER HET
SOCIALISME
irrigatie van het land bevloeiing van landbouwgrond
houtwallen aanplanten land verbetering
Onder het socialisme kunnen de mensen hun
uitwisseling met de Natuur reguleren, haar onder
gemeenschappelijke controle brengen in plaats van
geregeerd te worden door de blinde natuurkrachten en
zij kunnen dit dan bereiken met het minste gebruik
aan energie en onder condities die het gunstigst zijn
voor, en het meest recht doen aan, hun menselijke
natuur.
Karl Marx
Niet een maatschappij in haar geheel, geen natie, of
zelfs alle simultaan bestaande maatschappijen
tezamen zijn niet de eigenaars van de globe. Zij zijn
alleen haar bezitters, haar vruchtgebruikers en als
boni patres familias, moeten zijn haar in een betere
conditie overgeven aan de volgende generaties.
Karl Marx
107

DYNAMIEK VAN DE WERELDPOPULATIE
6 12miljard
2000 2100
volgens de Verenigde Naties zal de wereldpopulatie
stijgen tot:
jaar
begin van onze jaartelling
230
miljoen
230
miljoen
2
miljard
begin 19e eeuw 1930
3
miljard
4.4
miljard
1960 1980
108
Er is natuurlijk de abstracte mogelijkheid, dat de wereldpopulatie zo talrijk zal worden, dat een nog grotere
toename gecontroleerd zou moeten worden. Wanneer het voor de communistische maatschappij noodzakelijk
zou worden de productie van mensen te reguleren, net zoals zij de productie van dingen al gereguleerd zal
hebben, dan, en dan alleen, zal het mogelijk zijn dit zonder problemen te doen.
Karl Marx

INVLOED VAN HET MAATSCHAPPELIJK SYSTEEM OP DEMOGRAFISCHE
PROCESSEN
De kapitalistische productie kan zich op geen enkele manier
tevreden stellen met de hoeveelheid beschikbare arbeidskracht
die beschikbaar komt door de natuurlijke aanwas. Zij heeft voor
haar vrije spel een industrieel reserveleger nodig dat
onafhankelijk is van deze limiet.
Karl Marx
Tijdens economische crises neemt de werkloosheid toe, de
gezondheid van de werkende mensen verslechtert, het
geboortecijfer daalt*.
* Sinds de restauratie van het kapitalisme in Rusland in 1992 is de
populatie in 2006 met 10 miljoen verminderd. De gemiddelde leeftijd
gedaald tot 66 voor vrouwen en 58 voor mannen.
In de socialistische maatschappij, waar de persoon en zijn
behoeften in het brandpunt staan, begint een totaal nieuwe
bevolkingswet te werken. Er is geen werkloosheid in de
maatschappij. De stijgende levensstandaard van de
mensen leidt tot hogere levensverwachting en een lager
sterftecijfer.
kapitalisme socialisme
0
25
50
75
100
1913 1980 2006
0
25
50
75
100
1913 1980 2006
levensverwachtingsterftecijfer
Rusland
Iedere specifieke productiewijze heeft zijn eigen, alleen binnen
haar eigen grenzen historisch valide, specifieke bevolkingswetten.
Karl Marx
109

DE WERELDPROBLEMEN VAN VANDAAG
wereldproblemen zijn al die dodelijke problemen voor de mensheid wier
oplossing cruciaal is voor de verdere maatschappelijke vooruitgang in ons
tijdperk:
het voorkomen van een kernoorlog
bescherming van de natuur, strijd tegen de vervuiling van het milieu en het
voorkomen van een ecologische crisis
rationeel gebruik van de natuur, de voorziening in energie en grondstoffen
voor de ontwikkeling van de menselijke economie
voedselvoorziening voor de groeiende wereldpopulatie
onderzoek en ontwikkeling van de wereldzeeën en van de ruimte
de bestrijding van epidemische ziekten, etc.
de wereldproblemen zijn nauw met elkaar
verbonden en kunnen alleen worden opgelost door de gezamenlijke
inspanningen van alle volkeren
110

DE MATERIËLE PRODUCTIE ALS
BASIS VOOR HET BESTAAN EN DE
ONTWIKKELING VAN DE
MAATSCHAPPIJ
De ontwikkelingswet der menselijke geschiedenis ontdekt door Marx: het tot
nu toe onder een woekering aan ideologie verborgen simpele feit, dat de
mensheid in de eerste plaats moet eten, drinken, een dak boven zijn hoofd
hebben en kleding, voordat zij politiek, wetenschap, kunst, godsdienst, etc.
kan beoefenen; dat daarom de productie van directe materiële middelen van
bestaan en dus de mate van economische ontwikkeling door een gegeven
volk of gedurende een gegeven tijdperk bereikt, de basis is waarop
staatsinstellingen, juridische concepten, kunst en zelfs ideeën over religie
van het betreffende volk ontstaan zijn en dat zij daarom in het licht daarvan
moeten worden verklaard, inplaats van omgekeerd, zoals tot nu toe het
geval is geweest.
Friedrich Engels
111
9

