ulus-devlet üstü kuruluşların ürettiği küresel endeks (#UNDP, #WEF, #WSJ, #WFF, #MIT) gibi her endekse ilişkin raporlar endeks sıralamasında geride olan ülkelerin yanı sıra Türkiye’nin de rekabet gücü sıralamasını, risk primini ve dolayısıyla borçlanma faizini de etkiliyor. Öte yandan Ulus devletlerin boy sıralamasında yalnız üç parametre; yaşam beklentisi, okullaşma oranı ve kişi başına gelir dağılımı ile yarattığı istatistik bloklaşma ile Türkiye üzerindeki diğer endekslerin değirmenine su taşındığı söylenebilir.

1. Popüler, Etkili ama Hatalı:
KÜRESEL SİSTEMDE ENDEKS TUZAKLARININ
R TABANLI GRAFİK-DATA MINING ile ANALİZİ
Fatma ÇINAR1
C. Coşkun KÜÇÜKÖZMEN2
Kutlu MERİH3
Özet
Küresel sistemde son on yıldır gözlenen eğilimlerden biri de önde gelen küresel
kurum ve kuruluşların her yıl belli aralıklarla yayınladıkları muhtelif sosyo-politik ve
ekonomik raporlar ve bunlara dayalı endeksler üretmesidir. Bu çalışmaların birçoğu
seçkin küresel kurum ve kuruluşlar tarafından gerçekleştirilmekte ve yine seçkin bir
çevre tarafından dikkate alınmaktadır. Ne var ki söz konusu dikkate alınma eylemi
basit entelektüel anlamda bir dikkate alınma değildir. Ülkeler bu rapor ve endekslere
dayanarak örtülü/zımni bir derecelendirmeye tabi tutularak az veya çok yatırım
almakta veya olması gerekenden az ya da çok faiz ödemektedirler. Bu rapor ve
endekslerin iyi maskelenmiş birer zımni yönlendirme aracı olduğunu söylemek bu
anlamda abartılı olmayacaktır. Rapor ve endekslerin sayısı oldukça yüksek olup farklı
amaçların gerçekleşmesine olanak sağlamaktadırlar. Mazlum ve yoksul ulusları
içinde bulundukları açmaz sarmalına mahkûm eden ve adeta yargısız infaz eden bu
raporlar maalesef S&P, FITCH ya da Moody’s gibi uluslararası derecelendirme
kuruluşları tarafından ülke riski değerlendirmesinde veri olarak kullanılmaktadır.
Neticede bu raporların ülkelere yönelen fon ve yatırım akımlarını etkilediği aşikârdır.
Traji-komik olan husus bu rapor ve endekslerin mantık ve matematik hatalarının
tartışılmadan büyük itibar görüp hatta referans olarak da kullanılıyor olmasıdır.
Bilimsel bir yaklaşımla endekslerin mantık ve matematik hataları dört başlık altında
sınıflanabilir; 1- Etik (Deontolojik) Hata: Böyle bir endeks tanımlamak ahlaki değil
(HDI), 2- Mantık (Epistemolojik) Hata: Böyle bir endeks tanımlamak anlamsız
(HDI), 3- Teknik (Matematik) Hata: Endeksin hesaplama tekniği yanlış ve tutarsız.
(HDI), 4- Enformatik (İstatistik) Hata: Endeksin dayandığı veri kaynakları eksik,
yetersiz ve tutarsız. Örnek olarak UNDP tarafından geliştirilen “İnsani Gelişme
1 Capital Markets Board of Turkey,fatma.cinar@spk.gov.tr
2 Assoc.Prof. Dr. Izmir University of Economics, Faculty of Business,coskun.kucukozmen@ieu.edu.tr
3 Assoc.Prof. Dr. kutlu.merih@datalabtr.com; kutmerih@gmail.com; www.datalabtr.com

2. Endeksi – HDI” bu dört hatayı da sergilemektedir. Diğer taraftan bu endeksler
birbirlerini girdi olarak kullanarak eleştirilmesi güç bir reçete yapısı da
sergileyebilmektedir. İnsani gelişmenin sadece ekonomik bir olay olmadığını
savunanlar, dünya uluslarını üç adet sıradan endeksin geometrik ortalamasına göre
sıraya dizmekte bir sakınca görmemektedirler. Bu yaklaşım endeks aritmetiğinde
yapılabilecek en vahim hatadır. Endeksler tek boyutlu organik yapılardır ve bir
hareketi gösterirler. Endekslerin ortalaması başka bir endeks oluşturmaz.
Yapılan çalışmada DataLab Laboratuvarlarında geliştirilen #R yazılımının ileri grafik
paketleri olan #ggpot2 ve #lattice #gganimate ve #RWorldMap ile #UNDP verilerini
Grafik Datamining tekniğimizle analize tabi tutulmuştur. Bu teknik kısa sürede endeks
oluşturmada uygulanan yöntemlerin eksik, yetersiz ve yanlış olduğunu ortaya
koymuştur (HDRI sitesinde raporda kullanılan http://hdr.undp.org/en/ data ve bunların
işlem teknikleri yer almaktadır). Kullanılan teknik ile faktöre dönüştürülen tüm veri seti
zamana ve mekâna göre metriklenerek gerçek zamanlı bir veri analizi yapılmış olup
bu anlamda bir ilk olma özelliği taşımaktadır.
Sonuç olarak ulus-devlet üstü kuruluşların ürettiği küresel endeks (#UNDP, #WEF,
#WSJ, #WFF, #MIT) gibi her endekse ilişkin raporlar endeks sıralamasında geride
olan ülkelerin yanı sıra Türkiye’nin de rekabet gücü sıralamasını, risk primini ve
dolayısıyla borçlanma faizini de etkiliyor. Öte yandan Ulus devletlerin boy
sıralamasında yalnız üç parametre; yaşam beklentisi, okullaşma oranı ve kişi başına
gelir dağılımı ile yarattığı istatistik bloklaşma ile Türkiye üzerindeki diğer endekslerin
değirmenine su taşındığı söylenebilir.
Anahtar Kelimeler: Grafik Veri Madenciliği, UNDP, Veri Görselleştirme, R Yazılımı
(ggplot2, lattice, gganimate, rworldmap), Küresel Endeks Tuzakları