HET ARBEIDSPROCES
doelgericht werken arbeidsobject arbeidsinstrument
arbeid is een proces waarin
zowel de mens als de natuur
deelnemen en wat de mens op
eigen initiatief begint, reguleert
en de materiële reacties tussen
hem en de natuur controleert
Karl Marx
een arbeidsobject is alles
waarop de mens zijn arbeid
richt: de grond en de minerale
en andere bronnen, planten en
dieren, diverse materialen, etc.
een arbeidsinstrument is een
ding, of een complex van
dingen, wat de arbeider stelt
tussen hemzelf en het
onderwerp van zijn arbeid en
wat dient als de geleider van
zijn werk
Karl Marx
productiemiddelen
arbeidselementen
112
arbeidsobject

In de productie treden de mensen niet alleen met de natuur in relatie. Zij produceren
alleen door op een zekere manier met elkaar samen te werken en hun werk wederzijds
uit te wisselen.
Karl Marx
de relaties van
de mensen in de
sfeer van
DE STRUCTUUR VAN DE MATERIËLE PRODUCTIE
de mensen met
productie-ervaring,
vaardigheden en
kennis
de productie-middelen
door de maatschappij
gecreëerd
productie consumptie
distributie ruil
productiekrachten productieverhoudingen
113
productiewijze

Wat ook de maatschappelijke vorm van de productie ook is, arbeiders en
productiemiddelen zullen daarin altijd factoren zijn… Om de productie van de grond te
krijgen moeten die allemaal met elkaar verenigd worden. De specifieke wijze waarop
deze vereniging tot stand komt, onderscheidt de verschillende economische tijdvakken
van de maatschappijstructuur.
Karl Marx
indirect
SOORTEN EN VORMEN VAN PRODUCTIEVERHOUDINGEN
PRIMITIEF-
COMMUNAAL
DIRECT
de wijze van vereniging van de producent met de
productiemiddelen
niet-antagonistisch antagonistisch
eigenaars van de
productiemiddelen
producenten
productie-
middelen
DE FEODAAL
DE
KAPITALIST
COMMUNISTISCH
DE SLAVEN-
HOUDER
producenten productiemiddelen
114

DE DIALECTIEK VAN DE ONTWIKKELING VAN DE PRODUCTIEKRACHTEN EN
DE PRODUCTIEVERHOUDINGEN
slavenhouders
feodale
kapitalistische
socialistische
R
R
R
R
R de revolutionaire vervanging van verouderde
productieverhoudingen door nieuwe
productieverhoudingen
de progressieve ontwikkeling van de productiekrachten
De productiekrachten bepalen de
ontwikkeling van de
productieverhoudingen.
Er ontstaat een steeds grotere
tegenstelling tussen de steeds
groeiende productiekrachten en de
relatief stabiele
productieverhoudingen.
De tegenstelling vindt haar oplossing
door vervanging van de oude
productieverhoudingen met nieuwe
die beantwoorden aan de groei van
de productiekrachten.
De productieverhoudingen oefenen
een actieve invloed uit op de
ontwikkeling van de
productiekrachten: nieuwe versnellen
en verouderde hinderen hun
ontwikkeling.
115

de complexe automatisering van
productie en management
de introductie van nieuwe
technologische processen
DE TECHNISCH WETENSCHAPPELIJKE REVOLUTIE
de hoofdlijnen van de technisch-wetenschappelijke revolutie onder het
socialisme
een kwalitatieve verandering van
de producent, de belangrijkste
productiekracht
de wetenschappelijke organisatie
van de arbeid
de ontwikkeling van kunststoffen
met vooropgezette eigenschappen
de groeiende rol van de
wetenschap die in steeds grotere
mate de ontwikkeling van nieuwe
industrieën bepaalt, van nieuwe
technologie en van nieuwe soorten
van producten
de ontdekking en het gebruik van
nieuwe soorten energie (nucleair,
etc.)
de technisch-
wetenschappelijke
revolutie
116
De voortschrijdende wetenschappelijke en technische revolutie is een grote sprong voorwaarts in de kennis van de
mensheid van de natuur en het gebruik van haar wetten in de productie. Dat betekent een fundamentele
verbouwing van het hele systeem van productiekrachten door de uitwerking van de laatste wetenschappelijke
prestaties.

10DE SOCIALE STRUCTUUR VAN DE
MAATSCHAPPIJ
Het was juist Marx, die als eerste de grote bewegingswet van de
geschiedenis ontdekte, de wet volgens welke alle historische strijd, of ze
zich nu afspelen in het politieke, godsdienstige, filosofische of een ander
ideologisch domein, in feite slechts de min of meer openlijke uitdrukking zijn
van de strijd tussen de maatschappelijke klassen, en dat het bestaan en
daarmee ook de botsingen tussen deze klassen op hun beurt
geconditioneerd worden door de mate van ontwikkeling van hun
economische positie, door hun productiewijze en hun daardoor bepaalde
uitwisseling.
Friedrich Engels
117

Cursus dialectisch materialisme diagrammen

Cursus dialectisch materialisme diagrammen

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to Cursus dialectisch materialisme diagrammen

Similar to Cursus dialectisch materialisme diagrammen (20)

Cursus dialectisch materialisme diagrammen